Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഥേരഗാഥാ-അട്ഠകഥാ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
൫. കുണ്ഡധാനത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ
5. Kuṇḍadhānattheragāthāvaṇṇanā
പഞ്ച ഛിന്ദേ പഞ്ച ജഹേതി ആയസ്മതോ കുണ്ഡധാനത്ഥേരസ്സ ഗാഥാ. കാ ഉപ്പത്തി? സോ കിര പദുമുത്തരസ്സ ഭഗവതോ കാലേ ഹംസവതീനഗരേ കുലഗേഹേ ഉപ്പന്നോ വയപ്പത്തോ ഹേട്ഠാ വുത്തനയേനേവ ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ ധമ്മം സുണന്തോ സത്ഥാരാ ഏകം ഭിക്ഖും പഠമം സലാകം ഗണ്ഹന്താനം അഗ്ഗട്ഠാനേ ഠപിയമാനം ദിസ്വാ തം ഠാനന്തരം പത്ഥേത്വാ തദനുരൂപം പുഞ്ഞം കരോന്തോ വിചരി. സോ ഏകദിവസം പദുമുത്തരസ്സ ഭഗവതോ നിരോധസമാപത്തിതോ വുട്ഠായ നിസിന്നസ്സ മനോസിലാചുണ്ണപിഞ്ജരം മഹന്തം കദലിഫലകണ്ണികം ഉപനേസി, തം ഭഗവാ പടിഗ്ഗഹേത്വാ പരിഭുഞ്ജി. സോ തേന പുഞ്ഞകമ്മേന ഏകാദസക്ഖത്തും ദേവേസു ദേവരജ്ജം കാരേസി. ചതുവീസതിവാരേ രാജാ അഹോസി ചക്കവത്തീ. ഏവം സോ പുനപ്പുനം പുഞ്ഞാനി കത്വാ അപരാപരം ദേവമനുസ്സേസു സംസരന്തോ കസ്സപബുദ്ധകാലേ ഭുമ്മദേവതാ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി. ദീഘായുകബുദ്ധാനഞ്ച നാമ ന അന്വദ്ധമാസികോ ഉപോസഥോ ഹോതി. തഥാ ഹി വിപസ്സിസ്സ ഭഗവതോ ഛബ്ബസ്സന്തരേ ഛബ്ബസ്സന്തരേ ഉപോസഥോ അഹോസി. കസ്സപദസബലോ പന ഛട്ഠേ ഛട്ഠേ മാസേ പാതിമോക്ഖം ഓസാരേസി. തസ്സ പാതിമോക്ഖസ്സ ഓസാരണകാലേ ദിസാവാസികാ ദ്വേ സഹായകാ ഭിക്ഖൂ ‘‘ഉപോസഥം കരിസ്സാമാ’’തി ഗച്ഛന്തി.
Pañcachinde pañca jaheti āyasmato kuṇḍadhānattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulagehe uppanno vayappatto heṭṭhā vuttanayeneva bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ suṇanto satthārā ekaṃ bhikkhuṃ paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapiyamānaṃ disvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā tadanurūpaṃ puññaṃ karonto vicari. So ekadivasaṃ padumuttarassa bhagavato nirodhasamāpattito vuṭṭhāya nisinnassa manosilācuṇṇapiñjaraṃ mahantaṃ kadaliphalakaṇṇikaṃ upanesi, taṃ bhagavā paṭiggahetvā paribhuñji. So tena puññakammena ekādasakkhattuṃ devesu devarajjaṃ kāresi. Catuvīsativāre rājā ahosi cakkavattī. Evaṃ so punappunaṃ puññāni katvā aparāparaṃ devamanussesu saṃsaranto kassapabuddhakāle bhummadevatā hutvā nibbatti. Dīghāyukabuddhānañca nāma na anvaddhamāsiko uposatho hoti. Tathā hi vipassissa bhagavato chabbassantare chabbassantare uposatho ahosi. Kassapadasabalo pana chaṭṭhe chaṭṭhe māse pātimokkhaṃ osāresi. Tassa pātimokkhassa osāraṇakāle disāvāsikā dve sahāyakā bhikkhū ‘‘uposathaṃ karissāmā’’ti gacchanti.
അയം ഭുമ്മദേവതാ ചിന്തേസി – ‘‘ഇമേസം ദ്വിന്നം ഭിക്ഖൂനം മേത്തി അതിവിയ ദള്ഹാ, കിം നു ഖോ, ഭേദകേ സതി ഭിജ്ജേയ്യ, ന ഭിജ്ജേയ്യാ’’തി, സാ തേസം ഓകാസം ഓലോകയമാനാ തേസം അവിദൂരേനേവ ഗച്ഛതി. അഥേകോ ഥേരോ ഏകസ്സ ഹത്ഥേ പത്തചീവരം ദത്വാ സരീരവളഞ്ജനത്ഥം ഉദകഫാസുകട്ഠാനം ഗന്ത്വാ ധോതഹത്ഥപാദോ ഹുത്വാ ഗുമ്ബസമീപതോ നിക്ഖമതി ഭുമ്മദേവതാ തസ്സ ഥേരസ്സ പച്ഛതോ ഉത്തമരൂപാ ഇത്ഥീ ഹുത്വാ കേസേ വിധുനിത്വാ സംവിധായ സമ്ബന്ധന്തീ വിയ പിട്ഠിയം പംസും പുഞ്ഛമാനാ വിയ സാടകം സംവിധായ നിവാസയമാനാ വിയ ച ഹുത്വാ ഥേരസ്സ പദാനുപദികാ ഹുത്വാ ഗുമ്ബതോ നിക്ഖന്താ. ഏകമന്തേ ഠിതോ സഹായകത്ഥേരോ തം കാരണം ദിസ്വാവ ദോമനസ്സജാതോ ‘‘നട്ഠോ ദാനി മേ ഇമിനാ ഭിക്ഖുനാ സദ്ധിം ദീഘരത്താനുഗതോ സിനേഹോ, സചാഹം ഏവംവിധഭാവം ജാനേയ്യം, ഏത്തകം അദ്ധാനം ഇമിനാ സദ്ധിം വിസ്സാസം ന കരേയ്യ’’ന്തി ചിന്തേത്വാ ആഗച്ഛന്തസ്സേവസ്സ, ‘‘ഹന്ദാവുസോ, തുയ്ഹം പത്തചീവരം, താദിസേന പാപേന സദ്ധിം ഏകമഗ്ഗം നാഗച്ഛാമീ’’തി ആഹ. തം കഥം സുത്വാ തസ്സ ലജ്ജിഭിക്ഖുനോ ഹദയം തിഖിണസത്തിം ഗഹേത്വാ വിദ്ധം വിയ അഹോസി. തതോ നം ആഹ – ‘‘ആവുസോ, കിം നാമേതം വദസി, അഹം ഏത്തകം കാലം ദുക്കടമത്തമ്പി ആപത്തിം ന ജാനാമി. ത്വം പന മം അജ്ജ ‘പാപോ’തി വദസി, കിം തേ ദിട്ഠ’’ന്തി. ‘‘കിം അഞ്ഞേന ദിട്ഠേന, കിം ത്വം ഏവംവിധേന അലങ്കതപടിയത്തേന മാതുഗാമേന സദ്ധിം ഏകട്ഠാനേ ഹുത്വാ നിക്ഖന്തോ’’തി. ‘‘നത്ഥേതം, ആവുസോ, മയ്ഹം, നാഹം ഏവരൂപം മാതുഗാമം പസ്സാമീ’’തി. തസ്സ യാവതതിയം കഥേന്തസ്സാപി ഇതരോ ഥേരോ കഥം അസദ്ദഹിത്വാ അത്തനാ ദിട്ഠകാരണംയേവ ഭൂതത്തം കത്വാ ഗണ്ഹന്തോ തേന സദ്ധിം ഏകമഗ്ഗേന അഗന്ത്വാ അഞ്ഞേന മഗ്ഗേന സത്ഥു സന്തികം ഗതോ. ഇതരോപി ഭിക്ഖു അഞ്ഞേന മഗ്ഗേന സത്ഥു സന്തികംയേവ ഗതോ.
Ayaṃ bhummadevatā cintesi – ‘‘imesaṃ dvinnaṃ bhikkhūnaṃ metti ativiya daḷhā, kiṃ nu kho, bhedake sati bhijjeyya, na bhijjeyyā’’ti, sā tesaṃ okāsaṃ olokayamānā tesaṃ avidūreneva gacchati. Atheko thero ekassa hatthe pattacīvaraṃ datvā sarīravaḷañjanatthaṃ udakaphāsukaṭṭhānaṃ gantvā dhotahatthapādo hutvā gumbasamīpato nikkhamati bhummadevatā tassa therassa pacchato uttamarūpā itthī hutvā kese vidhunitvā saṃvidhāya sambandhantī viya piṭṭhiyaṃ paṃsuṃ puñchamānā viya sāṭakaṃ saṃvidhāya nivāsayamānā viya ca hutvā therassa padānupadikā hutvā gumbato nikkhantā. Ekamante ṭhito sahāyakatthero taṃ kāraṇaṃ disvāva domanassajāto ‘‘naṭṭho dāni me iminā bhikkhunā saddhiṃ dīgharattānugato sineho, sacāhaṃ evaṃvidhabhāvaṃ jāneyyaṃ, ettakaṃ addhānaṃ iminā saddhiṃ vissāsaṃ na kareyya’’nti cintetvā āgacchantassevassa, ‘‘handāvuso, tuyhaṃ pattacīvaraṃ, tādisena pāpena saddhiṃ ekamaggaṃ nāgacchāmī’’ti āha. Taṃ kathaṃ sutvā tassa lajjibhikkhuno hadayaṃ tikhiṇasattiṃ gahetvā viddhaṃ viya ahosi. Tato naṃ āha – ‘‘āvuso, kiṃ nāmetaṃ vadasi, ahaṃ ettakaṃ kālaṃ dukkaṭamattampi āpattiṃ na jānāmi. Tvaṃ pana maṃ ajja ‘pāpo’ti vadasi, kiṃ te diṭṭha’’nti. ‘‘Kiṃ aññena diṭṭhena, kiṃ tvaṃ evaṃvidhena alaṅkatapaṭiyattena mātugāmena saddhiṃ ekaṭṭhāne hutvā nikkhanto’’ti. ‘‘Natthetaṃ, āvuso, mayhaṃ, nāhaṃ evarūpaṃ mātugāmaṃ passāmī’’ti. Tassa yāvatatiyaṃ kathentassāpi itaro thero kathaṃ asaddahitvā attanā diṭṭhakāraṇaṃyeva bhūtattaṃ katvā gaṇhanto tena saddhiṃ ekamaggena agantvā aññena maggena satthu santikaṃ gato. Itaropi bhikkhu aññena maggena satthu santikaṃyeva gato.
തതോ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ ഉപോസഥാഗാരം പവിസനവേലായ സോ ഭിക്ഖു തം ഭിക്ഖും ഉപോസഥഗ്ഗേ സഞ്ജാനിത്വാ, ‘‘ഇമസ്മിം ഉപോസഥഗ്ഗേ ഏവരൂപോ നാമ പാപഭിക്ഖു അത്ഥി, നാഹം തേന സദ്ധിം ഉപോസഥം കരിസ്സാമീ’’തി നിക്ഖമിത്വാ ബഹി അട്ഠാസി. അഥ ഭുമ്മദേവതാ ‘‘ഭാരിയം മയാ കമ്മം കത’’ന്തി മഹല്ലകഉപാസകവണ്ണേന തസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ ‘‘കസ്മാ, ഭന്തേ, അയ്യോ ഇമസ്മിം ഠാനേ ഠിതോ’’തി ആഹ. ‘‘ഉപാസക, ഇമം ഉപോസഥഗ്ഗം ഏകോ പാപഭിക്ഖു പവിട്ഠോ, ‘നാഹം തേന സദ്ധിം ഉപോസഥം കരോമീ’തി ബഹി ഠിതോമ്ഹീ’’തി. ‘‘ഭന്തേ, മാ ഏവം ഗണ്ഹഥ, പരിസുദ്ധസീലോ ഏസ ഭിക്ഖു. തുമ്ഹേഹി ദിട്ഠമാതുഗാമോ നാമ അഹം, മയാ തുമ്ഹാകം വീമംസനത്ഥായ ‘ദള്ഹാ നു ഖോ ഇമേസം ഥേരാനം മേത്തി, നോ ദള്ഹാ’തി ഭിജ്ജനാഭിജ്ജനഭാവം ഓലോകേന്തേന തം കമ്മം കത’’ന്തി. ‘‘കോ പന, ത്വം സപ്പുരിസാ’’തി? ‘‘അഹം ഏകാ ഭുമ്മദേവതാ, ഭന്തേ’’തി ദേവപുത്തോ കഥേന്തോ ദിബ്ബാനുഭാവേന ഠത്വാ ഥേരസ്സ പാദേസു നിപതിത്വാ ‘‘മയ്ഹം, ഭന്തേ, ഖമഥ, ഏതം ദോസം ഥേരോ ന ജാനാതി, ഉപോസഥം കരോഥാ’’തി ഥേരം യാചിത്വാ ഉപോസഥഗ്ഗം പവേസേസി. സോ ഥേരോ ഉപോസഥം താവ ഏകട്ഠാനേ അകാസി, മിത്തസന്ഥവവസേന പന പുന തേന സദ്ധിം ന ഏകട്ഠാനേ അഹോസീതി. ഇമസ്സ ഥേരസ്സ കമ്മം ന കഥീയതി, ചുദിതകത്ഥേരോ പന അപരാപരം വിപസ്സനായ കമ്മം കരോന്തോ അരഹത്തം പാപുണി.
Tato bhikkhusaṅghassa uposathāgāraṃ pavisanavelāya so bhikkhu taṃ bhikkhuṃ uposathagge sañjānitvā, ‘‘imasmiṃ uposathagge evarūpo nāma pāpabhikkhu atthi, nāhaṃ tena saddhiṃ uposathaṃ karissāmī’’ti nikkhamitvā bahi aṭṭhāsi. Atha bhummadevatā ‘‘bhāriyaṃ mayā kammaṃ kata’’nti mahallakaupāsakavaṇṇena tassa santikaṃ gantvā ‘‘kasmā, bhante, ayyo imasmiṃ ṭhāne ṭhito’’ti āha. ‘‘Upāsaka, imaṃ uposathaggaṃ eko pāpabhikkhu paviṭṭho, ‘nāhaṃ tena saddhiṃ uposathaṃ karomī’ti bahi ṭhitomhī’’ti. ‘‘Bhante, mā evaṃ gaṇhatha, parisuddhasīlo esa bhikkhu. Tumhehi diṭṭhamātugāmo nāma ahaṃ, mayā tumhākaṃ vīmaṃsanatthāya ‘daḷhā nu kho imesaṃ therānaṃ metti, no daḷhā’ti bhijjanābhijjanabhāvaṃ olokentena taṃ kammaṃ kata’’nti. ‘‘Ko pana, tvaṃ sappurisā’’ti? ‘‘Ahaṃ ekā bhummadevatā, bhante’’ti devaputto kathento dibbānubhāvena ṭhatvā therassa pādesu nipatitvā ‘‘mayhaṃ, bhante, khamatha, etaṃ dosaṃ thero na jānāti, uposathaṃ karothā’’ti theraṃ yācitvā uposathaggaṃ pavesesi. So thero uposathaṃ tāva ekaṭṭhāne akāsi, mittasanthavavasena pana puna tena saddhiṃ na ekaṭṭhāne ahosīti. Imassa therassa kammaṃ na kathīyati, cuditakatthero pana aparāparaṃ vipassanāya kammaṃ karonto arahattaṃ pāpuṇi.
ഭുമ്മദേവതാ തസ്സ കമ്മസ്സ നിസ്സന്ദേന ഏകം ബുദ്ധന്തരം അപായഭയതോ ന മുച്ചിത്ഥ. സചേ പന കിസ്മിഞ്ചി കാലേ മനുസ്സത്തം ആഗച്ഛതി, അഞ്ഞേന യേന കേനചി കതോ ദോസോ തസ്സേവ ഉപരി പതതി. സോ അമ്ഹാകം ഭഗവതോ കാലേ സാവത്ഥിയം ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തി. ‘‘ധാനമാണവോ’’തിസ്സ നാമം അകംസു. സോ വയപ്പത്തോ തയോ വേദേ ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ മഹല്ലകകാലേ സത്ഥു ധമ്മദേസനം സുത്വാ പടിലദ്ധസദ്ധോ പബ്ബജി, തസ്സ ഉപസമ്പന്നദിവസതോ പട്ഠായ ഏകാ അലങ്കതപടിയത്താ ഇത്ഥീ തസ്മിം ഗാമം പവിസന്തേ സദ്ധിംയേവ ഗാമം പവിസതി, നിക്ഖമന്തേ നിക്ഖമതി. വിഹാരം പവിസന്തേപി സദ്ധിം പവിസതി, തിട്ഠന്തേപി തിട്ഠതീതി ഏവം നിച്ചാനുബന്ധാ പഞ്ഞായതി. ഥേരോ തം ന പസ്സതി. തസ്സ പുന പുരിമകമ്മനിസ്സന്ദേന സാ അഞ്ഞേസം ഉപട്ഠാതി. ഗാമേ യാഗും ഭിക്ഖഞ്ച ദദമാനാ ഇത്ഥിയോ ‘‘ഭന്തേ, അയം ഏകോ യാഗുഉളുങ്കോ തുമ്ഹാകം, ഏകോ ഇമിസ്സാ അമ്ഹാകം സഹായികായാ’’തി പരിഹാസം കരോന്തി. ഥേരസ്സ മഹതീ വിഹേസാ ഹോതി. വിഹാരഗതമ്പി നം സാമണേരാ ചേവ ദഹരാ ഭിക്ഖൂ ച പരിവാരേത്വാ ‘‘ധാനോ കോണ്ഡോ ജാതോ’’തി പരിഹാസം കരോന്തി. അഥസ്സ തേനേവ കാരണേന കുണ്ഡധാനത്ഥേരോതി നാമം ജാതം. സോ ഉട്ഠായ സമുട്ഠായ തേഹി കരിയമാനം കേളിം സഹിതും അസക്കോന്തോ ഉമ്മാദം ഗഹേത്വാ ‘‘തുമ്ഹേ കോണ്ഡാ, തുമ്ഹാകം ഉപജ്ഝായോ കോണ്ഡോ, ആചരിയോ കോണ്ഡോ’’തി വദതി. അഥ നം സത്ഥു ആരോചേസും ‘‘കുണ്ഡധാനോ, ഭന്തേ, ദഹരസാമണേരേഹി സദ്ധിം ഏവം ഫരുസവാചം വദതീ’’തി. സത്ഥാ തം പക്കോസാപേത്വാ ‘‘സച്ചം കിര ത്വം, ധാന, സാമണേരേഹി സദ്ധിം ഫരുസവാചം വദസീ’’തി വത്വാ തേന ‘‘സച്ചം ഭഗവാ’’തി വുത്തേ ‘‘കസ്മാ ഏവം വദേസീ’’തി ആഹ. ‘‘ഭന്തേ, നിബദ്ധം വിഹേസം അസഹന്തോ ഏവം കഥേമീ’’തി. ‘‘ത്വം പുബ്ബേ കതകമ്മം യാവജ്ജദിവസാ ജീരാപേതും ന സക്കോസി, പുന ഏവരൂപം ഫരുസം മാവദീ ഭിക്ഖൂ’’തി വത്വാ ആഹ –
Bhummadevatā tassa kammassa nissandena ekaṃ buddhantaraṃ apāyabhayato na muccittha. Sace pana kismiñci kāle manussattaṃ āgacchati, aññena yena kenaci kato doso tasseva upari patati. So amhākaṃ bhagavato kāle sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti. ‘‘Dhānamāṇavo’’tissa nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto tayo vede uggaṇhitvā mahallakakāle satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji, tassa upasampannadivasato paṭṭhāya ekā alaṅkatapaṭiyattā itthī tasmiṃ gāmaṃ pavisante saddhiṃyeva gāmaṃ pavisati, nikkhamante nikkhamati. Vihāraṃ pavisantepi saddhiṃ pavisati, tiṭṭhantepi tiṭṭhatīti evaṃ niccānubandhā paññāyati. Thero taṃ na passati. Tassa puna purimakammanissandena sā aññesaṃ upaṭṭhāti. Gāme yāguṃ bhikkhañca dadamānā itthiyo ‘‘bhante, ayaṃ eko yāguuḷuṅko tumhākaṃ, eko imissā amhākaṃ sahāyikāyā’’ti parihāsaṃ karonti. Therassa mahatī vihesā hoti. Vihāragatampi naṃ sāmaṇerā ceva daharā bhikkhū ca parivāretvā ‘‘dhāno koṇḍo jāto’’ti parihāsaṃ karonti. Athassa teneva kāraṇena kuṇḍadhānattheroti nāmaṃ jātaṃ. So uṭṭhāya samuṭṭhāya tehi kariyamānaṃ keḷiṃ sahituṃ asakkonto ummādaṃ gahetvā ‘‘tumhe koṇḍā, tumhākaṃ upajjhāyo koṇḍo, ācariyo koṇḍo’’ti vadati. Atha naṃ satthu ārocesuṃ ‘‘kuṇḍadhāno, bhante, daharasāmaṇerehi saddhiṃ evaṃ pharusavācaṃ vadatī’’ti. Satthā taṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, dhāna, sāmaṇerehi saddhiṃ pharusavācaṃ vadasī’’ti vatvā tena ‘‘saccaṃ bhagavā’’ti vutte ‘‘kasmā evaṃ vadesī’’ti āha. ‘‘Bhante, nibaddhaṃ vihesaṃ asahanto evaṃ kathemī’’ti. ‘‘Tvaṃ pubbe katakammaṃ yāvajjadivasā jīrāpetuṃ na sakkosi, puna evarūpaṃ pharusaṃ māvadī bhikkhū’’ti vatvā āha –
‘‘മാവോച ഫരുസം കഞ്ചി, വുത്താ പടിവദേയ്യു തം;
‘‘Māvoca pharusaṃ kañci, vuttā paṭivadeyyu taṃ;
ദുക്ഖാ ഹി സാരമ്ഭകഥാ, പടിദണ്ഡാ ഫുസേയ്യു തം.
Dukkhā hi sārambhakathā, paṭidaṇḍā phuseyyu taṃ.
‘‘സചേ നേരേസി അത്താനം, കംസോ ഉപഹതോ യഥാ;
‘‘Sace neresi attānaṃ, kaṃso upahato yathā;
ഏസ പത്തോസി നിബ്ബാനം, സാരമ്ഭോ തേ ന വിജ്ജതീ’’തി. (ധ॰ പ॰ ൧൩൩-൧൩൪);
Esa pattosi nibbānaṃ, sārambho te na vijjatī’’ti. (dha. pa. 133-134);
ഇമഞ്ച പന തസ്സ ഥേരസ്സ മാതുഗാമേന സദ്ധിം വിചരണഭാവം കോസലരഞ്ഞോപി കഥയിംസു. രാജാ ‘‘ഗച്ഛഥ, ഭണേ, വീമംസഥാ’’തി പേസേത്വാ സയമ്പി മന്ദേനേവ പരിവാരേന ഥേരസ്സ വസനട്ഠാനം ഗന്ത്വാ ഏകമന്തേ ഓലോകേന്തോ അട്ഠാസി. തസ്മിം ഖണേ ഥേരോ സൂചികമ്മം കരോന്തോ നിസിന്നോ ഹോതി, സാപി ഇത്ഥീ അവിദൂരേ ഠാനേ ഠിതാ വിയ പഞ്ഞായതി. രാജാ ദിസ്വാ ‘‘അത്ഥിദം കാരണ’’ന്തി തസ്സാ ഠിതട്ഠാനം അഗമാസി. സാ തസ്മിം ആഗച്ഛന്തേ ഥേരസ്സ വസനപണ്ണസാലം പവിട്ഠാ വിയ അഹോസി. രാജാപി തായ സദ്ധിം തമേവ പണ്ണസാലം പവിസിത്വാ സബ്ബത്ഥ ഓലോകേന്തോ അദിസ്വാ ‘‘നായം മാതുഗാമോ, ഥേരസ്സ ഏകോ കമ്മവിപാകോ’’തി സഞ്ഞം കത്വാ പഠമം ഥേരസ്സ സമീപേന ഗച്ഛന്തോപി ഥേരം അവന്ദിത്വാ തസ്സ കാരണസ്സ അഭൂതഭാവം ഞത്വാ ആഗമ്മ ഥേരം വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസിന്നോ ‘‘കച്ചി, ഭന്തേ, പിണ്ഡകേന ന കിലമഥാ’’തി പുച്ഛി. ഥേരോ ‘‘വട്ടതി, മഹാരാജാ’’തി ആഹ. ‘‘ജാനാമഹം, ഭന്തേ, അയ്യസ്സ കഥം, ഏവരൂപേന പരിക്കിലേസേന സദ്ധിം ചരന്താനം തുമ്ഹാകം കേ നാമ പസീദിസ്സന്തി, ഇതോ പട്ഠായ വോ കത്ഥചി ഗമനകിച്ചം നത്ഥി, അഹം ചതൂഹി പച്ചയേഹി തുമ്ഹേ ഉപട്ഠഹിസ്സാമി, തുമ്ഹേ യോനിസോ മനസികാരേ മാ പമജ്ജിത്ഥാ’’തി നിബദ്ധഭിക്ഖം പട്ഠപേസി. ഥേരോ രാജാനം ഉപത്ഥമ്ഭകം ലഭിത്വാ ഭോജനസപ്പായേന ഏകഗ്ഗചിത്തോ ഹുത്വാ വിപസ്സനം വഡ്ഢേത്വാ അരഹത്തം പാപുണി. തതോ പട്ഠായ സാ ഇത്ഥീ അന്തരധായി.
Imañca pana tassa therassa mātugāmena saddhiṃ vicaraṇabhāvaṃ kosalaraññopi kathayiṃsu. Rājā ‘‘gacchatha, bhaṇe, vīmaṃsathā’’ti pesetvā sayampi mandeneva parivārena therassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā ekamante olokento aṭṭhāsi. Tasmiṃ khaṇe thero sūcikammaṃ karonto nisinno hoti, sāpi itthī avidūre ṭhāne ṭhitā viya paññāyati. Rājā disvā ‘‘atthidaṃ kāraṇa’’nti tassā ṭhitaṭṭhānaṃ agamāsi. Sā tasmiṃ āgacchante therassa vasanapaṇṇasālaṃ paviṭṭhā viya ahosi. Rājāpi tāya saddhiṃ tameva paṇṇasālaṃ pavisitvā sabbattha olokento adisvā ‘‘nāyaṃ mātugāmo, therassa eko kammavipāko’’ti saññaṃ katvā paṭhamaṃ therassa samīpena gacchantopi theraṃ avanditvā tassa kāraṇassa abhūtabhāvaṃ ñatvā āgamma theraṃ vanditvā ekamantaṃ nisinno ‘‘kacci, bhante, piṇḍakena na kilamathā’’ti pucchi. Thero ‘‘vaṭṭati, mahārājā’’ti āha. ‘‘Jānāmahaṃ, bhante, ayyassa kathaṃ, evarūpena parikkilesena saddhiṃ carantānaṃ tumhākaṃ ke nāma pasīdissanti, ito paṭṭhāya vo katthaci gamanakiccaṃ natthi, ahaṃ catūhi paccayehi tumhe upaṭṭhahissāmi, tumhe yoniso manasikāre mā pamajjitthā’’ti nibaddhabhikkhaṃ paṭṭhapesi. Thero rājānaṃ upatthambhakaṃ labhitvā bhojanasappāyena ekaggacitto hutvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tato paṭṭhāya sā itthī antaradhāyi.
തദാ മഹാസുഭദ്ദാ ഉഗ്ഗനഗരേ മിച്ഛാദിട്ഠികകുലേ വസമാനാ ‘‘സത്ഥാ മം അനുകമ്പതൂ’’തി ഉപോസഥം അധിട്ഠായ നിരാമഗന്ധാ ഹുത്വാ ഉപരിപാസാദതലേ ഠിതാ ‘‘ഇമാനി പുപ്ഫാനി അന്തരേ അട്ഠത്വാ ദസബലസ്സ മത്ഥകേ വിതാനം ഹുത്വാ തിട്ഠന്തു, ദസബലോ ഇമായ സഞ്ഞായ സ്വേ പഞ്ചഹി ഭിക്ഖുസതേഹി സദ്ധിം മയ്ഹം ഭിക്ഖം ഗണ്ഹതൂ’’തി സച്ചകിരിയം കത്വാ അട്ഠ സുമനപുപ്ഫമുട്ഠിയോ വിസ്സജ്ജേസി. പുപ്ഫാനി ഗന്ത്വാ ധമ്മദേസനാവേലായ സത്ഥു മത്ഥകേ വിതാനം ഹുത്വാ അട്ഠംസു. സത്ഥാ തം സുമനപുപ്ഫവിതാനം ദിസ്വാ ചിത്തേനേവ സുഭദ്ദായ ഭിക്ഖം അധിവാസേത്വാ പുനദിവസേ അരുണേ ഉട്ഠിതേ ആനന്ദത്ഥേരം ആഹ – ‘‘ആനന്ദ, മയം അജ്ജ ദൂരം ഭിക്ഖാചാരം ഗമിസ്സാമ, പുഥുജ്ജനാനം അദത്വാ അരിയാനംയേവ സലാകം ദേഹീ’’തി. ഥേരോ ഭിക്ഖൂനം ആരോചേസി – ‘‘ആവുസോ, സത്ഥാ അജ്ജ ദൂരം ഭിക്ഖാചാരം ഗമിസ്സതി, പുഥുജ്ജനാ മാ ഗണ്ഹന്തു, അരിയാവ സലാകം ഗണ്ഹന്തൂ’’തി. കുണ്ഡധാനത്ഥേരോ ‘‘ആഹര, ആവുസോ സലാക’’ന്തി പഠമംയേവ ഹത്ഥം പസാരേസി. ആനന്ദോ ‘‘സത്ഥാ താദിസാനം ഭിക്ഖൂനം സലാകം ന ദാപേതി, അരിയാനംയേവ ദാപേതീ’’തി വിതക്കം ഉപ്പാദേത്വാ ഗന്ത്വാ സത്ഥു ആരോചേസി. സത്ഥാ ‘‘ആഹരാപേന്തസ്സ സലാകം ദേഹീ’’തി ആഹ. ഥേരോ ചിന്തേസി – ‘‘സചേ കുണ്ഡധാനസ്സ സലാകാ ദാതും ന യുത്താ, അഥ സത്ഥാ പടിബാഹേയ്യ, ഭവിസ്സതി ഏത്ഥ കാരണ’’ന്തി ‘‘കുണ്ഡധാനസ്സ സലാകം ദസ്സാമീ’’തി ഗമനം അഭിനീഹരി. കുണ്ഡധാനോ തസ്സ പുരേ ആഗമനാ ഏവ അഭിഞ്ഞാപാദകം ചതുത്ഥജ്ഝാനം സമാപജ്ജിത്വാ ഇദ്ധിയാ ആകാസേ ഠത്വാ ‘‘ആഹരാവുസോ, ആനന്ദ, സത്ഥാ മം ജാനാതി, മാദിസം ഭിക്ഖും പഠമം സലാകം ഗണ്ഹന്തം ന സത്ഥാ നിവാരേതീ’’തി ഹത്ഥം പസാരേത്വാ സലാകം ഗണ്ഹി. സത്ഥാ തം അട്ഠുപ്പത്തിം കത്വാ ഥേരം ഇമസ്മിം സാസനേ പഠമം സലാകം ഗണ്ഹന്താനം അഗ്ഗട്ഠാനേ ഠപേസി. യസ്മാ അയം ഥേരോ രാജാനം ഉപത്ഥമ്ഭകം ലഭിത്വാ സപ്പായാഹാരലാഭേന സമാഹിതചിത്തോ വിപസ്സനായ കമ്മം കരോന്തോ ഉപനിസ്സയസമ്പന്നതായ ഛളഭിഞ്ഞോ അഹോസി. തേന വുത്തം അപദാനേ (അപ॰ ഥേര ൧.൪.൧-൧൬) –
Tadā mahāsubhaddā ugganagare micchādiṭṭhikakule vasamānā ‘‘satthā maṃ anukampatū’’ti uposathaṃ adhiṭṭhāya nirāmagandhā hutvā uparipāsādatale ṭhitā ‘‘imāni pupphāni antare aṭṭhatvā dasabalassa matthake vitānaṃ hutvā tiṭṭhantu, dasabalo imāya saññāya sve pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhatū’’ti saccakiriyaṃ katvā aṭṭha sumanapupphamuṭṭhiyo vissajjesi. Pupphāni gantvā dhammadesanāvelāya satthu matthake vitānaṃ hutvā aṭṭhaṃsu. Satthā taṃ sumanapupphavitānaṃ disvā citteneva subhaddāya bhikkhaṃ adhivāsetvā punadivase aruṇe uṭṭhite ānandattheraṃ āha – ‘‘ānanda, mayaṃ ajja dūraṃ bhikkhācāraṃ gamissāma, puthujjanānaṃ adatvā ariyānaṃyeva salākaṃ dehī’’ti. Thero bhikkhūnaṃ ārocesi – ‘‘āvuso, satthā ajja dūraṃ bhikkhācāraṃ gamissati, puthujjanā mā gaṇhantu, ariyāva salākaṃ gaṇhantū’’ti. Kuṇḍadhānatthero ‘‘āhara, āvuso salāka’’nti paṭhamaṃyeva hatthaṃ pasāresi. Ānando ‘‘satthā tādisānaṃ bhikkhūnaṃ salākaṃ na dāpeti, ariyānaṃyeva dāpetī’’ti vitakkaṃ uppādetvā gantvā satthu ārocesi. Satthā ‘‘āharāpentassa salākaṃ dehī’’ti āha. Thero cintesi – ‘‘sace kuṇḍadhānassa salākā dātuṃ na yuttā, atha satthā paṭibāheyya, bhavissati ettha kāraṇa’’nti ‘‘kuṇḍadhānassa salākaṃ dassāmī’’ti gamanaṃ abhinīhari. Kuṇḍadhāno tassa pure āgamanā eva abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā iddhiyā ākāse ṭhatvā ‘‘āharāvuso, ānanda, satthā maṃ jānāti, mādisaṃ bhikkhuṃ paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantaṃ na satthā nivāretī’’ti hatthaṃ pasāretvā salākaṃ gaṇhi. Satthā taṃ aṭṭhuppattiṃ katvā theraṃ imasmiṃ sāsane paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. Yasmā ayaṃ thero rājānaṃ upatthambhakaṃ labhitvā sappāyāhāralābhena samāhitacitto vipassanāya kammaṃ karonto upanissayasampannatāya chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.4.1-16) –
‘‘സത്താഹം പടിസല്ലീനം, സയമ്ഭും അഗ്ഗപുഗ്ഗലം;
‘‘Sattāhaṃ paṭisallīnaṃ, sayambhuṃ aggapuggalaṃ;
പസന്നചിത്തോ സുമനോ, ബുദ്ധസേട്ഠം ഉപട്ഠഹിം.
Pasannacitto sumano, buddhaseṭṭhaṃ upaṭṭhahiṃ.
‘‘വുട്ഠിതം കാലമഞ്ഞായ, പദുമുത്തരം മഹാമുനിം;
‘‘Vuṭṭhitaṃ kālamaññāya, padumuttaraṃ mahāmuniṃ;
മഹന്തിം കദലീകണ്ണിം, ഗഹേത്വാ ഉപഗച്ഛഹം.
Mahantiṃ kadalīkaṇṇiṃ, gahetvā upagacchahaṃ.
‘‘പടിഗ്ഗഹേത്വാ ഭഗവാ, സബ്ബഞ്ഞൂ ലോകനായകോ;
‘‘Paṭiggahetvā bhagavā, sabbaññū lokanāyako;
മമ ചിത്തം പസാദേന്തോ, പരിഭുഞ്ജി മഹാമുനി.
Mama cittaṃ pasādento, paribhuñji mahāmuni.
‘‘പരിഭുഞ്ജിത്വാ സമ്ബുദ്ധോ, സത്ഥവാഹോ അനുത്തരോ;
‘‘Paribhuñjitvā sambuddho, satthavāho anuttaro;
സകാസനേ നിസീദിത്വാ, ഇമാ ഗാഥാ അഭാസഥ.
Sakāsane nisīditvā, imā gāthā abhāsatha.
‘‘യേ ച സന്തി സമിതാരോ, യക്ഖാ ഇമമ്ഹി പബ്ബതേ;
‘‘Ye ca santi samitāro, yakkhā imamhi pabbate;
അരഞ്ഞേ ഭൂതഭബ്യാനി, സുണന്തു വചനം മമ.
Araññe bhūtabhabyāni, suṇantu vacanaṃ mama.
‘‘യോ സോ ബുദ്ധം ഉപട്ഠാസി, മിഗരാജംവ കേസരിം;
‘‘Yo so buddhaṃ upaṭṭhāsi, migarājaṃva kesariṃ;
തമഹം കിത്തയിസ്സാമി, സുണാഥ മമ ഭാസതോ.
Tamahaṃ kittayissāmi, suṇātha mama bhāsato.
‘‘ഏകാദസഞ്ചക്ഖത്തും സോ, ദേവരാജാ ഭവിസ്സതി;
‘‘Ekādasañcakkhattuṃ so, devarājā bhavissati;
ചതുവീസതിക്ഖത്തുഞ്ച, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി.
Catuvīsatikkhattuñca, cakkavattī bhavissati.
‘‘കപ്പസതസഹസ്സമ്ഹി, ഓക്കാകകുലസമ്ഭവോ;
‘‘Kappasatasahassamhi, okkākakulasambhavo;
ഗോതമോ നാമ ഗോത്തേന, സത്ഥാ ലോകേ ഭവിസ്സതി.
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘അക്കോസിത്വാന സമണേ, സീലവന്തേ അനാസവേ;
‘‘Akkositvāna samaṇe, sīlavante anāsave;
പാപകമ്മവിപാകേന, നാമധേയ്യം ലഭിസ്സതി.
Pāpakammavipākena, nāmadheyyaṃ labhissati.
‘‘തസ്സ ധമ്മേ സുദായാദോ, ഓരസോ ധമ്മനിമ്മിതോ;
‘‘Tassa dhamme sudāyādo, oraso dhammanimmito;
കുണ്ഡധാനോതി നാമേന, സാവകോ സോ ഭവിസ്സതി.
Kuṇḍadhānoti nāmena, sāvako so bhavissati.
‘‘പവിവേകമനുയുത്തോ, ഝായീ ഝാനരതോ അഹം;
‘‘Pavivekamanuyutto, jhāyī jhānarato ahaṃ;
തോസയിത്വാന സത്ഥാരം, വിഹരാമി അനാസവോ.
Tosayitvāna satthāraṃ, viharāmi anāsavo.
‘‘സാവകേഹി പരിവുതോ, ഭിക്ഖുസങ്ഘപുരക്ഖതോ;
‘‘Sāvakehi parivuto, bhikkhusaṅghapurakkhato;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ നിസീദിത്വാ, സലാകം ഗാഹയീ ജിനോ.
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, salākaṃ gāhayī jino.
‘‘ഏകംസം ചീവരം കത്വാ, വന്ദിത്വാ ലോകനായകം;
‘‘Ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā, vanditvā lokanāyakaṃ;
വദതം വരസ്സ പുരതോ, പഠമം അഗ്ഗഹേസഹം.
Vadataṃ varassa purato, paṭhamaṃ aggahesahaṃ.
‘‘തേന കമ്മേന ഭഗവാ, ദസസഹസ്സികമ്പകോ;
‘‘Tena kammena bhagavā, dasasahassikampako;
ഭിക്ഖുസങ്ഘേ നിസീദിത്വാ, അഗ്ഗട്ഠാനേ ഠപേസി മം.
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, aggaṭṭhāne ṭhapesi maṃ.
‘‘വീരിയം മേ ധുരധോരയ്ഹം, യോഗക്ഖേമാധിവാഹനം;
‘‘Vīriyaṃ me dhuradhorayhaṃ, yogakkhemādhivāhanaṃ;
ധാരേമി അന്തിമം ദേഹം, സമ്മാസമ്ബുദ്ധസാസനേ.
Dhāremi antimaṃ dehaṃ, sammāsambuddhasāsane.
‘‘കിലേസാ ഝാപിതാ മയ്ഹം…പേ॰… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ഏവംഭൂതസ്സപി ഇമസ്സ ഥേരസ്സ ഗുണേ അജാനന്താ യേ പുഥുജ്ജനാ ഭിക്ഖൂ തദാ പഠമം സലാകഗ്ഗഹണേ ‘‘കിം നു ഖോ ഏത’’ന്തി സമചിന്തേസും. തേസം വിമതിവിധമനത്ഥം ഥേരോ ആകാസം അബ്ഭുഗ്ഗന്ത്വാ ഇദ്ധിപാടിഹാരിയം ദസ്സേത്വാ അഞ്ഞാപദേസേന അഞ്ഞം ബ്യാകരോന്തോ ‘‘പഞ്ച ഛിന്ദേ’’തി ഗാഥം അഭാസി.
Evaṃbhūtassapi imassa therassa guṇe ajānantā ye puthujjanā bhikkhū tadā paṭhamaṃ salākaggahaṇe ‘‘kiṃ nu kho eta’’nti samacintesuṃ. Tesaṃ vimatividhamanatthaṃ thero ākāsaṃ abbhuggantvā iddhipāṭihāriyaṃ dassetvā aññāpadesena aññaṃ byākaronto ‘‘pañca chinde’’ti gāthaṃ abhāsi.
൧൫. തത്ഥ പഞ്ച ഛിന്ദേതി അപായൂപപത്തിനിബ്ബത്തനകാനി പഞ്ചോരമ്ഭാഗിയാനി സംയോജനാനി പാദേ ബന്ധനരജ്ജുകം വിയ പുരിസോ സത്ഥേന ഹേട്ഠിമമഗ്ഗത്തയേന ഛിന്ദേയ്യ പജഹേയ്യ. പഞ്ച ജഹേതി ഉപരിദേവലോകൂപപത്തിഹേതുഭൂതാനി പഞ്ചുദ്ധമ്ഭാഗിയസംയോജനാനി പുരിസോ ഗീവായ ബന്ധനരജ്ജുകം വിയ അരഹത്തമഗ്ഗേന ജഹേയ്യ, ഛിന്ദേയ്യ വാതി അത്ഥോ. പഞ്ച ചുത്തരി ഭാവയേതി തേസംയേവ ഉദ്ധമ്ഭാഗിയസംയോജനാനം പഹാനായ സദ്ധാദീനി പഞ്ചിന്ദ്രിയാനി ഉത്തരി അനാഗാമിമഗ്ഗാധിഗമതോ ഉപരി ഭാവേയ്യ അഗ്ഗമഗ്ഗാധിഗമവസേന വഡ്ഢേയ്യ. പഞ്ചസങ്ഗാതിഗോതി ഏവംഭൂതോ പന പഞ്ചന്നം രാഗദോസമോഹമാനദിട്ഠിസങ്ഗാനം അതിക്കമനേന പഹാനേന പഞ്ചസങ്ഗാതിഗോ ഹുത്വാ. ഭിക്ഖു ഓഘതിണ്ണോതി വുച്ചതീതി സബ്ബഥാ ഭിന്നകിലേസതായ ഭിക്ഖൂതി, കാമഭവദിട്ഠിഅവിജ്ജോഘേ തരിത്വാ തേസം പാരഭൂതേ നിബ്ബാനേ ഠിതോതി ച വുച്ചതീതി അത്ഥോ.
15. Tattha pañca chindeti apāyūpapattinibbattanakāni pañcorambhāgiyāni saṃyojanāni pāde bandhanarajjukaṃ viya puriso satthena heṭṭhimamaggattayena chindeyya pajaheyya. Pañca jaheti uparidevalokūpapattihetubhūtāni pañcuddhambhāgiyasaṃyojanāni puriso gīvāya bandhanarajjukaṃ viya arahattamaggena jaheyya, chindeyya vāti attho. Pañca cuttari bhāvayeti tesaṃyeva uddhambhāgiyasaṃyojanānaṃ pahānāya saddhādīni pañcindriyāni uttari anāgāmimaggādhigamato upari bhāveyya aggamaggādhigamavasena vaḍḍheyya. Pañcasaṅgātigoti evaṃbhūto pana pañcannaṃ rāgadosamohamānadiṭṭhisaṅgānaṃ atikkamanena pahānena pañcasaṅgātigo hutvā. Bhikkhuoghatiṇṇoti vuccatīti sabbathā bhinnakilesatāya bhikkhūti, kāmabhavadiṭṭhiavijjoghe taritvā tesaṃ pārabhūte nibbāne ṭhitoti ca vuccatīti attho.
കുണ്ഡധാനത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Kuṇḍadhānattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ഥേരഗാഥാപാളി • Theragāthāpāḷi / ൫. കുണ്ഡധാനത്ഥേരഗാഥാ • 5. Kuṇḍadhānattheragāthā