| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
६-७. कुण्डलियसुत्तादिवण्णना
6-7. Kuṇḍaliyasuttādivaṇṇanā
१८७-१८८. निबद्धवासवसेन आरामे निसीदनसीलोति आरामनिसादी। परिसं ओगाळ्हो हुत्वा चरतीति परिसावचरोति आह – ‘‘यो पना’’तिआदि। एवन्ति इमिनाकारेन। गहणन्ति निग्गहणं। तेन पुच्छापदस्स अत्थं विवरति। निब्बेठनन्ति निग्गहनिब्बेठनं। तेन विस्सज्जनपदस्स अत्थं विवरति। इमिना नयेनाति एतेन ‘‘इतिवादो’’ति एत्थ इति-सद्दस्स अत्थं दस्सेति। उपारम्भाधिप्पायो वदति एतेनाति वादो, दोसो। इतिवादो होतीति एवं इमस्स उपरि वादारोपनं होति। इतिवादप्पमोक्खोति एवं ततो पमोक्खो होति । एवं वादप्पमोक्खानिसंसं परेहि आरोपितदोसस्स निब्बेठनवसेन दस्सेत्वा इदानि दोसपवेदनवसेन दस्सेतुं ‘‘अयं पुच्छाय दोसो’’तिआदि वुत्तं।
187-188. Nibaddhavāsavasena ārāme nisīdanasīloti ārāmanisādī. Parisaṃ ogāḷho hutvā caratīti parisāvacaroti āha – ‘‘yo panā’’tiādi. Evanti iminākārena. Gahaṇanti niggahaṇaṃ. Tena pucchāpadassa atthaṃ vivarati. Nibbeṭhananti niggahanibbeṭhanaṃ. Tena vissajjanapadassa atthaṃ vivarati. Iminā nayenāti etena ‘‘itivādo’’ti ettha iti-saddassa atthaṃ dasseti. Upārambhādhippāyo vadati etenāti vādo, doso. Itivādo hotīti evaṃ imassa upari vādāropanaṃ hoti. Itivādappamokkhoti evaṃ tato pamokkho hoti . Evaṃ vādappamokkhānisaṃsaṃ parehi āropitadosassa nibbeṭhanavasena dassetvā idāni dosapavedanavasena dassetuṃ ‘‘ayaṃ pucchāya doso’’tiādi vuttaṃ.
एत्तकं ठानन्तिआदितो पट्ठाय याव ‘‘तीणि सुचरितानी’’ति एत्तकं ठानं। इमं देसनन्ति ‘‘इन्द्रियसंवरो खो’’तिआदिनयप्पवत्तं इमं देसनं। नाभिज्झायतीति न अभिज्झायति। नाभिहंसतीति न अभितुस्सति। गोचरज्झत्ते ठितं होतीति कम्मट्ठानारम्मणे समाधानवसेन ठितं होति अवट्ठितं। तेनाह ‘‘सुसण्ठित’’न्ति। सुसण्ठितन्ति सम्मा अविक्खेपवसेन ठितं। कम्मट्ठानविमुत्तियाति कम्मट्ठानानुयुञ्जनवसेन पटिपक्खतो नीवरणतो विमुत्तिया। सुट्ठु विमुत्तन्ति सुविमुत्तं। तस्मिं अमनापरूपदस्सने न मङ्कु विलक्खो न होति। किलेसवसेन दोसवसेन। अट्ठितचित्तो अथद्धचित्तो। कोवेसेन हि चित्तं थद्धं होति, न मुदुकं। अदीनमानसोति दोमनस्सवसेन यो दीनभावो, तदभावेन निद्दोसमानसो। अपूतिचित्तोति ब्यापज्जाभावेन सीतिभूतचित्तो।
Ettakaṃ ṭhānantiādito paṭṭhāya yāva ‘‘tīṇi sucaritānī’’ti ettakaṃ ṭhānaṃ. Imaṃ desananti ‘‘indriyasaṃvaro kho’’tiādinayappavattaṃ imaṃ desanaṃ. Nābhijjhāyatīti na abhijjhāyati. Nābhihaṃsatīti na abhitussati. Gocarajjhatte ṭhitaṃ hotīti kammaṭṭhānārammaṇe samādhānavasena ṭhitaṃ hoti avaṭṭhitaṃ. Tenāha ‘‘susaṇṭhita’’nti. Susaṇṭhitanti sammā avikkhepavasena ṭhitaṃ. Kammaṭṭhānavimuttiyāti kammaṭṭhānānuyuñjanavasena paṭipakkhato nīvaraṇato vimuttiyā. Suṭṭhu vimuttanti suvimuttaṃ. Tasmiṃ amanāparūpadassane na maṅku vilakkho na hoti. Kilesavasena dosavasena. Aṭṭhitacitto athaddhacitto. Kovesena hi cittaṃ thaddhaṃ hoti, na mudukaṃ. Adīnamānasoti domanassavasena yo dīnabhāvo, tadabhāvena niddosamānaso. Apūticittoti byāpajjābhāvena sītibhūtacitto.
इमेसु छसु द्वारेसु अट्ठारस दुच्चरितानि होन्ति पच्चेकं कायवचीमनोदुच्चरितभेदेन। तानि विभागेन दस्सेतुं ‘‘कथ’’न्तिआदि वुत्तं। तत्थ इट्ठारम्मणे आपाथगतेति नयदानमत्तमेतं। तेन ‘‘अनिट्ठारम्मणे आपाथगते दोसं उप्पादेन्तस्सा’’तिआदिना तिविधदुच्चरितं नीहरित्वा वत्तब्बं, तथा ‘‘मज्झत्तारम्मणे मोहं उप्पादेन्तस्सा’’तिआदिना च। मनोदुच्चरितादिसामञ्ञेन पन तीणियेव दुच्चरितानि होन्तीति वेदितब्बं।
Imesu chasu dvāresu aṭṭhārasa duccaritāni honti paccekaṃ kāyavacīmanoduccaritabhedena. Tāni vibhāgena dassetuṃ ‘‘katha’’ntiādi vuttaṃ. Tattha iṭṭhārammaṇe āpāthagateti nayadānamattametaṃ. Tena ‘‘aniṭṭhārammaṇe āpāthagate dosaṃ uppādentassā’’tiādinā tividhaduccaritaṃ nīharitvā vattabbaṃ, tathā ‘‘majjhattārammaṇe mohaṃ uppādentassā’’tiādinā ca. Manoduccaritādisāmaññena pana tīṇiyeva duccaritāni hontīti veditabbaṃ.
पञ्ञत्तिवसेनाति वत्थुं अनामसित्वा पिण्डगहणमुखेन केवलं पञ्ञत्तिवसेनेव। भावनापटिसङ्खानेति भावनासिद्धे पटिसङ्खाने, भावनाय पटिसङ्खाने वाति अत्थो। इमानीति यथावुत्तानि छद्वारारम्मणानि। दुच्चरितानीति दुच्चरितकारणानि। अप्पटिसङ्खाने ठितस्स दुच्चरितानि सुचरितानि कत्वा। परिणामेतीति परिवत्तेति दुच्चरितानि तत्थ अनुप्पादेत्वा सुचरितानि उप्पादेन्तो। एवन्ति वुत्तप्पकारेन। इन्द्रियसंवरो…पे॰… वेदितब्बो इन्द्रियसंवरसम्पादनवसेन तिण्णं सुचरितानं सिज्झनतो। तेनाह ‘‘एत्तावता’’तिआदि। एत्तावताति आदितो पट्ठाय याव ‘‘तीणि सुचरितानि परिपूरेन्ती’’ति पदं, एत्तावता। सीलानुरक्खकं इन्द्रियसंवरसीलन्ति चतुपारिसुद्धिसीलस्स अनुरक्खकं इन्द्रियसंवरसीलं कथिकं। कथं पन तदेव तस्स अनुरक्खकं होतीति? अपरापरुप्पत्तिया उपनिस्सयभावतो।
Paññattivasenāti vatthuṃ anāmasitvā piṇḍagahaṇamukhena kevalaṃ paññattivaseneva. Bhāvanāpaṭisaṅkhāneti bhāvanāsiddhe paṭisaṅkhāne, bhāvanāya paṭisaṅkhāne vāti attho. Imānīti yathāvuttāni chadvārārammaṇāni. Duccaritānīti duccaritakāraṇāni. Appaṭisaṅkhāne ṭhitassa duccaritāni sucaritāni katvā. Pariṇāmetīti parivatteti duccaritāni tattha anuppādetvā sucaritāni uppādento. Evanti vuttappakārena. Indriyasaṃvaro…pe… veditabbo indriyasaṃvarasampādanavasena tiṇṇaṃ sucaritānaṃ sijjhanato. Tenāha ‘‘ettāvatā’’tiādi. Ettāvatāti ādito paṭṭhāya yāva ‘‘tīṇi sucaritāni paripūrentī’’ti padaṃ, ettāvatā. Sīlānurakkhakaṃ indriyasaṃvarasīlanti catupārisuddhisīlassa anurakkhakaṃ indriyasaṃvarasīlaṃ kathikaṃ. Kathaṃ pana tadeva tassa anurakkhakaṃ hotīti? Aparāparuppattiyā upanissayabhāvato.
तीणि सीलानीति इन्द्रियसंवर-आजीवपारिसुद्धि-पच्चयसन्निस्सित-सीलानि। लोकुत्तरमिस्सकाति लोकियापि लोकुत्तरापि होन्तीति अत्थो। सत्तन्नं बोज्झङ्गानन्ति लोकुत्तरानं सत्तन्नं बोज्झङ्गानं। मूलभूता सतिपट्ठाना पुब्बभागा, ते सन्धाय वुत्तं ‘‘चत्तारो खो, कुण्डलिय, सतिपट्ठाना भाविता बहुलीकता सत्त बोज्झङ्गे परिपूरेन्ती’’ति। तेपीति यथावुत्तसतिपट्ठाना। सतिपट्ठानमूलका बोज्झङ्गाति लोकियसतिपट्ठानमूलका बोज्झङ्गाव। पुब्बभागावाति एत्थ केचि ‘‘पुब्बभागा चा’’ति पाठं कत्वा ‘‘पुब्बेव लोकुत्तरा पुब्बभागा चा’’ति अत्थं वदन्ति। विज्जाविमुत्तिमूलकाति ‘‘सत्त खो, कुण्डलिय, बोज्झङ्गा भाविता बहुलीकता विज्जाविमुत्तिं परिपूरेन्ती’’ति एवं वुत्ता बोज्झङ्गा लोकुत्तराव विज्जाविमुत्तिसहगतभावतो।
Tīṇi sīlānīti indriyasaṃvara-ājīvapārisuddhi-paccayasannissita-sīlāni. Lokuttaramissakāti lokiyāpi lokuttarāpi hontīti attho. Sattannaṃ bojjhaṅgānanti lokuttarānaṃ sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ. Mūlabhūtā satipaṭṭhānā pubbabhāgā, te sandhāya vuttaṃ ‘‘cattāro kho, kuṇḍaliya, satipaṭṭhānā bhāvitā bahulīkatā satta bojjhaṅge paripūrentī’’ti. Tepīti yathāvuttasatipaṭṭhānā. Satipaṭṭhānamūlakā bojjhaṅgāti lokiyasatipaṭṭhānamūlakā bojjhaṅgāva. Pubbabhāgāvāti ettha keci ‘‘pubbabhāgā cā’’ti pāṭhaṃ katvā ‘‘pubbeva lokuttarā pubbabhāgā cā’’ti atthaṃ vadanti. Vijjāvimuttimūlakāti ‘‘satta kho, kuṇḍaliya, bojjhaṅgā bhāvitā bahulīkatā vijjāvimuttiṃ paripūrentī’’ti evaṃ vuttā bojjhaṅgā lokuttarāva vijjāvimuttisahagatabhāvato.
कुण्डलियसुत्तादिवण्णना निट्ठिता।
Kuṇḍaliyasuttādivaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya
६. कुण्डलियसुत्तं • 6. Kuṇḍaliyasuttaṃ
७. कूटागारसुत्तं • 7. Kūṭāgārasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ६-७. कुण्डलियसुत्तादिवण्णना • 6-7. Kuṇḍaliyasuttādivaṇṇanā
