| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
३. कुरुङ्गवग्गो
3. Kuruṅgavaggo
[२१] १. कुरुङ्गमिगजातकवण्णना
[21] 1. Kuruṅgamigajātakavaṇṇanā
ञातमेतं कुरुङ्गस्साति इदं सत्था वेळुवने विहरन्तो देवदत्तं आरब्भ कथेसि। एकस्मिञ्हि समये धम्मसभायं सन्निपतिता भिक्खू ‘‘आवुसो देवदत्तो तथागतस्स घातनत्थाय धनुग्गहे पयोजेसि, सिलं पविज्झि, धनपालं विस्सज्जेसि, सब्बथापि दसबलस्स वधाय परिसक्कती’’ति देवदत्तस्स अवण्णं कथेन्ता निसीदिंसु। सत्था आगन्त्वा पञ्ञत्तासने निसिन्नो ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छि। भन्ते, देवदत्तो तुम्हाकं वधाय परिसक्कतीति तस्स अगुणकथाय सन्निसिन्नाम्हाति। सत्था ‘‘न, भिक्खवे, देवदत्तो इदानेव मम वधाय परिसक्कति, पुब्बेपि मम वधाय परिसक्कियेव, न च पन मं वधितुं असक्खी’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Ñātametaṃkuruṅgassāti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi. Ekasmiñhi samaye dhammasabhāyaṃ sannipatitā bhikkhū ‘‘āvuso devadatto tathāgatassa ghātanatthāya dhanuggahe payojesi, silaṃ pavijjhi, dhanapālaṃ vissajjesi, sabbathāpi dasabalassa vadhāya parisakkatī’’ti devadattassa avaṇṇaṃ kathentā nisīdiṃsu. Satthā āgantvā paññattāsane nisinno ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchi. Bhante, devadatto tumhākaṃ vadhāya parisakkatīti tassa aguṇakathāya sannisinnāmhāti. Satthā ‘‘na, bhikkhave, devadatto idāneva mama vadhāya parisakkati, pubbepi mama vadhāya parisakkiyeva, na ca pana maṃ vadhituṃ asakkhī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो कुरुङ्गमिगो हुत्वा एकस्मिं अरञ्ञायतने फलानि खादन्तो वसति। सो एकस्मिं काले फलसम्पन्ने सेपण्णिरुक्खे सेपण्णिफलानि खादति। अथेको गामवासी अट्टकलुद्दको फलरुक्खमूलेसु मिगानं पदानि उपधारेत्वा उपरिरुक्खे अट्टकं बन्धित्वा तत्थ निसीदित्वा फलानि खादितुं आगतागते मिगे सत्तिया विज्झित्वा तेसं मंसं विक्किणन्तो जीविकं कप्पेति। सो एकदिवसं तस्मिं रुक्खमूले बोधिसत्तस्स पदवळञ्जं दिस्वा तस्मिं सेपण्णिरुक्खे अट्टकं बन्धित्वा पातोव भुञ्जित्वा सत्तिं आदाय वनं पविसित्वा तं रुक्खं आरुहित्वा अट्टके निसीदि। बोधिसत्तोपि पातोव वसनट्ठाना निक्खमित्वा ‘‘सेपण्णिफलानि खादिस्सामी’’ति आगम्म तं रुक्खमूलं सहसाव अपविसित्वा ‘‘कदाचि अट्टकलुद्दका रुक्खेसु अट्टकं बन्धन्ति, अत्थि नु खो एवरूपो उपद्दवो’’ति परिग्गण्हन्तो बाहिरतोव अट्ठासि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kuruṅgamigo hutvā ekasmiṃ araññāyatane phalāni khādanto vasati. So ekasmiṃ kāle phalasampanne sepaṇṇirukkhe sepaṇṇiphalāni khādati. Atheko gāmavāsī aṭṭakaluddako phalarukkhamūlesu migānaṃ padāni upadhāretvā uparirukkhe aṭṭakaṃ bandhitvā tattha nisīditvā phalāni khādituṃ āgatāgate mige sattiyā vijjhitvā tesaṃ maṃsaṃ vikkiṇanto jīvikaṃ kappeti. So ekadivasaṃ tasmiṃ rukkhamūle bodhisattassa padavaḷañjaṃ disvā tasmiṃ sepaṇṇirukkhe aṭṭakaṃ bandhitvā pātova bhuñjitvā sattiṃ ādāya vanaṃ pavisitvā taṃ rukkhaṃ āruhitvā aṭṭake nisīdi. Bodhisattopi pātova vasanaṭṭhānā nikkhamitvā ‘‘sepaṇṇiphalāni khādissāmī’’ti āgamma taṃ rukkhamūlaṃ sahasāva apavisitvā ‘‘kadāci aṭṭakaluddakā rukkhesu aṭṭakaṃ bandhanti, atthi nu kho evarūpo upaddavo’’ti pariggaṇhanto bāhiratova aṭṭhāsi.
लुद्दकोपि बोधिसत्तस्स अनागमनभावं ञत्वा अट्टके निसिन्नोव सेपण्णिफलानि खिपित्वा खिपित्वा तस्स पुरतो पातेसि। बोधिसत्तो ‘‘इमानि फलानि आगन्त्वा मय्हं पुरतो पतन्ति, अत्थि नु खो उपरि लुद्दको’’ति पुनप्पुनं उल्लोकेन्तो लुद्दकं दिस्वा अपस्सन्तो विय हुत्वा ‘‘अम्भो, रुक्ख-पुब्बे त्वं ओलम्बकं चारेन्तो विय उजुकमेव फलानि पातेसि, अज्ज पन ते रुक्खधम्मो परिच्चत्तो, एवं तया रुक्खधम्मे परिच्चत्ते अहम्पि अञ्ञं रुक्खमूलं उपसङ्कमित्वा मय्हं आहारं परियेसिस्सामी’’ति वत्वा इमं गाथमाह –
Luddakopi bodhisattassa anāgamanabhāvaṃ ñatvā aṭṭake nisinnova sepaṇṇiphalāni khipitvā khipitvā tassa purato pātesi. Bodhisatto ‘‘imāni phalāni āgantvā mayhaṃ purato patanti, atthi nu kho upari luddako’’ti punappunaṃ ullokento luddakaṃ disvā apassanto viya hutvā ‘‘ambho, rukkha-pubbe tvaṃ olambakaṃ cārento viya ujukameva phalāni pātesi, ajja pana te rukkhadhammo pariccatto, evaṃ tayā rukkhadhamme pariccatte ahampi aññaṃ rukkhamūlaṃ upasaṅkamitvā mayhaṃ āhāraṃ pariyesissāmī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
२१.
21.
‘‘ञातमेतं कुरुङ्गस्स, यं त्वं सेपण्णि सेय्यसि।
‘‘Ñātametaṃ kuruṅgassa, yaṃ tvaṃ sepaṇṇi seyyasi;
अञ्ञं सेपण्णि गच्छामि, न मे ते रुच्चते फल’’न्ति॥
Aññaṃ sepaṇṇi gacchāmi, na me te ruccate phala’’nti.
तत्थ ञातन्ति पाकटं जातं। एतन्ति इदं। कुरुङ्गस्साति कुरुङ्गमिगस्स। यं त्वं सेपण्णि सेय्यसीति यं त्वं अम्भो सेपण्णिरुक्ख पुरतो फलानि पातयमानो सेय्यसि विसेय्यसि विसिण्णफलो होसि, तं सब्बं कुरुङ्गमिगस्स पाकटं जातं। न मे ते रुच्चते फलन्ति एवं फलं ददमानाय न मे तव फलं रुच्चति, तिट्ठ त्वं, अहं अञ्ञत्थ गच्छिस्सामीति अगमासि।
Tattha ñātanti pākaṭaṃ jātaṃ. Etanti idaṃ. Kuruṅgassāti kuruṅgamigassa. Yaṃ tvaṃ sepaṇṇi seyyasīti yaṃ tvaṃ ambho sepaṇṇirukkha purato phalāni pātayamāno seyyasi viseyyasi visiṇṇaphalo hosi, taṃ sabbaṃ kuruṅgamigassa pākaṭaṃ jātaṃ. Na me te ruccate phalanti evaṃ phalaṃ dadamānāya na me tava phalaṃ ruccati, tiṭṭha tvaṃ, ahaṃ aññattha gacchissāmīti agamāsi.
अथस्स लुद्दको अट्टके निसिन्नोव सत्तिं खिपित्वा ‘‘गच्छ, विरद्धो दानिम्हि त’’न्ति आह। बोधिसत्तो निवत्तित्वा ठितो आह ‘‘अम्भो पुरिस, इदानीसि किञ्चापि मं विरद्धो, अट्ठ पन महानिरये सोळसउस्सदनिरये पञ्चविधबन्धनादीनि च कम्मकारणानि अविरद्धोयेवासी’’ति। एवञ्च पन वत्वा पलायित्वा यथारुचिं गतो, लुद्दोपि ओतरित्वा यथारुचिं गतो।
Athassa luddako aṭṭake nisinnova sattiṃ khipitvā ‘‘gaccha, viraddho dānimhi ta’’nti āha. Bodhisatto nivattitvā ṭhito āha ‘‘ambho purisa, idānīsi kiñcāpi maṃ viraddho, aṭṭha pana mahāniraye soḷasaussadaniraye pañcavidhabandhanādīni ca kammakāraṇāni aviraddhoyevāsī’’ti. Evañca pana vatvā palāyitvā yathāruciṃ gato, luddopi otaritvā yathāruciṃ gato.
सत्थापि ‘‘न, भिक्खवे, देवदत्तो इदानेव मम वधाय परिसक्कति, पुब्बेपि परिसक्कियेव, न च पन मं वधितुं असक्खी’’ति इमं धम्मदेसनं आहरित्वा अनुसन्धिं घटेत्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा अट्टकलुद्दको देवदत्तो अहोसि, कुरुङ्गमिगो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthāpi ‘‘na, bhikkhave, devadatto idāneva mama vadhāya parisakkati, pubbepi parisakkiyeva, na ca pana maṃ vadhituṃ asakkhī’’ti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā aṭṭakaluddako devadatto ahosi, kuruṅgamigo pana ahameva ahosi’’nti.
कुरुङ्गमिगजातकवण्णना पठमा।
Kuruṅgamigajātakavaṇṇanā paṭhamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २१. कुरुङ्गमिगजातकं • 21. Kuruṅgamigajātakaṃ
