Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā

    [२७६] ६. कुरुधम्मजातकवण्णना

    [276] 6. Kurudhammajātakavaṇṇanā

    तव सद्धञ्‍च सीलञ्‍चाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं हंसघातकभिक्खुं आरब्भ कथेसि। सावत्थिवासिनो द्वे सहायका भिक्खू पब्बजित्वा लद्धूपसम्पदा येभुय्येन एकतो विचरन्ति। ते एकदिवसं अचिरवतिं गन्त्वा न्हत्वा वालुकपुलिने आतपं तप्पमाना सारणीयकथं कथेन्ता अट्ठंसु, तस्मिं खणे द्वे हंसा आकासेन गच्छन्ति। अथेको दहरभिक्खु सक्खरं गहेत्वा ‘‘एकस्स हंसपोतकस्स अक्खिं पहरिस्सामी’’ति आह, इतरो ‘‘न सक्खिस्ससी’’ति आह। ‘‘तिट्ठतु इमस्मिं पस्से अक्खि, परपस्से अक्खिं पहरिस्सामी’’ति। ‘‘इदम्पि न सक्खिस्ससियेवा’’ति। ‘‘तेन हि उपधारेही’’ति तियंसं सक्खरं गहेत्वा हंसस्स पच्छाभागे खिपि। हंसो सक्खरसद्दं सुत्वा निवत्तित्वा ओलोकेसि, अथ नं इतरो वट्टसक्खरं गहेत्वा परपस्से अक्खिम्हि पहरित्वा ओरिमक्खिना निक्खमापेसि। हंसो विरवन्तो परिवत्तित्वा तेसं पादमूलेयेव पति। तत्थ तत्थ ठिता भिक्खू दिस्वा आगन्त्वा ‘‘आवुसो, एवरूपे निय्यानिकसासने पब्बजित्वा अननुच्छविकं वो कतं पाणातिपातं करोन्तेही’’ति वत्वा ते आदाय तथागतस्स दस्सेसुं। सत्था ‘‘सच्‍चं, किर तया भिक्खु पाणातिपातो कतो’’ति पुच्छित्वा ‘‘सच्‍चं, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘भिक्खु, कस्मा एवरूपे निय्यानिकसासने पब्बजित्वा एवमकासि, पोराणकपण्डिता अनुप्पन्‍ने बुद्धे अगारमज्झे संकिलिट्ठवासं वसमाना अप्पमत्तकेसुपि ठानेसु कुक्‍कुच्‍चं करिंसु, त्वं पन एवरूपे निय्यानिकसासने पब्बजित्वा कुक्‍कुच्‍चमत्तम्पि न अकासि, ननु नाम भिक्खुना कायवाचाचित्तेहि सञ्‍ञतेन भवितब्ब’’न्ति वत्वा अतीतं आहरि।

    Tava saddhañca sīlañcāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ haṃsaghātakabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Sāvatthivāsino dve sahāyakā bhikkhū pabbajitvā laddhūpasampadā yebhuyyena ekato vicaranti. Te ekadivasaṃ aciravatiṃ gantvā nhatvā vālukapuline ātapaṃ tappamānā sāraṇīyakathaṃ kathentā aṭṭhaṃsu, tasmiṃ khaṇe dve haṃsā ākāsena gacchanti. Atheko daharabhikkhu sakkharaṃ gahetvā ‘‘ekassa haṃsapotakassa akkhiṃ paharissāmī’’ti āha, itaro ‘‘na sakkhissasī’’ti āha. ‘‘Tiṭṭhatu imasmiṃ passe akkhi, parapasse akkhiṃ paharissāmī’’ti. ‘‘Idampi na sakkhissasiyevā’’ti. ‘‘Tena hi upadhārehī’’ti tiyaṃsaṃ sakkharaṃ gahetvā haṃsassa pacchābhāge khipi. Haṃso sakkharasaddaṃ sutvā nivattitvā olokesi, atha naṃ itaro vaṭṭasakkharaṃ gahetvā parapasse akkhimhi paharitvā orimakkhinā nikkhamāpesi. Haṃso viravanto parivattitvā tesaṃ pādamūleyeva pati. Tattha tattha ṭhitā bhikkhū disvā āgantvā ‘‘āvuso, evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā ananucchavikaṃ vo kataṃ pāṇātipātaṃ karontehī’’ti vatvā te ādāya tathāgatassa dassesuṃ. Satthā ‘‘saccaṃ, kira tayā bhikkhu pāṇātipāto kato’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘bhikkhu, kasmā evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā evamakāsi, porāṇakapaṇḍitā anuppanne buddhe agāramajjhe saṃkiliṭṭhavāsaṃ vasamānā appamattakesupi ṭhānesu kukkuccaṃ kariṃsu, tvaṃ pana evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā kukkuccamattampi na akāsi, nanu nāma bhikkhunā kāyavācācittehi saññatena bhavitabba’’nti vatvā atītaṃ āhari.

    अतीते कुरुरट्ठे इन्दपत्थनगरे धनञ्‍चये कोरब्ये रज्‍जं कारेन्ते बोधिसत्तो तस्स अग्गमहेसिया कुच्छिम्हि पटिसन्धिं गहेत्वा अनुपुब्बेन विञ्‍ञुतं पत्तो तक्‍कसिलायं सब्बसिप्पानि उग्गण्हित्वा पितरा ओपरज्‍जे पतिट्ठापितो अपरभागे पितु अच्‍चयेन रज्‍जं पत्वा दस राजधम्मे अकोपेन्तो कुरुधम्मे वत्तित्थ। कुरुधम्मो नाम पञ्‍च सीलानि, तानि बोधिसत्तो परिसुद्धानि कत्वा रक्खि। यथा च बोधिसत्तो, एवमस्स माता अग्गमहेसी कनिट्ठभाता उपराजा पुरोहितो ब्राह्मणो रज्‍जुगाहको अमच्‍चो सारथि सेट्ठि दोणमापको महामत्तो दोवारिको नगरसोभिनी वण्णदासीति एवमेते।

    Atīte kururaṭṭhe indapatthanagare dhanañcaye korabye rajjaṃ kārente bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gahetvā anupubbena viññutaṃ patto takkasilāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā pitarā oparajje patiṭṭhāpito aparabhāge pitu accayena rajjaṃ patvā dasa rājadhamme akopento kurudhamme vattittha. Kurudhammo nāma pañca sīlāni, tāni bodhisatto parisuddhāni katvā rakkhi. Yathā ca bodhisatto, evamassa mātā aggamahesī kaniṭṭhabhātā uparājā purohito brāhmaṇo rajjugāhako amacco sārathi seṭṭhi doṇamāpako mahāmatto dovāriko nagarasobhinī vaṇṇadāsīti evamete.

    ‘‘राजा माता महेसी च, उपराजा पुरोहितो।

    ‘‘Rājā mātā mahesī ca, uparājā purohito;

    रज्‍जुको सारथि सेट्ठि, दोणो दोवारिको तथा।

    Rajjuko sārathi seṭṭhi, doṇo dovāriko tathā;

    गणिकेकादस जना, कुरुधम्मे पतिट्ठिता’’ति॥

    Gaṇikekādasa janā, kurudhamme patiṭṭhitā’’ti.

    इति इमे सब्बेपि परिसुद्धानि कत्वा पञ्‍च सीलानि रक्खिंसु। राजा चतूसु नगरद्वारेसु च नगरमज्झे च निवेसनद्वारे चाति छ दानसालायो कारेत्वा देवसिकं छसतसहस्सं धनं विस्सज्‍जेन्तो सकलजम्बुदीपं उन्‍नङ्गलं कत्वा दानं अदासि, तस्स पन दानज्झासयता दानाभिरतता सकलजम्बुदीपं अज्झोत्थरि। तस्मिं काले कालिङ्गरट्ठे दन्तपुरनगरे कालिङ्गराजा रज्‍जं कारेसि। तस्स रट्ठे देवो न वस्सि, तस्मिं अवस्सन्ते सकलरट्ठे छातकं जातं, आहारविपत्तिया च मनुस्सानं रोगो उदपादि, दुब्बुट्ठिभयं छातकभयं रोगभयन्ति तीणि भयानि उप्पज्‍जिंसु। मनुस्सा निग्गहणा दारके हत्थेसु गहेत्वा तत्थ तत्थ विचरन्ति।

    Iti ime sabbepi parisuddhāni katvā pañca sīlāni rakkhiṃsu. Rājā catūsu nagaradvāresu ca nagaramajjhe ca nivesanadvāre cāti cha dānasālāyo kāretvā devasikaṃ chasatasahassaṃ dhanaṃ vissajjento sakalajambudīpaṃ unnaṅgalaṃ katvā dānaṃ adāsi, tassa pana dānajjhāsayatā dānābhiratatā sakalajambudīpaṃ ajjhotthari. Tasmiṃ kāle kāliṅgaraṭṭhe dantapuranagare kāliṅgarājā rajjaṃ kāresi. Tassa raṭṭhe devo na vassi, tasmiṃ avassante sakalaraṭṭhe chātakaṃ jātaṃ, āhāravipattiyā ca manussānaṃ rogo udapādi, dubbuṭṭhibhayaṃ chātakabhayaṃ rogabhayanti tīṇi bhayāni uppajjiṃsu. Manussā niggahaṇā dārake hatthesu gahetvā tattha tattha vicaranti.

    सकलरट्ठवासिनो एकतो हुत्वा दन्तपुरं गन्त्वा राजद्वारे उक्‍कुट्ठिमकंसु। राजा वातपानं निस्साय ठितो तं सद्दं सुत्वा ‘‘किं कारणा एते विरवन्ती’’ति पुच्छि। ‘‘महाराज , सकलरट्ठे तीणि भयानि उप्पन्‍नानि, देवो न वस्सति, सस्सानि न विपन्‍नानि, छातकं जातं। मनुस्सा दुब्भोजना रोगाभिभूता निग्गहणा पुत्ते हत्थेसु गहेत्वा विचरन्ति, देवं वस्सापेहि महाराजा’’ति। ‘‘पोराणकराजानो देवे अवस्सन्ते किं करोन्ती’’ति? ‘‘पोराणकराजानो, महाराज, देवे अवस्सन्ते दानं दत्वा उपोसथं अधिट्ठाय समादिन्‍नसीला सिरिगब्भं पविसित्वा दब्बसन्थरे सत्ताहं निपज्‍जन्ति, तदा देवो वस्सती’’ति। राजा ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा तथा अकासि। एवं सन्तेपि देवो न वस्सि।

    Sakalaraṭṭhavāsino ekato hutvā dantapuraṃ gantvā rājadvāre ukkuṭṭhimakaṃsu. Rājā vātapānaṃ nissāya ṭhito taṃ saddaṃ sutvā ‘‘kiṃ kāraṇā ete viravantī’’ti pucchi. ‘‘Mahārāja , sakalaraṭṭhe tīṇi bhayāni uppannāni, devo na vassati, sassāni na vipannāni, chātakaṃ jātaṃ. Manussā dubbhojanā rogābhibhūtā niggahaṇā putte hatthesu gahetvā vicaranti, devaṃ vassāpehi mahārājā’’ti. ‘‘Porāṇakarājāno deve avassante kiṃ karontī’’ti? ‘‘Porāṇakarājāno, mahārāja, deve avassante dānaṃ datvā uposathaṃ adhiṭṭhāya samādinnasīlā sirigabbhaṃ pavisitvā dabbasanthare sattāhaṃ nipajjanti, tadā devo vassatī’’ti. Rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tathā akāsi. Evaṃ santepi devo na vassi.

    राजा अमच्‍चे पुच्छि – ‘‘अहं कत्तब्बकिच्‍चं अकासिं, देवो न वस्सति, किन्ति करोमा’’ति? ‘‘महाराज, इन्दपत्थनगरे धनञ्‍चयस्स कोरब्यरञ्‍ञो अञ्‍जनवण्णो नाम मङ्गलहत्थी अत्थि, तं आनेस्साम, एवं सन्ते देवो वस्सती’’ति। ‘‘सो राजा बलवाहनसम्पन्‍नो दुप्पसहो, कथमस्स हत्थिं आनेस्सामा’’ति? ‘‘महाराज, तेन सद्धिं युद्धकिच्‍चं नत्थि, दानज्झासयो राजा दानाभिरतो याचितो समानो अलङ्कतसीसम्पि छिन्दित्वा पसादसम्पन्‍नानि अक्खीनिपि उप्पाटेत्वा सकलरज्‍जम्पि निय्यादेत्वा ददेय्य, हत्थिम्हि वत्तब्बमेव नत्थि, अवस्सं याचितो दस्सती’’ति। ‘‘के पन तं याचितुं समत्था’’ति? ‘‘ब्राह्मणा, महाराजा’’ति। राजा ब्राह्मणगामतो अट्ठ ब्राह्मणे पक्‍कोसापेत्वा सक्‍कारसम्मानं कत्वा हत्थिं याचनत्थाय पेसेसि। ते परिब्बयं आदाय अद्धिकवेसं गहेत्वा सब्बत्थ एकरत्तिवासेन तुरितगमनं गन्त्वा कतिपाहं नगरद्वारे दानसालासु भुञ्‍जित्वा सरीरं सन्तप्पेत्वा ‘‘कदा राजा दानग्गं आगच्छिस्सती’’ति पुच्छिंसु। मनुस्सा ‘‘पक्खस्स तयो दिवसे चातुद्दसे पन्‍नरसे अट्ठमियञ्‍च आगच्छति, स्वे पन पुण्णमी, तस्मा स्वे आगच्छिस्सती’’ति वदिंसु।

    Rājā amacce pucchi – ‘‘ahaṃ kattabbakiccaṃ akāsiṃ, devo na vassati, kinti karomā’’ti? ‘‘Mahārāja, indapatthanagare dhanañcayassa korabyarañño añjanavaṇṇo nāma maṅgalahatthī atthi, taṃ ānessāma, evaṃ sante devo vassatī’’ti. ‘‘So rājā balavāhanasampanno duppasaho, kathamassa hatthiṃ ānessāmā’’ti? ‘‘Mahārāja, tena saddhiṃ yuddhakiccaṃ natthi, dānajjhāsayo rājā dānābhirato yācito samāno alaṅkatasīsampi chinditvā pasādasampannāni akkhīnipi uppāṭetvā sakalarajjampi niyyādetvā dadeyya, hatthimhi vattabbameva natthi, avassaṃ yācito dassatī’’ti. ‘‘Ke pana taṃ yācituṃ samatthā’’ti? ‘‘Brāhmaṇā, mahārājā’’ti. Rājā brāhmaṇagāmato aṭṭha brāhmaṇe pakkosāpetvā sakkārasammānaṃ katvā hatthiṃ yācanatthāya pesesi. Te paribbayaṃ ādāya addhikavesaṃ gahetvā sabbattha ekarattivāsena turitagamanaṃ gantvā katipāhaṃ nagaradvāre dānasālāsu bhuñjitvā sarīraṃ santappetvā ‘‘kadā rājā dānaggaṃ āgacchissatī’’ti pucchiṃsu. Manussā ‘‘pakkhassa tayo divase cātuddase pannarase aṭṭhamiyañca āgacchati, sve pana puṇṇamī, tasmā sve āgacchissatī’’ti vadiṃsu.

    ब्राह्मणा पुनदिवसे पातोव गन्त्वा पाचीनद्वारे अट्ठंसु। बोधिसत्तो पातोव न्हत्वा गत्तानुलित्तो सब्बालङ्कारपटिमण्डितो अलङ्कतहत्थिक्खन्धवरगतो महन्तेन परिवारेन पाचीनद्वारेन दानसालं गन्त्वा ओतरित्वा सत्तट्ठजनानं सहत्था भत्तं दत्वा ‘‘इमिनाव नीहारेन देथा’’ति वत्वा हत्थिं अभिरुहित्वा दक्खिणद्वारं अगमासि। ब्राह्मणा पाचीनद्वारे आरक्खस्स बलवताय ओकासं अलभित्वा दक्खिणद्वारमेव गन्त्वा राजानं आगच्छन्तं ओलोकयमाना द्वारतो नातिदूरे उन्‍नतट्ठाने ठिता सम्पत्तं राजानं हत्थे उक्खिपित्वा ‘‘जयतु भवं, महाराजा’’ति जयापेसुं। राजा वजिरङ्कुसेन वारणं निवत्तेत्वा तेसं सन्तिकं गन्त्वा ‘‘भो ब्राह्मणा, किं इच्छथा’’ति पुच्छि। ब्राह्मणा बोधिसत्तस्स गुणं वण्णेन्ता पठमं गाथमाहंसु –

    Brāhmaṇā punadivase pātova gantvā pācīnadvāre aṭṭhaṃsu. Bodhisatto pātova nhatvā gattānulitto sabbālaṅkārapaṭimaṇḍito alaṅkatahatthikkhandhavaragato mahantena parivārena pācīnadvārena dānasālaṃ gantvā otaritvā sattaṭṭhajanānaṃ sahatthā bhattaṃ datvā ‘‘imināva nīhārena dethā’’ti vatvā hatthiṃ abhiruhitvā dakkhiṇadvāraṃ agamāsi. Brāhmaṇā pācīnadvāre ārakkhassa balavatāya okāsaṃ alabhitvā dakkhiṇadvārameva gantvā rājānaṃ āgacchantaṃ olokayamānā dvārato nātidūre unnataṭṭhāne ṭhitā sampattaṃ rājānaṃ hatthe ukkhipitvā ‘‘jayatu bhavaṃ, mahārājā’’ti jayāpesuṃ. Rājā vajiraṅkusena vāraṇaṃ nivattetvā tesaṃ santikaṃ gantvā ‘‘bho brāhmaṇā, kiṃ icchathā’’ti pucchi. Brāhmaṇā bodhisattassa guṇaṃ vaṇṇentā paṭhamaṃ gāthamāhaṃsu –

    ७६.

    76.

    ‘‘तव सद्धञ्‍च सीलञ्‍च, विदित्वान जनाधिप।

    ‘‘Tava saddhañca sīlañca, viditvāna janādhipa;

    वण्णं अञ्‍जनवण्णेन, कालिङ्गस्मिं निमिम्हसे’’ति॥

    Vaṇṇaṃ añjanavaṇṇena, kāliṅgasmiṃ nimimhase’’ti.

    तत्थ सद्धन्ति कम्मफलानं सद्दहनवसेन ओकप्पनियसद्धं। सीलन्ति संवरसीलं अवीतिक्‍कमसीलं। वण्णन्ति तदा तस्मिं देसे सुवण्णं वुच्‍चति, देसनासीसमेव चेतं। इमिना पन पदेन सब्बम्पि हिरञ्‍ञसुवण्णादिधनधञ्‍ञं सङ्गहितं। अञ्‍जनवण्णेनाति अञ्‍जनपुञ्‍जसमानवण्णेन इमिना तव नागेन, कालिङ्गस्मिन्ति कालिङ्गरञ्‍ञो सन्तिके। निमिम्हसेति विनिमयवसेन गण्हिम्ह, परिभोगवसेन वा उदरे पक्खिपिम्हाति अत्थो। सेति निपातमत्तं। इदं वुत्तं होति – मयञ्हि, जनाधिप, तव सद्धञ्‍च सीलञ्‍च विदित्वान ‘‘अद्धा नो एवं सद्धासीलसम्पन्‍नो राजा याचितो अञ्‍जनवण्णं नागं दस्सती’’ति इमिना अत्तनो सन्तकेन विय अञ्‍जनवण्णेन कालिङ्गरञ्‍ञो सन्तिके नागं वो आहरिस्सामाति वत्वा बहुधनधञ्‍ञं निमिम्हसे परिवत्तयिम्ह चेव उदरे च पक्खिपिम्ह। एवं तं मयं धारयमाना इधागता। तत्थ कत्तब्बं देवो जानातूति।

    Tattha saddhanti kammaphalānaṃ saddahanavasena okappaniyasaddhaṃ. Sīlanti saṃvarasīlaṃ avītikkamasīlaṃ. Vaṇṇanti tadā tasmiṃ dese suvaṇṇaṃ vuccati, desanāsīsameva cetaṃ. Iminā pana padena sabbampi hiraññasuvaṇṇādidhanadhaññaṃ saṅgahitaṃ. Añjanavaṇṇenāti añjanapuñjasamānavaṇṇena iminā tava nāgena, kāliṅgasminti kāliṅgarañño santike. Nimimhaseti vinimayavasena gaṇhimha, paribhogavasena vā udare pakkhipimhāti attho. Seti nipātamattaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – mayañhi, janādhipa, tava saddhañca sīlañca viditvāna ‘‘addhā no evaṃ saddhāsīlasampanno rājā yācito añjanavaṇṇaṃ nāgaṃ dassatī’’ti iminā attano santakena viya añjanavaṇṇena kāliṅgarañño santike nāgaṃ vo āharissāmāti vatvā bahudhanadhaññaṃ nimimhase parivattayimha ceva udare ca pakkhipimha. Evaṃ taṃ mayaṃ dhārayamānā idhāgatā. Tattha kattabbaṃ devo jānātūti.

    अपरो नयो – तव सद्धञ्‍च सीलगुणसङ्खातं वण्णञ्‍च सुत्वा ‘‘उळारगुणो राजा जीवितम्पि याचितो ददेय्य, पगेव तिरच्छानगतं नाग’’न्ति एवं कालिङ्गस्स सन्तिके इमिना अञ्‍जनवण्णेन तव वण्णं निमिम्हसे निमिम्ह तुलयिम्ह, तेनम्हा इधागताति।

    Aparo nayo – tava saddhañca sīlaguṇasaṅkhātaṃ vaṇṇañca sutvā ‘‘uḷāraguṇo rājā jīvitampi yācito dadeyya, pageva tiracchānagataṃ nāga’’nti evaṃ kāliṅgassa santike iminā añjanavaṇṇena tava vaṇṇaṃ nimimhase nimimha tulayimha, tenamhā idhāgatāti.

    तं सुत्वा बोधिसत्तो ‘‘सचे, वो ब्राह्मणा, इमं नागं परिवत्तेत्वा धनं खादितं सुखादितं मा चिन्तयित्थ, यथालङ्कतमेव वो नागं दस्सामी’’ति समस्सासेत्वा इतरा द्वे गाथा अवोच –

    Taṃ sutvā bodhisatto ‘‘sace, vo brāhmaṇā, imaṃ nāgaṃ parivattetvā dhanaṃ khāditaṃ sukhāditaṃ mā cintayittha, yathālaṅkatameva vo nāgaṃ dassāmī’’ti samassāsetvā itarā dve gāthā avoca –

    ७७.

    77.

    ‘‘अन्‍नभच्‍चा चभच्‍चा च, योध उद्दिस्स गच्छति।

    ‘‘Annabhaccā cabhaccā ca, yodha uddissa gacchati;

    सब्बे ते अप्पटिक्खिप्पा, पुब्बाचरियवचो इदं॥

    Sabbe te appaṭikkhippā, pubbācariyavaco idaṃ.

    ७८.

    78.

    ‘‘ददामि वो ब्राह्मणा नागमेतं, राजारहं राजभोग्गं यसस्सिनं।

    ‘‘Dadāmi vo brāhmaṇā nāgametaṃ, rājārahaṃ rājabhoggaṃ yasassinaṃ;

    अलङ्कतं हेमजालाभिछन्‍नं, ससारथिं गच्छथ येनकाम’’न्ति॥

    Alaṅkataṃ hemajālābhichannaṃ, sasārathiṃ gacchatha yenakāma’’nti.

    तत्थ अन्‍नभच्‍चा चभच्‍चा चाति पुरिसं उपनिस्साय जीवमाना यागुभत्तादिना अन्‍नेन भरितब्बाति अन्‍नभच्‍चा, इतरे तथा अभरितब्बत्ता अभच्‍चा। सन्धिवसेन पनेत्थ अकारलोपो वेदितब्बो। एत्तावता अत्तानं उपनिस्साय च अनुपनिस्साय च जीवमानवसेन सब्बेपि सत्ता द्वे कोट्ठासे कत्वा दस्सिता होन्ति। योध उद्दिस्स गच्छतीति तेसु सत्तेसु इध जीवलोके यो सत्तो यं पुरिसं कायचिदेव पच्‍चासीसनाय उद्दिस्स गच्छति। सब्बे ते अप्पटिक्खिप्पाति तथा उद्दिस्स गच्छन्ता सचेपि बहू होन्ति, तथापि तेन पुरिसेन सब्बे ते अप्पटिक्खिप्पा, ‘‘अपेथ, न वो दस्सामी’’ति एवं न पटिक्खिपितब्बाति अत्थो। पुब्बाचरियवचो इदन्ति पुब्बाचरिया वुच्‍चन्ति मातापितरो, इदं तेसं वचनं। एवमहं मातापितूहि सिक्खापितोति दीपेति।

    Tattha annabhaccā cabhaccā cāti purisaṃ upanissāya jīvamānā yāgubhattādinā annena bharitabbāti annabhaccā, itare tathā abharitabbattā abhaccā. Sandhivasena panettha akāralopo veditabbo. Ettāvatā attānaṃ upanissāya ca anupanissāya ca jīvamānavasena sabbepi sattā dve koṭṭhāse katvā dassitā honti. Yodha uddissa gacchatīti tesu sattesu idha jīvaloke yo satto yaṃ purisaṃ kāyacideva paccāsīsanāya uddissa gacchati. Sabbe te appaṭikkhippāti tathā uddissa gacchantā sacepi bahū honti, tathāpi tena purisena sabbe te appaṭikkhippā, ‘‘apetha, na vo dassāmī’’ti evaṃ na paṭikkhipitabbāti attho. Pubbācariyavaco idanti pubbācariyā vuccanti mātāpitaro, idaṃ tesaṃ vacanaṃ. Evamahaṃ mātāpitūhi sikkhāpitoti dīpeti.

    ददामि वो ब्राह्मणा नागमेतन्ति यस्मा इदं अम्हाकं पुब्बाचरियवचो, तस्माहं ब्राह्मणा तुम्हाकं इमं नागं ददामि। राजारहन्ति रञ्‍ञो अनुच्छविकं। राजभोग्गन्ति राजपरिभोगं। यसस्सिनन्ति परिवारसम्पन्‍नं, तं किर हत्थिं निस्साय हत्थिगोपकहत्थिवेज्‍जादीनि पञ्‍च कुलसतानि जीवन्ति, तेहि सद्धिञ्‍ञेव वो ददामीति अत्थो। अलङ्कतन्ति नानाविधेहि हत्थिअलङ्कारेहि अलङ्कतं। हेमजालाभिछन्‍नन्ति सुवण्णजालेन अभिच्छन्‍नं। ससारथिन्ति यो पनस्स सारथि हत्थिगोपको आचरियो, तेन सद्धिंयेव ददामि, तस्मा ससारथि हुत्वा तुम्हे सपरिवारं इमं नागं गहेत्वा येनकामं गच्छथाति।

    Dadāmi vo brāhmaṇā nāgametanti yasmā idaṃ amhākaṃ pubbācariyavaco, tasmāhaṃ brāhmaṇā tumhākaṃ imaṃ nāgaṃ dadāmi. Rājārahanti rañño anucchavikaṃ. Rājabhogganti rājaparibhogaṃ. Yasassinanti parivārasampannaṃ, taṃ kira hatthiṃ nissāya hatthigopakahatthivejjādīni pañca kulasatāni jīvanti, tehi saddhiññeva vo dadāmīti attho. Alaṅkatanti nānāvidhehi hatthialaṅkārehi alaṅkataṃ. Hemajālābhichannanti suvaṇṇajālena abhicchannaṃ. Sasārathinti yo panassa sārathi hatthigopako ācariyo, tena saddhiṃyeva dadāmi, tasmā sasārathi hutvā tumhe saparivāraṃ imaṃ nāgaṃ gahetvā yenakāmaṃ gacchathāti.

    एवं हत्थिक्खन्धवरगतोव महासत्तो वाचाय दत्वा पुन हत्थिक्खन्धा ओरुय्ह ‘‘सचे अनलङ्कतट्ठानं अत्थि, अलङ्करित्वा दस्सामी’’ति वत्वा तिक्खत्तुं पदक्खिणं करोन्तो उपधारेत्वा अनलङ्कतट्ठानं अदिस्वा तस्स सोण्डं ब्राह्मणानं हत्थेसु ठपेत्वा सुवण्णभिङ्कारेन पुप्फगन्धवासितं उदकं पातेत्वा अदासि। ब्राह्मणा सपरिवारं नागं सम्पटिच्छित्वा हत्थिपिट्ठे निसिन्‍ना दन्तपुरं गन्त्वा हत्थिं रञ्‍ञो अदंसु, हत्थिम्हि आगतेपि देवो न वस्सतेव। राजा ‘‘किं नु खो कारण’’न्ति उत्तरिं पुच्छन्तो ‘‘धनञ्‍चयकोरब्यराजा कुरुधम्मं रक्खति, तेनस्स रट्ठे अन्वड्ढमासं अनुदसाहं देवो वस्सति, रञ्‍ञो गुणानुभावो चेस, इमस्स पन तिरच्छानगतस्स गुणा होन्तापि कित्तका भवेय्यु’’न्ति सुत्वा ‘‘तेन हि यथालङ्कतमेव सपरिवारं हत्थिं पतिनेत्वा रञ्‍ञो दत्वा यं सो कुरुधम्मं रक्खति, तं सुवण्णपट्टे लिखित्वा आनेथा’’ति ब्राह्मणे च अमच्‍चे च पेसेसि। ते गन्त्वा रञ्‍ञो हत्थिं निय्यादेत्वा ‘‘देव, इमस्मिं हत्थिम्हि गतेपि अम्हाकं रट्ठे देवो न वस्सति, तुम्हे किर कुरुधम्मं नाम रक्खथ, अम्हाकम्पि राजा तं रक्खितुकामो इमस्मिं सुवण्णपट्टे लिखित्वा आनेथा’’ति पेसेसि। ‘‘देथ नो कुरुधम्म’’न्ति। ‘‘ताता, सच्‍चाहं एतं कुरुधम्मं रक्खामि, इदानि पन मे तत्थ कुक्‍कुच्‍चं अत्थि, न मे सो कुरुधम्मो चित्तं आराधेति, तस्मा तुम्हाकं दातुं न सक्‍का’’ति।

    Evaṃ hatthikkhandhavaragatova mahāsatto vācāya datvā puna hatthikkhandhā oruyha ‘‘sace analaṅkataṭṭhānaṃ atthi, alaṅkaritvā dassāmī’’ti vatvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ karonto upadhāretvā analaṅkataṭṭhānaṃ adisvā tassa soṇḍaṃ brāhmaṇānaṃ hatthesu ṭhapetvā suvaṇṇabhiṅkārena pupphagandhavāsitaṃ udakaṃ pātetvā adāsi. Brāhmaṇā saparivāraṃ nāgaṃ sampaṭicchitvā hatthipiṭṭhe nisinnā dantapuraṃ gantvā hatthiṃ rañño adaṃsu, hatthimhi āgatepi devo na vassateva. Rājā ‘‘kiṃ nu kho kāraṇa’’nti uttariṃ pucchanto ‘‘dhanañcayakorabyarājā kurudhammaṃ rakkhati, tenassa raṭṭhe anvaḍḍhamāsaṃ anudasāhaṃ devo vassati, rañño guṇānubhāvo cesa, imassa pana tiracchānagatassa guṇā hontāpi kittakā bhaveyyu’’nti sutvā ‘‘tena hi yathālaṅkatameva saparivāraṃ hatthiṃ patinetvā rañño datvā yaṃ so kurudhammaṃ rakkhati, taṃ suvaṇṇapaṭṭe likhitvā ānethā’’ti brāhmaṇe ca amacce ca pesesi. Te gantvā rañño hatthiṃ niyyādetvā ‘‘deva, imasmiṃ hatthimhi gatepi amhākaṃ raṭṭhe devo na vassati, tumhe kira kurudhammaṃ nāma rakkhatha, amhākampi rājā taṃ rakkhitukāmo imasmiṃ suvaṇṇapaṭṭe likhitvā ānethā’’ti pesesi. ‘‘Detha no kurudhamma’’nti. ‘‘Tātā, saccāhaṃ etaṃ kurudhammaṃ rakkhāmi, idāni pana me tattha kukkuccaṃ atthi, na me so kurudhammo cittaṃ ārādheti, tasmā tumhākaṃ dātuṃ na sakkā’’ti.

    कस्मा पन तं सीलं राजानं न आराधेतीति? तदा किर राजूनं ततिये ततिये संवच्छरे कत्तिकमासे पवत्तो छणो नाम होति, तं छणं कीळन्ता राजानो सब्बालङ्कारपटिमण्डिता देववेसं गहेत्वा चित्तराजस्स नाम यक्खस्स सन्तिके ठत्वा चतुद्दिसा पुप्फपटिमण्डिते चित्तसरे खिपन्ति। अयम्पि राजा तं खणं कीळन्तो एकिस्सा तळाकपाळिया चित्तराजस्स यक्खस्स सन्तिके ठत्वा चतुद्दिसा चित्तसरे खिपित्वा तेसु सेसदिसागते तयो सरे दिस्वा उदकपिट्ठे खित्तसरं न अद्दस। रञ्‍ञो ‘‘कच्‍चि नु खो मया खित्तो सरो मच्छसरीरे पतितो’’ति कुक्‍कुच्‍चं अहोसि पाणातिपातकम्मेन सीलभेदं आरब्भ, तस्मा सीलं न आराधेति। सो एवमाह – ‘‘ताता, मय्हं कुरुधम्मे कुक्‍कुच्‍चं अत्थि, माता पन मे सुरक्खितं रक्खति, तस्सा सन्तिके गण्हथा’’ति। ‘‘महाराज, तुम्हाकं ‘पाणं वधिस्सामी’ति चेतना नत्थि, तं विना पाणातिपातो नाम न होति, देथ नो अत्तना रक्खितं कुरुधम्म’’न्ति। ‘‘तेन हि लिखथा’’ति सुवण्णपट्टे लिखापेसि – ‘‘पाणो न हन्तब्बो, अदिन्‍नं नादातब्बं , कामेसु मिच्छा न चरितब्बं, मुसा न भणितब्बं , मज्‍जं न पातब्ब’’न्ति लिखापेत्वा च पन ‘‘एवं सन्तेपि नेव मं आराधेति, मातु मे सन्तिके गण्हथा’’ति आह।

    Kasmā pana taṃ sīlaṃ rājānaṃ na ārādhetīti? Tadā kira rājūnaṃ tatiye tatiye saṃvacchare kattikamāse pavatto chaṇo nāma hoti, taṃ chaṇaṃ kīḷantā rājāno sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitā devavesaṃ gahetvā cittarājassa nāma yakkhassa santike ṭhatvā catuddisā pupphapaṭimaṇḍite cittasare khipanti. Ayampi rājā taṃ khaṇaṃ kīḷanto ekissā taḷākapāḷiyā cittarājassa yakkhassa santike ṭhatvā catuddisā cittasare khipitvā tesu sesadisāgate tayo sare disvā udakapiṭṭhe khittasaraṃ na addasa. Rañño ‘‘kacci nu kho mayā khitto saro macchasarīre patito’’ti kukkuccaṃ ahosi pāṇātipātakammena sīlabhedaṃ ārabbha, tasmā sīlaṃ na ārādheti. So evamāha – ‘‘tātā, mayhaṃ kurudhamme kukkuccaṃ atthi, mātā pana me surakkhitaṃ rakkhati, tassā santike gaṇhathā’’ti. ‘‘Mahārāja, tumhākaṃ ‘pāṇaṃ vadhissāmī’ti cetanā natthi, taṃ vinā pāṇātipāto nāma na hoti, detha no attanā rakkhitaṃ kurudhamma’’nti. ‘‘Tena hi likhathā’’ti suvaṇṇapaṭṭe likhāpesi – ‘‘pāṇo na hantabbo, adinnaṃ nādātabbaṃ , kāmesu micchā na caritabbaṃ, musā na bhaṇitabbaṃ , majjaṃ na pātabba’’nti likhāpetvā ca pana ‘‘evaṃ santepi neva maṃ ārādheti, mātu me santike gaṇhathā’’ti āha.

    दूता राजानं वन्दित्वा तस्सा सन्तिकं गन्त्वा ‘‘देवि, तुम्हे किर कुरुधम्मं रक्खथ, तं नो देथा’’ति वदिंसु। ‘‘ताता, सच्‍चाहं कुरुधम्मं रक्खामि, इदानि पन मे तत्थ कुक्‍कुच्‍चं उप्पन्‍नं, न मे सो कुरुधम्मो आराधेति तेन वो दातुं न सक्‍का’’ति। तस्सा किर द्वे पुत्ता जेट्ठो राजा, कनिट्ठो उपराजा। अथेको राजा बोधिसत्तस्स सतसहस्सग्घनकं चन्दनसारं सहस्सग्घनकं कञ्‍चनमालं पेसेसि। सो ‘‘मातरं पूजेस्सामी’’ति तं सब्बं मातु पेसेसि। सा चिन्तेसि – ‘‘अहं नेव चन्दनं विलिम्पामि, न मालं धारेमि, सुणिसानं दस्सामी’’ति। अथस्सा एतदहोसि – ‘‘जेट्ठसुणिसा मे इस्सरा, अग्गमहेसिट्ठाने ठिता, तस्सा सुवण्णमालं दस्सामि। कनिट्ठसुणिसा पन दुग्गता, तस्सा चन्दनसारं दस्सामी’’ति। सा रञ्‍ञो देविया सुवण्णमालं दत्वा उपराजभरियाय चन्दनसारं अदासि, दत्वा च पनस्सा ‘‘अहं कुरुधम्मं रक्खामि, एतासं दुग्गतादुग्गतभावो मय्हं अप्पमाणं, जेट्ठापचायिककम्ममेव पन कातुं मय्हं अनुरूपं, कच्‍चि नु खो मे तस्स अकतत्ता सीलं भिन्‍न’’न्ति कुक्‍कुच्‍चं अहोसि, तस्मा एवमाह। अथ नं दूता ‘‘अत्तनो सन्तकं नाम यथारुचिया दीयति, तुम्हे एत्तकेनपि कुक्‍कुच्‍चं कुरुमाना किं अञ्‍ञं पापं करिस्सथ, सीलं नाम एवरूपेन न भिज्‍जति, देथ नो कुरुधम्म’’न्ति वत्वा तस्सापि सन्तिके गहेत्वा सुवण्णपट्टे लिखिंसु।

    Dūtā rājānaṃ vanditvā tassā santikaṃ gantvā ‘‘devi, tumhe kira kurudhammaṃ rakkhatha, taṃ no dethā’’ti vadiṃsu. ‘‘Tātā, saccāhaṃ kurudhammaṃ rakkhāmi, idāni pana me tattha kukkuccaṃ uppannaṃ, na me so kurudhammo ārādheti tena vo dātuṃ na sakkā’’ti. Tassā kira dve puttā jeṭṭho rājā, kaniṭṭho uparājā. Atheko rājā bodhisattassa satasahassagghanakaṃ candanasāraṃ sahassagghanakaṃ kañcanamālaṃ pesesi. So ‘‘mātaraṃ pūjessāmī’’ti taṃ sabbaṃ mātu pesesi. Sā cintesi – ‘‘ahaṃ neva candanaṃ vilimpāmi, na mālaṃ dhāremi, suṇisānaṃ dassāmī’’ti. Athassā etadahosi – ‘‘jeṭṭhasuṇisā me issarā, aggamahesiṭṭhāne ṭhitā, tassā suvaṇṇamālaṃ dassāmi. Kaniṭṭhasuṇisā pana duggatā, tassā candanasāraṃ dassāmī’’ti. Sā rañño deviyā suvaṇṇamālaṃ datvā uparājabhariyāya candanasāraṃ adāsi, datvā ca panassā ‘‘ahaṃ kurudhammaṃ rakkhāmi, etāsaṃ duggatāduggatabhāvo mayhaṃ appamāṇaṃ, jeṭṭhāpacāyikakammameva pana kātuṃ mayhaṃ anurūpaṃ, kacci nu kho me tassa akatattā sīlaṃ bhinna’’nti kukkuccaṃ ahosi, tasmā evamāha. Atha naṃ dūtā ‘‘attano santakaṃ nāma yathāruciyā dīyati, tumhe ettakenapi kukkuccaṃ kurumānā kiṃ aññaṃ pāpaṃ karissatha, sīlaṃ nāma evarūpena na bhijjati, detha no kurudhamma’’nti vatvā tassāpi santike gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu.

    ‘‘ताता, एवं सन्तेपि नेव मं आराधेति, सुणिसा पन मे सुट्ठु रक्खति, तस्सा सन्तिके गण्हथा’’ति वुत्ता च पन अग्गमहेसिं उपसङ्कमित्वा पुरिमनयेनेव कुरुधम्मं याचिंसु। सापि पुरिमनयेनेव वत्वा ‘‘इदानि मं सीलं नाराधेति, तेन वो दातुं न सक्‍का’’ति आह। सा किर एकदिवसं सीहपञ्‍जरे ठिता रञ्‍ञो नगरं पदक्खिणं करोन्तस्स पच्छतो हत्थिपिट्ठे निसिन्‍नं उपराजं दिस्वा लोभं उप्पादेत्वा ‘‘सचाहं इमिना सद्धिं सन्थवं करेय्यं, भातु अच्‍चयेन रज्‍जे पतिट्ठितो मं एस सङ्गण्हेय्या’’ति चिन्तेसि। अथस्सा ‘‘अहं कुरुधम्मं रक्खमाना ससामिका हुत्वा किलेसवसेन अञ्‍ञं पुरिसं ओलोकेसिं, सीलेन मे भिन्‍नेन भवितब्ब’’न्ति कुक्‍कुच्‍चं अहोसि, तस्मा एवमाह। अथ नं दूता ‘‘अतिचारो नाम अय्ये चित्तुप्पादमत्तेन न होति, तुम्हे एत्तकेनपि कुक्‍कुच्‍चं कुरुमाना वीतिक्‍कमं किंकरिस्सथ, न एत्तकेन सीलं भिज्‍जति, देथ नो कुरुधम्म’’न्ति वत्वा तस्सापि सन्तिके गहेत्वा सुवण्णपट्टे लिखिंसु।

    ‘‘Tātā, evaṃ santepi neva maṃ ārādheti, suṇisā pana me suṭṭhu rakkhati, tassā santike gaṇhathā’’ti vuttā ca pana aggamahesiṃ upasaṅkamitvā purimanayeneva kurudhammaṃ yāciṃsu. Sāpi purimanayeneva vatvā ‘‘idāni maṃ sīlaṃ nārādheti, tena vo dātuṃ na sakkā’’ti āha. Sā kira ekadivasaṃ sīhapañjare ṭhitā rañño nagaraṃ padakkhiṇaṃ karontassa pacchato hatthipiṭṭhe nisinnaṃ uparājaṃ disvā lobhaṃ uppādetvā ‘‘sacāhaṃ iminā saddhiṃ santhavaṃ kareyyaṃ, bhātu accayena rajje patiṭṭhito maṃ esa saṅgaṇheyyā’’ti cintesi. Athassā ‘‘ahaṃ kurudhammaṃ rakkhamānā sasāmikā hutvā kilesavasena aññaṃ purisaṃ olokesiṃ, sīlena me bhinnena bhavitabba’’nti kukkuccaṃ ahosi, tasmā evamāha. Atha naṃ dūtā ‘‘aticāro nāma ayye cittuppādamattena na hoti, tumhe ettakenapi kukkuccaṃ kurumānā vītikkamaṃ kiṃkarissatha, na ettakena sīlaṃ bhijjati, detha no kurudhamma’’nti vatvā tassāpi santike gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu.

    ‘‘ताता, एवं सन्तेपि नेव मं आराधेति, उपराजा पन सुट्ठु रक्खति, तस्स सन्तिके गण्हथा’’ति वुत्ता च पन उपराजानं उपसङ्कमित्वा पुरिमनयेनेव कुरुधम्मं याचिंसु। सो पन सायं राजुपट्ठानं गच्छन्तो रथेनेव राजङ्गणं पत्वा सचे रञ्‍ञो सन्तिके भुञ्‍जित्वा तत्थेव सयितुकामो होति, रस्मियो च पतोदञ्‍च अन्तोधुरे छड्डेति। ताय सञ्‍ञाय जनो पक्‍कमित्वा पुनदिवसे पातोव गन्त्वा तस्स निक्खमनं ओलोकेन्तोव तिट्ठति। सारथिपि रथं गोपयित्वा पुनदिवसे पातोव तं आदाय राजद्वारे तिट्ठति। सचे तङ्खणञ्‍ञेव निक्खन्तुकामो होति, रस्मियो च पतोदञ्‍च अन्तोरथेयेव ठपेत्वा राजुपट्ठानं गच्छति। महाजनो ताय सञ्‍ञाय ‘‘इदानेव निक्खमिस्सती’’ति राजद्वारेयेव तिट्ठति। सो एकदिवसं एवं कत्वा राजनिवेसनं पाविसि, पविट्ठमत्तस्सयेवस्स देवो पावस्सि। राजा ‘‘देवो वस्सती’’ति तस्स निक्खन्तुं नादासि, सो तत्थेव भुञ्‍जित्वा सयि। महाजनो ‘‘इदानि निक्खमिस्सती’’ति सब्बरत्तिं तेमेन्तो अट्ठासि। उपराजा दुतियदिवसे निक्खमित्वा तेमेत्वा ठितं महाजनं दिस्वा ‘‘अहं कुरुधम्मं रक्खन्तो एत्तकं जनं किलमेसिं, सीलेन मे भिन्‍नेन भवितब्ब’’न्ति कुक्‍कुच्‍चं अहोसि, तेन तेसं दूतानं ‘‘सच्‍चाहं कुरुधम्मं रक्खामि, इदानि पन मे कुक्‍कुच्‍चं अत्थि, तेन वो न सक्‍का दातु’’न्ति वत्वा तमत्थं आरोचेसि। अथ नं दूता ‘‘तुम्हाकं, देव, ‘एते किलमन्तू’ति चित्तं नत्थि, अचेतनकं कम्मं न होति, एत्तकेनपि कुक्‍कुच्‍चं करोन्तानं कथं तुम्हाकं वीतिक्‍कमो भविस्सती’’ति वत्वा तस्सपि सन्तिके सीलं गहेत्वा सुवण्णपट्टे लिखिंसु।

    ‘‘Tātā, evaṃ santepi neva maṃ ārādheti, uparājā pana suṭṭhu rakkhati, tassa santike gaṇhathā’’ti vuttā ca pana uparājānaṃ upasaṅkamitvā purimanayeneva kurudhammaṃ yāciṃsu. So pana sāyaṃ rājupaṭṭhānaṃ gacchanto ratheneva rājaṅgaṇaṃ patvā sace rañño santike bhuñjitvā tattheva sayitukāmo hoti, rasmiyo ca patodañca antodhure chaḍḍeti. Tāya saññāya jano pakkamitvā punadivase pātova gantvā tassa nikkhamanaṃ olokentova tiṭṭhati. Sārathipi rathaṃ gopayitvā punadivase pātova taṃ ādāya rājadvāre tiṭṭhati. Sace taṅkhaṇaññeva nikkhantukāmo hoti, rasmiyo ca patodañca antoratheyeva ṭhapetvā rājupaṭṭhānaṃ gacchati. Mahājano tāya saññāya ‘‘idāneva nikkhamissatī’’ti rājadvāreyeva tiṭṭhati. So ekadivasaṃ evaṃ katvā rājanivesanaṃ pāvisi, paviṭṭhamattassayevassa devo pāvassi. Rājā ‘‘devo vassatī’’ti tassa nikkhantuṃ nādāsi, so tattheva bhuñjitvā sayi. Mahājano ‘‘idāni nikkhamissatī’’ti sabbarattiṃ temento aṭṭhāsi. Uparājā dutiyadivase nikkhamitvā temetvā ṭhitaṃ mahājanaṃ disvā ‘‘ahaṃ kurudhammaṃ rakkhanto ettakaṃ janaṃ kilamesiṃ, sīlena me bhinnena bhavitabba’’nti kukkuccaṃ ahosi, tena tesaṃ dūtānaṃ ‘‘saccāhaṃ kurudhammaṃ rakkhāmi, idāni pana me kukkuccaṃ atthi, tena vo na sakkā dātu’’nti vatvā tamatthaṃ ārocesi. Atha naṃ dūtā ‘‘tumhākaṃ, deva, ‘ete kilamantū’ti cittaṃ natthi, acetanakaṃ kammaṃ na hoti, ettakenapi kukkuccaṃ karontānaṃ kathaṃ tumhākaṃ vītikkamo bhavissatī’’ti vatvā tassapi santike sīlaṃ gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu.

    ‘‘एवं सन्तेपि नेव मं आराधेति, पुरोहितो पन सुट्ठु रक्खति, तस्स सन्तिके गण्हथा’’ति वुत्ता च पन पुरोहितं उपसङ्कमित्वा याचिंसु। सोपि एकदिवसं राजुपट्ठानं गच्छन्तो एकेन रञ्‍ञा तस्स रञ्‍ञो पेसितं तरुणरविवण्णं रथं अन्तरामग्गे दिस्वा ‘‘कस्सायं रथो’’ति पुच्छित्वा ‘‘रञ्‍ञो आभतो’’ति सुत्वा ‘‘अहं महल्‍लको, सचे मे राजा इमं रथं ददेय्य, सुखं इमं आरुय्ह विचरेय्य’’न्ति चिन्तेत्वा राजुपट्ठानं गतो। तस्स जयापेत्वा ठितकाले रञ्‍ञो रथं दस्सेसुं। राजा दिस्वा ‘‘अति विय सुन्दरो अयं रथो, आचरियस्स नं देथा’’ति आह। पुरोहितो न इच्छि, पुनप्पुनं वुच्‍चमानोपि न इच्छियेव। किंकारणा? एवं किरस्स अहोसि – ‘‘अहं कुरुधम्मं रक्खन्तोव परसन्तके लोभं अकासिं, भिन्‍नेन मे सीलेन भवितब्ब’’न्ति। सो एतमत्थं आचिक्खित्वा ‘‘ताता, कुरुधम्मे मे कुक्‍कुच्‍चं अत्थि, न मं सो धम्मो आराधेति, तस्मा न सक्‍का दातु’’न्ति आह। अथ नं दूता ‘‘अय्य, लोभुप्पादमत्तेन न सीलं भिज्‍जति, तुम्हे एत्तकेनपि कुक्‍कुच्‍चं करोन्ता किं वीतिक्‍कमं करिस्सथा’’ति वत्वा तस्सपि सन्तिके सीलं गहेत्वा सुवण्णपट्टे लिखिंसु।

    ‘‘Evaṃ santepi neva maṃ ārādheti, purohito pana suṭṭhu rakkhati, tassa santike gaṇhathā’’ti vuttā ca pana purohitaṃ upasaṅkamitvā yāciṃsu. Sopi ekadivasaṃ rājupaṭṭhānaṃ gacchanto ekena raññā tassa rañño pesitaṃ taruṇaravivaṇṇaṃ rathaṃ antarāmagge disvā ‘‘kassāyaṃ ratho’’ti pucchitvā ‘‘rañño ābhato’’ti sutvā ‘‘ahaṃ mahallako, sace me rājā imaṃ rathaṃ dadeyya, sukhaṃ imaṃ āruyha vicareyya’’nti cintetvā rājupaṭṭhānaṃ gato. Tassa jayāpetvā ṭhitakāle rañño rathaṃ dassesuṃ. Rājā disvā ‘‘ati viya sundaro ayaṃ ratho, ācariyassa naṃ dethā’’ti āha. Purohito na icchi, punappunaṃ vuccamānopi na icchiyeva. Kiṃkāraṇā? Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘ahaṃ kurudhammaṃ rakkhantova parasantake lobhaṃ akāsiṃ, bhinnena me sīlena bhavitabba’’nti. So etamatthaṃ ācikkhitvā ‘‘tātā, kurudhamme me kukkuccaṃ atthi, na maṃ so dhammo ārādheti, tasmā na sakkā dātu’’nti āha. Atha naṃ dūtā ‘‘ayya, lobhuppādamattena na sīlaṃ bhijjati, tumhe ettakenapi kukkuccaṃ karontā kiṃ vītikkamaṃ karissathā’’ti vatvā tassapi santike sīlaṃ gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu.

    ‘‘एवं सन्तेपि नेव मं आराधेति, रज्‍जुगाहको अमच्‍चो पन सुट्ठु रक्खति, तस्स सन्तिके गण्हथा’’ति वुत्ता च पन तम्पि उपसङ्कमित्वा याचिंसु। सोपि एकदिवसं जनपदे खेत्तं मिनन्तो रज्‍जुं दण्डके बन्धित्वा एकं कोटिं खेत्तसामिकेन गण्हापेत्वा एकं अत्तना अग्गहेसि, तेन गहितरज्‍जुकोटिया बद्धदण्डको एकस्स कक्‍कटकस्स बिलमज्झं पापुणि। सो चिन्तेसि – ‘‘सचे दण्डकं बिले ओतारेस्सामि, अन्तोबिले कक्‍कटको नस्सिस्सति। सचे पन परतो करिस्सामि, रञ्‍ञो सन्तकं नस्सिस्सति। सचे ओरतो करिस्सामि, कुटुम्बिकस्स सन्तकं नस्सिस्सति, किं नु खो कातब्ब’’न्ति? अथस्स एतदहोसि – ‘‘बिले कक्‍कटकेन भवितब्बं, सचे भवेय्य, पञ्‍ञायेय्य, एत्थेव नं ओतारेस्सामी’’ति बिले दण्डकं ओतारेसि, कक्‍कटको ‘‘किरी’’ति सद्दमकासि। अथस्स एतदहोसि – ‘‘दण्डको कक्‍कटकपिट्ठे ओतिण्णो भविस्सति, कक्‍कटको मतो भविस्सति, अहञ्‍च कुरुधम्मं रक्खामि, तेन मे सीलेन भिन्‍नेन भवितब्ब’’न्ति । सो एतमत्थं आचिक्खित्वा ‘‘इमिना मे कारणेन कुरुधम्मे कुक्‍कुच्‍चं अत्थि, तेन वो न सक्‍का दातु’’न्ति आह। अथ नं दूता ‘‘तुम्हाकं ‘कक्‍कटको मरतू’ति चित्तं नत्थि, अचेतनकं कम्मं नाम न होति। तुम्हे एत्तकेनपि कुक्‍कुच्‍चं करोन्ता किं वीतिक्‍कमं करिस्सथा’’ति वत्वा तस्सपि सन्तिके सीलं गहेत्वा सुवण्णपट्टे लिखिंसु।

    ‘‘Evaṃ santepi neva maṃ ārādheti, rajjugāhako amacco pana suṭṭhu rakkhati, tassa santike gaṇhathā’’ti vuttā ca pana tampi upasaṅkamitvā yāciṃsu. Sopi ekadivasaṃ janapade khettaṃ minanto rajjuṃ daṇḍake bandhitvā ekaṃ koṭiṃ khettasāmikena gaṇhāpetvā ekaṃ attanā aggahesi, tena gahitarajjukoṭiyā baddhadaṇḍako ekassa kakkaṭakassa bilamajjhaṃ pāpuṇi. So cintesi – ‘‘sace daṇḍakaṃ bile otāressāmi, antobile kakkaṭako nassissati. Sace pana parato karissāmi, rañño santakaṃ nassissati. Sace orato karissāmi, kuṭumbikassa santakaṃ nassissati, kiṃ nu kho kātabba’’nti? Athassa etadahosi – ‘‘bile kakkaṭakena bhavitabbaṃ, sace bhaveyya, paññāyeyya, ettheva naṃ otāressāmī’’ti bile daṇḍakaṃ otāresi, kakkaṭako ‘‘kirī’’ti saddamakāsi. Athassa etadahosi – ‘‘daṇḍako kakkaṭakapiṭṭhe otiṇṇo bhavissati, kakkaṭako mato bhavissati, ahañca kurudhammaṃ rakkhāmi, tena me sīlena bhinnena bhavitabba’’nti . So etamatthaṃ ācikkhitvā ‘‘iminā me kāraṇena kurudhamme kukkuccaṃ atthi, tena vo na sakkā dātu’’nti āha. Atha naṃ dūtā ‘‘tumhākaṃ ‘kakkaṭako maratū’ti cittaṃ natthi, acetanakaṃ kammaṃ nāma na hoti. Tumhe ettakenapi kukkuccaṃ karontā kiṃ vītikkamaṃ karissathā’’ti vatvā tassapi santike sīlaṃ gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu.

    ‘‘एवं सन्तेपि नेव मं आराधेति, सारथि पन सुट्ठु रक्खति, तस्स सन्तिके गण्हथा’’ति वुत्ता च पन तम्पि उपसङ्कमित्वा याचिंसु। सो एकदिवसं राजानं रथेन उय्यानं नेसि। राजा तत्थ दिवा कीळित्वा सायं निक्खमित्वा रथं अभिरुहि, तस्स नगरं असम्पत्तस्सेव सूरियत्थङ्गमनवेलाय मेघो उट्ठहि। सारथि रञ्‍ञो तेमनभयेन सिन्धवानं पतोदसञ्‍ञमदासि। सिन्धवा जवेन पक्खन्दिंसु। ततो पट्ठाय च पन ते उय्यानं गच्छन्तापि ततो आगच्छन्तापि तं ठानं पत्वा जवेन गच्छन्ति आगच्छन्ति। किं कारणा? तेसं किर एतदहोसि – ‘‘इमस्मिं ठाने परिस्सयेन भवितब्बं, तेन नो सारथि तदा पतोदसञ्‍ञं अदासी’’ति। सारथिस्सपि एतदहोसि – ‘‘रञ्‍ञो तेमने वा अतेमने वा मय्हं दोसो नत्थि, अहं पन अट्ठाने सुसिक्खितसिन्धवानं पतोदसञ्‍ञं अदासिं, तेन इमे इदानि अपरापरं जवन्ता किलमन्ति, अहञ्‍च कुरुधम्मं रक्खामि, तेन मे भिन्‍नेन सीलेन भवितब्ब’’न्ति। सो एतमत्थं आचिक्खित्वा ‘‘इमिना कारणेन कुरुधम्मे कुक्‍कुच्‍चं अत्थि, तेन वो न सक्‍का दातु’’न्ति आह। अथ नं दूता ‘‘तुम्हाकं ‘सिन्धवा किलमन्तू’ति चित्तं नत्थि, अचेतनकं कम्मं नाम न होति, एत्तकेनपि च तुम्हे कुक्‍कुच्‍चं करोन्ता किं वीतिक्‍कमं करिस्सथा’’ति वत्वा तस्स सन्तिके सीलं गहेत्वा सुवण्णपट्टे लिखिंसु।

    ‘‘Evaṃ santepi neva maṃ ārādheti, sārathi pana suṭṭhu rakkhati, tassa santike gaṇhathā’’ti vuttā ca pana tampi upasaṅkamitvā yāciṃsu. So ekadivasaṃ rājānaṃ rathena uyyānaṃ nesi. Rājā tattha divā kīḷitvā sāyaṃ nikkhamitvā rathaṃ abhiruhi, tassa nagaraṃ asampattasseva sūriyatthaṅgamanavelāya megho uṭṭhahi. Sārathi rañño temanabhayena sindhavānaṃ patodasaññamadāsi. Sindhavā javena pakkhandiṃsu. Tato paṭṭhāya ca pana te uyyānaṃ gacchantāpi tato āgacchantāpi taṃ ṭhānaṃ patvā javena gacchanti āgacchanti. Kiṃ kāraṇā? Tesaṃ kira etadahosi – ‘‘imasmiṃ ṭhāne parissayena bhavitabbaṃ, tena no sārathi tadā patodasaññaṃ adāsī’’ti. Sārathissapi etadahosi – ‘‘rañño temane vā atemane vā mayhaṃ doso natthi, ahaṃ pana aṭṭhāne susikkhitasindhavānaṃ patodasaññaṃ adāsiṃ, tena ime idāni aparāparaṃ javantā kilamanti, ahañca kurudhammaṃ rakkhāmi, tena me bhinnena sīlena bhavitabba’’nti. So etamatthaṃ ācikkhitvā ‘‘iminā kāraṇena kurudhamme kukkuccaṃ atthi, tena vo na sakkā dātu’’nti āha. Atha naṃ dūtā ‘‘tumhākaṃ ‘sindhavā kilamantū’ti cittaṃ natthi, acetanakaṃ kammaṃ nāma na hoti, ettakenapi ca tumhe kukkuccaṃ karontā kiṃ vītikkamaṃ karissathā’’ti vatvā tassa santike sīlaṃ gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu.

    ‘‘एवं सन्तेपि नेव मं आराधेति, सेट्ठि पन सुट्ठु रक्खति, तस्स सन्तिके गण्हथा’’ति वुत्ता च पन तम्पि उपसङ्कमित्वा याचिंसु। सोपि एकदिवसं गब्भतो निक्खन्तसालिसीसं अत्तनो सालिखेत्तं गन्त्वा पच्‍चवेक्खित्वा निवत्तमानो ‘‘वीहिमालं बन्धापेस्सामी’’ति एकं सालिसीसमुट्ठिं गाहापेत्वा थूणाय बन्धापेसि। अथस्स एतदहोसि – ‘‘इमम्हा केदारा मया रञ्‍ञो भागो दातब्बो, अदिन्‍नभागतोयेव मे केदारतो सालिसीसमुट्ठि गाहापितो, अहञ्‍च कुरुधम्मं रक्खामि, तेन मे भिन्‍नेन सीलेन भवितब्ब’’न्ति। सो एतमत्थं आचिक्खित्वा ‘‘इमिना मे कारणेन कुरुधम्मे कुक्‍कुच्‍चं अत्थि, तेन वो न सक्‍का दातु’’न्ति आह। अथ नं दूता ‘‘तुम्हाकं थेय्यचित्तं नत्थि, तेन विना अदिन्‍नादानं नाम पञ्‍ञापेतुं न सक्‍का, एत्तकेनपि कुक्‍कुच्‍चं करोन्ता तुम्हे परसन्तकं नाम किं गण्हिस्सथा’’ति वत्वा तस्सपि सन्तिके सीलं गहेत्वा सुवण्णपट्टे लिखिंसु।

    ‘‘Evaṃ santepi neva maṃ ārādheti, seṭṭhi pana suṭṭhu rakkhati, tassa santike gaṇhathā’’ti vuttā ca pana tampi upasaṅkamitvā yāciṃsu. Sopi ekadivasaṃ gabbhato nikkhantasālisīsaṃ attano sālikhettaṃ gantvā paccavekkhitvā nivattamāno ‘‘vīhimālaṃ bandhāpessāmī’’ti ekaṃ sālisīsamuṭṭhiṃ gāhāpetvā thūṇāya bandhāpesi. Athassa etadahosi – ‘‘imamhā kedārā mayā rañño bhāgo dātabbo, adinnabhāgatoyeva me kedārato sālisīsamuṭṭhi gāhāpito, ahañca kurudhammaṃ rakkhāmi, tena me bhinnena sīlena bhavitabba’’nti. So etamatthaṃ ācikkhitvā ‘‘iminā me kāraṇena kurudhamme kukkuccaṃ atthi, tena vo na sakkā dātu’’nti āha. Atha naṃ dūtā ‘‘tumhākaṃ theyyacittaṃ natthi, tena vinā adinnādānaṃ nāma paññāpetuṃ na sakkā, ettakenapi kukkuccaṃ karontā tumhe parasantakaṃ nāma kiṃ gaṇhissathā’’ti vatvā tassapi santike sīlaṃ gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu.

    ‘‘एवं सन्तेपि नेव मं आराधेति, दोणमापको पन महामत्तो सुट्ठु रक्खति, तस्स सन्तिके गण्हथा’’ति वुत्ता च पन तम्पि उपसङ्कमित्वा याचिंसु। सो किर एकदिवसं कोट्ठागारद्वारे निसीदित्वा राजभागे वीहिं मिनापेन्तो अमितवीहिरासितो वीहिं गहेत्वा लक्खं ठपेसि, तस्मिं खणे देवो पावस्सि। महामत्तो लक्खानि गणेत्वा ‘‘मितवीही एत्तका नाम होन्ती’’ति वत्वा लक्खवीहिं संकड्ढित्वा मितरासिम्हि पक्खिपित्वा वेगेन गन्त्वा द्वारकोट्ठके ठत्वा चिन्तेसि – ‘‘किं नु खो मया लक्खवीही मितवीहिरासिम्हि पक्खित्ता, उदाहु अमितरासिम्ही’’ति। अथस्स एतदहोसि – ‘‘सचे मे मितवीहिरासिम्हि पक्खित्ता अकारणेनेव रञ्‍ञो सन्तकं वड्ढितं, गहपतिकानं सन्तकं नासितं, अहञ्‍च कुरुधम्मं रक्खामि, तेन मे भिन्‍नेन सीलेन भवितब्ब’’न्ति। सो एतमत्थं आचिक्खित्वा ‘‘इमिना मे कारणेन कुरुधम्मे कुक्‍कुच्‍चं अत्थि, तेन वो न सक्‍का दातु’’न्ति आह। अथ नं दूता ‘‘तुम्हाकं थेय्यचित्तं नत्थि, तेन विना अदिन्‍नादानं नाम पञ्‍ञापेतुं न सक्‍का, एत्तकेनपि कुक्‍कुच्‍चं करोन्ता किं तुम्हे परस्स सन्तकं गण्हिस्सथा’’ति वत्वा तस्सपि सन्तिके सीलं गहेत्वा सुवण्णपट्टे लिखिंसु।

    ‘‘Evaṃ santepi neva maṃ ārādheti, doṇamāpako pana mahāmatto suṭṭhu rakkhati, tassa santike gaṇhathā’’ti vuttā ca pana tampi upasaṅkamitvā yāciṃsu. So kira ekadivasaṃ koṭṭhāgāradvāre nisīditvā rājabhāge vīhiṃ mināpento amitavīhirāsito vīhiṃ gahetvā lakkhaṃ ṭhapesi, tasmiṃ khaṇe devo pāvassi. Mahāmatto lakkhāni gaṇetvā ‘‘mitavīhī ettakā nāma hontī’’ti vatvā lakkhavīhiṃ saṃkaḍḍhitvā mitarāsimhi pakkhipitvā vegena gantvā dvārakoṭṭhake ṭhatvā cintesi – ‘‘kiṃ nu kho mayā lakkhavīhī mitavīhirāsimhi pakkhittā, udāhu amitarāsimhī’’ti. Athassa etadahosi – ‘‘sace me mitavīhirāsimhi pakkhittā akāraṇeneva rañño santakaṃ vaḍḍhitaṃ, gahapatikānaṃ santakaṃ nāsitaṃ, ahañca kurudhammaṃ rakkhāmi, tena me bhinnena sīlena bhavitabba’’nti. So etamatthaṃ ācikkhitvā ‘‘iminā me kāraṇena kurudhamme kukkuccaṃ atthi, tena vo na sakkā dātu’’nti āha. Atha naṃ dūtā ‘‘tumhākaṃ theyyacittaṃ natthi, tena vinā adinnādānaṃ nāma paññāpetuṃ na sakkā, ettakenapi kukkuccaṃ karontā kiṃ tumhe parassa santakaṃ gaṇhissathā’’ti vatvā tassapi santike sīlaṃ gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu.

    ‘‘एवं सन्तेपि नेव मं आराधेति, दोवारिको पन सुट्ठु रक्खति, तस्स सन्तिके गण्हथा’’ति वुत्ता च पन तम्पि उपसङ्कमित्वा याचिंसु। सोपि एकदिवसं नगरद्वारं पिधानवेलाय तिक्खत्तुं सद्दमनुस्सावेसि। अथेको दलिद्दमनुस्सो अत्तनो कनिट्ठभगिनिया सद्धिं दारुपण्णत्थाय अरञ्‍ञं गन्त्वा निवत्तन्तो तस्स सद्दं सुत्वा भगिनिं आदाय वेगेन द्वारं सम्पापुणि। अथ नं दोवारिको ‘‘त्वं नगरे रञ्‍ञो अत्थिभावं किं न जानासि, ‘सकलस्सेव इमस्स नगरस्स द्वारं पिधीयती’ति न जानासि, अत्तनो मातुगामं गहेत्वा अरञ्‍ञे कामरतिकीळं कीळन्तो दिवसं विचरसी’’ति आह। अथस्स इतरेन ‘‘न मे, सामि, भरिया, भगिनी मे एसा’’ति वुत्ते एतदहोसि – ‘‘अकारणं वत मे कतं भगिनिं भरियाति कथेन्तेन, अहञ्‍च कुरुधम्मं रक्खामि, तेन मे भिन्‍नेन सीलेन भवितब्ब’’न्ति। सो एतमत्थं आचिक्खित्वा ‘‘इमिना मे कारणेन कुरुधम्मे कुक्‍कुच्‍चं अत्थि, तेन वो न सक्‍का दातु’’न्ति आह। अथ नं दूता ‘‘एतं तुम्हेहि तथासञ्‍ञाय कथितं, एत्थ वो सीलभेदो नत्थि, एत्तकेनपि च तुम्हे कुक्‍कुच्‍चायन्ता कुरुधम्मे सम्पजानमुसावादं नाम किं करिस्सथा’’ति वत्वा तस्सपि सन्तिके सीलं गहेत्वा सुवण्णपट्टे लिखिंसु।

    ‘‘Evaṃ santepi neva maṃ ārādheti, dovāriko pana suṭṭhu rakkhati, tassa santike gaṇhathā’’ti vuttā ca pana tampi upasaṅkamitvā yāciṃsu. Sopi ekadivasaṃ nagaradvāraṃ pidhānavelāya tikkhattuṃ saddamanussāvesi. Atheko daliddamanusso attano kaniṭṭhabhaginiyā saddhiṃ dārupaṇṇatthāya araññaṃ gantvā nivattanto tassa saddaṃ sutvā bhaginiṃ ādāya vegena dvāraṃ sampāpuṇi. Atha naṃ dovāriko ‘‘tvaṃ nagare rañño atthibhāvaṃ kiṃ na jānāsi, ‘sakalasseva imassa nagarassa dvāraṃ pidhīyatī’ti na jānāsi, attano mātugāmaṃ gahetvā araññe kāmaratikīḷaṃ kīḷanto divasaṃ vicarasī’’ti āha. Athassa itarena ‘‘na me, sāmi, bhariyā, bhaginī me esā’’ti vutte etadahosi – ‘‘akāraṇaṃ vata me kataṃ bhaginiṃ bhariyāti kathentena, ahañca kurudhammaṃ rakkhāmi, tena me bhinnena sīlena bhavitabba’’nti. So etamatthaṃ ācikkhitvā ‘‘iminā me kāraṇena kurudhamme kukkuccaṃ atthi, tena vo na sakkā dātu’’nti āha. Atha naṃ dūtā ‘‘etaṃ tumhehi tathāsaññāya kathitaṃ, ettha vo sīlabhedo natthi, ettakenapi ca tumhe kukkuccāyantā kurudhamme sampajānamusāvādaṃ nāma kiṃ karissathā’’ti vatvā tassapi santike sīlaṃ gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu.

    ‘‘एवं सन्तेपि नेव मं आराधेति, वण्णदासी पन सुट्ठु रक्खति, तस्स सन्तिके गण्हथा’’ति वुत्ता च पन तम्पि उपसङ्कमित्वा याचिंसु। सा पुरिमनयेनेव पटिक्खिपि। किंकारणा ? सक्‍को किर देवानमिन्दो ‘‘तस्सा सीलं वीमंसिस्सामी’’ति माणवकवण्णेन आगन्त्वा ‘‘अहं आगमिस्सामी’’ति वत्वा सहस्सं दत्वा देवलोकमेव गन्त्वा तीणि संवच्छरानि नागच्छि। सा अत्तनो सीलभेदभयेन तीणि संवच्छरानि अञ्‍ञस्स पुरिसस्स हत्थतो तम्बूलमत्तम्पि न गण्हि, सा अनुक्‍कमेन दुग्गता हुत्वा चिन्तेसि – ‘‘मय्हं सहस्सं दत्वा गतपुरिसस्स तीणि संवच्छरानि अनागच्छन्तस्स दुग्गता जाता, जीवितवुत्तिं घटेतुं न सक्‍कोमि, इतो दानि पट्ठाय मया विनिच्छयमहामत्तानं आरोचेत्वा परिब्बयं गहेतुं वट्टती’’ति। सा विनिच्छयं गन्त्वा ‘‘सामि, परिब्बयं दत्वा गतपुरिसस्स मे तीणि संवच्छरानि, मतभावम्पिस्स न जानामि, जीवितं घटेतुं न सक्‍कोमि, किं करोमि, सामी’’ति आह। तीणि संवच्छरानि अनागच्छन्ते किं करिस्ससि, इतो पट्ठाय परिब्बयं गण्हाति। तस्सा लद्धविनिच्छयाय विनिच्छयतो निक्खममानाय एव एको पुरिसो सहस्सभण्डिकं उपनामेसि।

    ‘‘Evaṃ santepi neva maṃ ārādheti, vaṇṇadāsī pana suṭṭhu rakkhati, tassa santike gaṇhathā’’ti vuttā ca pana tampi upasaṅkamitvā yāciṃsu. Sā purimanayeneva paṭikkhipi. Kiṃkāraṇā ? Sakko kira devānamindo ‘‘tassā sīlaṃ vīmaṃsissāmī’’ti māṇavakavaṇṇena āgantvā ‘‘ahaṃ āgamissāmī’’ti vatvā sahassaṃ datvā devalokameva gantvā tīṇi saṃvaccharāni nāgacchi. Sā attano sīlabhedabhayena tīṇi saṃvaccharāni aññassa purisassa hatthato tambūlamattampi na gaṇhi, sā anukkamena duggatā hutvā cintesi – ‘‘mayhaṃ sahassaṃ datvā gatapurisassa tīṇi saṃvaccharāni anāgacchantassa duggatā jātā, jīvitavuttiṃ ghaṭetuṃ na sakkomi, ito dāni paṭṭhāya mayā vinicchayamahāmattānaṃ ārocetvā paribbayaṃ gahetuṃ vaṭṭatī’’ti. Sā vinicchayaṃ gantvā ‘‘sāmi, paribbayaṃ datvā gatapurisassa me tīṇi saṃvaccharāni, matabhāvampissa na jānāmi, jīvitaṃ ghaṭetuṃ na sakkomi, kiṃ karomi, sāmī’’ti āha. Tīṇi saṃvaccharāni anāgacchante kiṃ karissasi, ito paṭṭhāya paribbayaṃ gaṇhāti. Tassā laddhavinicchayāya vinicchayato nikkhamamānāya eva eko puriso sahassabhaṇḍikaṃ upanāmesi.

    तस्स गहणत्थाय हत्थं पसारणकाले सक्‍को अत्तानं दस्सेसि। सा दिस्वाव ‘‘मय्हं संवच्छरत्तयमत्थके सहस्सदायको पुरिसो आगतो, तात, नत्थि मे तव कहापणेहि अत्थो’’ति हत्थं समिञ्‍जेसि। सक्‍को अत्तनो सरीरञ्‍ञेव अभिनिम्मिनित्वा तरुणसूरियो विय जलन्तो आकासे अट्ठासि, सकलनगरं सन्‍निपति। सक्‍को महाजनमज्झे ‘‘अहं एतिस्सा वीमंसनवसेन संवच्छरत्तयमत्थके सहस्सं अदासिं, सीलं रक्खन्ता नाम एवरूपा हुत्वा रक्खथा’’ति ओवादं दत्वा तस्सा निवेसनं सत्तरतनेहि पूरेत्वा ‘‘इतो पट्ठाय अप्पमत्ता होही’’ति तं अनुसासित्वा देवलोकमेव अगमासि। इमिना कारणेन सा ‘‘अहं गहितभतिं अजीरापेत्वाव अञ्‍ञेन दीयमानाय भतिया हत्थं पसारेसिं, इमिना कारणेन मं सीलं नाराधेति, तेन वो दातुं न सक्‍का’’ति पटिक्खिपि। अथ नं दूता ‘‘हत्थप्पसारणमत्तेन सीलभेदो नत्थि, सीलं नाम एतं परमविसुद्धि होती’’ति वत्वा तस्सापि सन्तिके सीलं गहेत्वा सुवण्णपट्टे लिखिंसु।

    Tassa gahaṇatthāya hatthaṃ pasāraṇakāle sakko attānaṃ dassesi. Sā disvāva ‘‘mayhaṃ saṃvaccharattayamatthake sahassadāyako puriso āgato, tāta, natthi me tava kahāpaṇehi attho’’ti hatthaṃ samiñjesi. Sakko attano sarīraññeva abhinimminitvā taruṇasūriyo viya jalanto ākāse aṭṭhāsi, sakalanagaraṃ sannipati. Sakko mahājanamajjhe ‘‘ahaṃ etissā vīmaṃsanavasena saṃvaccharattayamatthake sahassaṃ adāsiṃ, sīlaṃ rakkhantā nāma evarūpā hutvā rakkhathā’’ti ovādaṃ datvā tassā nivesanaṃ sattaratanehi pūretvā ‘‘ito paṭṭhāya appamattā hohī’’ti taṃ anusāsitvā devalokameva agamāsi. Iminā kāraṇena sā ‘‘ahaṃ gahitabhatiṃ ajīrāpetvāva aññena dīyamānāya bhatiyā hatthaṃ pasāresiṃ, iminā kāraṇena maṃ sīlaṃ nārādheti, tena vo dātuṃ na sakkā’’ti paṭikkhipi. Atha naṃ dūtā ‘‘hatthappasāraṇamattena sīlabhedo natthi, sīlaṃ nāma etaṃ paramavisuddhi hotī’’ti vatvā tassāpi santike sīlaṃ gahetvā suvaṇṇapaṭṭe likhiṃsu.

    इति इमेसं एकादसन्‍नं जनानं रक्खणसीलं सुवण्णपट्टे लिखित्वा दन्तपुरं गन्त्वा कालिङ्गरञ्‍ञो सुवण्णपट्टं दत्वा तं पवत्तिं आरोचेसुं। राजा तस्मिं कुरुधम्मे वत्तमानो पञ्‍च सीलानि पूरेसि। तस्मिं खणे सकलकालिङ्गरट्ठे देवो वस्सि, तीणि भयानि वूपसन्तानि, रट्ठं खेमं सुभिक्खं अहोसि। बोधिसत्तो यावजीवं दानादीनि पुञ्‍ञानि कत्वा सपरिवारो सग्गपुरं पूरेसि।

    Iti imesaṃ ekādasannaṃ janānaṃ rakkhaṇasīlaṃ suvaṇṇapaṭṭe likhitvā dantapuraṃ gantvā kāliṅgarañño suvaṇṇapaṭṭaṃ datvā taṃ pavattiṃ ārocesuṃ. Rājā tasmiṃ kurudhamme vattamāno pañca sīlāni pūresi. Tasmiṃ khaṇe sakalakāliṅgaraṭṭhe devo vassi, tīṇi bhayāni vūpasantāni, raṭṭhaṃ khemaṃ subhikkhaṃ ahosi. Bodhisatto yāvajīvaṃ dānādīni puññāni katvā saparivāro saggapuraṃ pūresi.

    सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्‍चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि। ‘‘सच्‍चपरियोसाने केचि सोतापन्‍ना अहेसुं, केचि सकदागामिनो, केचि अनागामिनो, केचि अरहन्तो’’ति। जातकसमोधाने पन –

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi. ‘‘Saccapariyosāne keci sotāpannā ahesuṃ, keci sakadāgāmino, keci anāgāmino, keci arahanto’’ti. Jātakasamodhāne pana –

    ‘‘गणिका उप्पलवण्णा, पुण्णो दोवारिको तदा।

    ‘‘Gaṇikā uppalavaṇṇā, puṇṇo dovāriko tadā;

    रज्‍जुगाहो कच्‍चायनो, मोग्गल्‍लानो दोणमापको॥

    Rajjugāho kaccāyano, moggallāno doṇamāpako.

    ‘‘सारिपुत्तो तदा सेट्ठि, अनुरुद्धो च सारथि।

    ‘‘Sāriputto tadā seṭṭhi, anuruddho ca sārathi;

    ब्राह्मणो कस्सपो थेरो, उपराजा नन्दपण्डितो॥

    Brāhmaṇo kassapo thero, uparājā nandapaṇḍito.

    ‘‘महेसी राहुलमाता, मायादेवी जनेत्तिया।

    ‘‘Mahesī rāhulamātā, māyādevī janettiyā;

    कुरुराजा बोधिसत्तो, एवं धारेथ जातक’’न्ति॥

    Kururājā bodhisatto, evaṃ dhāretha jātaka’’nti.

    कुरुधम्मजातकवण्णना छट्ठा।

    Kurudhammajātakavaṇṇanā chaṭṭhā.







    Related texts:



    तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २७६. कुरुधम्मजातकं • 276. Kurudhammajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact