| Upanishads |
Kundika Upanishad
Sanskrit Devanagari with Roman transliteration (IAST)
कुण्डिकोपनिषत्
kuṇḍikopaniṣat
कुण्डिकोपनिषत्ख्यातपरिव्राजकसंततिः ।
यत्र विश्रान्तिमगमत्तद्रामपदमाश्रये ॥
kuṇḍikopaniṣatkhyātaparivrājakasaṃtatiḥ ।
yatra viśrāntimagamattadrāmapadamāśraye ॥
ॐ आप्यायन्तु ममाङ्गानि वाक्प्राणश्चक्षुः
श्रोत्रमथो बलमिन्द्रियाणि च ॥ सर्वाणि सर्वं
ब्रह्मोपनिषदं माहं ब्रह्म निराकुर्यां
मा मा ब्रह्म निराकरोदनिराकरणमस्त्वनिराकरणं
मेस्तु तदात्मनि निरते य उपनिषत्सु धर्मास्ते मयि
सन्तु ते मयि सन्तु ॥ ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
oṃ āpyāyantu mamāṅgāni vākprāṇaścakṣuḥ
śrotramatho balamindriyāṇi ca ॥ sarvāṇi sarvaṃ
brahmopaniṣadaṃ māhaṃ brahma nirākuryāṃ
mā mā brahma nirākarodanirākaraṇamastvanirākaraṇaṃ
mestu tadātmani nirate ya upaniṣatsu dharmāste mayi
santu te mayi santu ॥ oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥
हरिः ॐ
ब्रह्मचर्याश्रमे क्षीणे गुरुशुश्रूषणे रतः ।
वेदानधीत्यानुज्ञात उच्यते गुरुणाश्रमी ॥ १॥
hariḥ oṃ
brahmacaryāśrame kṣīṇe guruśuśrūṣaṇe rataḥ ।
vedānadhītyānujñāta ucyate guruṇāśramī ॥ 1॥
दारमाहृत्य सदृशमग्निमाधाय शक्तितः ।
ब्राह्मीमिष्टिं यजेत्तासामहोरात्रेण निर्वपेत् ॥ २॥
dāramāhṛtya sadṛśamagnimādhāya śaktitaḥ ।
brāhmīmiṣṭiṃ yajettāsāmahorātreṇa nirvapet ॥ 2॥
संविभज्य सुतानर्थे ग्राम्यकामान्विसृज्य च ।
संचरन्वनमार्गेण शुचौ देशे परिभ्रमन् ॥ ३॥
saṃvibhajya sutānarthe grāmyakāmānvisṛjya ca ।
saṃcaranvanamārgeṇa śucau deśe paribhraman ॥ 3॥
वायुभक्षोऽम्बुभक्षो वा विहितैः कन्दमूलकैः ।
स्वशरीरे समाप्याथ पृथिव्यां नाश्रु पातयेत् ॥ ४॥
vāyubhakṣo'mbubhakṣo vā vihitaiḥ kandamūlakaiḥ ।
svaśarīre samāpyātha pṛthivyāṃ nāśru pātayet ॥ 4॥
सह तेनैव पुरुषः कथं संन्यस्त उच्यते ।
सनामधेयो यस्मिंस्तु कथं संन्यस्त उच्यते ॥ ५॥
saha tenaiva puruṣaḥ kathaṃ saṃnyasta ucyate ।
sanāmadheyo yasmiṃstu kathaṃ saṃnyasta ucyate ॥ 5॥
तस्मात्फलविशुद्धाङ्गी संन्यासं संहितात्मनाम् ।
अग्निवर्णं विनिष्क्रम्य वानप्रस्थं प्रपद्यते ॥ ६॥
tasmātphalaviśuddhāṅgī saṃnyāsaṃ saṃhitātmanām ।
agnivarṇaṃ viniṣkramya vānaprasthaṃ prapadyate ॥ 6॥
लोकवद्भार्ययासक्तो वनं गच्छति संयतः ।
संत्यक्त्वा संसृतिसुखमनुतिष्ठति किं मुधा ॥ ७॥
lokavadbhāryayāsakto vanaṃ gacchati saṃyataḥ ।
saṃtyaktvā saṃsṛtisukhamanutiṣṭhati kiṃ mudhā ॥ 7॥
किंवा दुःखमनुस्मृत्य भोगांस्त्यजति चोच्छ्रितान् ।
गर्भवासभयाद्भीतः शीतोष्णाभ्यां तथैव च ॥ ८॥
kiṃvā duḥkhamanusmṛtya bhogāṃstyajati cocchritān ।
garbhavāsabhayādbhītaḥ śītoṣṇābhyāṃ tathaiva ca ॥ 8॥
गुह्यं प्रवेष्टुमिच्छामि परं पदमनामयमिति ।
संन्यस्याग्निमपुनरावर्तनं यन्मृत्युर्जायमावहमिति ॥
अथाध्यात्ममन्त्राञ्जपेत् । दीक्षामुपेयात्काषायवासाः ।
कक्षोपस्थलोमानि वर्जयेत् । ऊर्ध्वबाहुर्विमुक्तमार्गो भवति ।
अनिकेतश्चरेभिक्षाशी । निदिध्यासनं दध्यात् । पवित्रं
धारयेज्जन्तुसंरक्षणार्थम् । तदपि श्लोका भवन्ति ।
कुण्डिकां चमकं शिक्यं त्रिविष्टपमुपानहौ ।
शीतोपघातिनीं कन्थां कौपीनाच्छादनं तथा ॥ ९॥
guhyaṃ praveṣṭumicchāmi paraṃ padamanāmayamiti ।
saṃnyasyāgnimapunarāvartanaṃ yanmṛtyurjāyamāvahamiti ॥
athādhyātmamantrāñjapet । dīkṣāmupeyātkāṣāyavāsāḥ ।
kakṣopasthalomāni varjayet । ūrdhvabāhurvimuktamārgo bhavati ।
aniketaścarebhikṣāśī । nididhyāsanaṃ dadhyāt । pavitraṃ
dhārayejjantusaṃrakṣaṇārtham । tadapi ślokā bhavanti ।
kuṇḍikāṃ camakaṃ śikyaṃ triviṣṭapamupānahau ।
śītopaghātinīṃ kanthāṃ kaupīnācchādanaṃ tathā ॥ 9॥
पवित्रं स्नानशाटीं च उत्तरासङ्गमेव च ।
अतोऽतिरिक्तं यत्किंचित्सर्वं तद्वर्जयेद्यतिः ॥ १०॥
pavitraṃ snānaśāṭīṃ ca uttarāsaṅgameva ca ।
ato'tiriktaṃ yatkiṃcitsarvaṃ tadvarjayedyatiḥ ॥ 10॥
नदीपुलिनशायी स्याद्देवागारेषु बाह्यतः ।
नात्यर्थं सुखदुःखाभ्यां शरीरमुपतापयेत् ॥ ११॥
nadīpulinaśāyī syāddevāgāreṣu bāhyataḥ ।
nātyarthaṃ sukhaduḥkhābhyāṃ śarīramupatāpayet ॥ 11॥
स्नानं पानं तथा शौचमद्भिः पूताभिराचिरेत् ।
स्तूयमानो न तुष्येत निन्दितो न शपेत्परान् ॥ १२॥
snānaṃ pānaṃ tathā śaucamadbhiḥ pūtābhirāciret ।
stūyamāno na tuṣyeta nindito na śapetparān ॥ 12॥
भिक्षादिवैदलं पात्रं स्नानद्रव्यमवारितम् ।
एवं वृत्तिमुपासीनो यतेन्द्रियो जपेत्सदा ॥ १३॥
bhikṣādivaidalaṃ pātraṃ snānadravyamavāritam ।
evaṃ vṛttimupāsīno yatendriyo japetsadā ॥ 13॥
विश्वायमनुसंयोगं मनसा भावयेत्सुधीः ।
आकाशाद्वायुर्वायोर्ज्योतिर्ज्योतिष आपोऽद्भ्यः पृथिवी ।
एषां भूतानां ब्रह्म प्रपद्ये । अजरममरमक्षरमव्ययं प्रपद्ये ।
मय्यखण्डसुखांभोधौ बहुधा विश्ववीचयः ।
उत्पद्यन्ते विलीयन्ते मायामारुतविभ्रमात् ॥ १४॥
viśvāyamanusaṃyogaṃ manasā bhāvayetsudhīḥ ।
ākāśādvāyurvāyorjyotirjyotiṣa āpo'dbhyaḥ pṛthivī ।
eṣāṃ bhūtānāṃ brahma prapadye । ajaramamaramakṣaramavyayaṃ prapadye ।
mayyakhaṇḍasukhāṃbhodhau bahudhā viśvavīcayaḥ ।
utpadyante vilīyante māyāmārutavibhramāt ॥ 14॥
न मे देहेन संबन्धो मेघेनेव विहायसः ।
अतः कुतो मे तद्धर्मा जाग्रत्स्वप्नसुषुप्तिषु ॥ १५॥
na me dehena saṃbandho megheneva vihāyasaḥ ।
ataḥ kuto me taddharmā jāgratsvapnasuṣuptiṣu ॥ 15॥
आकाशवत्कल्पविदूरगोह-
मादित्यवद्भास्यविलक्षणोऽहम् ।
अहार्यवन्नित्यविनिश्चलोऽह-
मम्भोधिवत्पारविवर्जितोऽहम् ॥ १६॥
ākāśavatkalpavidūragoha-
mādityavadbhāsyavilakṣaṇo'ham ।
ahāryavannityaviniścalo'ha-
mambhodhivatpāravivarjito'ham ॥ 16॥
नारायणोऽहं नरकान्तकोऽहं
पुरान्तकोऽहं पुरुषोऽहमीशः ।
अखण्डबोधोऽहमशेषसाक्षी
निरीश्वरोऽहं निरहं च निर्ममः ॥ १७॥
nārāyaṇo'haṃ narakāntako'haṃ
purāntako'haṃ puruṣo'hamīśaḥ ।
akhaṇḍabodho'hamaśeṣasākṣī
nirīśvaro'haṃ nirahaṃ ca nirmamaḥ ॥ 17॥
तदभ्यासेन प्राणापानौ संयम्य तत्र श्लोका भवन्ति ॥
वृषणापानयोर्मध्ये पाणी आस्थाय संश्रयेत् ।
संदश्य शनकैर्जिह्वां यवमात्रे विनिर्गताम् ॥ १८॥
tadabhyāsena prāṇāpānau saṃyamya tatra ślokā bhavanti ॥
vṛṣaṇāpānayormadhye pāṇī āsthāya saṃśrayet ।
saṃdaśya śanakairjihvāṃ yavamātre vinirgatām ॥ 18॥
माषमात्रां तथा दृष्टिं श्रोत्रे स्थाप्य तथा भुवि ।
श्रवणे नासिके गन्धा यतः स्वं न च संश्रयेत् ॥ १९॥
māṣamātrāṃ tathā dṛṣṭiṃ śrotre sthāpya tathā bhuvi ।
śravaṇe nāsike gandhā yataḥ svaṃ na ca saṃśrayet ॥ 19॥
अथ शैवपदं यत्र तद्ब्रह्म ब्रह्म तत्परम् ।
तदभ्यासेन लभ्येत पूर्वजन्मार्जितात्मनाम् ॥ २०॥
atha śaivapadaṃ yatra tadbrahma brahma tatparam ।
tadabhyāsena labhyeta pūrvajanmārjitātmanām ॥ 20॥
संभूतैर्वायुसंश्रावैर्हृदयं तप उच्यते ।
ऊर्ध्वं प्रपद्यते देहाद्भित्त्वा मूर्धानमव्ययम् ॥ २१॥
saṃbhūtairvāyusaṃśrāvairhṛdayaṃ tapa ucyate ।
ūrdhvaṃ prapadyate dehādbhittvā mūrdhānamavyayam ॥ 21॥
स्वदेहस्य तु मूर्धानं ये प्राप्य परमां गतिम् ।
भूयस्ते न निवर्तन्ते परावरविदो जनाः ॥ २२॥
svadehasya tu mūrdhānaṃ ye prāpya paramāṃ gatim ।
bhūyaste na nivartante parāvaravido janāḥ ॥ 22॥
न साक्षिणं साक्ष्यधर्माः संस्पृशन्ति विलक्षणम् ।
अविकारमुदासीनं गृहधर्माः प्रदीपवत् ॥ २३॥
na sākṣiṇaṃ sākṣyadharmāḥ saṃspṛśanti vilakṣaṇam ।
avikāramudāsīnaṃ gṛhadharmāḥ pradīpavat ॥ 23॥
जले वापि स्थले वापि लुठत्वेष जडात्मकः ।
नाहं विलिप्ये तद्धर्मैर्घटधर्मैर्नभो यथा ॥ २४॥
jale vāpi sthale vāpi luṭhatveṣa jaḍātmakaḥ ।
nāhaṃ vilipye taddharmairghaṭadharmairnabho yathā ॥ 24॥
निष्क्रियोऽस्म्यविकारोऽस्मि निष्कलोऽस्मि निराकृतिः ।
निर्विकल्पोऽस्मि नित्योऽस्मि निरालम्बोऽस्मि निर्द्वयः ॥ २५॥
niṣkriyo'smyavikāro'smi niṣkalo'smi nirākṛtiḥ ।
nirvikalpo'smi nityo'smi nirālambo'smi nirdvayaḥ ॥ 25॥
सर्वात्मकोऽहं सर्वोऽहं सर्वातीतोऽहमद्वयः ।
केवलाखण्डबोधोऽहं स्वानन्दोऽहं निरन्तरः ॥ २६॥
sarvātmako'haṃ sarvo'haṃ sarvātīto'hamadvayaḥ ।
kevalākhaṇḍabodho'haṃ svānando'haṃ nirantaraḥ ॥ 26॥
स्वमेव सर्वतः पश्यन्मन्यमानः स्वमद्वयम् ।
स्वानन्दमनुभुञ्जानो निर्विकल्पो भवाम्यहम् ॥ २७॥
svameva sarvataḥ paśyanmanyamānaḥ svamadvayam ।
svānandamanubhuñjāno nirvikalpo bhavāmyaham ॥ 27॥
गच्छंस्तिष्ठन्नुपविशञ्छयानो वान्यथापि वा ।
यथेच्छया वसेद्विद्वानात्मारामः सदा मुनिः ॥ २८॥
gacchaṃstiṣṭhannupaviśañchayāno vānyathāpi vā ।
yathecchayā vasedvidvānātmārāmaḥ sadā muniḥ ॥ 28॥
इत्युपनिषत् ॥
ॐ आप्यायन्तु ममाङ्गानि वाक्प्राणश्चक्षुः
श्रोत्रमथो बलमिन्द्रियाणि च ॥ सर्वाणि सर्वं
ब्रह्मोपनिषदं माहं ब्रह्म निराकुर्यां
मा मा ब्रह्म निराकरोदनिराकरणमस्त्वनिराकरणं
मेस्तु तदात्मनि निरते य उपनिषत्सु धर्मास्ते मयि
सन्तु ते मयि सन्तु ॥ ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
ityupaniṣat ॥
oṃ āpyāyantu mamāṅgāni vākprāṇaścakṣuḥ
śrotramatho balamindriyāṇi ca ॥ sarvāṇi sarvaṃ
brahmopaniṣadaṃ māhaṃ brahma nirākuryāṃ
mā mā brahma nirākarodanirākaraṇamastvanirākaraṇaṃ
mestu tadātmani nirate ya upaniṣatsu dharmāste mayi
santu te mayi santu ॥ oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥
हरिः ॐ तत्सत् ॥
hariḥ oṃ tatsat ॥
इति कुण्डिकोपनिषत्समाप्ता ॥
iti kuṇḍikopaniṣatsamāptā ॥
YOU MAY ALSO LIKE
