| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमानवत्थु-अट्ठकथा • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
५. कुञ्जरविमानवण्णना
5. Kuñjaravimānavaṇṇanā
कुञ्जरो ते वरारोहोति कुञ्जरविमानं। तस्स का उप्पत्ति? भगवा राजगहे विहरति वेळुवने कलन्दकनिवापे। अथेकदिवसं राजगहनगरे नक्खत्तं घोसितं। नागरा वीथियो सोधेत्वा वालुकं ओकिरित्वा लाजपञ्चमकानि पुप्फानि विप्पकिरिंसु, गेहद्वारे गेहद्वारे कदलियो च पुण्णघटे च ठपेसुं, यथाविभवं नानाविरागवण्णविचित्ता धजपटाकादयो उस्सापेसुं, सब्बो जनो अत्तनो अत्तनो विभवानुरूपं सुमण्डितपसाधितो नक्खत्तकीळं कीळि, सकलनगरं देवनगरं विय अलङ्कतपटियत्तं अहोसि। अथ बिम्बिसारमहाराजा पुब्बचारित्तवसेन महाजनस्स चित्तानुरक्खणत्थञ्च अत्तनो राजभवनतो निक्खमित्वा महन्तेन परिवारेन महता राजानुभावेन उळारेन सिरिसोभग्गेन नगरं पदक्खिणं करोति।
Kuñjaro te varārohoti kuñjaravimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe. Athekadivasaṃ rājagahanagare nakkhattaṃ ghositaṃ. Nāgarā vīthiyo sodhetvā vālukaṃ okiritvā lājapañcamakāni pupphāni vippakiriṃsu, gehadvāre gehadvāre kadaliyo ca puṇṇaghaṭe ca ṭhapesuṃ, yathāvibhavaṃ nānāvirāgavaṇṇavicittā dhajapaṭākādayo ussāpesuṃ, sabbo jano attano attano vibhavānurūpaṃ sumaṇḍitapasādhito nakkhattakīḷaṃ kīḷi, sakalanagaraṃ devanagaraṃ viya alaṅkatapaṭiyattaṃ ahosi. Atha bimbisāramahārājā pubbacārittavasena mahājanassa cittānurakkhaṇatthañca attano rājabhavanato nikkhamitvā mahantena parivārena mahatā rājānubhāvena uḷārena sirisobhaggena nagaraṃ padakkhiṇaṃ karoti.
तेन च समयेन राजगहवासिनी एका कुलधीता रञ्ञो तं विभवसम्पत्तिं सिरिसोभग्गं राजानुभावञ्च पस्सित्वा अच्छरियब्भुतचित्तजाता ‘‘अयं देविद्धिसदिसा विभवसम्पत्ति कीदिसेन नु खो कम्मुना लब्भती’’ति पण्डितसम्मते पुच्छि। ते तस्सा कथेसुं ‘‘भद्दे, पुञ्ञकम्मं नाम चिन्तामणिसदिसं कप्परुक्खसदिसं, खेत्तसम्पत्तिया चित्तसम्पत्तिया च सति यं यं पत्थेत्वा करोति, तं तं निप्फादेतियेव। अपिच आसनदानेन उच्चाकुलीनता होति, अन्नदानेन बलसम्पत्तिपटिलाभो, वत्थदानेन वण्णसम्पत्तिपटिलाभो, यानदानेन सुखविसेसपटिलाभो, दीपदानेन चक्खुसम्पत्तिपटिलाभो, आवासदानेन सब्बसम्पत्तिपटिलाभो होती’’ति। सा तं सुत्वा ‘‘देवसम्पत्ति इतो उळारा होति मञ्ञे’’ति तत्थ चित्तं ठपेत्वा पुञ्ञकिरियाय अतिविय उस्साहजाता अहोसि।
Tena ca samayena rājagahavāsinī ekā kuladhītā rañño taṃ vibhavasampattiṃ sirisobhaggaṃ rājānubhāvañca passitvā acchariyabbhutacittajātā ‘‘ayaṃ deviddhisadisā vibhavasampatti kīdisena nu kho kammunā labbhatī’’ti paṇḍitasammate pucchi. Te tassā kathesuṃ ‘‘bhadde, puññakammaṃ nāma cintāmaṇisadisaṃ kapparukkhasadisaṃ, khettasampattiyā cittasampattiyā ca sati yaṃ yaṃ patthetvā karoti, taṃ taṃ nipphādetiyeva. Apica āsanadānena uccākulīnatā hoti, annadānena balasampattipaṭilābho, vatthadānena vaṇṇasampattipaṭilābho, yānadānena sukhavisesapaṭilābho, dīpadānena cakkhusampattipaṭilābho, āvāsadānena sabbasampattipaṭilābho hotī’’ti. Sā taṃ sutvā ‘‘devasampatti ito uḷārā hoti maññe’’ti tattha cittaṃ ṭhapetvā puññakiriyāya ativiya ussāhajātā ahosi.
मातापितरो चस्सा अहतं वत्थयुगं नवपीठं एकं पदुमकलापं सप्पिमधुसक्खरा तण्डुलखीरानि च परिभोगत्थाय पेसेसुं। सा तानि दिस्वा ‘‘अहञ्च दानं दातुकामा, अयञ्च मे देय्यधम्मो लद्धो’’ति तुट्ठमानसा दुतियदिवसे दानं सज्जेन्ती अप्पोदकमधुपायासं सम्पादेत्वा, तस्स परिवारभावेन अञ्ञम्पि बहुं खादनीयभोजनीयं पटियादेत्वा दानग्गे गन्धपरिभण्डं कत्वा विकसितपदुमपत्तकिञ्जक्खकेसरोपसोभितेसु पदुमेसु आसनं पञ्ञापेत्वा, अहतेन सेतवत्थेन अत्थरित्वा आसनस्स चतुन्नं पादानं उपरि चत्तारि पदुमानि मालागुळञ्च ठपेत्वा, आसनस्स उपरि वितानं बन्धित्वा मालादामओलम्बकदामानि ओलम्बित्वा, आसनस्स समन्ततो भूमिं सकेसरेहि पदुमपत्तेहि सब्बसन्थरं सन्थरित्वा ‘‘दक्खिणेय्ये आगते पूजेस्सामी’’ति पुप्फपूरितं चङ्कोटकं एकमन्ते ठपेसि।
Mātāpitaro cassā ahataṃ vatthayugaṃ navapīṭhaṃ ekaṃ padumakalāpaṃ sappimadhusakkharā taṇḍulakhīrāni ca paribhogatthāya pesesuṃ. Sā tāni disvā ‘‘ahañca dānaṃ dātukāmā, ayañca me deyyadhammo laddho’’ti tuṭṭhamānasā dutiyadivase dānaṃ sajjentī appodakamadhupāyāsaṃ sampādetvā, tassa parivārabhāvena aññampi bahuṃ khādanīyabhojanīyaṃ paṭiyādetvā dānagge gandhaparibhaṇḍaṃ katvā vikasitapadumapattakiñjakkhakesaropasobhitesu padumesu āsanaṃ paññāpetvā, ahatena setavatthena attharitvā āsanassa catunnaṃ pādānaṃ upari cattāri padumāni mālāguḷañca ṭhapetvā, āsanassa upari vitānaṃ bandhitvā mālādāmaolambakadāmāni olambitvā, āsanassa samantato bhūmiṃ sakesarehi padumapattehi sabbasantharaṃ santharitvā ‘‘dakkhiṇeyye āgate pūjessāmī’’ti pupphapūritaṃ caṅkoṭakaṃ ekamante ṭhapesi.
अथेवं कतदानूपकरणसंविधाना सीसंन्हाता सुद्धवत्थनिवत्था सुद्धुत्तरासङ्गा वेलं सल्लक्खेत्वा एकं दासिं आणापेसि ‘‘गच्छ जे, अम्हाकं तादिसं दक्खिणेय्यं परियेसाही’’ति। तेन च समयेन आयस्मा सारिपुत्तो सहस्सथविकं निक्खिपन्तो विय राजगहे पिण्डाय चरन्तो अन्तरवीथिं पटिपन्नो होति। अथ सा दासी थेरं वन्दित्वा आह ‘‘भन्ते, तुम्हाकं पत्तं मे देथा’’ति। ‘‘एकिस्सा उपासिकाय अनुग्गहत्थं इतो एथा’’ति च आह। थेरो तस्सा पत्तं अदासि। सा थेरं गेहं पवेसेसि। अथ सा इत्थी थेरस्स पच्चुग्गमनं कत्वा आसनं दस्सेत्वा ‘‘निसीदथ, भन्ते, इदमासनं पञ्ञत्त’’न्ति वत्वा थेरे तत्थ निसिन्ने सकेसरेहि पदुमपत्तेहि थेरं पूजयमाना आसनस्स समन्ततो ओकिरित्वा पञ्चपतिट्ठितेन वन्दित्वा सप्पिमधुसक्खरासम्मिस्सेन अप्पोदकमधुपायासेन परिविसि। परिविसन्ती च ‘‘इमस्स मे पुञ्ञस्सानुभावेन दिब्बगजकूटागारपल्लङ्कसोभिता दिब्बसम्पत्तियो होन्तु, सब्बासु पवत्तीसु पदुमा नाम मा विगता होन्तू’’ति पत्थनं अकासि। पुन थेरे कतभत्तकिच्चे पत्तं धोवित्वा सप्पिमधुसक्खराहि पूरेत्वा पल्लङ्के अत्थतं साटकं चुम्बटकं कत्वा थेरस्स हत्थे ठपेत्वा थेरे च अनुमोदनं कत्वा पक्कमन्ते द्वे पुरिसे आणापेसि ‘‘थेरस्स हत्थे पत्तं इमञ्च पल्लङ्कं विहारं नेत्वा थेरस्स निय्यातेत्वा आगच्छथा’’ति। ते तथा अकंसु।
Athevaṃ katadānūpakaraṇasaṃvidhānā sīsaṃnhātā suddhavatthanivatthā suddhuttarāsaṅgā velaṃ sallakkhetvā ekaṃ dāsiṃ āṇāpesi ‘‘gaccha je, amhākaṃ tādisaṃ dakkhiṇeyyaṃ pariyesāhī’’ti. Tena ca samayena āyasmā sāriputto sahassathavikaṃ nikkhipanto viya rājagahe piṇḍāya caranto antaravīthiṃ paṭipanno hoti. Atha sā dāsī theraṃ vanditvā āha ‘‘bhante, tumhākaṃ pattaṃ me dethā’’ti. ‘‘Ekissā upāsikāya anuggahatthaṃ ito ethā’’ti ca āha. Thero tassā pattaṃ adāsi. Sā theraṃ gehaṃ pavesesi. Atha sā itthī therassa paccuggamanaṃ katvā āsanaṃ dassetvā ‘‘nisīdatha, bhante, idamāsanaṃ paññatta’’nti vatvā there tattha nisinne sakesarehi padumapattehi theraṃ pūjayamānā āsanassa samantato okiritvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā sappimadhusakkharāsammissena appodakamadhupāyāsena parivisi. Parivisantī ca ‘‘imassa me puññassānubhāvena dibbagajakūṭāgārapallaṅkasobhitā dibbasampattiyo hontu, sabbāsu pavattīsu padumā nāma mā vigatā hontū’’ti patthanaṃ akāsi. Puna there katabhattakicce pattaṃ dhovitvā sappimadhusakkharāhi pūretvā pallaṅke atthataṃ sāṭakaṃ cumbaṭakaṃ katvā therassa hatthe ṭhapetvā there ca anumodanaṃ katvā pakkamante dve purise āṇāpesi ‘‘therassa hatthe pattaṃ imañca pallaṅkaṃ vihāraṃ netvā therassa niyyātetvā āgacchathā’’ti. Te tathā akaṃsu.
सा अपरभागे कालं कत्वा तावतिंसभवने योजनसतुब्बेधे कनकविमाने निब्बत्ति अच्छरासहस्सपरिवारा। पत्थनावसेन चस्सा पञ्चयोजनुब्बेधो पदुममालालङ्कतो समन्ततो पदुमपत्तकिञ्जक्खकेसरोपसोभितो मनुञ्ञदस्सनो सुखसम्फस्सो विविधरतनरंसिजालसमुज्जलहेमाभरणविभूसितो गजवरो निब्बत्ति। तस्सूपरि यथावुत्तसोभातिसययुत्तो योजनिको कनकपल्लङ्को निब्बत्ति। सा दिब्बसम्पत्तिं अनुभवन्ती अन्तरन्तरा तं कुञ्जरविमानस्स उपरि रतनविचित्तं पल्लङ्कं अभिरुय्ह महता देवतानुभावेन नन्दनवनं गच्छति। अथेकस्मिं उस्सवदिवसे देवतासु यथासकं दिब्बानुभावेन उय्यानकीळनत्थं नन्दनवनं गच्छन्तीसूतिआदिना सब्बं पठमपीठविमानवण्णनायं आगतसदिसं, तस्मा तत्थ वुत्तनयेनेव वेदितब्बं। इध पन थेरो –
Sā aparabhāge kālaṃ katvā tāvatiṃsabhavane yojanasatubbedhe kanakavimāne nibbatti accharāsahassaparivārā. Patthanāvasena cassā pañcayojanubbedho padumamālālaṅkato samantato padumapattakiñjakkhakesaropasobhito manuññadassano sukhasamphasso vividharatanaraṃsijālasamujjalahemābharaṇavibhūsito gajavaro nibbatti. Tassūpari yathāvuttasobhātisayayutto yojaniko kanakapallaṅko nibbatti. Sā dibbasampattiṃ anubhavantī antarantarā taṃ kuñjaravimānassa upari ratanavicittaṃ pallaṅkaṃ abhiruyha mahatā devatānubhāvena nandanavanaṃ gacchati. Athekasmiṃ ussavadivase devatāsu yathāsakaṃ dibbānubhāvena uyyānakīḷanatthaṃ nandanavanaṃ gacchantīsūtiādinā sabbaṃ paṭhamapīṭhavimānavaṇṇanāyaṃ āgatasadisaṃ, tasmā tattha vuttanayeneva veditabbaṃ. Idha pana thero –
३१.
31.
‘‘कुञ्जरो ते वरारोहो, नानारतनकप्पनो।
‘‘Kuñjaro te varāroho, nānāratanakappano;
रुचिरो थामवा जवसम्पन्नो, आकासम्हि समीहति॥
Ruciro thāmavā javasampanno, ākāsamhi samīhati.
३२.
32.
‘‘पदुमि पद्मपत्तक्खि, पद्मुप्पलजुतिन्धरो।
‘‘Padumi padmapattakkhi, padmuppalajutindharo;
पद्मचुण्णाभिकिण्णङ्गो, सोण्णपोक्खरमालधा॥
Padmacuṇṇābhikiṇṇaṅgo, soṇṇapokkharamāladhā.
३३.
33.
‘‘पदुमानुसटं मग्गं, पद्मपत्तविभूसितं।
‘‘Padumānusaṭaṃ maggaṃ, padmapattavibhūsitaṃ;
ठितं वग्गु मनुग्घाती, मितं गच्छति वारणो॥
Ṭhitaṃ vaggu manugghātī, mitaṃ gacchati vāraṇo.
३४.
34.
‘‘तस्स पक्कममानस्स, सोण्णकंसा रतिस्सरा।
‘‘Tassa pakkamamānassa, soṇṇakaṃsā ratissarā;
तेसं सुय्यति निग्घोसो, तूरिये पञ्चङ्गिके यथा॥
Tesaṃ suyyati nigghoso, tūriye pañcaṅgike yathā.
३५.
35.
‘‘तस्स नागस्स खन्धम्हि, सुचिवत्था अलङ्कता।
‘‘Tassa nāgassa khandhamhi, sucivatthā alaṅkatā;
महन्तं अच्छरासङ्घं, वण्णेन अतिरोचसि॥
Mahantaṃ accharāsaṅghaṃ, vaṇṇena atirocasi.
३६.
36.
‘‘दानस्स ते इदं फलं, अथो सीलस्स वा पन।
‘‘Dānassa te idaṃ phalaṃ, atho sīlassa vā pana;
अथो अञ्जलिकम्मस्स, तं मे अक्खाहि पुच्छिता’’ति॥ – आह।
Atho añjalikammassa, taṃ me akkhāhi pucchitā’’ti. – āha;
३१. तत्थ कुञ्जरो ते वरारोहोति कुञ्जे गिरितटे रमति अभिरमति, तत्थ वा रवति कोञ्चनादं नदन्तो विचरति। कुं वा पथविं तदभिघातेन जरयतीति कुञ्जरो, गिरिचरादिभेदो मनुस्सलोके हत्थी, अयं पन कीळनकाले कुञ्जरसदिसताय एवं वुत्तो। आरुय्हतीति आरोहो, आरोहनीयोति अत्थो। वरो अग्गो सेट्ठो आरोहोति वरारोहो, उत्तमयानन्ति वुत्तं होति। नानारतनकप्पनोति नानाविधानि रतनानि एतेसन्ति नानारतना, कुम्भालङ्कारादिहत्थालङ्कारा। तेहि विहितो कप्पन्नो सन्नाहो यस्स सो नानारतनकप्पनो। रुचिं अभिरतिं देतीति रुचिरो, मनुञ्ञोति अत्थो। थामवाति थिरो, बलवाति अत्थो। जवसम्पन्नोति सम्पन्नजवो, सीघजवोति वुत्तं होति। आकासम्हि समीहतीति आकासे अन्तलिक्खे सम्मा ईहति, आरुळ्हानं खोभं अकरोन्तो चरति गच्छतीति अत्थो।
31. Tattha kuñjaro te varārohoti kuñje giritaṭe ramati abhiramati, tattha vā ravati koñcanādaṃ nadanto vicarati. Kuṃ vā pathaviṃ tadabhighātena jarayatīti kuñjaro, giricarādibhedo manussaloke hatthī, ayaṃ pana kīḷanakāle kuñjarasadisatāya evaṃ vutto. Āruyhatīti āroho, ārohanīyoti attho. Varo aggo seṭṭho ārohoti varāroho, uttamayānanti vuttaṃ hoti. Nānāratanakappanoti nānāvidhāni ratanāni etesanti nānāratanā, kumbhālaṅkārādihatthālaṅkārā. Tehi vihito kappanno sannāho yassa so nānāratanakappano. Ruciṃ abhiratiṃ detīti ruciro, manuññoti attho. Thāmavāti thiro, balavāti attho. Javasampannoti sampannajavo, sīghajavoti vuttaṃ hoti. Ākāsamhi samīhatīti ākāse antalikkhe sammā īhati, āruḷhānaṃ khobhaṃ akaronto carati gacchatīti attho.
३२. पदुमीति पदुमसमानवण्णताय ‘‘पदुम’’न्ति लद्धनामेन कुम्भवण्णेन समन्नागतत्ता पदुमी। पद्मपत्तक्खीति कमलदलसदिसनयने, आलपनमेतं तस्सा देवताय। पद्मुप्पलजुतिन्धरोति दिब्बपदुमुप्पलमालालङ्कतसरीरताय तहं तहं विप्फुरन्तं विज्जोतमानं पदुमुप्पलजुतिं धारेतीति पदुमुप्पलजुतिन्धरो। पद्मचुण्णाभिकिण्णङ्गोति पदुमपत्तकिञ्जक्खकेसरेहि समन्ततो ओकिण्णगत्तो। सोण्णपोक्खरमालधाति हेममयकमलमालाभारी।
32.Padumīti padumasamānavaṇṇatāya ‘‘paduma’’nti laddhanāmena kumbhavaṇṇena samannāgatattā padumī. Padmapattakkhīti kamaladalasadisanayane, ālapanametaṃ tassā devatāya. Padmuppalajutindharoti dibbapadumuppalamālālaṅkatasarīratāya tahaṃ tahaṃ vipphurantaṃ vijjotamānaṃ padumuppalajutiṃ dhāretīti padumuppalajutindharo. Padmacuṇṇābhikiṇṇaṅgoti padumapattakiñjakkhakesarehi samantato okiṇṇagatto. Soṇṇapokkharamāladhāti hemamayakamalamālābhārī.
३३. पदुमानुसटं मग्गं पद्मपत्तविभूसितन्ति हत्थिनो पदनिक्खेपे पदनिक्खेपे तस्स पादं सन्धारेन्तेहि महन्तेहि पदुमेहि अनुसटं विप्पकिण्णं, नानाविरागवण्णेहि तेसंयेव च पत्तेहि इतो चितो च परिब्भमन्तेहि विसेसतो मण्डितताय विभूसितं मग्गं गच्छतीति योजना। ठितन्ति इदं मग्गविसेसनं, पदुमपत्तविभूसितं हुत्वा ठितं मग्गन्ति अत्थो। वग्गूति चारु, किरियाविसेसनञ्चेतं, म-कारो पदसन्धिकरो। अनुग्घातीति न उग्घाति, अत्तनो उपरि निसिन्नानं ईसकम्पि खोभं अकरोन्तोति अत्थो। मितन्ति निम्मितं, निक्खेपपदं वीतिक्कमन्ति अत्थो। अयञ्हेत्थ अत्थो ‘‘वग्गु चारु पदनिक्खेपं कत्वा गच्छती’’ति। मितन्ति वा परिमितं पमाणयुत्तं, नातिसीघं, नातिसणिकन्ति वुत्तं होति। वारणोति हत्थी। सो हि पच्चत्थिकवारणतो गमनपरिक्किलेसवारणतो च ‘‘वारणो’’ति वुच्चति।
33.Padumānusaṭaṃ maggaṃ padmapattavibhūsitanti hatthino padanikkhepe padanikkhepe tassa pādaṃ sandhārentehi mahantehi padumehi anusaṭaṃ vippakiṇṇaṃ, nānāvirāgavaṇṇehi tesaṃyeva ca pattehi ito cito ca paribbhamantehi visesato maṇḍitatāya vibhūsitaṃ maggaṃ gacchatīti yojanā. Ṭhitanti idaṃ maggavisesanaṃ, padumapattavibhūsitaṃ hutvā ṭhitaṃ magganti attho. Vaggūti cāru, kiriyāvisesanañcetaṃ, ma-kāro padasandhikaro. Anugghātīti na ugghāti, attano upari nisinnānaṃ īsakampi khobhaṃ akarontoti attho. Mitanti nimmitaṃ, nikkhepapadaṃ vītikkamanti attho. Ayañhettha attho ‘‘vaggu cāru padanikkhepaṃ katvā gacchatī’’ti. Mitanti vā parimitaṃ pamāṇayuttaṃ, nātisīghaṃ, nātisaṇikanti vuttaṃ hoti. Vāraṇoti hatthī. So hi paccatthikavāraṇato gamanaparikkilesavāraṇato ca ‘‘vāraṇo’’ti vuccati.
३४. तस्स पक्कममानस्स, सोण्णसंका रतिस्सराति तस्स यथावुत्तस्स कुञ्जरस्स गच्छन्तस्स सोण्णकंसा सुवण्णमया घण्टा रतिस्सरा रमणीयसद्दा मनुञ्ञनिग्घोसा ओलम्बन्तीति अधिप्पायो। तस्स हि कुञ्जरस्स उभोसु पस्सेसु महाकोलम्बप्पमाणा मणिमुत्तादिखचिता हेममया अनेकसता महन्तियो घण्टा तहं तहं ओलम्बमाना पचलन्ति, यतो छेकेन गन्धब्बकेन पयुत्तवादिततो अतिविय मनोहरसद्दो निच्छरति । तेनाह ‘‘तेसं सुय्यति निग्घोसो, तूरिये पञ्चङ्गिके यथा’’ति। तस्सत्थो – यथा नाम आततं विततं आततविततं घनं सुसिरन्ति एवं पञ्चङ्गिके तूरिये कुसलेहि वादियमाने ठानुप्पत्तिया मन्दतारविभागं दस्सेन्तेन गायन्तेन समीरितो वादितसरो वग्गु रजनीयो निग्घोसो सुय्यति, एवं तेसं सोवण्णकंसानं तपनीयघण्टानं निग्घोसो सुय्यतीति।
34.Tassapakkamamānassa, soṇṇasaṃkā ratissarāti tassa yathāvuttassa kuñjarassa gacchantassa soṇṇakaṃsā suvaṇṇamayā ghaṇṭā ratissarā ramaṇīyasaddā manuññanigghosā olambantīti adhippāyo. Tassa hi kuñjarassa ubhosu passesu mahākolambappamāṇā maṇimuttādikhacitā hemamayā anekasatā mahantiyo ghaṇṭā tahaṃ tahaṃ olambamānā pacalanti, yato chekena gandhabbakena payuttavāditato ativiya manoharasaddo niccharati . Tenāha ‘‘tesaṃ suyyati nigghoso, tūriye pañcaṅgike yathā’’ti. Tassattho – yathā nāma ātataṃ vitataṃ ātatavitataṃ ghanaṃ susiranti evaṃ pañcaṅgike tūriye kusalehi vādiyamāne ṭhānuppattiyā mandatāravibhāgaṃ dassentena gāyantena samīrito vāditasaro vaggu rajanīyo nigghoso suyyati, evaṃ tesaṃ sovaṇṇakaṃsānaṃ tapanīyaghaṇṭānaṃ nigghoso suyyatīti.
३५. नागस्साति हत्थिनागस्स। महन्तन्ति सम्पत्तिमहत्तेनापि सङ्ख्यामहत्तेनापि महन्तं। अच्छरासङ्घन्ति देवकञ्ञासमूहं। वण्णेनाति रूपेन।
35.Nāgassāti hatthināgassa. Mahantanti sampattimahattenāpi saṅkhyāmahattenāpi mahantaṃ. Accharāsaṅghanti devakaññāsamūhaṃ. Vaṇṇenāti rūpena.
३६. दानस्साति दानमयपुञ्ञस्स। सीलस्साति कायिकसंवरादिसंवरसीलस्स। वा-सद्दो अवुत्तविकप्पनत्थो। तेन अभिवादनादिं अवुत्तं चारित्तसीलं सङ्गण्हाति।
36.Dānassāti dānamayapuññassa. Sīlassāti kāyikasaṃvarādisaṃvarasīlassa. Vā-saddo avuttavikappanattho. Tena abhivādanādiṃ avuttaṃ cārittasīlaṃ saṅgaṇhāti.
एवं थेरेन पुच्छिता सा देवता पञ्हं विस्सज्जेसि, तमत्थं दस्सेतुं –
Evaṃ therena pucchitā sā devatā pañhaṃ vissajjesi, tamatthaṃ dassetuṃ –
३७.
37.
‘‘सा देवता अत्तमना, मोग्गल्लानेन पुच्छिता।
‘‘Sā devatā attamanā, moggallānena pucchitā;
पञ्हं पुट्ठा वियाकासि, यस्स कम्मस्सिदं फल’’न्ति॥ –
Pañhaṃ puṭṭhā viyākāsi, yassa kammassidaṃ phala’’nti. –
अयं गाथा धम्मसङ्गाहकेहि वुत्ता, तस्सा अत्थो हेट्ठा वुत्तो एव।
Ayaṃ gāthā dhammasaṅgāhakehi vuttā, tassā attho heṭṭhā vutto eva.
३८.
38.
‘‘दिस्वान गुणसम्पन्नं, झायिं झानरतं सतं।
‘‘Disvāna guṇasampannaṃ, jhāyiṃ jhānarataṃ sataṃ;
अदासिं पुप्फाभिकिण्णं, आसनं दुस्ससन्थतं॥
Adāsiṃ pupphābhikiṇṇaṃ, āsanaṃ dussasanthataṃ.
३९.
39.
‘‘उपड्ढं पद्ममालाहं, आसनस्स समन्ततो।
‘‘Upaḍḍhaṃ padmamālāhaṃ, āsanassa samantato;
अब्भोकिरिस्सं पत्तेहि, पसन्ना सेहि पाणिभि॥
Abbhokirissaṃ pattehi, pasannā sehi pāṇibhi.
४०.
40.
‘‘तस्स कम्मकुसलस्स, इदं मे ईदिसं फलं।
‘‘Tassa kammakusalassa, idaṃ me īdisaṃ phalaṃ;
सक्कारो गरुकारो च, देवानं अपचिता अहं॥
Sakkāro garukāro ca, devānaṃ apacitā ahaṃ.
४१.
41.
‘‘यो वे सम्माविमुत्तानं, सन्तानं ब्रह्मचारिनं।
‘‘Yo ve sammāvimuttānaṃ, santānaṃ brahmacārinaṃ;
पसन्नो आसनं दज्जा, एवं नन्दे यथा अहं॥
Pasanno āsanaṃ dajjā, evaṃ nande yathā ahaṃ.
४२.
42.
‘‘तस्मा हि अत्तकामेन, महत्तमभिकङ्खता।
‘‘Tasmā hi attakāmena, mahattamabhikaṅkhatā;
आसनं दातब्बं होति, सरीरन्तिमधारिन’’न्ति॥ – देवताय वुत्तगाथा।
Āsanaṃ dātabbaṃ hoti, sarīrantimadhārina’’nti. – devatāya vuttagāthā;
३८. तत्थ गुणसम्पन्नन्ति सब्बेहि सावकगुणेहि समन्नागतं, तेहि वा परिपुण्णं। एतेन सावकपारमिञाणस्स मत्थकप्पत्तिं दस्सेति। झायिन्ति आरम्मणूपनिज्झानं लक्खणूपनिज्झानन्ति दुविधेनापि झानेन झायनसीलं, तेन वा झापेतब्बं सब्बसंकिलेसपक्खं झापेत्वा ठितं। ततो एव झाने रतन्ति झानरतं। सतन्ति समानं, सन्तं वा, सप्पुरिसन्ति अत्थो। पुप्फाभिकिण्णन्ति पुप्फेहि अभिकिण्णं, कमलदलेहि अभिप्पकिण्णन्ति अत्थो। दुस्ससन्थतन्ति वत्थेन उपरि अत्थतं।
38. Tattha guṇasampannanti sabbehi sāvakaguṇehi samannāgataṃ, tehi vā paripuṇṇaṃ. Etena sāvakapāramiñāṇassa matthakappattiṃ dasseti. Jhāyinti ārammaṇūpanijjhānaṃ lakkhaṇūpanijjhānanti duvidhenāpi jhānena jhāyanasīlaṃ, tena vā jhāpetabbaṃ sabbasaṃkilesapakkhaṃ jhāpetvā ṭhitaṃ. Tato eva jhāne ratanti jhānarataṃ. Satanti samānaṃ, santaṃ vā, sappurisanti attho. Pupphābhikiṇṇanti pupphehi abhikiṇṇaṃ, kamaladalehi abhippakiṇṇanti attho. Dussasanthatanti vatthena upari atthataṃ.
३९. उपड्ढं पद्ममालाहन्ति उपड्ढं पदुमपुप्फं अहं। आसनस्स समन्ततोति थेरेन निसिन्नस्स आसनस्स समन्ता भूमियं। अब्भोकिरिस्सन्ति अभिओकिरिं अभिप्पकिरिं। कथं? पत्तेहीति, तस्स उपड्ढपदुमस्स विसुं विसुं कतेहि पत्तेहि पुप्फवस्साभिवस्सनकनियामेन ओकिरिन्ति अत्थो।
39.Upaḍḍhaṃ padmamālāhanti upaḍḍhaṃ padumapupphaṃ ahaṃ. Āsanassa samantatoti therena nisinnassa āsanassa samantā bhūmiyaṃ. Abbhokirissanti abhiokiriṃ abhippakiriṃ. Kathaṃ? Pattehīti, tassa upaḍḍhapadumassa visuṃ visuṃ katehi pattehi pupphavassābhivassanakaniyāmena okirinti attho.
४०. इदं मे ईदिसं फलन्ति इमिना ‘‘कुञ्जरो ते वरारोहो’’तिआदिना थेरेन गहितं अग्गहितञ्च आयुयससुखरूपादिभेदं अत्तनो दिब्बसम्पत्तिं एकतो दस्सेत्वा पुनपि थेरेन अग्गहितमेव अत्तनो आनुभावसम्पत्तिं दस्सेतुं ‘‘सक्कारो गरुकारो’’तिआदिमाह। तेन ‘‘न केवलं भन्ते तुम्हेहि यथावुत्तमेव इध मय्हं पुञ्ञफलं, अपिच खो इदं दिब्बं आधिपतेय्यम्पी’’ति दस्सेति। तत्थ सक्कारोति आदरकिरिया, देवेहि अत्तनो सक्कातब्बताति अत्थो। तथा गरुकारोति गरुकातब्बता। देवानन्ति देवेहि। अपचिताति पूजिता।
40.Idaṃ me īdisaṃ phalanti iminā ‘‘kuñjaro te varāroho’’tiādinā therena gahitaṃ aggahitañca āyuyasasukharūpādibhedaṃ attano dibbasampattiṃ ekato dassetvā punapi therena aggahitameva attano ānubhāvasampattiṃ dassetuṃ ‘‘sakkāro garukāro’’tiādimāha. Tena ‘‘na kevalaṃ bhante tumhehi yathāvuttameva idha mayhaṃ puññaphalaṃ, apica kho idaṃ dibbaṃ ādhipateyyampī’’ti dasseti. Tattha sakkāroti ādarakiriyā, devehi attano sakkātabbatāti attho. Tathā garukāroti garukātabbatā. Devānanti devehi. Apacitāti pūjitā.
४१. सम्माविमुत्तानन्ति सुट्ठु विमुत्तानं सब्बसंकिलेसप्पहायीनं। सन्तानन्ति सन्तकायवचीमनोकम्मानं साधूनं। मग्गब्रह्मचरियस्स च सासनब्रह्मचरियस्स च चिण्णत्ता ब्रह्मचारिनं। पसन्नो आसनं दज्जाति कम्मफलसद्धाय रतनत्तयसद्धाय च पसन्नमानसो हुत्वा यदि आसनमत्तम्पि ददेय्य। एवं नन्दे यथा अहन्ति यथा अहं तेन आसनदानेन एतरहि नन्दामि मोदामि, एवमेव अञ्ञोपि नन्देय्य मोदेय्य।
41.Sammāvimuttānanti suṭṭhu vimuttānaṃ sabbasaṃkilesappahāyīnaṃ. Santānanti santakāyavacīmanokammānaṃ sādhūnaṃ. Maggabrahmacariyassa ca sāsanabrahmacariyassa ca ciṇṇattā brahmacārinaṃ. Pasanno āsanaṃ dajjāti kammaphalasaddhāya ratanattayasaddhāya ca pasannamānaso hutvā yadi āsanamattampi dadeyya. Evaṃ nande yathā ahanti yathā ahaṃ tena āsanadānena etarahi nandāmi modāmi, evameva aññopi nandeyya modeyya.
४२. तस्माति तेन कारणेन। हि-सद्दो निपातमत्तं। अत्तकामेनाति अत्तनो हितकामेन। यो हि अत्तनो हितावहं कम्मं करोति, न अहितावहं, सो अत्तकामो। महत्तन्ति विपाकमहत्तं। सरीरन्तिमधारिनन्ति अन्तिमं देहं धारेन्तानं, खीणासवानन्ति अत्थो। अयञ्हेत्थ अत्थो – यस्मा अरहतं आसनदानेन अहं एवं दिब्बसम्पत्तिया मोदामि, तस्मा अञ्ञेनापि अत्तनो अभिवुद्धिं पत्थयमानेन अन्तिमसमुस्सये ठितानं आसनं दातब्बं, नत्थि तादिसं पुञ्ञन्ति दस्सेति। तेसं वुत्तसदिसमेवाति।
42.Tasmāti tena kāraṇena. Hi-saddo nipātamattaṃ. Attakāmenāti attano hitakāmena. Yo hi attano hitāvahaṃ kammaṃ karoti, na ahitāvahaṃ, so attakāmo. Mahattanti vipākamahattaṃ. Sarīrantimadhārinanti antimaṃ dehaṃ dhārentānaṃ, khīṇāsavānanti attho. Ayañhettha attho – yasmā arahataṃ āsanadānena ahaṃ evaṃ dibbasampattiyā modāmi, tasmā aññenāpi attano abhivuddhiṃ patthayamānena antimasamussaye ṭhitānaṃ āsanaṃ dātabbaṃ, natthi tādisaṃ puññanti dasseti. Tesaṃ vuttasadisamevāti.
कुञ्जरविमानवण्णना निट्ठिता।
Kuñjaravimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / विमानवत्थुपाळि • Vimānavatthupāḷi / ५. कुञ्जरविमानवत्थु • 5. Kuñjaravimānavatthu
