| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
६-७. कुण्डलियसुत्तादिवण्णना
6-7. Kuṇḍaliyasuttādivaṇṇanā
१८७-१८८. छट्ठे आरामनिस्सयीति आरामं निस्साय वसनभावेन आरामनिस्सयी। परिसावचरोति परिसाय अवचरो। परिसं नाम बालापि, पण्डितापि ओसरन्ति, यो पन परप्पवादं मद्दित्वा अत्तनो वादं दीपेतुं सक्कोति, अयं परिसावचरो नाम। आरामेन आरामन्ति आरामेनेव आरामं अनुचङ्कमामि, न बाहिरेनाति अत्थो। उय्यानेन उय्यानन्ति एत्थापि एसेव नयो। अञ्ञेन वा आरामेन पविसित्वा अञ्ञं आरामं, अञ्ञेन उय्यानेन अञ्ञं उय्यानन्ति अयमेत्थ अत्थो। इतिवादप्पमोक्खानिसंसन्ति ‘‘एवं पुच्छा होति, एवं विस्सज्जनं, एवं गहणं, एवं निब्बेठन’’न्ति इमिना नयेन इतिवादो होति इतिवादप्पमोक्खोति एतं आनिसंसं। उपारम्भानिसंसन्ति ‘‘अयं पुच्छाय दोसो, अयं विस्सज्जने’’ति एवं वाददोसानिसंसं।
187-188. Chaṭṭhe ārāmanissayīti ārāmaṃ nissāya vasanabhāvena ārāmanissayī. Parisāvacaroti parisāya avacaro. Parisaṃ nāma bālāpi, paṇḍitāpi osaranti, yo pana parappavādaṃ madditvā attano vādaṃ dīpetuṃ sakkoti, ayaṃ parisāvacaro nāma. Ārāmena ārāmanti ārāmeneva ārāmaṃ anucaṅkamāmi, na bāhirenāti attho. Uyyānena uyyānanti etthāpi eseva nayo. Aññena vā ārāmena pavisitvā aññaṃ ārāmaṃ, aññena uyyānena aññaṃ uyyānanti ayamettha attho. Itivādappamokkhānisaṃsanti ‘‘evaṃ pucchā hoti, evaṃ vissajjanaṃ, evaṃ gahaṇaṃ, evaṃ nibbeṭhana’’nti iminā nayena itivādo hoti itivādappamokkhoti etaṃ ānisaṃsaṃ. Upārambhānisaṃsanti ‘‘ayaṃ pucchāya doso, ayaṃ vissajjane’’ti evaṃ vādadosānisaṃsaṃ.
कथं भावितो च, कुण्डलिय, इन्द्रियसंवरोति सत्था ‘‘एत्तकं ठानं परिब्बाजकेन पुच्छितं, इदानि पुच्छितुं न सक्कोती’’ति ञत्वा ‘‘न ताव अयं देसना यथानुसन्धिं गता। इदानि नं यथानुसन्धिं पापेस्सामी’’ति सयमेव पुच्छन्तो इमं देसनं आरभि। तत्थ मनापं नाभिज्झतीति इट्ठारम्मणं नाभिज्झायति। नाभिहंसतीति न सामिसाय तुट्ठिया अभिहंसति। तस्स ठितो च कायो होति, ठितं चित्तं अज्झत्तन्ति तस्स नामकायो च चित्तञ्च गोचरज्झत्ते ठितं होति। सुसण्ठितन्ति कम्मट्ठानवसेन सुट्ठु सण्ठितं। सुविमुत्तन्ति कम्मट्ठानविमुत्तिया सुविमुत्तं। अमनापन्ति अनिट्ठारम्मणं। न मङ्कु होतीति तस्मिं न मङ्कु होति। अप्पतिट्ठितचित्तोति किलेसवसेन अट्ठितचित्तो। अदीनमानसोति दोमनस्सवसेन अदीनचित्तो। अब्यापन्नचेतसोति दोसवसेन अपूतिचित्तो।
Kathaṃ bhāvito ca, kuṇḍaliya, indriyasaṃvaroti satthā ‘‘ettakaṃ ṭhānaṃ paribbājakena pucchitaṃ, idāni pucchituṃ na sakkotī’’ti ñatvā ‘‘na tāva ayaṃ desanā yathānusandhiṃ gatā. Idāni naṃ yathānusandhiṃ pāpessāmī’’ti sayameva pucchanto imaṃ desanaṃ ārabhi. Tattha manāpaṃ nābhijjhatīti iṭṭhārammaṇaṃ nābhijjhāyati. Nābhihaṃsatīti na sāmisāya tuṭṭhiyā abhihaṃsati. Tassa ṭhito ca kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattanti tassa nāmakāyo ca cittañca gocarajjhatte ṭhitaṃ hoti. Susaṇṭhitanti kammaṭṭhānavasena suṭṭhu saṇṭhitaṃ. Suvimuttanti kammaṭṭhānavimuttiyā suvimuttaṃ. Amanāpanti aniṭṭhārammaṇaṃ. Na maṅku hotīti tasmiṃ na maṅku hoti. Appatiṭṭhitacittoti kilesavasena aṭṭhitacitto. Adīnamānasoti domanassavasena adīnacitto. Abyāpannacetasoti dosavasena apūticitto.
एवं भावितो खो, कुण्डलिय, इन्द्रियसंवरो एवं बहुलीकतो तीणि सुचरितानि परिपूरेतीति एत्थ एवं सुचरितपूरणं वेदितब्बं – इमेसु ताव छसु द्वारेसु अट्ठारस दुच्चरितानि होन्ति। कथं? चक्खुद्वारे ताव इट्ठारम्मणे आपाथगते कायङ्गवाचङ्गानि अचोपेत्वा तस्मिं आरम्मणे लोभं उप्पादेन्तस्स मनोदुच्चरितं होति। लोभसहगतेन चित्तेन ‘‘अहो वतिदं इट्ठं कन्तं मनाप’’न्ति भणन्तस्स वचीदुच्चरितं, तदेव हत्थेन परामसन्तस्स कायदुच्चरितं। सेसद्वारेसुपि एसेव नयो।
Evaṃ bhāvito kho, kuṇḍaliya, indriyasaṃvaro evaṃ bahulīkato tīṇi sucaritāni paripūretīti ettha evaṃ sucaritapūraṇaṃ veditabbaṃ – imesu tāva chasu dvāresu aṭṭhārasa duccaritāni honti. Kathaṃ? Cakkhudvāre tāva iṭṭhārammaṇe āpāthagate kāyaṅgavācaṅgāni acopetvā tasmiṃ ārammaṇe lobhaṃ uppādentassa manoduccaritaṃ hoti. Lobhasahagatena cittena ‘‘aho vatidaṃ iṭṭhaṃ kantaṃ manāpa’’nti bhaṇantassa vacīduccaritaṃ, tadeva hatthena parāmasantassa kāyaduccaritaṃ. Sesadvāresupi eseva nayo.
अयं पन विसेसो – सोतद्वारस्मिञ्हि सद्दारम्मणस्स वत्थुभूतं सङ्खपणवादितूरियभण्डं अनामासं आमसन्तस्स, घानद्वारे गन्धारम्मणस्स वत्थुभूतं गन्धमालादिं, जिव्हाद्वारे रसारम्मणस्स वत्थुभूतं मच्छमंसादिं, कायद्वारे फोट्ठब्बारम्मणस्स वत्थुभूतं वत्थतूलकपावारादिं, मनोद्वारे पञ्ञत्तिवसेन धम्मारम्मणभूतं सप्पितेलमधुफाणितादिं आमसन्तस्स कायदुच्चरितं वेदितब्बं। सङ्खेपतो पनेत्थ छसु द्वारेसु कायवीतिक्कमो कायदुच्चरितं, वचीवीतिक्कमो वचीदुच्चरितं, मनोवीतिक्कमो मनोदुच्चरितन्ति तीणेव दुच्चरितानि होन्ति।
Ayaṃ pana viseso – sotadvārasmiñhi saddārammaṇassa vatthubhūtaṃ saṅkhapaṇavāditūriyabhaṇḍaṃ anāmāsaṃ āmasantassa, ghānadvāre gandhārammaṇassa vatthubhūtaṃ gandhamālādiṃ, jivhādvāre rasārammaṇassa vatthubhūtaṃ macchamaṃsādiṃ, kāyadvāre phoṭṭhabbārammaṇassa vatthubhūtaṃ vatthatūlakapāvārādiṃ, manodvāre paññattivasena dhammārammaṇabhūtaṃ sappitelamadhuphāṇitādiṃ āmasantassa kāyaduccaritaṃ veditabbaṃ. Saṅkhepato panettha chasu dvāresu kāyavītikkamo kāyaduccaritaṃ, vacīvītikkamo vacīduccaritaṃ, manovītikkamo manoduccaritanti tīṇeva duccaritāni honti.
अयं पन भिक्खु अत्तनो भावनापटिसङ्खाने ठितो इमानि दुच्चरितानि सुचरितं कत्वा विपरिणामेति। कथं? चक्खुद्वारे ताव इट्ठारम्मणे आपाथगते कायङ्गवाचङ्गानि अचालेत्वा रूपारम्मणं विपस्सनं पट्ठापयतो मनोसुचरितं होति, विपस्सनासहगतेन चित्तेन खयधम्मं वयधम्मन्ति भणन्तस्स वचीसुचरितं, ‘‘अनामासभण्डं एत’’न्ति अनामसन्तस्स कायसुचरितं। सेसद्वारेसुपि एसेव नयो। एवं इमानि वित्थारतो अट्ठारस सुचरितानि होन्ति। सङ्खेपतो पनेत्थापि छसु द्वारेसु कायसंवरो कायसुचरितं, वचीसंवरो वचीसुचरितं, मनोसंवरो मनोसुचरितन्ति तीणेव सुचरितानि होन्ति। एवं इन्द्रियसंवरो तीणि सुचरितानि परिपूरेतीति वेदितब्बो। एत्तावता सीलानुरक्खितं इन्द्रियसंवरसीलं कथितं।
Ayaṃ pana bhikkhu attano bhāvanāpaṭisaṅkhāne ṭhito imāni duccaritāni sucaritaṃ katvā vipariṇāmeti. Kathaṃ? Cakkhudvāre tāva iṭṭhārammaṇe āpāthagate kāyaṅgavācaṅgāni acāletvā rūpārammaṇaṃ vipassanaṃ paṭṭhāpayato manosucaritaṃ hoti, vipassanāsahagatena cittena khayadhammaṃ vayadhammanti bhaṇantassa vacīsucaritaṃ, ‘‘anāmāsabhaṇḍaṃ eta’’nti anāmasantassa kāyasucaritaṃ. Sesadvāresupi eseva nayo. Evaṃ imāni vitthārato aṭṭhārasa sucaritāni honti. Saṅkhepato panetthāpi chasu dvāresu kāyasaṃvaro kāyasucaritaṃ, vacīsaṃvaro vacīsucaritaṃ, manosaṃvaro manosucaritanti tīṇeva sucaritāni honti. Evaṃ indriyasaṃvaro tīṇi sucaritāni paripūretīti veditabbo. Ettāvatā sīlānurakkhitaṃ indriyasaṃvarasīlaṃ kathitaṃ.
कायदुच्चरितं पहायातिआदीसु तिविधं कायदुच्चरितं, चतुब्बिधं वचीदुच्चरितं, तिविधं मनोदुच्चरितं। तस्स पटिपक्खवसेन कायसुचरितादीनि वेदितब्बानि। एत्तावता कायसंवरवचीसंवरेहि पातिमोक्खसीलं, मनोसंवरेन तीणि सीलानीति चतुपारिसुद्धिसीलं कथितं होति। सकले पन इमस्मिं सुत्ते सुचरितमूलका सतिपट्ठाना लोकुत्तरमिस्सका, सत्तन्नं बोज्झङ्गानं मूलभूता सतिपट्ठाना पुब्बभागा, तेपि सतिपट्ठानमूलका बोज्झङ्गा पुब्बभागाव। विज्जाविमुत्तिमूलका पन लोकुत्तराव कथिताति वेदितब्बा। सत्तमं उत्तानमेव।
Kāyaduccaritaṃ pahāyātiādīsu tividhaṃ kāyaduccaritaṃ, catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ, tividhaṃ manoduccaritaṃ. Tassa paṭipakkhavasena kāyasucaritādīni veditabbāni. Ettāvatā kāyasaṃvaravacīsaṃvarehi pātimokkhasīlaṃ, manosaṃvarena tīṇi sīlānīti catupārisuddhisīlaṃ kathitaṃ hoti. Sakale pana imasmiṃ sutte sucaritamūlakā satipaṭṭhānā lokuttaramissakā, sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ mūlabhūtā satipaṭṭhānā pubbabhāgā, tepi satipaṭṭhānamūlakā bojjhaṅgā pubbabhāgāva. Vijjāvimuttimūlakā pana lokuttarāva kathitāti veditabbā. Sattamaṃ uttānameva.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya
६. कुण्डलियसुत्तं • 6. Kuṇḍaliyasuttaṃ
७. कूटागारसुत्तं • 7. Kūṭāgārasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ६-७. कुण्डलियसुत्तादिवण्णना • 6-7. Kuṇḍaliyasuttādivaṇṇanā
