Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ജാതക-അട്ഠകഥാ • Jātaka-aṭṭhakathā

    ൨൦. സത്തതിനിപാതോ

    20. Sattatinipāto

    [൫൩൧] ൧. കുസജാതകവണ്ണനാ

    [531] 1. Kusajātakavaṇṇanā

    ഇദം തേ രട്ഠന്തി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഉക്കണ്ഠിതഭിക്ഖും ആരബ്ഭ കഥേസി. ഏകോ കിര സാവത്ഥിവാസീ കുലപുത്തോ സാസനേ ഉരം ദത്വാ പബ്ബജിതോ ഏകദിവസം സാവത്ഥിയം പിണ്ഡായ ചരന്തോ ഏകം അലങ്കതഇത്ഥിം ദിസ്വാ സുഭനിമിത്തഗ്ഗാഹവസേന ഓലോകേത്വാ കിലേസാഭിഭൂതോ അനഭിരതോ വിഹാസി ദീഘകേസനഖോ കിലിട്ഠചീവരോ ഉപ്പണ്ഡുപ്പണ്ഡുകജാതോ ധമനീസന്ഥതഗത്തോ. യഥാ ഹി ദേവലോകാ ചവനധമ്മാനം ദേവപുത്താനം പഞ്ച പുബ്ബനിമിത്താനി പഞ്ഞായന്തി, മാലാ മിലായന്തി, വത്ഥാനി കിലിസ്സന്തി, സരീരേ ദുബ്ബണ്ണിയം ഓക്കമതി, ഉഭോഹി കച്ഛേഹി സേദാ മുച്ചന്തി, ദേവോ ദേവാസനേ നാഭിരമതി, ഏവമേവ സാസനാ ചവനധമ്മാനം ഉക്കണ്ഠിതഭിക്ഖൂനം പഞ്ച പുബ്ബനിമിത്താനി പഞ്ഞായന്തി, സദ്ധാപുപ്ഫാനി മിലായന്തി, സീലവത്ഥാനി കിലിസ്സന്തി, സരീരേ മങ്കുതായ ചേവ അയസവസേന ച ദുബ്ബണ്ണിയം ഓക്കമതി, കിലേസസേദാ മുച്ചന്തി, അരഞ്ഞരുക്ഖമൂലസുഞ്ഞാഗാരേസു നാഭിരമന്തി. തസ്സപി താനി പഞ്ഞായിംസു. അഥ നം ഭിക്ഖൂ സത്ഥു സന്തികം നേത്വാ ‘‘അയം, ഭന്തേ, ഉക്കണ്ഠിതോ’’തി ദസ്സേസും. സത്ഥാ ‘‘സച്ചം കിര ത്വം, ഭിക്ഖു, ഉക്കണ്ഠിതോസീ’’തി തം പുച്ഛിത്വാ ‘‘സച്ചം, ഭന്തേ’’തി വുത്തേ ‘‘മാ, ഭിക്ഖു, കിലേസവസികോ ഹോഹി, മാതുഗാമോ നാമേസ പാപോ, തസ്മിം പടിബദ്ധചിത്തതം വിനോദേഹി, സാസനേ അഭിരമ, മാതുഗാമേ പടിബദ്ധചിത്തതായ ഹി തേജവന്തോപി പോരാണകപണ്ഡിതാ നിത്തേജാ ഹുത്വാ അനയബ്യസനം പാപുണിംസൂ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

    Idaṃte raṭṭhanti idaṃ satthā jetavane viharanto ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Eko kira sāvatthivāsī kulaputto sāsane uraṃ datvā pabbajito ekadivasaṃ sāvatthiyaṃ piṇḍāya caranto ekaṃ alaṅkataitthiṃ disvā subhanimittaggāhavasena oloketvā kilesābhibhūto anabhirato vihāsi dīghakesanakho kiliṭṭhacīvaro uppaṇḍuppaṇḍukajāto dhamanīsanthatagatto. Yathā hi devalokā cavanadhammānaṃ devaputtānaṃ pañca pubbanimittāni paññāyanti, mālā milāyanti, vatthāni kilissanti, sarīre dubbaṇṇiyaṃ okkamati, ubhohi kacchehi sedā muccanti, devo devāsane nābhiramati, evameva sāsanā cavanadhammānaṃ ukkaṇṭhitabhikkhūnaṃ pañca pubbanimittāni paññāyanti, saddhāpupphāni milāyanti, sīlavatthāni kilissanti, sarīre maṅkutāya ceva ayasavasena ca dubbaṇṇiyaṃ okkamati, kilesasedā muccanti, araññarukkhamūlasuññāgāresu nābhiramanti. Tassapi tāni paññāyiṃsu. Atha naṃ bhikkhū satthu santikaṃ netvā ‘‘ayaṃ, bhante, ukkaṇṭhito’’ti dassesuṃ. Satthā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, bhikkhu, ukkaṇṭhitosī’’ti taṃ pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘mā, bhikkhu, kilesavasiko hohi, mātugāmo nāmesa pāpo, tasmiṃ paṭibaddhacittataṃ vinodehi, sāsane abhirama, mātugāme paṭibaddhacittatāya hi tejavantopi porāṇakapaṇḍitā nittejā hutvā anayabyasanaṃ pāpuṇiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.

    അതീതേ മല്ലരട്ഠേ കുസാവതീരാജധാനിയം ഓക്കാകോ നാമ രാജാ ധമ്മേന സമേന രജ്ജം കാരേസി. തസ്സ സോളസന്നം ഇത്ഥിസഹസ്സാനം ജേട്ഠികാ സീലവതീ നാമ അഗ്ഗമഹേസീ അഹോസി, സാ നേവ പുത്തം, ന ധീതരം ലഭി. അഥസ്സ നാഗരാ ചേവ രട്ഠവാസിനോ ച രാജനിവേസനദ്വാരേ സന്നിപതിത്വാ ‘‘രട്ഠം നസ്സിസ്സതി, രട്ഠം നസ്സിസ്സതീ’’തി ഉപക്കോസിംസു. രാജാ സീഹപഞ്ജരം ഉഗ്ഘാടേത്വാ ‘‘മയി രജ്ജം കാരേന്തേ അധമ്മകാരോ നാമ നത്ഥി, കസ്മാ ഉപക്കോസഥാ’’തി പുച്ഛി. ‘‘സച്ചം, ദേവ, അധമ്മകാരോ നാമ നത്ഥി, അപിച വംസാനുരക്ഖകോ പന വോ പുത്തോ നത്ഥി, അഞ്ഞോ രജ്ജം ഗഹേത്വാ രട്ഠം നാസേസ്സതി, തസ്മാ ധമ്മേന രജ്ജം കാരേതും സമത്ഥം പുത്തം പത്ഥേഥാ’’തി. ‘‘പുത്തം പത്ഥേന്തോ കിം കരോമീ’’തി? ‘‘പഠമം താവ ഏകം സത്താഹം ചുല്ലനാടകം ധമ്മനാടകം കത്വാ വിസ്സജ്ജേഥ, സചേ സാ പുത്തം ലഭിസ്സതി, സാധു, നോ ചേ, അഥ മജ്ഝിമനാടകം വിസ്സജ്ജേഥ, തതോ ജേട്ഠനാടകം, അവസ്സം ഏത്തകാസു ഇത്ഥീസു ഏകാ പുഞ്ഞവതീ പുത്തം ലഭിസ്സതീ’’തി. രാജാ തേസം വചനേന തഥാ കത്വാ സത്ത ദിവസേ യഥാസുഖം അഭിരമിത്വാ ആഗതാഗതം പുച്ഛി – ‘‘കച്ചി വോ പുത്തോ ലദ്ധോ’’തി? സബ്ബാ ‘‘ന ലഭാമ, ദേവാ’’തി ആഹംസു. രാജാ ‘‘ന മേ പുത്തോ ഉപ്പജ്ജിസ്സതീ’’തി അനത്തമനോ അഹോസി. നാഗരാ പുന തഥേവ ഉപക്കോസിംസു. രാജാ ‘‘കിം ഉപക്കോസഥ, മയാ തുമ്ഹാകം വചനേന നാടകാനി വിസ്സട്ഠാനി, ഏകാപി പുത്തം ന ലഭതി, ഇദാനി കിം കരോമാ’’തി ആഹ. ‘‘ദേവ, ഏതാ ദുസ്സീലാ ഭവിസ്സന്തി നിപ്പുഞ്ഞാ, നത്ഥി ഏതാസം പുത്തലാഭായ പുഞ്ഞം, തുമ്ഹേ ഏതാസു പുത്തം അലഭന്തീസുപി മാ അപ്പോസ്സുക്കതം ആപജ്ജഥ, അഗ്ഗമഹേസീ വോ സീലവതീ ദേവീ സീലസമ്പന്നാ, തം വിസ്സജ്ജേഥ, തസ്സാ പുത്തോ ഉപ്പജ്ജിസ്സതീ’’തി.

    Atīte mallaraṭṭhe kusāvatīrājadhāniyaṃ okkāko nāma rājā dhammena samena rajjaṃ kāresi. Tassa soḷasannaṃ itthisahassānaṃ jeṭṭhikā sīlavatī nāma aggamahesī ahosi, sā neva puttaṃ, na dhītaraṃ labhi. Athassa nāgarā ceva raṭṭhavāsino ca rājanivesanadvāre sannipatitvā ‘‘raṭṭhaṃ nassissati, raṭṭhaṃ nassissatī’’ti upakkosiṃsu. Rājā sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā ‘‘mayi rajjaṃ kārente adhammakāro nāma natthi, kasmā upakkosathā’’ti pucchi. ‘‘Saccaṃ, deva, adhammakāro nāma natthi, apica vaṃsānurakkhako pana vo putto natthi, añño rajjaṃ gahetvā raṭṭhaṃ nāsessati, tasmā dhammena rajjaṃ kāretuṃ samatthaṃ puttaṃ patthethā’’ti. ‘‘Puttaṃ patthento kiṃ karomī’’ti? ‘‘Paṭhamaṃ tāva ekaṃ sattāhaṃ cullanāṭakaṃ dhammanāṭakaṃ katvā vissajjetha, sace sā puttaṃ labhissati, sādhu, no ce, atha majjhimanāṭakaṃ vissajjetha, tato jeṭṭhanāṭakaṃ, avassaṃ ettakāsu itthīsu ekā puññavatī puttaṃ labhissatī’’ti. Rājā tesaṃ vacanena tathā katvā satta divase yathāsukhaṃ abhiramitvā āgatāgataṃ pucchi – ‘‘kacci vo putto laddho’’ti? Sabbā ‘‘na labhāma, devā’’ti āhaṃsu. Rājā ‘‘na me putto uppajjissatī’’ti anattamano ahosi. Nāgarā puna tatheva upakkosiṃsu. Rājā ‘‘kiṃ upakkosatha, mayā tumhākaṃ vacanena nāṭakāni vissaṭṭhāni, ekāpi puttaṃ na labhati, idāni kiṃ karomā’’ti āha. ‘‘Deva, etā dussīlā bhavissanti nippuññā, natthi etāsaṃ puttalābhāya puññaṃ, tumhe etāsu puttaṃ alabhantīsupi mā appossukkataṃ āpajjatha, aggamahesī vo sīlavatī devī sīlasampannā, taṃ vissajjetha, tassā putto uppajjissatī’’ti.

    സോ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ ‘‘ഇതോ കിര സത്തമേ ദിവസേ രാജാ സീലവതിം ദേവിം ധമ്മനാടകം കത്വാ വിസ്സജ്ജേസ്സതി, പുരിസാ സന്നിപതന്തൂ’’തി ഭേരിം ചരാപേത്വാ സത്തമേ ദിവസേ ദേവിം അലങ്കാരാപേത്വാ രാജനിവേസനാ ഓതാരേത്വാ വിസ്സജ്ജേസി. തസ്സാ സീലതേജേന സക്കസ്സ ഭവനം ഉണ്ഹാകാരം ദസ്സേസി. സക്കോ ‘‘കിം നു ഖോ’’തി ആവജ്ജേന്തോ ദേവിയാ പുത്തപത്ഥനഭാവം ഞത്വാ ‘‘ഏതിസ്സാ മയാ പുത്തം ദാതും വട്ടതി, അത്ഥി നു ഖോ ദേവലോകേ ഏതിസ്സാ അനുച്ഛവികോ പുത്തോ’’തി ഉപധാരേന്തോ ബോധിസത്തം അദ്ദസ. സോ കിര തദാ താവതിംസഭവനേ ആയും ഖേപേത്വാ ഉപരിദേവലോകേ നിബ്ബത്തിതുകാമോ അഹോസി. സക്കോ തസ്സ വിമാനദ്വാരം ഗന്ത്വാ തം പക്കോസിത്വാ, ‘‘മാരിസ, തയാ മനുസ്സലോകം ഗന്ത്വാ ഓക്കാകരഞ്ഞോ അഗ്ഗമഹേസിയാ കുച്ഛിമ്ഹി പടിസന്ധിം ഗണ്ഹിതും വട്ടതീ’’തി സമ്പടിച്ഛാപേത്വാ അപരമ്പി ദേവപുത്തം ‘‘ത്വമ്പി ഏതിസ്സാ ഏവ പുത്തോ ഭവിസ്സസീ’’തി വത്വാ ‘‘മാ ഖോ പനസ്സാ കോചി സീലം ഭിന്ദതൂ’’തി മഹല്ലകബ്രാഹ്മണവേസേന രഞ്ഞോ നിവേസനദ്വാരം അഗമാസി.

    So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā ‘‘ito kira sattame divase rājā sīlavatiṃ deviṃ dhammanāṭakaṃ katvā vissajjessati, purisā sannipatantū’’ti bheriṃ carāpetvā sattame divase deviṃ alaṅkārāpetvā rājanivesanā otāretvā vissajjesi. Tassā sīlatejena sakkassa bhavanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko ‘‘kiṃ nu kho’’ti āvajjento deviyā puttapatthanabhāvaṃ ñatvā ‘‘etissā mayā puttaṃ dātuṃ vaṭṭati, atthi nu kho devaloke etissā anucchaviko putto’’ti upadhārento bodhisattaṃ addasa. So kira tadā tāvatiṃsabhavane āyuṃ khepetvā uparidevaloke nibbattitukāmo ahosi. Sakko tassa vimānadvāraṃ gantvā taṃ pakkositvā, ‘‘mārisa, tayā manussalokaṃ gantvā okkākarañño aggamahesiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhituṃ vaṭṭatī’’ti sampaṭicchāpetvā aparampi devaputtaṃ ‘‘tvampi etissā eva putto bhavissasī’’ti vatvā ‘‘mā kho panassā koci sīlaṃ bhindatū’’ti mahallakabrāhmaṇavesena rañño nivesanadvāraṃ agamāsi.

    മഹാജനോപി ന്ഹാതോ അലങ്കതോ ‘‘അഹം ദേവിം ഗണ്ഹിസ്സാമി, അഹം ദേവിം ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി രാജദ്വാരേ സന്നിപതിത്വാ സക്കഞ്ച ദിസ്വാ ‘‘ത്വം കസ്മാ ആഗതോസീ’’തി പരിഹാസമകാസി. സക്കോ ‘‘കിം മം തുമ്ഹേ ഗരഹഥ, സചേപി മേ സരീരം ജിണ്ണം, രാഗോ പന ന ജീരതി, സചേ സീലവതിം ലഭിസ്സാമി, ആദായ നം ഗമിസ്സാമീതി ആഗതോമ്ഹീ’’തി വത്വാ അത്തനോ ആനുഭാവേന സബ്ബേസം പുരതോവ അട്ഠാസി. അഞ്ഞോ കോചി തസ്സ തേജേന പുരതോ ഭവിതും നാസക്ഖി. സോ തം സബ്ബാലങ്കാരപടിമണ്ഡിതം നിവേസനാ നിക്ഖമന്തിഞ്ഞേവ ഹത്ഥേ ഗഹേത്വാ പക്കാമി. അഥ നം തത്ഥ തത്ഥ ഠിതാ ഗരഹിംസു ‘‘പസ്സഥ, ഭോ, മഹല്ലകബ്രാഹ്മണോ ഏവം ഉത്തമരൂപധരം ദേവിം ആദായ ഗച്ഛതി, അത്തനോ യുത്തം ന ജാനാതീ’’തി. ദേവീപി ‘‘മഹല്ലകോ മം ഗഹേത്വാ ഗച്ഛതീ’’തി ന അട്ടീയതി ന ഹരായതി. രാജാപി വാതപാനേ ഠത്വാ ‘‘കോ നു ഖോ ദേവിം ഗഹേത്വാ ഗച്ഛതീ’’തി ഓലോകേന്തോ തം ദിസ്വാ അനത്തമനോ അഹോസി.

    Mahājanopi nhāto alaṅkato ‘‘ahaṃ deviṃ gaṇhissāmi, ahaṃ deviṃ gaṇhissāmī’’ti rājadvāre sannipatitvā sakkañca disvā ‘‘tvaṃ kasmā āgatosī’’ti parihāsamakāsi. Sakko ‘‘kiṃ maṃ tumhe garahatha, sacepi me sarīraṃ jiṇṇaṃ, rāgo pana na jīrati, sace sīlavatiṃ labhissāmi, ādāya naṃ gamissāmīti āgatomhī’’ti vatvā attano ānubhāvena sabbesaṃ puratova aṭṭhāsi. Añño koci tassa tejena purato bhavituṃ nāsakkhi. So taṃ sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ nivesanā nikkhamantiññeva hatthe gahetvā pakkāmi. Atha naṃ tattha tattha ṭhitā garahiṃsu ‘‘passatha, bho, mahallakabrāhmaṇo evaṃ uttamarūpadharaṃ deviṃ ādāya gacchati, attano yuttaṃ na jānātī’’ti. Devīpi ‘‘mahallako maṃ gahetvā gacchatī’’ti na aṭṭīyati na harāyati. Rājāpi vātapāne ṭhatvā ‘‘ko nu kho deviṃ gahetvā gacchatī’’ti olokento taṃ disvā anattamano ahosi.

    സക്കോ തം ആദായ നഗരദ്വാരതോ നിക്ഖമിത്വാ ദ്വാരസമീപേ ഏകം ഘരം മാപേസി വിവടദ്വാരം പഞ്ഞത്തകട്ഠത്ഥരികം. അഥ നം സാ ‘‘ഇദം തേ നിവേസന’’ന്തി പുച്ഛി. സോ ‘‘ആമ, ഭദ്ദേ, പുബ്ബേ പനാഹം ഏകോ, ഇദാനിമ്ഹാ മയം ദ്വേ ജനാ, അഹം ഭിക്ഖായ ചരിത്വാ തണ്ഡുലാദീനി ആഹരിസ്സാമി, ത്വം ഇമിസ്സാ കട്ഠത്ഥരികായ നിപജ്ജാഹീ’’തി വത്വാ തം മുദുനാ ഹത്ഥേന പരാമസന്തോ ദിബ്ബസമ്ഫസ്സം ഫരാപേത്വാ തത്ഥ നിപജ്ജാപേസി. സാ ദിബ്ബസമ്ഫസ്സഫരണേന സഞ്ഞം വിസ്സജ്ജേസി. അഥ നം അത്തനോ ആനുഭാവേന താവതിംസഭവനം നേത്വാ അലങ്കതവിമാനേ ദിബ്ബസയനേ നിപജ്ജാപേസി. സാ സത്തമേ ദിവസേ പബുജ്ഝിത്വാ തം സമ്പത്തിം ദിസ്വാ ‘‘ന സോ ബ്രാഹ്മണോ മനുസ്സോ, സക്കോ ഭവിസ്സതീ’’തി അഞ്ഞാസി. സക്കോപി തസ്മിം സമയേ പാരിച്ഛത്തകമൂലേ ദിബ്ബനാടകപരിവുതോ നിസിന്നോ അഹോസി. സാ സയനാ ഉട്ഠായ തസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം അട്ഠാസി. അഥ നം സക്കോ ‘‘വരം തേ, ദേവി, ദദാമി, ഗണ്ഹാഹീ’’തി ആഹ. ‘‘തേന ഹി, ദേവ, ഏകം പുത്തം മേ ദേഹീ’’തി. ‘‘ദേവി, തിട്ഠതു ഏകോ പുത്തോ, അഹം തേ ദ്വേ പുത്തേ ദസ്സാമി. തേസു പന ഏകോ പഞ്ഞവാ ഭവിസ്സതി വിരൂപവാ, ഏകോ രൂപവാ ന പഞ്ഞവാ. തേസു കതരം പഠമം ഇച്ഛസീ’’തി? ‘‘പഞ്ഞവന്തം, ദേവാ’’തി. സോ ‘‘സാധൂ’’തി വത്വാ തസ്സാ കുസതിണം ദിബ്ബവത്ഥം ദിബ്ബചന്ദനം പാരിച്ഛത്തകപുപ്ഫം കോകനുദഞ്ച നാമ വീണം ദത്വാ തം ആദായ രഞ്ഞോ സയനഘരം പവിസിത്വാ രഞ്ഞാ സദ്ധിം ഏകസയനേ നിപജ്ജാപേത്വാ അങ്ഗുട്ഠകേന തസ്സാ നാഭിം പരാമസി. തസ്മിം ഖണേ ബോധിസത്തോ തസ്സാ കുച്ഛിമ്ഹി പടിസന്ധിം ഗണ്ഹി. സക്കോപി സകട്ഠാനമേവ ഗതോ. പണ്ഡിതാ ദേവീ ഗബ്ഭസ്സ പതിട്ഠിതഭാവം ജാനി.

    Sakko taṃ ādāya nagaradvārato nikkhamitvā dvārasamīpe ekaṃ gharaṃ māpesi vivaṭadvāraṃ paññattakaṭṭhattharikaṃ. Atha naṃ sā ‘‘idaṃ te nivesana’’nti pucchi. So ‘‘āma, bhadde, pubbe panāhaṃ eko, idānimhā mayaṃ dve janā, ahaṃ bhikkhāya caritvā taṇḍulādīni āharissāmi, tvaṃ imissā kaṭṭhattharikāya nipajjāhī’’ti vatvā taṃ mudunā hatthena parāmasanto dibbasamphassaṃ pharāpetvā tattha nipajjāpesi. Sā dibbasamphassapharaṇena saññaṃ vissajjesi. Atha naṃ attano ānubhāvena tāvatiṃsabhavanaṃ netvā alaṅkatavimāne dibbasayane nipajjāpesi. Sā sattame divase pabujjhitvā taṃ sampattiṃ disvā ‘‘na so brāhmaṇo manusso, sakko bhavissatī’’ti aññāsi. Sakkopi tasmiṃ samaye pāricchattakamūle dibbanāṭakaparivuto nisinno ahosi. Sā sayanā uṭṭhāya tassa santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Atha naṃ sakko ‘‘varaṃ te, devi, dadāmi, gaṇhāhī’’ti āha. ‘‘Tena hi, deva, ekaṃ puttaṃ me dehī’’ti. ‘‘Devi, tiṭṭhatu eko putto, ahaṃ te dve putte dassāmi. Tesu pana eko paññavā bhavissati virūpavā, eko rūpavā na paññavā. Tesu kataraṃ paṭhamaṃ icchasī’’ti? ‘‘Paññavantaṃ, devā’’ti. So ‘‘sādhū’’ti vatvā tassā kusatiṇaṃ dibbavatthaṃ dibbacandanaṃ pāricchattakapupphaṃ kokanudañca nāma vīṇaṃ datvā taṃ ādāya rañño sayanagharaṃ pavisitvā raññā saddhiṃ ekasayane nipajjāpetvā aṅguṭṭhakena tassā nābhiṃ parāmasi. Tasmiṃ khaṇe bodhisatto tassā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi. Sakkopi sakaṭṭhānameva gato. Paṇḍitā devī gabbhassa patiṭṭhitabhāvaṃ jāni.

    അഥ നം പബുദ്ധോ രാജാ ദിസ്വാ, ‘‘ദേവി, കേന നീതാസീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘സക്കേന, ദേവാ’’തി. ‘‘അഹം പച്ചക്ഖതോ ഏകം മഹല്ലകബ്രാഹ്മണം തം ആദായ ഗച്ഛന്തം അദ്ദസം, കസ്മാ മം വഞ്ചേസീ’’തി? ‘‘സദ്ദഹഥ, ദേവ, സക്കോ മം ഗഹേത്വാ ദേവലോകം നേസീ’’തി. ‘‘ന സദ്ദഹാമി, ദേവീ’’തി. അഥസ്സ സാ സക്കദത്തിയം കുസതിണം ദസ്സേത്വാ ‘‘സദ്ദഹഥാ’’തി ആഹ. രാജാ ‘‘കുസതിണം നാമ യതോ കുതോചി ലബ്ഭതീ’’തി ന സദ്ദഹി. അഥസ്സ സാ ദിബ്ബവത്ഥാദീനി ദസ്സേസി. രാജാ താനി ദിസ്വാ സദ്ദഹിത്വാ, ‘‘ഭദ്ദേ, സക്കോ താവ തം നേതു, പുത്തോ പന തേ ലദ്ധോ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ലദ്ധോ മഹാരാജ, ഗബ്ഭോ മേ പതിട്ഠിതോ’’തി. സോ തുട്ഠോ തസ്സാ ഗബ്ഭപരിഹാരം അദാസി . സാ ദസമാസച്ചയേന പുത്തം വിജായി, തസ്സ അഞ്ഞം നാമം അകത്വാ കുസതിണനാമമേവ അകംസു. കുസകുമാരസ്സ പദസാ ഗമനകാലേ ഇതരോ ദേവപുത്തോ തസ്സാ കുച്ഛിയം പടിസന്ധിം ഗണ്ഹി. സാ ദസമാസേ പരിപുണ്ണേ പുത്തം വിജായി, തസ്സ ‘‘ജയമ്പതീ’’തി നാമം കരിംസു. തേ മഹന്തേന യസേന വഡ്ഢിംസു. ബോധിസത്തോ പഞ്ഞവാ ആചരിയസ്സ സന്തികേ കിഞ്ചി സിപ്പം അനുഗ്ഗഹേത്വാ അത്തനോവ പഞ്ഞായ സബ്ബസിപ്പേസു നിപ്ഫത്തിം പാപുണി.

    Atha naṃ pabuddho rājā disvā, ‘‘devi, kena nītāsī’’ti pucchi. ‘‘Sakkena, devā’’ti. ‘‘Ahaṃ paccakkhato ekaṃ mahallakabrāhmaṇaṃ taṃ ādāya gacchantaṃ addasaṃ, kasmā maṃ vañcesī’’ti? ‘‘Saddahatha, deva, sakko maṃ gahetvā devalokaṃ nesī’’ti. ‘‘Na saddahāmi, devī’’ti. Athassa sā sakkadattiyaṃ kusatiṇaṃ dassetvā ‘‘saddahathā’’ti āha. Rājā ‘‘kusatiṇaṃ nāma yato kutoci labbhatī’’ti na saddahi. Athassa sā dibbavatthādīni dassesi. Rājā tāni disvā saddahitvā, ‘‘bhadde, sakko tāva taṃ netu, putto pana te laddho’’ti pucchi. ‘‘Laddho mahārāja, gabbho me patiṭṭhito’’ti. So tuṭṭho tassā gabbhaparihāraṃ adāsi . Sā dasamāsaccayena puttaṃ vijāyi, tassa aññaṃ nāmaṃ akatvā kusatiṇanāmameva akaṃsu. Kusakumārassa padasā gamanakāle itaro devaputto tassā kucchiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Sā dasamāse paripuṇṇe puttaṃ vijāyi, tassa ‘‘jayampatī’’ti nāmaṃ kariṃsu. Te mahantena yasena vaḍḍhiṃsu. Bodhisatto paññavā ācariyassa santike kiñci sippaṃ anuggahetvā attanova paññāya sabbasippesu nipphattiṃ pāpuṇi.

    അഥസ്സ സോളസവസ്സകാലേ രാജാ രജ്ജം ദാതുകാമോ ദേവിം ആമന്തേത്വാ ‘‘ഭദ്ദേ, പുത്തസ്സ തേ രജ്ജം ദത്വാ നാടകാനി ഉപട്ഠപേസ്സാമ, മയം ജീവന്തായേവ നം രജ്ജേ പതിട്ഠിതം പസ്സിസ്സാമ, സകലജമ്ബുദീപേ ഖോ പന യസ്സ രഞ്ഞോ ധീതരം ഇച്ഛതി, തമസ്സ ആനേത്വാ അഗ്ഗമഹേസിം കരിസ്സാമ, ചിത്തമസ്സ ജാനാഹി, കതരം രാജധീതരം രോചേസീ’’തി ആഹ. സാ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ ‘‘കുമാരസ്സ ഇമം പവത്തിം ആരോചേത്വാ ചിത്തം ജാനാഹീ’’തി ഏകം പരിചാരികം പേസേസി. സാ ഗന്ത്വാ തസ്സ തം പവത്തിം ആരോചേസി. തം സുത്വാ മഹാസത്തോ ചിന്തേസി – ‘‘അഹം ന രൂപവാ, രൂപസമ്പന്നാ രാജധീതാ ആനീതാപി മം ദിസ്വാ ‘കിം മേ ഇമിനാ വിരൂപേനാ’തി പലായിസ്സതി ഇതി നോ ലജ്ജിതബ്ബകം ഭവിസ്സതി, കിം മേ ഘരാവാസേന, ധരമാനേ മാതാപിതരോ ഉപട്ഠഹിത്വാ തേസം അച്ചയേന നിക്ഖമിത്വാ പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി. സോ ‘‘മയ്ഹം നേവ രജ്ജേനത്ഥോ, ന നാടകേഹി, അഹം മാതാപിതൂനം അച്ചയേന പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി ആഹ. സാ ഗന്ത്വാ തസ്സ കഥം ദേവിയാ ആരോചേസി, ദേവീപി രഞ്ഞോ ആരോചേസി. രാജാ അനത്തമനോ ഹുത്വാ പുന കതിപാഹച്ചയേന സാസനം പേസേസി. സോപി പടിബാഹതിയേവ. ഏവം യാവതതിയം പടിബാഹിത്വാ ചതുത്ഥവാരേ ചിന്തേസി – ‘‘മാതാപിതൂഹി സദ്ധിം ഏകന്തേന പടിപക്ഖഭാവോ നാമ ന യുത്തോ, ഏകം ഉപായം കരിസ്സാമീ’’തി.

    Athassa soḷasavassakāle rājā rajjaṃ dātukāmo deviṃ āmantetvā ‘‘bhadde, puttassa te rajjaṃ datvā nāṭakāni upaṭṭhapessāma, mayaṃ jīvantāyeva naṃ rajje patiṭṭhitaṃ passissāma, sakalajambudīpe kho pana yassa rañño dhītaraṃ icchati, tamassa ānetvā aggamahesiṃ karissāma, cittamassa jānāhi, kataraṃ rājadhītaraṃ rocesī’’ti āha. Sā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā ‘‘kumārassa imaṃ pavattiṃ ārocetvā cittaṃ jānāhī’’ti ekaṃ paricārikaṃ pesesi. Sā gantvā tassa taṃ pavattiṃ ārocesi. Taṃ sutvā mahāsatto cintesi – ‘‘ahaṃ na rūpavā, rūpasampannā rājadhītā ānītāpi maṃ disvā ‘kiṃ me iminā virūpenā’ti palāyissati iti no lajjitabbakaṃ bhavissati, kiṃ me gharāvāsena, dharamāne mātāpitaro upaṭṭhahitvā tesaṃ accayena nikkhamitvā pabbajissāmī’’ti. So ‘‘mayhaṃ neva rajjenattho, na nāṭakehi, ahaṃ mātāpitūnaṃ accayena pabbajissāmī’’ti āha. Sā gantvā tassa kathaṃ deviyā ārocesi, devīpi rañño ārocesi. Rājā anattamano hutvā puna katipāhaccayena sāsanaṃ pesesi. Sopi paṭibāhatiyeva. Evaṃ yāvatatiyaṃ paṭibāhitvā catutthavāre cintesi – ‘‘mātāpitūhi saddhiṃ ekantena paṭipakkhabhāvo nāma na yutto, ekaṃ upāyaṃ karissāmī’’ti.

    സോ കമ്മാരജേട്ഠകം പക്കോസാപേത്വാ ബഹും സുവണ്ണം ദത്വാ ‘‘ഏകം ഇത്ഥിരൂപകം കരോഹീ’’തി ഉയ്യോജേത്വാ തസ്മിം പക്കന്തേ അഞ്ഞം സുവണ്ണം ഗഹേത്വാ സയമ്പി ഇത്ഥിരൂപകം അകാസി. ബോധിസത്താനഞ്ഹി അധിപ്പായോ നാമ സമിജ്ഝതി. തം സുവണ്ണരൂപകം ജിവ്ഹായ അവണ്ണനീയസോഭം അഹോസി. അഥ നം മഹാസത്തോ ഖോമം നിവാസാപേത്വാ സിരിഗബ്ഭേ ഠപാപേസി. സോ കമ്മാരജേട്ഠകേന ആഭതരൂപകം ദിസ്വാ തം ഗരഹിത്വാ ‘‘ഗച്ഛ അമ്ഹാകം സിരിഗബ്ഭേ ഠപിതരൂപകം ആഹരാ’’തി ആഹ. സോ സിരിഗബ്ഭം പവിട്ഠോ തം ദിസ്വാ ‘‘കുമാരേന സദ്ധിം അഭിരമിതും ഏകാ ദേവച്ഛരാ, ആഗതാ ഭവിസ്സതീ’’തി ഹത്ഥം പസാരേതും അവിസഹന്തോ നിക്ഖമിത്വാ ‘‘ദേവ, സിരിഗബ്ഭേ അയ്യാ ഏകികാവ ഠിതാ, ഉപഗന്തും ന സക്കോമീ’’തി ആഹ. ‘‘താത, ഗച്ഛ, സുവണ്ണരൂപകം ഏതം, ആഹരാ’’തി പുന പേസിതോ ആഹരി. കുമാരോ കമ്മാരേന കതം രൂപകം സുവണ്ണഗബ്ഭേ നിക്ഖിപാപേത്വാ അത്തനാ കതം അലങ്കാരാപേത്വാ രഥേ ഠപാപേത്വാ ‘‘ഏവരൂപം ലഭന്തോ ഗണ്ഹാമീ’’തി മാതു സന്തികം പഹിണി.

    So kammārajeṭṭhakaṃ pakkosāpetvā bahuṃ suvaṇṇaṃ datvā ‘‘ekaṃ itthirūpakaṃ karohī’’ti uyyojetvā tasmiṃ pakkante aññaṃ suvaṇṇaṃ gahetvā sayampi itthirūpakaṃ akāsi. Bodhisattānañhi adhippāyo nāma samijjhati. Taṃ suvaṇṇarūpakaṃ jivhāya avaṇṇanīyasobhaṃ ahosi. Atha naṃ mahāsatto khomaṃ nivāsāpetvā sirigabbhe ṭhapāpesi. So kammārajeṭṭhakena ābhatarūpakaṃ disvā taṃ garahitvā ‘‘gaccha amhākaṃ sirigabbhe ṭhapitarūpakaṃ āharā’’ti āha. So sirigabbhaṃ paviṭṭho taṃ disvā ‘‘kumārena saddhiṃ abhiramituṃ ekā devaccharā, āgatā bhavissatī’’ti hatthaṃ pasāretuṃ avisahanto nikkhamitvā ‘‘deva, sirigabbhe ayyā ekikāva ṭhitā, upagantuṃ na sakkomī’’ti āha. ‘‘Tāta, gaccha, suvaṇṇarūpakaṃ etaṃ, āharā’’ti puna pesito āhari. Kumāro kammārena kataṃ rūpakaṃ suvaṇṇagabbhe nikkhipāpetvā attanā kataṃ alaṅkārāpetvā rathe ṭhapāpetvā ‘‘evarūpaṃ labhanto gaṇhāmī’’ti mātu santikaṃ pahiṇi.

    സാ അമച്ചേ പക്കോസാപേത്വാ, ‘‘താതാ, മയ്ഹം പുത്തോ മഹാപുഞ്ഞോ സക്കദത്തിയോ അനുച്ഛവികം കുമാരികം ലഭിസ്സതി, തുമ്ഹേ ഏവരൂപം ലഭന്താ ഗണ്ഹിസ്സഥ, ഇമം രൂപകം പടിച്ഛന്നയാനേ ഠപേത്വാ സകലജമ്ബുദീപം ചരന്താ യസ്സ രഞ്ഞോ ഏവരൂപം ധീതരം പസ്സഥ, തസ്സേതം ദത്വാ ‘ഓക്കാകരാജാ തുമ്ഹേഹി സദ്ധിം ആവാഹം കരിസ്സതീ’തി ദിവസം വവത്ഥപേത്വാ ആഗച്ഛഥാ’’തി ആഹ. തേ ‘‘സാധൂ’’തി തം ആദായ മഹന്തേന പരിവാരേന നിക്ഖമിത്വാ വിചരന്താ യം രാജധാനിം പാപുണന്തി, തത്ഥ സായന്ഹസമയേ മഹാജനസ്സ സമോസരണട്ഠാനേ തം രൂപകം വത്ഥപുപ്ഫാലങ്കാരേഹി അലങ്കരിത്വാ സുവണ്ണസിവികം ആരോപേത്വാ തിത്ഥമഗ്ഗേ ഠപേത്വാ അമച്ചാ സയം പടിക്കമിത്വാ ആഗതാഗതാനം കഥാസവനത്ഥം ഏകമന്തേ തിട്ഠന്തി. മഹാജനോ തം ഓലോകേത്വാ ‘‘സുവണ്ണരൂപക’’ന്തി സഞ്ഞം അകത്വാ ‘‘അയം മനുസ്സിത്ഥീ സമാനാപി ദേവച്ഛരപടിഭാഗാ അതിവിയ സോഭതി, കിം നു ഖോ ഏത്ഥ ഠിതാ, കുതോ വാ ആഗതാ, അമ്ഹാകം നഗരേ ഏവരൂപാ നത്ഥീ’’തി വണ്ണേന്തോ പക്കമതി. തം സുത്വാ അമച്ചാ ‘‘സചേ ഇധ ഏവരൂപാ ദാരികാ ഭവേയ്യ, ‘അസുകാ രാജധീതാ വിയ അസുകാ അമച്ചധീതാ വിയാ’തി വദേയ്യും, അദ്ധാ ഇധ ഏവരൂപാ നത്ഥീ’’തി തം ആദായ അഞ്ഞം നഗരം ഗച്ഛന്തി.

    Sā amacce pakkosāpetvā, ‘‘tātā, mayhaṃ putto mahāpuñño sakkadattiyo anucchavikaṃ kumārikaṃ labhissati, tumhe evarūpaṃ labhantā gaṇhissatha, imaṃ rūpakaṃ paṭicchannayāne ṭhapetvā sakalajambudīpaṃ carantā yassa rañño evarūpaṃ dhītaraṃ passatha, tassetaṃ datvā ‘okkākarājā tumhehi saddhiṃ āvāhaṃ karissatī’ti divasaṃ vavatthapetvā āgacchathā’’ti āha. Te ‘‘sādhū’’ti taṃ ādāya mahantena parivārena nikkhamitvā vicarantā yaṃ rājadhāniṃ pāpuṇanti, tattha sāyanhasamaye mahājanassa samosaraṇaṭṭhāne taṃ rūpakaṃ vatthapupphālaṅkārehi alaṅkaritvā suvaṇṇasivikaṃ āropetvā titthamagge ṭhapetvā amaccā sayaṃ paṭikkamitvā āgatāgatānaṃ kathāsavanatthaṃ ekamante tiṭṭhanti. Mahājano taṃ oloketvā ‘‘suvaṇṇarūpaka’’nti saññaṃ akatvā ‘‘ayaṃ manussitthī samānāpi devaccharapaṭibhāgā ativiya sobhati, kiṃ nu kho ettha ṭhitā, kuto vā āgatā, amhākaṃ nagare evarūpā natthī’’ti vaṇṇento pakkamati. Taṃ sutvā amaccā ‘‘sace idha evarūpā dārikā bhaveyya, ‘asukā rājadhītā viya asukā amaccadhītā viyā’ti vadeyyuṃ, addhā idha evarūpā natthī’’ti taṃ ādāya aññaṃ nagaraṃ gacchanti.

    തേ ഏവം വിചരന്താ അനുപുബ്ബേന മദ്ദരട്ഠേ സാഗലനഗരം സമ്പാപുണിംസു. തത്ഥ മദ്ദരഞ്ഞോ അട്ഠ ധീതരോ ഉത്തമരൂപധരാ ദേവച്ഛരപടിഭാഗാ, താസം സബ്ബജേട്ഠികാ പഭാവതീ നാമ. തസ്സാ സരീരതോ ബാലസൂരിയസ്സ പഭാ വിയ പഭാ നിച്ഛരന്തി, അന്ധകാരേപി ചതുഹത്ഥേ അന്തോഗബ്ഭേ പദീപകിച്ചം നത്ഥി, സബ്ബോ ഗബ്ഭോ ഏകോഭാസോവ ഹോതി. ധാതീ പനസ്സാ ഖുജ്ജാ, സാ പഭാവതിം ഭോജേത്വാ തസ്സാ സീസന്ഹാപനത്ഥം അട്ഠഹി വണ്ണദാസീഹി അട്ഠ ഘടേ ഗാഹാപേത്വാ സായന്ഹസമയേ ഉദകത്ഥായ ഗച്ഛന്തീ തിത്ഥമഗ്ഗേ ഠിതം തം രൂപകം ദിസ്വാ ‘‘പഭാവതീ’’തി സഞ്ഞായ ‘‘അയം ദുബ്ബിനീതാ ‘സീസം ന്ഹായിസ്സാമീ’തി അമ്ഹേ ഉദകത്ഥായ പേസേത്വാ പഠമതരം ആഗന്ത്വാ തിത്ഥമഗ്ഗേ ഠിതാ’’തി കുജ്ഝിത്വാ ‘‘അരേ കുലലജ്ജാപനികേ അമ്ഹേഹി പുരിമതരം ആഗന്ത്വാ കസ്മാ ഇധ ഠിതാസി, സചേ രാജാ ജാനിസ്സതി, നാസേസ്സതി നോ’’തി വത്വാ ഹത്ഥേന ഗണ്ഡപസ്സേ പഹരി, ഹത്ഥതലം ഭിജ്ജമാനം വിയ ജാതം. തതോ ‘‘സുവണ്ണരൂപക’’ന്തി ഞത്വാ ഹസമാനാ താസം വണ്ണദാസീനം സന്തികം ഗച്ഛന്തീ ‘‘പസ്സഥേതം മേ കമ്മം, മമ ധീതാതിസഞ്ഞായ പഹാരം അദാസിം, അയം മമ ധീതു സന്തികേ കിമഗ്ഘതി, കേവലം മേ ഹത്ഥോ ദുക്ഖാപിതോ’’തി ആഹ.

    Te evaṃ vicarantā anupubbena maddaraṭṭhe sāgalanagaraṃ sampāpuṇiṃsu. Tattha maddarañño aṭṭha dhītaro uttamarūpadharā devaccharapaṭibhāgā, tāsaṃ sabbajeṭṭhikā pabhāvatī nāma. Tassā sarīrato bālasūriyassa pabhā viya pabhā niccharanti, andhakārepi catuhatthe antogabbhe padīpakiccaṃ natthi, sabbo gabbho ekobhāsova hoti. Dhātī panassā khujjā, sā pabhāvatiṃ bhojetvā tassā sīsanhāpanatthaṃ aṭṭhahi vaṇṇadāsīhi aṭṭha ghaṭe gāhāpetvā sāyanhasamaye udakatthāya gacchantī titthamagge ṭhitaṃ taṃ rūpakaṃ disvā ‘‘pabhāvatī’’ti saññāya ‘‘ayaṃ dubbinītā ‘sīsaṃ nhāyissāmī’ti amhe udakatthāya pesetvā paṭhamataraṃ āgantvā titthamagge ṭhitā’’ti kujjhitvā ‘‘are kulalajjāpanike amhehi purimataraṃ āgantvā kasmā idha ṭhitāsi, sace rājā jānissati, nāsessati no’’ti vatvā hatthena gaṇḍapasse pahari, hatthatalaṃ bhijjamānaṃ viya jātaṃ. Tato ‘‘suvaṇṇarūpaka’’nti ñatvā hasamānā tāsaṃ vaṇṇadāsīnaṃ santikaṃ gacchantī ‘‘passathetaṃ me kammaṃ, mama dhītātisaññāya pahāraṃ adāsiṃ, ayaṃ mama dhītu santike kimagghati, kevalaṃ me hattho dukkhāpito’’ti āha.

    അഥ നം രാജദൂതാ ഗഹേത്വാ ‘‘ത്വം ‘മമ ധീതാ ഇതോ അഭിരൂപതരാ’തി വദന്തീ കം നാമ കഥേസീ’’തി ആഹംസു. ‘‘മദ്ദരഞ്ഞോ ധീതരം പഭാവതിം, ഇദം രൂപകം തസ്സാ സോളസിമ്പി കലം ന അഗ്ഘതീ’’തി. തേ തുട്ഠമാനസാ രാജദ്വാരം ഗന്ത്വാ ‘‘ഓക്കാകരഞ്ഞോ ദൂതാ ദ്വാരേ ഠിതാ’’തി പടിഹാരേസും. രാജാ ആസനാ വുട്ഠായ ഠിതകോവ ‘‘പക്കോസഥാ’’തി ആഹ. തേ പവിസിത്വാ രാജാനം വന്ദിത്വാ ‘‘മഹാരാജ, അമ്ഹാകം രാജാ തുമ്ഹാകം ആരോഗ്യം പുച്ഛതീ’’തി വത്വാ കതസക്കാരസമ്മാനാ ‘‘കിമത്ഥം ആഗതത്ഥാ’’തി പുട്ഠാ ‘‘അമ്ഹാകം രഞ്ഞോ സീഹസ്സരോ പുത്തോ കുസകുമാരോ നാമ, രാജാ തസ്സ രജ്ജം ദാതുകാമോ അമ്ഹേ തുമ്ഹാകം സന്തികം പഹിണി, തുമ്ഹാകം കിര ധീതാ പഭാവതീ, തം തസ്സ ദേഥ, ഇമഞ്ച സുവണ്ണരൂപകം ദേയ്യധമ്മം ഗണ്ഹഥാ’’തി തം രൂപകം തസ്സ അദംസു. സോപി ‘‘ഏവരൂപേന മഹാരാജേന സദ്ധിം വിവാഹമങ്ഗലം ഭവിസ്സതീ’’തി തുട്ഠചിത്തോ സമ്പടിച്ഛി . അഥ നം ദൂതാ ആഹംസു – ‘‘മഹാരാജ, അമ്ഹേഹി ന സക്കാ പപഞ്ചം കാതും, കുമാരികായ ലദ്ധഭാവം രഞ്ഞോ ആരോചേസ്സാമ, അഥ നം സോ ആഗന്ത്വാ ആദായ ഗമിസ്സതീ’’തി. സോ ‘‘സാധൂ’’തി വത്വാ തേസം സക്കാരം കത്വാ വിസ്സജ്ജേസി. തേ ഗന്ത്വാ രഞ്ഞോ ച ദേവിയാ ച ആരോചേസും. രാജാ മഹന്തേന പരിവാരേന കുസാവതിതോ നിക്ഖമിത്വാ അനുപുബ്ബേന സാഗലനഗരം പാപുണി. മദ്ദരാജാ പച്ചുഗ്ഗന്ത്വാ തം നഗരം പവേസേത്വാ മഹന്തം സക്കാരമകാസി.

    Atha naṃ rājadūtā gahetvā ‘‘tvaṃ ‘mama dhītā ito abhirūpatarā’ti vadantī kaṃ nāma kathesī’’ti āhaṃsu. ‘‘Maddarañño dhītaraṃ pabhāvatiṃ, idaṃ rūpakaṃ tassā soḷasimpi kalaṃ na agghatī’’ti. Te tuṭṭhamānasā rājadvāraṃ gantvā ‘‘okkākarañño dūtā dvāre ṭhitā’’ti paṭihāresuṃ. Rājā āsanā vuṭṭhāya ṭhitakova ‘‘pakkosathā’’ti āha. Te pavisitvā rājānaṃ vanditvā ‘‘mahārāja, amhākaṃ rājā tumhākaṃ ārogyaṃ pucchatī’’ti vatvā katasakkārasammānā ‘‘kimatthaṃ āgatatthā’’ti puṭṭhā ‘‘amhākaṃ rañño sīhassaro putto kusakumāro nāma, rājā tassa rajjaṃ dātukāmo amhe tumhākaṃ santikaṃ pahiṇi, tumhākaṃ kira dhītā pabhāvatī, taṃ tassa detha, imañca suvaṇṇarūpakaṃ deyyadhammaṃ gaṇhathā’’ti taṃ rūpakaṃ tassa adaṃsu. Sopi ‘‘evarūpena mahārājena saddhiṃ vivāhamaṅgalaṃ bhavissatī’’ti tuṭṭhacitto sampaṭicchi . Atha naṃ dūtā āhaṃsu – ‘‘mahārāja, amhehi na sakkā papañcaṃ kātuṃ, kumārikāya laddhabhāvaṃ rañño ārocessāma, atha naṃ so āgantvā ādāya gamissatī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti vatvā tesaṃ sakkāraṃ katvā vissajjesi. Te gantvā rañño ca deviyā ca ārocesuṃ. Rājā mahantena parivārena kusāvatito nikkhamitvā anupubbena sāgalanagaraṃ pāpuṇi. Maddarājā paccuggantvā taṃ nagaraṃ pavesetvā mahantaṃ sakkāramakāsi.

    സീലവതീ ദേവീ പണ്ഡിതത്താ ‘‘കോ ജാനാതി, കിം ഭവിസ്സതീ’’തി ഏകാഹദ്വീഹച്ചയേന മദ്ദരാജാനം ആഹ – ‘‘മഹാരാജ, സുണിസം ദട്ഠുകാമാമ്ഹീ’’തി. സോ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ തം പക്കോസാപേസി. പഭാവതീ സബ്ബാലങ്കാരപടിമണ്ഡിതാ ധാതിഗണപരിവുതാ ആഗന്ത്വാ സസ്സും വന്ദി. സാ തം ദിസ്വാ ചിന്തേസി – ‘‘അയം കുമാരികാ അഭിരൂപാ, മയ്ഹം പുത്തോ വിരൂപോ. സചേ ഏസാ തം പസ്സിസ്സതി, ഏകാഹമ്പി അവസിത്വാ പലായിസ്സതി, ഉപായം കരിസ്സാമീ’’തി. സാ മദ്ദരാജാനം ആമന്തേത്വാ, ‘‘മഹാരാജ, സുണിസാ മേ പുത്തസ്സ അനുച്ഛവികാ, അപിച ഖോ പന അമ്ഹാകം കുലപവേണിയാ ആഗതം ചാരിത്തം അത്ഥി, സചേ അയം തസ്മിം ചാരിത്തേ വത്തിസ്സതി, നേസ്സാമി ന’’ന്തി ആഹ. ‘‘കിം പന വോ ചാരിത്ത’’ന്തി. ‘‘അമ്ഹാകം വംസേ യാവ ഏകസ്സ ഗബ്ഭസ്സ പതിട്ഠാനം ഹോതി, താവ ദിവാ സാമികം പസ്സിതും ന ലഭതി. സചേ ഏസാ തഥാ കരിസ്സതി, നേസ്സാമി ന’’ന്തി. രാജാ ‘‘കിം, അമ്മ, സക്ഖിസ്സസി ഏവം വത്തിതു’’ന്തി ധീതരം പുച്ഛി. സാ ‘‘ആമ താതാ’’തി ആഹ. തതോ ഓക്കാകരാജാ മദ്ദരഞ്ഞോ ബഹും ധനം ദത്വാ തം ആദായ പക്കാമി. മദ്ദരാജാപി മഹന്തേന പരിവാരേന ധീതരം ഉയ്യോജേസി.

    Sīlavatī devī paṇḍitattā ‘‘ko jānāti, kiṃ bhavissatī’’ti ekāhadvīhaccayena maddarājānaṃ āha – ‘‘mahārāja, suṇisaṃ daṭṭhukāmāmhī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā taṃ pakkosāpesi. Pabhāvatī sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitā dhātigaṇaparivutā āgantvā sassuṃ vandi. Sā taṃ disvā cintesi – ‘‘ayaṃ kumārikā abhirūpā, mayhaṃ putto virūpo. Sace esā taṃ passissati, ekāhampi avasitvā palāyissati, upāyaṃ karissāmī’’ti. Sā maddarājānaṃ āmantetvā, ‘‘mahārāja, suṇisā me puttassa anucchavikā, apica kho pana amhākaṃ kulapaveṇiyā āgataṃ cārittaṃ atthi, sace ayaṃ tasmiṃ cāritte vattissati, nessāmi na’’nti āha. ‘‘Kiṃ pana vo cāritta’’nti. ‘‘Amhākaṃ vaṃse yāva ekassa gabbhassa patiṭṭhānaṃ hoti, tāva divā sāmikaṃ passituṃ na labhati. Sace esā tathā karissati, nessāmi na’’nti. Rājā ‘‘kiṃ, amma, sakkhissasi evaṃ vattitu’’nti dhītaraṃ pucchi. Sā ‘‘āma tātā’’ti āha. Tato okkākarājā maddarañño bahuṃ dhanaṃ datvā taṃ ādāya pakkāmi. Maddarājāpi mahantena parivārena dhītaraṃ uyyojesi.

    ഓക്കാകോ കുസാവതിം ഗന്ത്വാ നഗരം അലങ്കാരാപേത്വാ സബ്ബബന്ധനാനി മോചേത്വാ പുത്തസ്സ അഭിസേകം കത്വാ രജ്ജം ദത്വാ പഭാവതിം അഗ്ഗമഹേസിം കാരേത്വാ നഗരേ ‘‘കുസരാജസ്സ ആണാ’’തി ഭേരിം ചരാപേസി. സകലജമ്ബുദീപതലേ രാജാനോ യേസം ധീതരോ അത്ഥി, തേ കുസരഞ്ഞോ ധീതരോ പഹിണിംസു . യേസം പുത്താ അത്ഥി, തേ തേന സദ്ധിം മിത്തഭാവം ആകങ്ഖന്താ പുത്തേ ഉപട്ഠാകേ കത്വാ പഹിണിംസു. ബോധിസത്തസ്സ നാടകപരിവാരോ മഹാ അഹോസി, മഹന്തേന യസേന രജ്ജം കാരേസി. സോ പഭാവതിം ദിവാ പസ്സിതും ന ലഭതി, സാപി തം ദിവാ പസ്സിതും ന ലഭതി, ഉഭിന്നം രത്തിദസ്സനമേവ ഹോതി. തത്ഥ പഭാവതിയാ സരീരപ്പഭാപി അബ്ബോഹാരികാ അഹോസി. ബോധിസത്തോ സിരിഗബ്ഭതോ രത്തിംയേവ നിക്ഖമതി.

    Okkāko kusāvatiṃ gantvā nagaraṃ alaṅkārāpetvā sabbabandhanāni mocetvā puttassa abhisekaṃ katvā rajjaṃ datvā pabhāvatiṃ aggamahesiṃ kāretvā nagare ‘‘kusarājassa āṇā’’ti bheriṃ carāpesi. Sakalajambudīpatale rājāno yesaṃ dhītaro atthi, te kusarañño dhītaro pahiṇiṃsu . Yesaṃ puttā atthi, te tena saddhiṃ mittabhāvaṃ ākaṅkhantā putte upaṭṭhāke katvā pahiṇiṃsu. Bodhisattassa nāṭakaparivāro mahā ahosi, mahantena yasena rajjaṃ kāresi. So pabhāvatiṃ divā passituṃ na labhati, sāpi taṃ divā passituṃ na labhati, ubhinnaṃ rattidassanameva hoti. Tattha pabhāvatiyā sarīrappabhāpi abbohārikā ahosi. Bodhisatto sirigabbhato rattiṃyeva nikkhamati.

    സോ കതിപാഹച്ചയേന പഭാവതിം ദിവാ ദട്ഠുകാമോ മാതുയാ ആരോചേസി. സാ ‘‘മാ തേ താത, രുച്ചി, യാവ ഏകം പുത്തം ലഭസി, താവ ആഗമേഹീ’’തി, പടിക്ഖിപി. സോ പുനപ്പുനം യാചിയേവ. അഥ നം സാ ആഹ – ‘‘തേന ഹി ഹത്ഥിസാലം ഗന്ത്വാ ഹത്ഥിമേണ്ഡവേസേന തിട്ഠ, അഹം തം തത്ഥ ആനേസ്സാമി, അഥ നം അക്ഖീനി പൂരേത്വാ ഓലോകേയ്യാസി, മാ ച അത്താനം ജാനാപേഹീ’’തി. സോ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ ഹത്ഥിസാലം അഗമാസി. അഥസ്സ മാതാ ഹത്ഥിസാലം അലങ്കാരാപേത്വാ പഭാവതിം ‘‘ഏഹി സാമികസ്സ ഹത്ഥിനോ പസ്സാമാ’’തി തത്ഥ നേത്വാ ‘‘അയം ഹത്ഥീ അസുകോ നാമ, അയം ഹത്ഥീ അസുകോ നാമാ’’തി തസ്സാ ദസ്സേസി. തത്ഥ തം രാജാ മാതു പച്ഛതോ ഗച്ഛന്തിം ദിസ്വാ ഹത്ഥിഗോപകവേസേന ഹത്ഥിഛകണപിണ്ഡേന പിട്ഠിയം പഹരി. സാ കുദ്ധാ ‘‘രഞ്ഞോ കഥേത്വാ തേ ഹത്ഥം ഛിന്ദാപേസ്സാമീ’’തി വത്വാ ദേവിം ഉജ്ഝാപേസി. രാജമാതാ ‘‘മാ അമ്മ കുജ്ഝീ’’തി സുണിസം സഞ്ഞാപേത്വാ പിട്ഠിം പരിമജ്ജി. പുനപി രാജാ തം ദട്ഠുകാമോ ഹുത്വാ അസ്സസാലായ അസ്സഗോപകവേസേന തം ദിസ്വാ തഥേവ അസ്സഛകണപിണ്ഡേന പഹരി. തദാപി തം കുദ്ധം സസ്സു സഞ്ഞാപേസി.

    So katipāhaccayena pabhāvatiṃ divā daṭṭhukāmo mātuyā ārocesi. Sā ‘‘mā te tāta, rucci, yāva ekaṃ puttaṃ labhasi, tāva āgamehī’’ti, paṭikkhipi. So punappunaṃ yāciyeva. Atha naṃ sā āha – ‘‘tena hi hatthisālaṃ gantvā hatthimeṇḍavesena tiṭṭha, ahaṃ taṃ tattha ānessāmi, atha naṃ akkhīni pūretvā olokeyyāsi, mā ca attānaṃ jānāpehī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā hatthisālaṃ agamāsi. Athassa mātā hatthisālaṃ alaṅkārāpetvā pabhāvatiṃ ‘‘ehi sāmikassa hatthino passāmā’’ti tattha netvā ‘‘ayaṃ hatthī asuko nāma, ayaṃ hatthī asuko nāmā’’ti tassā dassesi. Tattha taṃ rājā mātu pacchato gacchantiṃ disvā hatthigopakavesena hatthichakaṇapiṇḍena piṭṭhiyaṃ pahari. Sā kuddhā ‘‘rañño kathetvā te hatthaṃ chindāpessāmī’’ti vatvā deviṃ ujjhāpesi. Rājamātā ‘‘mā amma kujjhī’’ti suṇisaṃ saññāpetvā piṭṭhiṃ parimajji. Punapi rājā taṃ daṭṭhukāmo hutvā assasālāya assagopakavesena taṃ disvā tatheva assachakaṇapiṇḍena pahari. Tadāpi taṃ kuddhaṃ sassu saññāpesi.

    പുനേകദിവസേ പഭാവതീ മഹാസത്തം പസ്സിതുകാമാ ഹുത്വാ സസ്സുയാ ആരോചേത്വാ ‘‘അലം മാ തേ രുച്ചീ’’തി പടിക്ഖിത്താപി പുനപ്പുനം യാചി. അഥ നം സാ ആഹ – ‘‘തേന ഹി സ്വേ മമ പുത്തോ നഗരം പദക്ഖിണം കരിസ്സതി, ത്വം സീഹപഞ്ജരം വിവരിത്വാ തം പസ്സേയ്യാസീ’’തി. ഏവഞ്ച പന വത്വാ പുനദിവസേ നഗരം അലങ്കാരാപേത്വാ ജയമ്പതികുമാരം രാജവേസം ഗാഹാപേത്വാ ഹത്ഥിപിട്ഠേ നിസീദാപേത്വാ ബോധിസത്തം പച്ഛിമാസനേ നിസീദാപേത്വാ നഗരം പദക്ഖിണം കാരാപേസി. സാ പഭാവതിം ആദായ സീഹപഞ്ജരേ ഠത്വാ ‘‘പസ്സ തവ സാമികസ്സ സിരിസോഭഗ്ഗ’’ന്തി ആഹ. സാ ‘‘അനുച്ഛവികോ മേ സാമികോ ലദ്ധോ’’തി അത്തമനാ അഹോസി. തം ദിവസം പന മഹാസത്തോ ഹത്ഥിമേണ്ഡവേസേന ജയമ്പതിസ്സ പച്ഛിമാസനേ നിസീദിത്വാ യഥാധിപ്പായേന പഭാവതിം ഓലോകേന്തോ ഹത്ഥവികാരാദിവസേന ചിത്തരുചിയാ കേളിം ദസ്സേസി. ഹത്ഥിമ്ഹി അതിക്കന്തേ രാജമാതാ പഭാവതിം പുച്ഛി – ‘‘ദിട്ഠോ തേ, അമ്മ, സാമികോ’’തി. ‘‘ആമ അയ്യേ, പച്ഛിമാസനേ പനസ്സ നിസിന്നോ ഹത്ഥിമേണ്ഡോ അതിവിയ ദുബ്ബിനീതോ, മയ്ഹം ഹത്ഥവികാരാദീനി ദസ്സേസി, കസ്മാ ഏവരൂപം അലക്ഖികം രഞ്ഞോ പച്ഛിമാസനേ നിസീദാപേസും, നീഹരാപേഹി ന’’ന്തി? ‘‘അമ്മ, രഞ്ഞോ പച്ഛിമാസനേ രക്ഖാ നാമ ഇച്ഛിതബ്ബാ’’തി.

    Punekadivase pabhāvatī mahāsattaṃ passitukāmā hutvā sassuyā ārocetvā ‘‘alaṃ mā te ruccī’’ti paṭikkhittāpi punappunaṃ yāci. Atha naṃ sā āha – ‘‘tena hi sve mama putto nagaraṃ padakkhiṇaṃ karissati, tvaṃ sīhapañjaraṃ vivaritvā taṃ passeyyāsī’’ti. Evañca pana vatvā punadivase nagaraṃ alaṅkārāpetvā jayampatikumāraṃ rājavesaṃ gāhāpetvā hatthipiṭṭhe nisīdāpetvā bodhisattaṃ pacchimāsane nisīdāpetvā nagaraṃ padakkhiṇaṃ kārāpesi. Sā pabhāvatiṃ ādāya sīhapañjare ṭhatvā ‘‘passa tava sāmikassa sirisobhagga’’nti āha. Sā ‘‘anucchaviko me sāmiko laddho’’ti attamanā ahosi. Taṃ divasaṃ pana mahāsatto hatthimeṇḍavesena jayampatissa pacchimāsane nisīditvā yathādhippāyena pabhāvatiṃ olokento hatthavikārādivasena cittaruciyā keḷiṃ dassesi. Hatthimhi atikkante rājamātā pabhāvatiṃ pucchi – ‘‘diṭṭho te, amma, sāmiko’’ti. ‘‘Āma ayye, pacchimāsane panassa nisinno hatthimeṇḍo ativiya dubbinīto, mayhaṃ hatthavikārādīni dassesi, kasmā evarūpaṃ alakkhikaṃ rañño pacchimāsane nisīdāpesuṃ, nīharāpehi na’’nti? ‘‘Amma, rañño pacchimāsane rakkhā nāma icchitabbā’’ti.

    സാ ചിന്തേസി – ‘‘അയം ഹത്ഥിമേണ്ഡോ അതിവിയ നിബ്ഭയോ, രാജാനം ‘രാജാ’തിപി ന മഞ്ഞതി, കിം നു ഖോ ഏസോവ കുസരാജാ, അദ്ധാ ഹി ഏസോ അതിവിയ വിരൂപോ ഏവ ഭവിസ്സതി, തേനേവ മം ന ദസ്സേന്തീ’’തി. സാ ഖുജ്ജം കണ്ണമൂലേ ആഹ – ‘‘അമ്മ, ഗച്ഛ താവ ജാനാഹി, കിം പുരിമാസനേ നിസിന്നകോ രാജാ, ഉദാഹു പച്ഛിമാസനേ’’തി? ‘‘കഥം പനാഹം ജാനിസ്സാമീ’’തി. ‘‘സചേ ഹി സോ രാജാ ഭവിസ്സതി, പഠമതരം ഹത്ഥിപിട്ഠിതോ ഓതരിസ്സതി, ഇമായ സഞ്ഞായ ജാനാഹീ’’തി. സാ ഗന്ത്വാ ഏകമന്തേ ഠിതാ പഠമം മഹാസത്തം ഓതരന്തം അദ്ദസ, പച്ഛാ ജയമ്പതികുമാരം. മഹാസത്തോപി ഇതോ ചിതോ ച ഓലോകേന്തോ ഖുജ്ജം ദിസ്വാ ‘‘ഇമിനാ നാമ കാരണേന ഏസാ ആഗതാ ഭവിസ്സതീ’’തി ഞത്വാ തം പക്കോസാപേത്വാ ‘‘ഇമം അന്തരം പഭാവതിയാ മാ കഥേഹീ’’തി ദള്ഹം വത്വാ ഉയ്യോജേസി. സാ ഗന്ത്വാ ‘‘പുരിമാസനേ നിസിന്നോ പഠമം ഓതരീ’’തി ആഹ. പഭാവതീ തസ്സാ വചനം സദ്ദഹി.

    Sā cintesi – ‘‘ayaṃ hatthimeṇḍo ativiya nibbhayo, rājānaṃ ‘rājā’tipi na maññati, kiṃ nu kho esova kusarājā, addhā hi eso ativiya virūpo eva bhavissati, teneva maṃ na dassentī’’ti. Sā khujjaṃ kaṇṇamūle āha – ‘‘amma, gaccha tāva jānāhi, kiṃ purimāsane nisinnako rājā, udāhu pacchimāsane’’ti? ‘‘Kathaṃ panāhaṃ jānissāmī’’ti. ‘‘Sace hi so rājā bhavissati, paṭhamataraṃ hatthipiṭṭhito otarissati, imāya saññāya jānāhī’’ti. Sā gantvā ekamante ṭhitā paṭhamaṃ mahāsattaṃ otarantaṃ addasa, pacchā jayampatikumāraṃ. Mahāsattopi ito cito ca olokento khujjaṃ disvā ‘‘iminā nāma kāraṇena esā āgatā bhavissatī’’ti ñatvā taṃ pakkosāpetvā ‘‘imaṃ antaraṃ pabhāvatiyā mā kathehī’’ti daḷhaṃ vatvā uyyojesi. Sā gantvā ‘‘purimāsane nisinno paṭhamaṃ otarī’’ti āha. Pabhāvatī tassā vacanaṃ saddahi.

    മഹാസത്തോപി പുന ദട്ഠുകാമോ ഹുത്വാ മാതരം യാചി. സാ പടിക്ഖിപിതും അസക്കോന്തീ ‘‘തേന ഹി അഞ്ഞാതകവേസേന ഉയ്യാനം ഗച്ഛാഹീ’’തി ആഹ. സോ ഉയ്യാനം ഗന്ത്വാ പോക്ഖരണിയം ഗലപ്പമാണം ഉദകം പവിസിത്വാ പദുമിനിപത്തേന സീസം ഛാദേത്വാ പുപ്ഫിതപദുമേന മുഖം ആവരിത്വാ അട്ഠാസി. മാതാപിസ്സ പഭാവതിം ഉയ്യാനം നേത്വാ സായന്ഹസമയേ ‘‘ഇമേ രുക്ഖേ പസ്സ, സകുണേ പസ്സ, മിഗേ പസ്സാ’’തി പലോഭയമാനാ പോക്ഖരണീതീരം പായാസി. സാ പഞ്ചവിധപദുമസഞ്ഛന്നം പോക്ഖരണിം ദിസ്വാ ന്ഹായിതുകാമാ പരിചാരികാഹി സദ്ധിം പോക്ഖരണിം ഓതരിത്വാ കീളന്തീ തം പദുമം ദിസ്വാ വിചിനിതുകാമാ ഹത്ഥം പസാരേസി. അഥ നം രാജാ പദുമിനിപത്തം അപനേത്വാ ‘‘അഹം കുസരാജാ’’തി വത്വാ ഹത്ഥേ ഗണ്ഹി. സാ തസ്സ മുഖം ദിസ്വാ ‘‘യക്ഖോ മം ഗണ്ഹീ’’തി വിരവിത്വാ തത്ഥേവ വിസഞ്ഞിതം പത്താ. അഥസ്സാ രാജാ ഹത്ഥം മുഞ്ചി. സാ സഞ്ഞം പടിലഭിത്വാ ‘‘കുസരാജാ കിര മം ഹത്ഥേ ഗണ്ഹി, ഇമിനാവാഹം ഹത്ഥിസാലായ ഹത്ഥിഛകണപിണ്ഡേന, അസ്സസാലായ അസ്സഛകണപിണ്ഡേന പഹടാ, അയമേവ മം ഹത്ഥിസ്സ പച്ഛിമാസനേ നിസീദിത്വാ ഉപ്പണ്ഡേസി, കിം മേ ഏവരൂപേന ദുമ്മുഖേന പതിനാ, ഇമം ജഹിത്വാ അഹം ജീവന്തീ അഞ്ഞം പതിം ലഭിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ അത്തനാ സദ്ധിം ആഗതേ അമച്ചേ പക്കോസാപേത്വാ ‘‘മമ യാനവാഹനം സജ്ജം കരോഥ, അജ്ജേവ ഗമിസ്സാമീ’’തി ആഹം . തേ രഞ്ഞോ ആരോചേസും. രാജാ ചിന്തേസി – ‘‘സചേ ഗന്തും ന ലഭിസ്സതി, ഹദയമസ്സാ ഫലിസ്സതി, ഗച്ഛതു പുന തം അത്തനോ ബലേന ആനേസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ അഥസ്സാ ഗമനം അനുജാനി. സാ പിതുനഗരമേവ അഗമാസി.

    Mahāsattopi puna daṭṭhukāmo hutvā mātaraṃ yāci. Sā paṭikkhipituṃ asakkontī ‘‘tena hi aññātakavesena uyyānaṃ gacchāhī’’ti āha. So uyyānaṃ gantvā pokkharaṇiyaṃ galappamāṇaṃ udakaṃ pavisitvā paduminipattena sīsaṃ chādetvā pupphitapadumena mukhaṃ āvaritvā aṭṭhāsi. Mātāpissa pabhāvatiṃ uyyānaṃ netvā sāyanhasamaye ‘‘ime rukkhe passa, sakuṇe passa, mige passā’’ti palobhayamānā pokkharaṇītīraṃ pāyāsi. Sā pañcavidhapadumasañchannaṃ pokkharaṇiṃ disvā nhāyitukāmā paricārikāhi saddhiṃ pokkharaṇiṃ otaritvā kīḷantī taṃ padumaṃ disvā vicinitukāmā hatthaṃ pasāresi. Atha naṃ rājā paduminipattaṃ apanetvā ‘‘ahaṃ kusarājā’’ti vatvā hatthe gaṇhi. Sā tassa mukhaṃ disvā ‘‘yakkho maṃ gaṇhī’’ti viravitvā tattheva visaññitaṃ pattā. Athassā rājā hatthaṃ muñci. Sā saññaṃ paṭilabhitvā ‘‘kusarājā kira maṃ hatthe gaṇhi, imināvāhaṃ hatthisālāya hatthichakaṇapiṇḍena, assasālāya assachakaṇapiṇḍena pahaṭā, ayameva maṃ hatthissa pacchimāsane nisīditvā uppaṇḍesi, kiṃ me evarūpena dummukhena patinā, imaṃ jahitvā ahaṃ jīvantī aññaṃ patiṃ labhissāmī’’ti cintetvā attanā saddhiṃ āgate amacce pakkosāpetvā ‘‘mama yānavāhanaṃ sajjaṃ karotha, ajjeva gamissāmī’’ti āhaṃ . Te rañño ārocesuṃ. Rājā cintesi – ‘‘sace gantuṃ na labhissati, hadayamassā phalissati, gacchatu puna taṃ attano balena ānessāmī’’ti cintetvā athassā gamanaṃ anujāni. Sā pitunagarameva agamāsi.

    മഹാസത്തോപി ഉയ്യാനതോ നഗരം പവിസിത്വാ അലങ്കതപാസാദം അഭിരുഹി. ബോധിസത്തഞ്ഹി സാ പുബ്ബപത്ഥനാവസേന ന ഇച്ഛി, സോപി പുബ്ബകമ്മവസേനേവ വിരൂപോ അഹോസി. അതീതേ കിര ബാരാണസിയം ദ്വാരഗാമേ ഉപരിമവീഥിയാ ച ഹേട്ഠിമവീഥിയാ ച ദ്വേ കുലാനി വസിംസു. ഏകസ്സ കുലസ്സ ദ്വേ പുത്താ അഹേസും. ഏകസ്സ ഏകാവ ധീതാ അഹോസി. ദ്വീസു പുത്തേസു ബോധിസത്തോ കനിട്ഠോ. തം കുമാരികം ജേട്ഠകസ്സ അദംസു. കനിട്ഠോ അദാരഭരണോ ഭാതു സന്തികേയേവ വസി. അഥേകദിവസം തസ്മിം ഘരേ അതിരസകപൂവേ പചിംസു. ബോധിസത്തോ അരഞ്ഞം ഗതോ ഹോതി. തസ്സ പൂവം ഠപേത്വാ അവസേസേ ഭാജേത്വാ ഖാദിംസു. തസ്മിം ഖണേ പച്ചേകബുദ്ധോ ഭിക്ഖായ ഘരദ്വാരം അഗമാസി. ബോധിസത്തസ്സ ഭാതുജായാ ‘‘ചൂളപതിനോ അഞ്ഞം പൂവം പചിസ്സാമീ’’തി തം ഗഹേത്വാ പച്ചേകബുദ്ധസ്സ അദാസി. സോപി തം ഖണഞ്ഞേവ അരഞ്ഞതോ ആഗച്ഛി. അഥ നം സാ ആഹ – ‘‘സാമി, ചിത്തം പസാദേഹി, തവ കോട്ഠാസോ പച്ചേകബുദ്ധസ്സ ദിന്നോ’’തി. സോ ‘‘തവ കോട്ഠാസം ഖാദിത്വാ മമ കോട്ഠാസം ദേസി, അഹം കിം ഖാദിസ്സാമീ’’തി കുദ്ധോ പച്ചേകബുദ്ധം അനുഗന്ത്വാ പത്തതോ പൂവം ഗണ്ഹി. സാ മാതു ഘരം ഗന്ത്വാ നവവിലീനം ചമ്പകപുപ്ഫവണ്ണം സപ്പിം ആഹരിത്വാ പച്ചേകബുദ്ധസ്സ പത്തം പൂരേസി, തം ഓഭാസം മുഞ്ചി. സാ തം ദിസ്വാ പത്ഥനം പട്ഠപേസി – ‘‘ഭന്തേ, ഇമിനാ ദാനബലേന നിബ്ബത്തനിബ്ബത്തട്ഠാനേ മേ സരീരം ഓഭാസജാതം ഹോതു, ഉത്തമരൂപധരാ ച ഭവേയ്യം, ഇമിനാ ച മേ അസപ്പുരിസേന സദ്ധിം ഏകട്ഠാനേ വാസോ മാ അഹോസീ’’തി. ഇതി സാ ഇമിസ്സാ പുബ്ബപത്ഥനായ വസേന തം ന ഇച്ഛി. ബോധിസത്തോപി തം പൂവ തസ്മിം സപ്പിപത്തേ ഓസീദാപേത്വാ പത്ഥനം പട്ഠപേസി – ‘‘ഭന്തേ, ഇമം യോജനസതേ വസന്തിമ്പി ആനേത്വാ മമ പാദപരിചാരികം കാതും സമത്ഥോ ഭവേയ്യ’’ന്തി. തത്ഥ യം സോ കുദ്ധോ ഗന്ത്വാ പൂവം ഗണ്ഹി, തസ്സ പുബ്ബകമ്മസ്സ വസേന വിരൂപോ അഹോസി, പുബ്ബപത്ഥനായ സാ ച തം ന ഇച്ഛീതി.

    Mahāsattopi uyyānato nagaraṃ pavisitvā alaṅkatapāsādaṃ abhiruhi. Bodhisattañhi sā pubbapatthanāvasena na icchi, sopi pubbakammavaseneva virūpo ahosi. Atīte kira bārāṇasiyaṃ dvāragāme uparimavīthiyā ca heṭṭhimavīthiyā ca dve kulāni vasiṃsu. Ekassa kulassa dve puttā ahesuṃ. Ekassa ekāva dhītā ahosi. Dvīsu puttesu bodhisatto kaniṭṭho. Taṃ kumārikaṃ jeṭṭhakassa adaṃsu. Kaniṭṭho adārabharaṇo bhātu santikeyeva vasi. Athekadivasaṃ tasmiṃ ghare atirasakapūve paciṃsu. Bodhisatto araññaṃ gato hoti. Tassa pūvaṃ ṭhapetvā avasese bhājetvā khādiṃsu. Tasmiṃ khaṇe paccekabuddho bhikkhāya gharadvāraṃ agamāsi. Bodhisattassa bhātujāyā ‘‘cūḷapatino aññaṃ pūvaṃ pacissāmī’’ti taṃ gahetvā paccekabuddhassa adāsi. Sopi taṃ khaṇaññeva araññato āgacchi. Atha naṃ sā āha – ‘‘sāmi, cittaṃ pasādehi, tava koṭṭhāso paccekabuddhassa dinno’’ti. So ‘‘tava koṭṭhāsaṃ khāditvā mama koṭṭhāsaṃ desi, ahaṃ kiṃ khādissāmī’’ti kuddho paccekabuddhaṃ anugantvā pattato pūvaṃ gaṇhi. Sā mātu gharaṃ gantvā navavilīnaṃ campakapupphavaṇṇaṃ sappiṃ āharitvā paccekabuddhassa pattaṃ pūresi, taṃ obhāsaṃ muñci. Sā taṃ disvā patthanaṃ paṭṭhapesi – ‘‘bhante, iminā dānabalena nibbattanibbattaṭṭhāne me sarīraṃ obhāsajātaṃ hotu, uttamarūpadharā ca bhaveyyaṃ, iminā ca me asappurisena saddhiṃ ekaṭṭhāne vāso mā ahosī’’ti. Iti sā imissā pubbapatthanāya vasena taṃ na icchi. Bodhisattopi taṃ pūva tasmiṃ sappipatte osīdāpetvā patthanaṃ paṭṭhapesi – ‘‘bhante, imaṃ yojanasate vasantimpi ānetvā mama pādaparicārikaṃ kātuṃ samattho bhaveyya’’nti. Tattha yaṃ so kuddho gantvā pūvaṃ gaṇhi, tassa pubbakammassa vasena virūpo ahosi, pubbapatthanāya sā ca taṃ na icchīti.

    സോ പഭാവതിയാ ഗതായ സോകപ്പത്തോ അഹോസി, നാനാകാരേഹി പരിചാരയമാനാപി നം സേസിത്ഥിയോ ഓലോകാപേതുമ്പി നാസക്ഖിംസു, , പഭാവതിരഹിതമസ്സ സകലമ്പി നിവേസനം തുച്ഛം വിയ ഖായി. സോ ‘‘ഇദാനി സാഗലനഗരം പത്താ ഭവിസ്സതീ’’തി പച്ചൂസസമയേ മാതു സന്തികം ഗന്ത്വാ, ‘‘അമ്മ, അഹം പഭാവതിം ആനേസ്സാമി, തുമ്ഹേ രജ്ജം അനുസാസഥാ’’തി വദന്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –

    So pabhāvatiyā gatāya sokappatto ahosi, nānākārehi paricārayamānāpi naṃ sesitthiyo olokāpetumpi nāsakkhiṃsu, , pabhāvatirahitamassa sakalampi nivesanaṃ tucchaṃ viya khāyi. So ‘‘idāni sāgalanagaraṃ pattā bhavissatī’’ti paccūsasamaye mātu santikaṃ gantvā, ‘‘amma, ahaṃ pabhāvatiṃ ānessāmi, tumhe rajjaṃ anusāsathā’’ti vadanto paṭhamaṃ gāthamāha –

    .

    1.

    ‘‘ഇദം തേ രട്ഠം സധനം സയോഗ്ഗം, സകായുരം സബ്ബകാമൂപപന്നം;

    ‘‘Idaṃ te raṭṭhaṃ sadhanaṃ sayoggaṃ, sakāyuraṃ sabbakāmūpapannaṃ;

    ഇദം തേ രജ്ജം അനുസാസ അമ്മ, ഗച്ഛാമഹം യത്ഥ പിയാ പഭാവതീ’’തി.

    Idaṃ te rajjaṃ anusāsa amma, gacchāmahaṃ yattha piyā pabhāvatī’’ti.

    തത്ഥ സയോഗ്ഗന്തി ഹത്ഥിയോഗ്ഗാദിസഹിതം. സകായുരന്തി സപഞ്ചരാജകകുധഭണ്ഡം. അനുസാസ, അമ്മാതി സോ കിര പുരിസസ്സ രജ്ജം ദത്വാ പുന ഗണ്ഹനം നാമ ന യുത്തന്തി പിതു വാ ഭാതു വാ അനിയ്യാദേത്വാ മാതു നിയ്യാദേന്തോ ഏവമാഹ.

    Tattha sayogganti hatthiyoggādisahitaṃ. Sakāyuranti sapañcarājakakudhabhaṇḍaṃ. Anusāsa, ammāti so kira purisassa rajjaṃ datvā puna gaṇhanaṃ nāma na yuttanti pitu vā bhātu vā aniyyādetvā mātu niyyādento evamāha.

    സാ തസ്സ കഥം സുത്വാ ‘‘തേന ഹി, താത, അപ്പമത്തോ ഭവേയ്യാസി, മാതുഗാമോ നാമ അപരിസുദ്ധഹദയോ’’തി വത്വാ നാനഗ്ഗരസഭോജനസ്സ സുവണ്ണകരോടിം പൂരേത്വാ ‘‘ഇദം അന്തരാമഗ്ഗേ ഭുഞ്ജേയ്യാസീ’’തി വത്വാ ഉയ്യോജേസി. സോ തം ആദായ മാതരം വന്ദിത്വാ തിക്ഖത്തും പദക്ഖിണം കത്വാ ‘‘ജീവന്തോ പുന തുമ്ഹേ പസ്സിസ്സാമീ’’തി വത്വാ സിരിഗബ്ഭം പവിസിത്വാ പഞ്ചാവുധം സന്നയ്ഹിത്വാ ഭത്തകരോടിയാ സദ്ധിം കഹാപണസഹസ്സം പസിബ്ബകേ കത്വാ കോകനുദഞ്ച വീണം ആദായ നഗരാ നിക്ഖമിത്വാ മഗ്ഗം പടിപജ്ജിത്വാ മഹബ്ബലോ മഹാഥാമോ യാവ മജ്ഝന്ഹികാ പണ്ണാസ യോജനാനി ഗന്ത്വാ ഭത്തം ഭുഞ്ജിത്വാ സേസദിവസഭാഗേന പുന പണ്ണാസ യോജനാനി ഗന്ത്വാ ഏകാഹേനേവ യോജനസതികം മഗ്ഗം ഖേപേത്വാ സായന്ഹസമയേ ന്ഹത്വാ സാഗലനഗരം പാവിസി. തസ്മിം പവിട്ഠമത്തേയേവ തസ്സ തേജേന പഭാവതീ സയനപിട്ഠേ സണ്ഠാതും അസക്കോന്തീ ഓതരിത്വാ ഭൂമിയം നിപജ്ജി. ബോധിസത്തം കിലന്തിന്ദ്രിയം വീഥിയാ ഗച്ഛന്തം അഞ്ഞതരാ ഇത്ഥീ ദിസ്വാ പക്കോസാപേത്വാ നിസീദാപേത്വാ പാദേ ധോവാപേത്വാ സയനം ദാപേസി. സോ കിലന്തകായോ നിപജ്ജിത്വാ നിദ്ദം ഓക്കമി.

    Sā tassa kathaṃ sutvā ‘‘tena hi, tāta, appamatto bhaveyyāsi, mātugāmo nāma aparisuddhahadayo’’ti vatvā nānaggarasabhojanassa suvaṇṇakaroṭiṃ pūretvā ‘‘idaṃ antarāmagge bhuñjeyyāsī’’ti vatvā uyyojesi. So taṃ ādāya mātaraṃ vanditvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā ‘‘jīvanto puna tumhe passissāmī’’ti vatvā sirigabbhaṃ pavisitvā pañcāvudhaṃ sannayhitvā bhattakaroṭiyā saddhiṃ kahāpaṇasahassaṃ pasibbake katvā kokanudañca vīṇaṃ ādāya nagarā nikkhamitvā maggaṃ paṭipajjitvā mahabbalo mahāthāmo yāva majjhanhikā paṇṇāsa yojanāni gantvā bhattaṃ bhuñjitvā sesadivasabhāgena puna paṇṇāsa yojanāni gantvā ekāheneva yojanasatikaṃ maggaṃ khepetvā sāyanhasamaye nhatvā sāgalanagaraṃ pāvisi. Tasmiṃ paviṭṭhamatteyeva tassa tejena pabhāvatī sayanapiṭṭhe saṇṭhātuṃ asakkontī otaritvā bhūmiyaṃ nipajji. Bodhisattaṃ kilantindriyaṃ vīthiyā gacchantaṃ aññatarā itthī disvā pakkosāpetvā nisīdāpetvā pāde dhovāpetvā sayanaṃ dāpesi. So kilantakāyo nipajjitvā niddaṃ okkami.

    അഥ സാ തസ്മിം നിദ്ദമുപഗതേ ഭത്തം സമ്പാദേത്വാ തം പബോധേത്വാ ഭത്തം ഭോജേസി. സോ തുട്ഠോ തസ്സാ സദ്ധിം ഭത്തകരോടിയാ കഹാപണസഹസ്സം അദാസി. സോ പഞ്ചാവുധം തത്ഥേവ ഠപേത്വാ ‘‘ഗന്തബ്ബട്ഠാനം മേ അത്ഥീ’’തി വത്വാ വീണം ആദായ ഹത്ഥിസാലം ഗന്ത്വാ ‘‘അജ്ജ മേ ഇധ വസിതും ദേഥ, ഗന്ധബ്ബം വോ കരിസ്സാമീ’’തി വത്വാ ഹത്ഥിഗോപകേഹി അനുഞ്ഞാതോ ഏകമന്തേ നിപജ്ജിത്വാ ഥോകം നിദ്ദായിത്വാ പടിപ്പസ്സദ്ധദരഥോ ഉട്ഠായ വീണം മുഞ്ചിത്വാ ‘‘സാഗലനഗരവാസിനോ ഇമം സദ്ദം സുണന്തൂ’’തി വീണം വാദേന്തോ ഗായി. പഭാവതീ ഭൂമിയം നിപന്നാ തം സദ്ദം സുത്വാവ ‘‘അയം ന അഞ്ഞസ്സ വീണാസദ്ദോ, നിസ്സംസയം കുസരാജാ മമത്ഥായ ആഗതോ’’തി അഞ്ഞാസി. മദ്ദരാജാപി തം സദ്ദം സുത്വാ ‘‘അതിവിയ മധുരം വാദേതി, സ്വേ ഏതം പക്കോസാപേത്വാ മമ ഗന്ധബ്ബം കാരേസ്സാമീ’’തി ചിന്തേസി.

    Atha sā tasmiṃ niddamupagate bhattaṃ sampādetvā taṃ pabodhetvā bhattaṃ bhojesi. So tuṭṭho tassā saddhiṃ bhattakaroṭiyā kahāpaṇasahassaṃ adāsi. So pañcāvudhaṃ tattheva ṭhapetvā ‘‘gantabbaṭṭhānaṃ me atthī’’ti vatvā vīṇaṃ ādāya hatthisālaṃ gantvā ‘‘ajja me idha vasituṃ detha, gandhabbaṃ vo karissāmī’’ti vatvā hatthigopakehi anuññāto ekamante nipajjitvā thokaṃ niddāyitvā paṭippassaddhadaratho uṭṭhāya vīṇaṃ muñcitvā ‘‘sāgalanagaravāsino imaṃ saddaṃ suṇantū’’ti vīṇaṃ vādento gāyi. Pabhāvatī bhūmiyaṃ nipannā taṃ saddaṃ sutvāva ‘‘ayaṃ na aññassa vīṇāsaddo, nissaṃsayaṃ kusarājā mamatthāya āgato’’ti aññāsi. Maddarājāpi taṃ saddaṃ sutvā ‘‘ativiya madhuraṃ vādeti, sve etaṃ pakkosāpetvā mama gandhabbaṃ kāressāmī’’ti cintesi.

    ബോധിസത്തോ ‘‘ന സക്കാ ഇധ വസമാനേന പഭാവതീ ദട്ഠും, അട്ഠാനമേത’’ന്തി പാതോവ നിക്ഖമിത്വാ സായം ഭുത്തഗേഹേയേവ പാതരാസം ഭുഞ്ജിത്വാ വീണം ഠപേത്വാ രാജകുമ്ഭകാരസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ തസ്സ അന്തേവാസികഭാവം ഉപഗന്ത്വാ ഏകദിവസേനേവ ഘരം മത്തികായ പൂരേത്വാ ‘‘ഭാജനാനി കരോമി ആചരിയാ’’തി വത്വാ, ‘‘ആമ, കാരോഹീ’’തി വുത്തേ ഏകം മത്തികാപിണ്ഡം ചക്കേ ഠപേത്വാ ചക്കം ആവിഞ്ഛി, സകിം ആവിദ്ധമേവ യാവ മജ്ഝന്ഹികാതിക്കമാ ഭമിയേവ. സോ നാനാവണ്ണാനി ഖുദ്ദകമഹന്താനി ഭാജനാനി കത്വാ പഭാവതിയാ അത്ഥായ ഭാജനം കരോന്തോ നാനാരൂപാനി സമുട്ഠാപേസി. ബോധിസത്താനഞ്ഹി അധിപ്പായോ നാമ സമിജ്ഝതി, ‘‘താനി രൂപാനി പഭാവതീയേവ പസ്സതൂ’’തി അധിട്ഠാസി. സോ സബ്ബഭാജനാനി സുക്ഖാപേത്വാ പചിത്വാ ഗേഹം പൂരേസി. കുമ്ഭകാരോ നാനാഭാജനാനി ഗഹേത്വാ രാജകുലം അഗമാസി. രാജാ ദിസ്വാ ‘‘കേനിമാനി കതാനീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘മയാ, ദേവാ’’തി. ‘‘അഹം തയാ കതാനി ജാനാമി, കഥേഹി, കേന കതാനീ’’തി? ‘‘അന്തേവാസികേന മേ ദേവാ’’തി. ‘‘ന തേ സോ അന്തേവാസീ, ആചരിയോ തേ സോ, ത്വം തസ്സ സന്തികേ സിപ്പം സിക്ഖ, ഇതോ പട്ഠായ ച സോ മമ ധീതാനം ഭാജനാനി കരോതു, ഇമഞ്ചസ്സ സഹസ്സം ദേഹീ’’തി സഹസ്സം ദാപേത്വാ ‘‘നാനാവണ്ണാനി ഇമാനി ഖുദ്ദകഭാജനാനി മമ ധീതാനം ദേഹീ’’തി ആഹ.

    Bodhisatto ‘‘na sakkā idha vasamānena pabhāvatī daṭṭhuṃ, aṭṭhānameta’’nti pātova nikkhamitvā sāyaṃ bhuttageheyeva pātarāsaṃ bhuñjitvā vīṇaṃ ṭhapetvā rājakumbhakārassa santikaṃ gantvā tassa antevāsikabhāvaṃ upagantvā ekadivaseneva gharaṃ mattikāya pūretvā ‘‘bhājanāni karomi ācariyā’’ti vatvā, ‘‘āma, kārohī’’ti vutte ekaṃ mattikāpiṇḍaṃ cakke ṭhapetvā cakkaṃ āviñchi, sakiṃ āviddhameva yāva majjhanhikātikkamā bhamiyeva. So nānāvaṇṇāni khuddakamahantāni bhājanāni katvā pabhāvatiyā atthāya bhājanaṃ karonto nānārūpāni samuṭṭhāpesi. Bodhisattānañhi adhippāyo nāma samijjhati, ‘‘tāni rūpāni pabhāvatīyeva passatū’’ti adhiṭṭhāsi. So sabbabhājanāni sukkhāpetvā pacitvā gehaṃ pūresi. Kumbhakāro nānābhājanāni gahetvā rājakulaṃ agamāsi. Rājā disvā ‘‘kenimāni katānī’’ti pucchi. ‘‘Mayā, devā’’ti. ‘‘Ahaṃ tayā katāni jānāmi, kathehi, kena katānī’’ti? ‘‘Antevāsikena me devā’’ti. ‘‘Na te so antevāsī, ācariyo te so, tvaṃ tassa santike sippaṃ sikkha, ito paṭṭhāya ca so mama dhītānaṃ bhājanāni karotu, imañcassa sahassaṃ dehī’’ti sahassaṃ dāpetvā ‘‘nānāvaṇṇāni imāni khuddakabhājanāni mama dhītānaṃ dehī’’ti āha.

    സോ താനി താസം സന്തികം നേത്വാ ‘‘ഇമാനി വോ കീളനത്ഥായ ഖുദ്ദകഭാജനാനീ’’തി ആഹ. താ സബ്ബാ ആഗമിംസു. കുമ്ഭകാരോ മഹാസത്തേന പഭാവതിയാ അത്ഥായ കതഭാജനമേവ തസ്സാ അദാസി. സാ ച ഭാജനം ഗഹേത്വാ തത്ഥ അത്തനോ ച മഹാസത്തസ്സ ച ഖുജ്ജായ ച രൂപം പസ്സിത്വാ ‘‘ഇദം ന അഞ്ഞേന കതം, കുസരാജേനേവ കത’’ന്തി ഞത്വാ കുജ്ഝിത്വാ ഭൂമിയം ഖിപിത്വാ ‘‘ഇമിനാ മയ്ഹം അത്ഥോ നത്ഥി, ഇച്ഛന്താനം ദേഹീ’’തി ആഹ. അഥസ്സാ ഭഗിനിയോ കുദ്ധഭാവം ഞത്വാ ‘‘ഖുദ്ദകഭാജനം കുസരഞ്ഞാ കതന്തി മഞ്ഞസി, ഇദം തേന ന കതം, കുമ്ഭകാരേനേവ കതം, ഗണ്ഹാഹി ന’’ന്തി അവഹസിംസു. സാ തേന കതഭാവം തസ്സ ച ആഗതഭാവം താസം ന കഥേസി. കുമ്ഭകാരോ സഹസ്സം ബോധിസത്തസ്സ ദത്വാ ‘‘താത, രാജാ തേ തുട്ഠോ, ഇതോ കിര പട്ഠായ രാജധീതാനം ഭാജനാനി കരേയ്യാസി, അഹം താസം ഹരിസ്സാമീ’’തി ആഹ.

    So tāni tāsaṃ santikaṃ netvā ‘‘imāni vo kīḷanatthāya khuddakabhājanānī’’ti āha. Tā sabbā āgamiṃsu. Kumbhakāro mahāsattena pabhāvatiyā atthāya katabhājanameva tassā adāsi. Sā ca bhājanaṃ gahetvā tattha attano ca mahāsattassa ca khujjāya ca rūpaṃ passitvā ‘‘idaṃ na aññena kataṃ, kusarājeneva kata’’nti ñatvā kujjhitvā bhūmiyaṃ khipitvā ‘‘iminā mayhaṃ attho natthi, icchantānaṃ dehī’’ti āha. Athassā bhaginiyo kuddhabhāvaṃ ñatvā ‘‘khuddakabhājanaṃ kusaraññā katanti maññasi, idaṃ tena na kataṃ, kumbhakāreneva kataṃ, gaṇhāhi na’’nti avahasiṃsu. Sā tena katabhāvaṃ tassa ca āgatabhāvaṃ tāsaṃ na kathesi. Kumbhakāro sahassaṃ bodhisattassa datvā ‘‘tāta, rājā te tuṭṭho, ito kira paṭṭhāya rājadhītānaṃ bhājanāni kareyyāsi, ahaṃ tāsaṃ harissāmī’’ti āha.

    സോ ‘‘ഇധാപി വസന്തേന ന സക്കാ പഭാവതീ ദട്ഠു’’ന്തി തം സഹസ്സം തസ്സേവ ദത്വാ രാജുപട്ഠാകസ്സ നളകാരസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ തസ്സ അന്തേവാസികോ ഹുത്വാ പഭാവതിയാ അത്ഥായ താലവണ്ടം കത്വാ തത്ഥേവ സേതച്ഛത്തഞ്ച ആപാനഭൂമിഞ്ച വത്ഥം ഗഹേത്വാ ഠിതം പഭാവതിഞ്ചാതി നാനാരൂപാനി ദസ്സേസി. നളകാരോ തഞ്ച അഞ്ഞഞ്ച തേന കതഭണ്ഡകം ആദായ രാജകുലം അഗമാസി. രാജാ ദിസ്വാ ‘‘കേനിമാനി കതാനീ’’തി പുച്ഛിത്വാ പുരിമനയേനേവ സഹസ്സം ദത്വാ ‘‘ഇമാനി നളകാരഭണ്ഡാനി മമ ധീതാനം ദേഹീ’’തി ആഹ. സോപി ബോധിസത്തേന പഭാവതിയാ അത്ഥായ കതം താലവണ്ടം തസ്സായേവ അദാസി. തത്രപി രൂപാനി അഞ്ഞോ ജനോ ന പസ്സതി, പഭാവതീ പന ദിസ്വാ കുസരഞ്ഞാ കതഭാവം ഞത്വാ ‘‘ഗണ്ഹിതുകാമാ ഗണ്ഹന്തൂ’’തി കുദ്ധാ ഭൂമിയം ഖിപി . അഥ നം സേസാ അവഹസിംസു. നളകാരോ സഹസ്സം ആഹരിത്വാ ബോധിസത്തസ്സ ദത്വാ തം പവത്തിം ആരോചേസി.

    So ‘‘idhāpi vasantena na sakkā pabhāvatī daṭṭhu’’nti taṃ sahassaṃ tasseva datvā rājupaṭṭhākassa naḷakārassa santikaṃ gantvā tassa antevāsiko hutvā pabhāvatiyā atthāya tālavaṇṭaṃ katvā tattheva setacchattañca āpānabhūmiñca vatthaṃ gahetvā ṭhitaṃ pabhāvatiñcāti nānārūpāni dassesi. Naḷakāro tañca aññañca tena katabhaṇḍakaṃ ādāya rājakulaṃ agamāsi. Rājā disvā ‘‘kenimāni katānī’’ti pucchitvā purimanayeneva sahassaṃ datvā ‘‘imāni naḷakārabhaṇḍāni mama dhītānaṃ dehī’’ti āha. Sopi bodhisattena pabhāvatiyā atthāya kataṃ tālavaṇṭaṃ tassāyeva adāsi. Tatrapi rūpāni añño jano na passati, pabhāvatī pana disvā kusaraññā katabhāvaṃ ñatvā ‘‘gaṇhitukāmā gaṇhantū’’ti kuddhā bhūmiyaṃ khipi . Atha naṃ sesā avahasiṃsu. Naḷakāro sahassaṃ āharitvā bodhisattassa datvā taṃ pavattiṃ ārocesi.

    സോ ‘‘ഇദമ്പി മയ്ഹം അവസനട്ഠാന’’ന്തി സഹസ്സം തസ്സേവ ദത്വാ രാജമാലാകാരസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ അന്തേവാസികഭാവം ഉപഗന്ത്വാ നാനാവിധം മാലാവികതിം ഗന്ഥിത്വാ പഭാവതിയാ അത്ഥായ നാനാരൂപവിചിത്രം ഏകം ചുമ്ബടകം അകാസി. മാലാകാരോ തം സബ്ബം ആദായ രാജകുലം അഗമാസി. രാജാ ദിസ്വാ ‘‘കേനിമാനി ഗന്ഥിതാനീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘മയാ, ദേവാ’’തി. ‘‘അഹം തയാ ഗന്ഥിതാനി ജാനാമി, കഥേഹി, കേന ഗന്ഥിതാനീ’’തി? ‘‘അന്തേവാസികേന മേ , ദേവാ’’തി. ‘‘ന സോ അന്തേവാസീ, ആചരിയോ തേ സോ, ത്വം തസ്സ സന്തികേ സിപ്പം സിക്ഖ, ഇതോ പട്ഠായ ച സോ മമ ധീതാനം പുപ്ഫാനി ഗന്ഥതു, ഇമഞ്ചസ്സ സഹസ്സം ദേഹീ’’തി സഹസ്സം ദത്വാ ‘‘ഇമാനി പുപ്ഫാനി മമ ധീതാനം ദേഹീ’’തി ആഹ. സോപി ബോധിസത്തേന പഭാവതിയാ അത്ഥായ കതം ചുമ്ബടകം തസ്സായേവ അദാസി. സാ തത്ഥ അത്തനോ ച രഞ്ഞോ ച രൂപേഹി സദ്ധിം നാനാരൂപാനി ദിസ്വാ തേന കതഭാവം ഞത്വാ കുജ്ഝിത്വാ ഭൂമിയം ഖിപി. സേസാ ഭഗിനിയോ തം തഥേവ അവഹസിംസു. മാലാകാരോപി സഹസ്സം ആഹരിത്വാ ബോധിസത്തസ്സ ദത്വാ തം പവത്തിം ആരോചേസി.

    So ‘‘idampi mayhaṃ avasanaṭṭhāna’’nti sahassaṃ tasseva datvā rājamālākārassa santikaṃ gantvā antevāsikabhāvaṃ upagantvā nānāvidhaṃ mālāvikatiṃ ganthitvā pabhāvatiyā atthāya nānārūpavicitraṃ ekaṃ cumbaṭakaṃ akāsi. Mālākāro taṃ sabbaṃ ādāya rājakulaṃ agamāsi. Rājā disvā ‘‘kenimāni ganthitānī’’ti pucchi. ‘‘Mayā, devā’’ti. ‘‘Ahaṃ tayā ganthitāni jānāmi, kathehi, kena ganthitānī’’ti? ‘‘Antevāsikena me , devā’’ti. ‘‘Na so antevāsī, ācariyo te so, tvaṃ tassa santike sippaṃ sikkha, ito paṭṭhāya ca so mama dhītānaṃ pupphāni ganthatu, imañcassa sahassaṃ dehī’’ti sahassaṃ datvā ‘‘imāni pupphāni mama dhītānaṃ dehī’’ti āha. Sopi bodhisattena pabhāvatiyā atthāya kataṃ cumbaṭakaṃ tassāyeva adāsi. Sā tattha attano ca rañño ca rūpehi saddhiṃ nānārūpāni disvā tena katabhāvaṃ ñatvā kujjhitvā bhūmiyaṃ khipi. Sesā bhaginiyo taṃ tatheva avahasiṃsu. Mālākāropi sahassaṃ āharitvā bodhisattassa datvā taṃ pavattiṃ ārocesi.

    സോ ‘‘ഇദമ്പി മയ്ഹം അവസനട്ഠാന’’ന്തി സഹസ്സം തസ്സേവ ദത്വാ രഞ്ഞോ സൂദസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ അന്തേവാസികഭാവം ഉപഗച്ഛി. അഥേകദിവസം സൂദോ രഞ്ഞോ ഭോജനവികതിം ഹരന്തോ അത്തനോ അത്ഥായ പചിതും ബോധിസത്തസ്സ അട്ഠിമംസം അദാസി. സോ തം തഥാ സമ്പാദേസി, യഥാസ്സ ഗന്ധോ സകലനഗരം അവത്ഥരി. രാജാ തം ഘായിത്വാ ‘‘കിം തേ മഹാനസേ അഞ്ഞമ്പി മംസം പചസീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘നത്ഥി, ദേവ, അപിച ഖോ പന മേ അന്തേവാസികസ്സ അട്ഠിമംസം പചനത്ഥായ ദിന്നം, തസ്സേവ സോ ഗന്ധോ ഭവിസ്സതീ’’തി. രാജാ ആഹരാപേത്വാ തതോ ഥോകം ജിവ്ഹഗ്ഗേ ഠപേസി, താവദേവ സത്ത രസഹരണിസഹസ്സാനി ഖോഭേന്തം ഫരി. രാജാ രസതണ്ഹായ ബജ്ഝിത്വാ സഹസ്സം ദത്വാ ‘‘ഇതോ പട്ഠായ തവ അന്തേവാസിനാ മമ ച ധീതാനഞ്ച മേ ഭത്തം പചാപേത്വാ ത്വം മയ്ഹം ആഹര, സോ മേ ധീതാനം ഹരതൂ’’തി ആഹ. സൂദോ ഗന്ത്വാ തസ്സ ആരോചേസി. സോ തം സുത്വാ ‘‘ഇദാനി മേ മനോരഥോ മത്ഥകം പത്തോ, ഇദാനി പനാഹം പഭാവതിം ദട്ഠും ലഭിസ്സാമീ’’തി തുട്ഠോ തം സഹസ്സം തസ്സേവ ദത്വാ പുനദിവസേ ഭത്തം സമ്പാദേത്വാ രഞ്ഞോ ഭത്തഭാജനാനി പേസേത്വാ രാജധീതാനം ഭത്തകാജം സയം ഗഹേത്വാ പഭാവതിയാ വസനപാസാദം അഭിരുഹി. സാ തം ഭത്തകാജം ആദായ പാസാദം അഭിരുഹന്തം ദിസ്വാ ചിന്തേസി – ‘‘അയം അത്തനോ അനനുച്ഛവികം ദാസകമ്മകരേഹി കത്തബ്ബം കരോതി. സചേ പനാഹം കതിപാഹം തുണ്ഹീ ഭവിസ്സാമി, ‘ഇദാനി മം ഏസാ രോചതീ’തി സഞ്ഞീ ഹുത്വാ കത്ഥചി അഗന്ത്വാ മം ഓലോകേന്തോ ഇധേവ വസിസ്സതി, ഇദാനേവ തം അക്കോസിത്വാ പരിഭാസിത്വാ മുഹുത്തമ്പി ഇധ വസിതും അദത്വാ പലാപേസ്സാമീ’’തി. സാ ദ്വാരം അഡ്ഢവിവടം കത്വാ ഏകം ഹത്ഥം കവാടേ ലഗ്ഗേത്വാ ഏകേന ഹത്ഥേന അഗ്ഗളം ഉപ്പീളേത്വാ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

    So ‘‘idampi mayhaṃ avasanaṭṭhāna’’nti sahassaṃ tasseva datvā rañño sūdassa santikaṃ gantvā antevāsikabhāvaṃ upagacchi. Athekadivasaṃ sūdo rañño bhojanavikatiṃ haranto attano atthāya pacituṃ bodhisattassa aṭṭhimaṃsaṃ adāsi. So taṃ tathā sampādesi, yathāssa gandho sakalanagaraṃ avatthari. Rājā taṃ ghāyitvā ‘‘kiṃ te mahānase aññampi maṃsaṃ pacasī’’ti pucchi. ‘‘Natthi, deva, apica kho pana me antevāsikassa aṭṭhimaṃsaṃ pacanatthāya dinnaṃ, tasseva so gandho bhavissatī’’ti. Rājā āharāpetvā tato thokaṃ jivhagge ṭhapesi, tāvadeva satta rasaharaṇisahassāni khobhentaṃ phari. Rājā rasataṇhāya bajjhitvā sahassaṃ datvā ‘‘ito paṭṭhāya tava antevāsinā mama ca dhītānañca me bhattaṃ pacāpetvā tvaṃ mayhaṃ āhara, so me dhītānaṃ haratū’’ti āha. Sūdo gantvā tassa ārocesi. So taṃ sutvā ‘‘idāni me manoratho matthakaṃ patto, idāni panāhaṃ pabhāvatiṃ daṭṭhuṃ labhissāmī’’ti tuṭṭho taṃ sahassaṃ tasseva datvā punadivase bhattaṃ sampādetvā rañño bhattabhājanāni pesetvā rājadhītānaṃ bhattakājaṃ sayaṃ gahetvā pabhāvatiyā vasanapāsādaṃ abhiruhi. Sā taṃ bhattakājaṃ ādāya pāsādaṃ abhiruhantaṃ disvā cintesi – ‘‘ayaṃ attano ananucchavikaṃ dāsakammakarehi kattabbaṃ karoti. Sace panāhaṃ katipāhaṃ tuṇhī bhavissāmi, ‘idāni maṃ esā rocatī’ti saññī hutvā katthaci agantvā maṃ olokento idheva vasissati, idāneva taṃ akkositvā paribhāsitvā muhuttampi idha vasituṃ adatvā palāpessāmī’’ti. Sā dvāraṃ aḍḍhavivaṭaṃ katvā ekaṃ hatthaṃ kavāṭe laggetvā ekena hatthena aggaḷaṃ uppīḷetvā dutiyaṃ gāthamāha –

    .

    2.

    ‘‘അനുജ്ജുഭൂതേന ഹരം മഹന്തം, ദിവാ ച രത്തോ ച നിസീഥകാലേ;

    ‘‘Anujjubhūtena haraṃ mahantaṃ, divā ca ratto ca nisīthakāle;

    പടിഗച്ഛ ത്വം ഖിപ്പം കുസാവതിം കുസ, നിച്ഛാമി ദുബ്ബണ്ണമഹം വസന്ത’’ന്തി.

    Paṭigaccha tvaṃ khippaṃ kusāvatiṃ kusa, nicchāmi dubbaṇṇamahaṃ vasanta’’nti.

    തസ്സത്ഥോ – മഹാരാജ, ത്വം ഭത്തകാരകോ ഹുത്വാ ഉജുകേന ചിത്തേന യോപി തേ സീസം ഭിന്ദേയ്യ, തസ്സപേതം കമ്മം ന കരോസി, അനുജുഭൂതേന പന ചിത്തേന മമത്ഥായ ഏതം മഹന്തം കാജം ഹരന്തോ ദിവാ ച രത്തോ ച നിസീഥകാലേ ച മഹന്തം ദുക്ഖം അനുഭവിസ്സസി, കിം തേ തേന അനുഭൂതേന ദുക്ഖേന, ത്വം അത്തനോ നഗരം കുസാവതിമേവ പടിഗച്ഛ, അഞ്ഞം അത്തനാ സദിസിം അതിരസകപൂവസണ്ഠാനമുഖിം യക്ഖിനിം അഗ്ഗമഹേസിം കത്വാ രജ്ജം കാരേഹീതി. നിച്ഛാമി ദുബ്ബണ്ണമഹം വസന്തന്തി അഹം പന തം ദുബ്ബണ്ണം ദുസ്സണ്ഠിതം ഇധ വസന്തം ന ഇച്ഛാമീതി.

    Tassattho – mahārāja, tvaṃ bhattakārako hutvā ujukena cittena yopi te sīsaṃ bhindeyya, tassapetaṃ kammaṃ na karosi, anujubhūtena pana cittena mamatthāya etaṃ mahantaṃ kājaṃ haranto divā ca ratto ca nisīthakāle ca mahantaṃ dukkhaṃ anubhavissasi, kiṃ te tena anubhūtena dukkhena, tvaṃ attano nagaraṃ kusāvatimeva paṭigaccha, aññaṃ attanā sadisiṃ atirasakapūvasaṇṭhānamukhiṃ yakkhiniṃ aggamahesiṃ katvā rajjaṃ kārehīti. Nicchāmi dubbaṇṇamahaṃ vasantanti ahaṃ pana taṃ dubbaṇṇaṃ dussaṇṭhitaṃ idha vasantaṃ na icchāmīti.

    സോ ‘‘പഭാവതിയാ മേ സന്തികാ കഥാ ലദ്ധാ’’തി തുട്ഠചിത്തോ തിസ്സോ ഗാഥാ അഭാസി –

    So ‘‘pabhāvatiyā me santikā kathā laddhā’’ti tuṭṭhacitto tisso gāthā abhāsi –

    .

    3.

    ‘‘നാഹം ഗമിസ്സാമി ഇതോ കുസാവതിം, പഭാവതീ വണ്ണപലോഭിതോ തവ;

    ‘‘Nāhaṃ gamissāmi ito kusāvatiṃ, pabhāvatī vaṇṇapalobhito tava;

    രമാമി മദ്ദസ്സ നികേതരമ്മേ, ഹിത്വാന രട്ഠം തവ ദസ്സനേ രതോ.

    Ramāmi maddassa niketaramme, hitvāna raṭṭhaṃ tava dassane rato.

    .

    4.

    ‘‘പഭാവതീ വണ്ണപലോഭിതോ തവ, സമ്മൂള്ഹരൂപോ വിചരാമി മേദിനിം;

    ‘‘Pabhāvatī vaṇṇapalobhito tava, sammūḷharūpo vicarāmi mediniṃ;

    ദിസം ന ജാനാമി കുതോമ്ഹി ആഗതോ, തയമ്ഹി മത്തോ മിഗമന്ദലോചനേ.

    Disaṃ na jānāmi kutomhi āgato, tayamhi matto migamandalocane.

    .

    5.

    ‘‘സുവണ്ണചീരവസനേ, ജാതരൂപസുമേഖലേ;

    ‘‘Suvaṇṇacīravasane, jātarūpasumekhale;

    സുസ്സോണി തവ കാമാ ഹി, നാഹം രജ്ജേന മത്ഥികോ’’തി.

    Sussoṇi tava kāmā hi, nāhaṃ rajjena matthiko’’ti.

    തത്ഥ രമാമീതി അഭിരമാമി ന ഉക്കണ്ഠാമി. സമ്മൂള്ഹരൂപോതി കിലേസസമ്മൂള്ഹോ ഹുത്വാ. തയമ്ഹി മത്തോതി തയി മത്തോമ്ഹി, തയാ വാ മത്തോമ്ഹി. സുവണ്ണചീരവസനേതി സുവണ്ണഖചിതവത്ഥവസനേ. നാഹം രജ്ജേന മത്ഥികോതി ന അഹം രജ്ജേന അത്ഥികോ.

    Tattha ramāmīti abhiramāmi na ukkaṇṭhāmi. Sammūḷharūpoti kilesasammūḷho hutvā. Tayamhi mattoti tayi mattomhi, tayā vā mattomhi. Suvaṇṇacīravasaneti suvaṇṇakhacitavatthavasane. Nāhaṃ rajjena matthikoti na ahaṃ rajjena atthiko.

    ഏവം വുത്തേ സാ ചിന്തേസി – ‘‘അഹം ഏതം ‘വിപ്പടിസാരീ ഭവിസ്സതീ’തി പരിഭാസാമി, അയം പന രജ്ജിത്വാവ കഥേതി, സചേ ഖോ പന മം ‘അഹം കുസരാജാ’തി വത്വാ ഹത്ഥേ ഗണ്ഹേയ്യ, കോ തം നിവാരേയ്യ, കോചി നോ ഇമം കഥം സുണേയ്യാ’’തി ദ്വാരം ഥകേത്വാ സൂചിം ദത്വാ അന്തോ അട്ഠാസി. സോപി ഭത്തകാജം ആഹരിത്വാ ഭത്തം വഡ്ഢേത്വാ രാജധീതരോ ഭോജേസി. പഭാവതീ ‘‘ഗച്ഛ കുസരാജേന പക്കഭത്തം ആഹരാ’’തി ഖുജ്ജം പേസേസി. സാ ആഹരിത്വാ ‘‘ഭുഞ്ജാഹീ’’തി ആഹ. നാഹം തേന പക്കഭത്തം ഭുഞ്ജാമി, ത്വം ഭുഞ്ജിത്വാ അത്തനോ ലദ്ധനിവാപം ഗഹേത്വാ ഭത്തം പചിത്വാ ആഹര, കുസരഞ്ഞോ ആഗതഭാവഞ്ച മാ കസ്സചി ആരോചേസീതി. ഖുജ്ജാ തതോ പട്ഠായ തസ്സാ കോട്ഠാസം ആഹരിത്വാ സയം ഭുഞ്ജതി, അത്തനോ കോട്ഠാസം തസ്സാ ഉപനേതി. കുസരാജാപി തതോ പട്ഠായ തം പസ്സിതും അലഭന്തോ ചിന്തേസി – ‘‘അത്ഥി നു ഖോ പഭാവതിയാ മയി സിനേഹോ, ഉദാഹു നത്ഥി, വീമംസിസ്സാമി ന’’ന്തി. സോ പന രാജധീതരോ ഭോജേത്വാ ഭത്തകാജം ആദായ നിക്ഖന്തോ തസ്സാ ഗബ്ഭദ്വാരേ പാസാദതലം പാദേന പഹരിത്വാ ഭാജനാനി ഘട്ടേത്വാ നിത്ഥുനിത്വാ വിസഞ്ഞീ ഹുത്വാ വിയ അവകുജ്ജോ പതി. സാ തസ്സ നിത്ഥുനിതസദ്ദേന ദ്വാരം വിവരിത്വാ തം ഭത്തകാജേന ഓത്ഥതം ദിസ്വാ ചിന്തേസി – ‘‘അയം സകലജമ്ബുദീപേ അഗ്ഗരാജാ മം നിസ്സായ രത്തിന്ദിവം ദുക്ഖം അനുഭോതി, സുഖുമാലതായ ഭത്തകാജേന അവത്ഥതോ പതതി, ജീവതി നു ഖോ, നോ വാ’’തി. സാ ഗബ്ഭതോ നിക്ഖമിത്വാ തസ്സ നാസവാതം ഉപധാരേതും ഗീവം പസാരേത്വാ മുഖം ഓലോകേസി. സോ മുഖപൂരം ഖേളം ഗഹേത്വാ തസ്സാ സരീരേ പാതേസി. സാ തം പരിഭാസിത്വാ ഗബ്ഭം പവിസിത്വാ ദ്വാരം അഡ്ഢവിവടം ഥകേത്വാ ഠിതാ ഗാഥമാഹ –

    Evaṃ vutte sā cintesi – ‘‘ahaṃ etaṃ ‘vippaṭisārī bhavissatī’ti paribhāsāmi, ayaṃ pana rajjitvāva katheti, sace kho pana maṃ ‘ahaṃ kusarājā’ti vatvā hatthe gaṇheyya, ko taṃ nivāreyya, koci no imaṃ kathaṃ suṇeyyā’’ti dvāraṃ thaketvā sūciṃ datvā anto aṭṭhāsi. Sopi bhattakājaṃ āharitvā bhattaṃ vaḍḍhetvā rājadhītaro bhojesi. Pabhāvatī ‘‘gaccha kusarājena pakkabhattaṃ āharā’’ti khujjaṃ pesesi. Sā āharitvā ‘‘bhuñjāhī’’ti āha. Nāhaṃ tena pakkabhattaṃ bhuñjāmi, tvaṃ bhuñjitvā attano laddhanivāpaṃ gahetvā bhattaṃ pacitvā āhara, kusarañño āgatabhāvañca mā kassaci ārocesīti. Khujjā tato paṭṭhāya tassā koṭṭhāsaṃ āharitvā sayaṃ bhuñjati, attano koṭṭhāsaṃ tassā upaneti. Kusarājāpi tato paṭṭhāya taṃ passituṃ alabhanto cintesi – ‘‘atthi nu kho pabhāvatiyā mayi sineho, udāhu natthi, vīmaṃsissāmi na’’nti. So pana rājadhītaro bhojetvā bhattakājaṃ ādāya nikkhanto tassā gabbhadvāre pāsādatalaṃ pādena paharitvā bhājanāni ghaṭṭetvā nitthunitvā visaññī hutvā viya avakujjo pati. Sā tassa nitthunitasaddena dvāraṃ vivaritvā taṃ bhattakājena otthataṃ disvā cintesi – ‘‘ayaṃ sakalajambudīpe aggarājā maṃ nissāya rattindivaṃ dukkhaṃ anubhoti, sukhumālatāya bhattakājena avatthato patati, jīvati nu kho, no vā’’ti. Sā gabbhato nikkhamitvā tassa nāsavātaṃ upadhāretuṃ gīvaṃ pasāretvā mukhaṃ olokesi. So mukhapūraṃ kheḷaṃ gahetvā tassā sarīre pātesi. Sā taṃ paribhāsitvā gabbhaṃ pavisitvā dvāraṃ aḍḍhavivaṭaṃ thaketvā ṭhitā gāthamāha –

    .

    6.

    ‘‘അബ്ഭൂതി തസ്സ ഭോ ഹോതി, യോ അനിച്ഛന്തമിച്ഛതി;

    ‘‘Abbhūti tassa bho hoti, yo anicchantamicchati;

    അകാമം രാജ കാമേസി, അകന്തം കന്തുമിച്ഛസീ’’തി.

    Akāmaṃ rāja kāmesi, akantaṃ kantumicchasī’’ti.

    തത്ഥ അബ്ഭൂതീതി അഭൂതി, അവുഡ്ഢീതി അത്ഥോ.

    Tattha abbhūtīti abhūti, avuḍḍhīti attho.

    സോ പന പടിബദ്ധചിത്തതായ അക്കോസിയമാനോപി പരിഭാസിയമാനോപി വിപ്പടിസാരം അനുപ്പാദേത്വാവ അനന്തരം ഗാഥമാഹ –

    So pana paṭibaddhacittatāya akkosiyamānopi paribhāsiyamānopi vippaṭisāraṃ anuppādetvāva anantaraṃ gāthamāha –

    .

    7.

    ‘‘അകാമം വാ സകാമം വാ, യോ നരോ ലഭതേ പിയം;

    ‘‘Akāmaṃ vā sakāmaṃ vā, yo naro labhate piyaṃ;

    ലാഭമേത്ഥ പസംസാമ, അലാഭോ തത്ഥ പാപകോ’’തി.

    Lābhamettha pasaṃsāma, alābho tattha pāpako’’ti.

    സാപി തസ്മിം ഏവം കഥേന്തേപി അനോസക്കിത്വാ ഥദ്ധതരവചനം വത്വാ പലാപേതുകാമാ ഇതരം ഗാഥമാഹ –

    Sāpi tasmiṃ evaṃ kathentepi anosakkitvā thaddhataravacanaṃ vatvā palāpetukāmā itaraṃ gāthamāha –

    .

    8.

    ‘‘പാസാണസാരം ഖണസി, കണികാരസ്സ ദാരുനാ;

    ‘‘Pāsāṇasāraṃ khaṇasi, kaṇikārassa dārunā;

    വാതം ജാലേന ബാധേസി, യോ അനിച്ഛന്തമിച്ഛസീ’’തി.

    Vātaṃ jālena bādhesi, yo anicchantamicchasī’’ti.

    തത്ഥ കണികാരസ്സ ദാരുനാതി കണികാരകട്ഠേന. ബാധേസീതി ബന്ധസീതി.

    Tattha kaṇikārassa dārunāti kaṇikārakaṭṭhena. Bādhesīti bandhasīti.

    തം സുത്വാ രാജാ തിസ്സോ ഗാഥായോ അഭാസി –

    Taṃ sutvā rājā tisso gāthāyo abhāsi –

    .

    9.

    ‘‘പാസാണോ നൂന തേ ഹദയേ, ഓഹിതോ മുദുലക്ഖണേ;

    ‘‘Pāsāṇo nūna te hadaye, ohito mudulakkhaṇe;

    യോ തേ സാതം ന വിന്ദാമി, തിരോജനപദാഗതോ.

    Yo te sātaṃ na vindāmi, tirojanapadāgato.

    ൧൦.

    10.

    ‘‘യദാ മം ഭകുടിം കത്വാ, രാജപുത്തീ ഉദിക്ഖതി;

    ‘‘Yadā maṃ bhakuṭiṃ katvā, rājaputtī udikkhati;

    ആളാരികോ തദാ ഹോമി, രഞ്ഞോ മദ്ദസ്സന്തേപുരേ.

    Āḷāriko tadā homi, rañño maddassantepure.

    ൧൧.

    11.

    ‘‘യദാ ഉമ്ഹയമാനാ മം, രാജപുത്തീ ഉദിക്ഖതി;

    ‘‘Yadā umhayamānā maṃ, rājaputtī udikkhati;

    നാളാരികോ തദാ ഹോമി, രാജാ ഹോമി തദാ കുസോ’’തി.

    Nāḷāriko tadā homi, rājā homi tadā kuso’’ti.

    തത്ഥ മുദുലക്ഖണേതി മുദുനാ ഇത്ഥിലക്ഖണേന സമന്നാഗതേ. യോതി യോ അഹം തിരോരട്ഠാ ആഗതോ തവ സന്തികേ വസന്തോ പടിസന്ഥാരമത്തമ്പി സാതം ന ലഭാമി, സോ ഏവം മഞ്ഞാമി, മയി സിനേഹുപ്പത്തിനിവാരണായ നൂന തവ ഹദയേ പാസാണോ ഠപിതോ. ഭകുടിം കത്വാതി കോധവസേന വലിവിസമം നലാടം കത്വാ. ആളാരികോതി ഭത്തകാരകോ. തസ്മിം ഖണേ അഹം മദ്ദരഞ്ഞോ അന്തേപുരേ ഭത്തകാരകദാസോ വിയ ഹോമീതി വദതി. ഉമ്ഹയമാനാതി പഹട്ഠാകാരം ദസ്സേത്വാ ഹസമാനാ. രാജാ ഹോമീതി തസ്മിം ഖണേ അഹം കുസാവതീനഗരേ രജ്ജം കാരേന്തോ രാജാ വിയ ഹോമി, കസ്മാസി ഏവം ഫരുസാ, ഇതോ പട്ഠായ മാ ഏവരൂപം കരി, ഭദ്ദേതി.

    Tattha mudulakkhaṇeti mudunā itthilakkhaṇena samannāgate. Yoti yo ahaṃ tiroraṭṭhā āgato tava santike vasanto paṭisanthāramattampi sātaṃ na labhāmi, so evaṃ maññāmi, mayi sinehuppattinivāraṇāya nūna tava hadaye pāsāṇo ṭhapito. Bhakuṭiṃ katvāti kodhavasena valivisamaṃ nalāṭaṃ katvā. Āḷārikoti bhattakārako. Tasmiṃ khaṇe ahaṃ maddarañño antepure bhattakārakadāso viya homīti vadati. Umhayamānāti pahaṭṭhākāraṃ dassetvā hasamānā. Rājā homīti tasmiṃ khaṇe ahaṃ kusāvatīnagare rajjaṃ kārento rājā viya homi, kasmāsi evaṃ pharusā, ito paṭṭhāya mā evarūpaṃ kari, bhaddeti.

    സാ തസ്സ വചനം സുത്വാ ചിന്തേസി – ‘‘അയം അതിവിയ അല്ലീയിത്വാ കഥേതി, മുസാവാദം കത്വാ ഉപായേന നം ഇതോ പലാപേസ്സാമീ’’തി ഗാഥമാഹ –

    Sā tassa vacanaṃ sutvā cintesi – ‘‘ayaṃ ativiya allīyitvā katheti, musāvādaṃ katvā upāyena naṃ ito palāpessāmī’’ti gāthamāha –

    ൧൨.

    12.

    ‘‘സചേ ഹി വചനം സച്ചം, നേമിത്താനം ഭവിസ്സതി;

    ‘‘Sace hi vacanaṃ saccaṃ, nemittānaṃ bhavissati;

    നേവ മേ ത്വം പതീ അസ്സ, കാമം ഛിന്ദന്തു സത്തധാ’’തി.

    Neva me tvaṃ patī assa, kāmaṃ chindantu sattadhā’’ti.

    തസ്സത്ഥോ – മഹാരാജ, മയാ ‘‘അയം കുസരാജാ മയ്ഹം പതി ഭവിസ്സതി, ന ഭവിസ്സതീ’’തി ബഹൂ നിമിത്തപാഠകാ പുച്ഛിതാ, തേ ‘‘കാമം കിര മം സത്തധാ ഛിന്ദന്തു, നേവ മേ ത്വം പതി ഭവിസ്സസീ’’തി വദിംസൂതി.

    Tassattho – mahārāja, mayā ‘‘ayaṃ kusarājā mayhaṃ pati bhavissati, na bhavissatī’’ti bahū nimittapāṭhakā pucchitā, te ‘‘kāmaṃ kira maṃ sattadhā chindantu, neva me tvaṃ pati bhavissasī’’ti vadiṃsūti.

    തം സുത്വാ രാജാ തം പടിബാഹന്തോ ‘‘ഭദ്ദേ, മയാപി അത്തനോ രട്ഠേ നേമിത്തകാ പുച്ഛിതാ, തേ ‘അഞ്ഞത്ര സീഹസ്സരകുസരാജതോ തവ പതി നാമ അഞ്ഞോ നത്ഥീ’തി ബ്യാകരിംസു, അഹമ്പി അത്തനോ ഞാണബലനിമിത്തേന ഏവമേവ കഥേസി’’ന്തി വത്വാ അനന്തരം ഗാഥമാഹ –

    Taṃ sutvā rājā taṃ paṭibāhanto ‘‘bhadde, mayāpi attano raṭṭhe nemittakā pucchitā, te ‘aññatra sīhassarakusarājato tava pati nāma añño natthī’ti byākariṃsu, ahampi attano ñāṇabalanimittena evameva kathesi’’nti vatvā anantaraṃ gāthamāha –

    ൧൩.

    13.

    ‘‘സചേ ഹി വചനം സച്ചം, അഞ്ഞേസം യദി വാ മമ;

    ‘‘Sace hi vacanaṃ saccaṃ, aññesaṃ yadi vā mama;

    നേവ തുയ്ഹം പതീ അത്ഥി, അഞ്ഞോ സീഹസ്സരാ കുസാ’’തി.

    Neva tuyhaṃ patī atthi, añño sīhassarā kusā’’ti.

    തസ്സത്ഥോ – യദി ഹി അഞ്ഞേസം നേമിത്താനം വചനം സച്ചം, യദി വാ മമ വചനം സച്ചം, തവ അഞ്ഞോ പതി നാമ നത്ഥീതി.

    Tassattho – yadi hi aññesaṃ nemittānaṃ vacanaṃ saccaṃ, yadi vā mama vacanaṃ saccaṃ, tava añño pati nāma natthīti.

    സാ തസ്സ വചനം സുത്വാ ‘‘ന സക്കാ ഇമം ലജ്ജാപേതും വാ പലാപേതും വാ, കിം മേ ഇമിനാ’’തി ദ്വാരം പിധായ അത്താനം ന ദസ്സേസി. സോപി കാജം ഗഹേത്വാ ഓതരി, തതോ പട്ഠായ തം ദട്ഠും ന ലഭതി, ഭത്തകാരകകമ്മം കരോന്തോ അതിവിയ കിലമതി , ഭുത്തപാതരാസോ ദാരൂനി ഫാലേതി, ഭാജനാനി ധോവതി, കാജേന ഉദകം ആഹരതി, സയന്തോ അമ്ബണപിട്ഠേ സയതി, പാതോ വുട്ഠായ യാഗുആദീനി പചതി ഹരതി ഭോജേതി, നന്ദിരാഗം നിസ്സായ അതിദുക്ഖം അനുഭോതി. സോ ഏകദിവസം ഭത്തഗേഹദ്വാരേന ഗച്ഛന്തിം ഖുജ്ജം ദിസ്വാ പക്കോസി. സാ പഭാവതിയാ ഭയേന തസ്സ സന്തികം ഗന്തും അവിസഹന്തീ തുരിതതുരിതാ വിയ ഗച്ഛതി. അഥ നം വേഗേന ഉപഗന്ത്വാ ‘‘ഖുജ്ജേ’’തി ആഹ.

    Sā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘na sakkā imaṃ lajjāpetuṃ vā palāpetuṃ vā, kiṃ me iminā’’ti dvāraṃ pidhāya attānaṃ na dassesi. Sopi kājaṃ gahetvā otari, tato paṭṭhāya taṃ daṭṭhuṃ na labhati, bhattakārakakammaṃ karonto ativiya kilamati , bhuttapātarāso dārūni phāleti, bhājanāni dhovati, kājena udakaṃ āharati, sayanto ambaṇapiṭṭhe sayati, pāto vuṭṭhāya yāguādīni pacati harati bhojeti, nandirāgaṃ nissāya atidukkhaṃ anubhoti. So ekadivasaṃ bhattagehadvārena gacchantiṃ khujjaṃ disvā pakkosi. Sā pabhāvatiyā bhayena tassa santikaṃ gantuṃ avisahantī turitaturitā viya gacchati. Atha naṃ vegena upagantvā ‘‘khujje’’ti āha.

    സാ നിവത്തിത്വാ ഠിതാ ‘‘കോ ഏസോ’’തി വത്വാ ‘‘തുമ്ഹാകം സദ്ദം ന സുണാമീ’’തി ആഹ. അഥ നം ‘‘ഖുജ്ജേ ത്വമ്പി സാമിനീപി തേ ഉഭോപി അതിവിയ ഥദ്ധാ, ഏത്തകം കാലം തുമ്ഹാകം സന്തികേ വസന്തോ ആരോഗ്യസാസനമത്തമ്പി ന ലഭാമി, ദേയ്യധമ്മം പന കിം ദസ്സഥ, തിട്ഠതു താവേതം, അപി മേ പഭാവതിം മുദുകം കത്വാ ദസ്സേതും സക്ഖിസ്സസീ’’തി ആഹ . സാ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛി. അഥ നം ‘‘സചേ മേ തം ദസ്സേതും സക്ഖിസ്സസി, ഖുജ്ജഭാവം തേ ഉജുകം കത്വാ ഗീവേയ്യകം ദസ്സാമീ’’തി പലോഭേന്തോ പഞ്ച ഗാഥായോ അഭാസി –

    Sā nivattitvā ṭhitā ‘‘ko eso’’ti vatvā ‘‘tumhākaṃ saddaṃ na suṇāmī’’ti āha. Atha naṃ ‘‘khujje tvampi sāminīpi te ubhopi ativiya thaddhā, ettakaṃ kālaṃ tumhākaṃ santike vasanto ārogyasāsanamattampi na labhāmi, deyyadhammaṃ pana kiṃ dassatha, tiṭṭhatu tāvetaṃ, api me pabhāvatiṃ mudukaṃ katvā dassetuṃ sakkhissasī’’ti āha . Sā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Atha naṃ ‘‘sace me taṃ dassetuṃ sakkhissasi, khujjabhāvaṃ te ujukaṃ katvā gīveyyakaṃ dassāmī’’ti palobhento pañca gāthāyo abhāsi –

    ൧൪.

    14.

    ‘‘നേക്ഖം ഗീവം തേ കാരേസ്സം, പത്വാ ഖുജ്ജേ കുസാവതിം;

    ‘‘Nekkhaṃ gīvaṃ te kāressaṃ, patvā khujje kusāvatiṃ;

    സചേ മം നാഗനാസൂരൂ, ഓലോകേയ്യ പഭാവതീ.

    Sace maṃ nāganāsūrū, olokeyya pabhāvatī.

    ൧൫.

    15.

    ‘‘നേക്ഖം ഗീവം തേ കാരേസ്സം, പത്വാ ഖുജ്ജേ കുസാവതിം;

    ‘‘Nekkhaṃ gīvaṃ te kāressaṃ, patvā khujje kusāvatiṃ;

    സചേ മം നാഗനാസൂരൂ, ആലപേയ്യ പഭാവതീ.

    Sace maṃ nāganāsūrū, ālapeyya pabhāvatī.

    ൧൬.

    16.

    ‘‘നേക്ഖം ഗീവം തേ കാരേസ്സം, പത്വാ ഖുജ്ജേ കുസാവതിം;

    ‘‘Nekkhaṃ gīvaṃ te kāressaṃ, patvā khujje kusāvatiṃ;

    സചേ മം നാഗനാസൂരൂ, ഉമ്ഹായേയ്യ പഭാവതീ.

    Sace maṃ nāganāsūrū, umhāyeyya pabhāvatī.

    ൧൭.

    17.

    ‘‘നേക്ഖം ഗീവം തേ കാരേസ്സം, പത്വാ ഖുജ്ജേ കുസാവതിം;

    ‘‘Nekkhaṃ gīvaṃ te kāressaṃ, patvā khujje kusāvatiṃ;

    സചേ മം നാഗനാസൂരൂ, പമ്ഹായേയ്യ പഭാവതീ.

    Sace maṃ nāganāsūrū, pamhāyeyya pabhāvatī.

    ൧൮.

    18.

    ‘‘നേക്ഖം ഗീവം തേ കാരേസ്സം, പത്വാ ഖുജ്ജേ കുസാവതിം;

    ‘‘Nekkhaṃ gīvaṃ te kāressaṃ, patvā khujje kusāvatiṃ;

    സചേ മം നാഗനാസൂരൂ, പാണീഹി ഉപസമ്ഫുസേ’’തി.

    Sace maṃ nāganāsūrū, pāṇīhi upasamphuse’’ti.

    തത്ഥ നേക്ഖം ഗീവം തേതി തവ ഗീവേയ്യം സബ്ബസുവണ്ണമയമേവ കാരേസ്സാമീതി അത്ഥോ. ‘‘നേക്ഖം ഗീവം തേ കരിസ്സാമീ’’തിപി പാഠോ, തവ ഗീവായ നേക്ഖമയം പിളന്ധനം പിളന്ധേസ്സാമീതി അത്ഥോ. ഓലോകേയ്യാതി സചേ തവ വചനേന മം പഭാവതീ ഓലോകേയ്യ, സചേ മം തായ ഓലോകാപേതും സക്ഖിസ്സസീതി അത്ഥോ. ‘‘ആലപേയ്യാ’’തിആദീസുപി ഏസേവ നയോ. ഏത്ഥ പന ഉമ്ഹായേയ്യാതി മന്ദഹസിതവസേന പരിഹാസേയ്യ. പമ്ഹായേയ്യാതി മഹാഹസിതവസേന പരിഹാസേയ്യ.

    Tattha nekkhaṃ gīvaṃ teti tava gīveyyaṃ sabbasuvaṇṇamayameva kāressāmīti attho. ‘‘Nekkhaṃ gīvaṃ te karissāmī’’tipi pāṭho, tava gīvāya nekkhamayaṃ piḷandhanaṃ piḷandhessāmīti attho. Olokeyyāti sace tava vacanena maṃ pabhāvatī olokeyya, sace maṃ tāya olokāpetuṃ sakkhissasīti attho. ‘‘Ālapeyyā’’tiādīsupi eseva nayo. Ettha pana umhāyeyyāti mandahasitavasena parihāseyya. Pamhāyeyyāti mahāhasitavasena parihāseyya.

    സാ തസ്സ വചനം സുത്വാ ‘‘ഗച്ഛഥ തുമ്ഹേ, ദേവ, കതിപാഹച്ചയേന നം തുമ്ഹാകം വസേ കരിസ്സാമി, പസ്സഥ മേ പരക്കമ’’ന്തി വത്വാ തം കരണീയം തീരേത്വാ പഭാവതിയാ സന്തികം ഗന്ത്വാ തസ്സാ വസനഗബ്ഭം സോധേന്തീ വിയ പഹരണയോഗ്ഗം ലേഡ്ഡുഖണ്ഡമ്പി അസേസേത്വാ അന്തമസോ പാദുകാപി നീഹരിത്വാ സകലഗബ്ഭം സമ്മജ്ജിത്വാ ഗബ്ഭദ്വാരേ ഉമ്മാരം അന്തരം കത്വാ ഉച്ചാസനം പഞ്ഞപേത്വാ പഭാവതിയാ ഏകം നീചപീഠകം അത്ഥരിത്വാ ‘‘ഏഹി, അമ്മ, സീസേ തേ ഊകാ വിചിനിസ്സാമീ’’തി തം തത്ഥ പീഠകേ നിസീദാപേത്വാ അത്തനോ ഊരുഅന്തരേ തസ്സാ സീസം ഠപേത്വാ ഥോകം കണ്ഡുയിത്വാ ‘‘അഹോ ഇമിസ്സാ സീസേ ബഹൂ ഊകാ’’തി സകസീസതോ ഊകാ ഗഹേത്വാ തസ്സാ ഹത്ഥേ ഠപേത്വാ ‘‘പസ്സ കിത്തകാ തേ സീസേ ഊകാ’’തി പിയകഥം കഥേത്വാ മഹാസത്തസ്സ ഗുണം കഥേന്തീ ഗാഥമാഹ –

    Sā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘gacchatha tumhe, deva, katipāhaccayena naṃ tumhākaṃ vase karissāmi, passatha me parakkama’’nti vatvā taṃ karaṇīyaṃ tīretvā pabhāvatiyā santikaṃ gantvā tassā vasanagabbhaṃ sodhentī viya paharaṇayoggaṃ leḍḍukhaṇḍampi asesetvā antamaso pādukāpi nīharitvā sakalagabbhaṃ sammajjitvā gabbhadvāre ummāraṃ antaraṃ katvā uccāsanaṃ paññapetvā pabhāvatiyā ekaṃ nīcapīṭhakaṃ attharitvā ‘‘ehi, amma, sīse te ūkā vicinissāmī’’ti taṃ tattha pīṭhake nisīdāpetvā attano ūruantare tassā sīsaṃ ṭhapetvā thokaṃ kaṇḍuyitvā ‘‘aho imissā sīse bahū ūkā’’ti sakasīsato ūkā gahetvā tassā hatthe ṭhapetvā ‘‘passa kittakā te sīse ūkā’’ti piyakathaṃ kathetvā mahāsattassa guṇaṃ kathentī gāthamāha –

    ൧൯.

    19.

    ‘‘ന ഹി നൂനായം രാജപുത്തീ, കുസേ സാതമ്പി വിന്ദതി;

    ‘‘Na hi nūnāyaṃ rājaputtī, kuse sātampi vindati;

    ആളാരികേ ഭതേ പോസേ, വേതനേന അനത്ഥികേ’’തി.

    Āḷārike bhate pose, vetanena anatthike’’ti.

    തസ്സത്ഥോ – ഏകംസേന അയം രാജപുത്തീ പുബ്ബേ കുസാവതീനഗരേ കുസനരിന്ദസ്സ സന്തികേ മാലാഗന്ധവിലേപനവത്ഥാലങ്കാരവസേന അപ്പമത്തകമ്പി സാതം ന വിന്ദതി ന ലഭതി, തമ്ബൂലമത്തമ്പി ഏതേന ഏതിസ്സാ ദിന്നപുബ്ബം ന ഭവിസ്സതി. കിംകാരണാ? ഇത്ഥിയോ നാമ ഏകദിവസമ്പി അങ്കം അവത്ഥരിത്വാ നിപന്നസാമികമ്ഹി ഹദയം ഭിന്ദിതും ന സക്കോന്തി, അയം പന ആളാരികേ ഭതേ പോസേ ആളാരികത്തഞ്ച ഭതകത്തഞ്ച ഉപഗതേ ഏതസ്മിം പുരിസേ മൂലേനപി അനത്ഥികേ കേവലം തംയേവ നിസ്സായ രജ്ജം പഹായ ആഗന്ത്വാ ഏവം ദുക്ഖം അനുഭവന്തേ പടിസന്ഥാരമത്തമ്പി ന കരോതി, സചേപി തേ, അമ്മ, തസ്മിം സിനേഹോ നത്ഥി, സകലജമ്ബുദീപേ അഗ്ഗരാജാ മം നിസ്സായ കിലമതീതി തസ്സ കിഞ്ചിദേവ ദാതും അരഹസീതി.

    Tassattho – ekaṃsena ayaṃ rājaputtī pubbe kusāvatīnagare kusanarindassa santike mālāgandhavilepanavatthālaṅkāravasena appamattakampi sātaṃ na vindati na labhati, tambūlamattampi etena etissā dinnapubbaṃ na bhavissati. Kiṃkāraṇā? Itthiyo nāma ekadivasampi aṅkaṃ avattharitvā nipannasāmikamhi hadayaṃ bhindituṃ na sakkonti, ayaṃ pana āḷārike bhate pose āḷārikattañca bhatakattañca upagate etasmiṃ purise mūlenapi anatthike kevalaṃ taṃyeva nissāya rajjaṃ pahāya āgantvā evaṃ dukkhaṃ anubhavante paṭisanthāramattampi na karoti, sacepi te, amma, tasmiṃ sineho natthi, sakalajambudīpe aggarājā maṃ nissāya kilamatīti tassa kiñcideva dātuṃ arahasīti.

    സാ തം സുത്വാ ഖുജ്ജായ കുജ്ഝി. അഥ നം ഖുജ്ജാ ഗീവായം ഗഹേത്വാ അന്തോഗബ്ഭേ ഖിപിത്വാ സയം ബഹി ഹുത്വാ ദ്വാരം പിധായ ആവിഞ്ഛനരജ്ജുമ്ഹി ഓലമ്ബന്തീ അട്ഠാസി. പഭാവതീ തം ഗഹേതും അസക്കോന്തീ ദ്വാരമൂലേ ഠത്വാ അക്കോസന്തീ ഇതരം ഗാഥമാഹ –

    Sā taṃ sutvā khujjāya kujjhi. Atha naṃ khujjā gīvāyaṃ gahetvā antogabbhe khipitvā sayaṃ bahi hutvā dvāraṃ pidhāya āviñchanarajjumhi olambantī aṭṭhāsi. Pabhāvatī taṃ gahetuṃ asakkontī dvāramūle ṭhatvā akkosantī itaraṃ gāthamāha –

    ൨൦.

    20.

    ‘‘ന ഹി നൂനായം സാ ഖുജ്ജാ, ലഭതി ജിവ്ഹായ ഛേദനം;

    ‘‘Na hi nūnāyaṃ sā khujjā, labhati jivhāya chedanaṃ;

    സുനിസിതേന സത്ഥേന, ഏവം ദുബ്ഭാസിതം ഭണ’’ന്തി.

    Sunisitena satthena, evaṃ dubbhāsitaṃ bhaṇa’’nti.

    തത്ഥ സുനിസിതേനാതി സുട്ഠു നിസിതേന തിഖിണസത്ഥേന. ഏവം ദുബ്ഭാസിതന്തി ഏവം അസോതബ്ബയുത്തകം ദുബ്ഭാസിതം ഭണന്തീ.

    Tattha sunisitenāti suṭṭhu nisitena tikhiṇasatthena. Evaṃ dubbhāsitanti evaṃ asotabbayuttakaṃ dubbhāsitaṃ bhaṇantī.

    അഥ ഖുജ്ജാ ആവിഞ്ചനരജ്ജും ഗഹേത്വാ ഠിതാവ ‘‘നിപ്പഞ്ഞേ ദുബ്ബിനീതേ തവ രൂപം കിം കരിസ്സതി, കിം മയം തവ രൂപം ഖാദിത്വാ യാപേസ്സാമാ’’തി വത്വാ തേരസഹി ഗാഥാഹി ബോധിസത്തസ്സ ഗുണം പകാസേന്തീ ഖുജ്ജാഗജ്ജിതം നാമ ഗജ്ജി –

    Atha khujjā āviñcanarajjuṃ gahetvā ṭhitāva ‘‘nippaññe dubbinīte tava rūpaṃ kiṃ karissati, kiṃ mayaṃ tava rūpaṃ khāditvā yāpessāmā’’ti vatvā terasahi gāthāhi bodhisattassa guṇaṃ pakāsentī khujjāgajjitaṃ nāma gajji –

    ൨൧.

    21.

    ‘‘മാ നം രൂപേന പാമേസി, ആരോഹേന പഭാവതി;

    ‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;

    മഹായസോതി കത്വാന, കരസ്സു രുചിരേ പിയം.

    Mahāyasoti katvāna, karassu rucire piyaṃ.

    ൨൨.

    22.

    ‘‘മാ നം രൂപേന പാമേസി, ആരോഹേന പഭാവതി;

    ‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;

    മഹദ്ധനോതി കത്വാന, കരസ്സു രുചിരേ പിയം.

    Mahaddhanoti katvāna, karassu rucire piyaṃ.

    ൨൩.

    23.

    ‘‘മാ നം രൂപേന പാമേസി, ആരോഹേന പഭാവതി;

    ‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;

    മഹബ്ബലോതി കത്വാന, കരസ്സു രുചിരേ പിയം.

    Mahabbaloti katvāna, karassu rucire piyaṃ.

    ൨൪.

    24.

    ‘‘മാ നം രൂപേന പാമേസി, ആരോഹേന പഭാവതി;

    ‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;

    മഹാരട്ഠോതി കത്വാന, കരസ്സു രുചിരേ പിയം.

    Mahāraṭṭhoti katvāna, karassu rucire piyaṃ.

    ൨൫.

    25.

    ‘‘മാ നം രൂപേന പാമേസി, ആരോഹേന പഭാവതി;

    ‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;

    മഹാരാജാതി കത്വാന, കരസ്സു രുചിരേ പിയം.

    Mahārājāti katvāna, karassu rucire piyaṃ.

    ൨൬.

    26.

    ‘‘മാ നം രൂപേന പാമേസി, ആരോഹേന പഭാവതി;

    ‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;

    സീഹസ്സരോതി കത്വാന, കരസ്സു രുചിരേ പിയം.

    Sīhassaroti katvāna, karassu rucire piyaṃ.

    ൨൭.

    27.

    ‘‘മാ നം രൂപേന പാമേസി, ആരോഹേന പഭാവതി;

    ‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;

    വഗ്ഗുസ്സരോതി കത്വാന, കരസ്സു രുചിരേ പിയം.

    Vaggussaroti katvāna, karassu rucire piyaṃ.

    ൨൮.

    28.

    ‘‘മാ നം രൂപേന പാമേസി, ആരോഹേന പഭാവതി;

    ‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;

    ബിന്ദുസ്സരോതി കത്വാന, കരസ്സു രുചിരേ പിയം.

    Bindussaroti katvāna, karassu rucire piyaṃ.

    ൨൯.

    29.

    ‘‘മാ നം രൂപേന പാമേസി, ആരോഹേന പഭാവതി;

    ‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;

    മഞ്ജുസ്സരോതി കത്വാന, കരസ്സു രുചിരേ പിയം.

    Mañjussaroti katvāna, karassu rucire piyaṃ.

    ൩൦.

    30.

    ‘‘മാ നം രൂപേന പാമേസി, ആരോഹേന പഭാവതി;

    ‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;

    മധുസ്സരോതി കത്വാന, കരസ്സു രുചിരേ പിയം.

    Madhussaroti katvāna, karassu rucire piyaṃ.

    ൩൧.

    31.

    ‘‘മാ നം രൂപേന പാമേസി, ആരോഹേന പഭാവതി;

    ‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;

    സതസിപ്പോതി കത്വാന, കരസ്സു രുചിരേ പിയം.

    Satasippoti katvāna, karassu rucire piyaṃ.

    ൩൨.

    32.

    ‘‘മാ നം രൂപേന പാമേസി, ആരോഹേന പഭാവതി;

    ‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;

    ഖത്തിയോതിപി കത്വാന, കരസ്സു രുചിരേ പിയം.

    Khattiyotipi katvāna, karassu rucire piyaṃ.

    ൩൩.

    33.

    ‘‘മാ നം രൂപേന പാമേസി, ആരോഹേന പഭാവതി;

    ‘‘Mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena pabhāvati;

    കുസരാജാതി കത്വാന, കരസ്സു രുചിരേ പിയ’’ന്തി.

    Kusarājāti katvāna, karassu rucire piya’’nti.

    തത്ഥ മാ നം രൂപേന പാമേസി, ആരോഹേന, പഭാവതീതി അരേ പഭാവതി, മാ ത്വം ഏതം കുസനരിന്ദം അത്തനോ രൂപേന ആരോഹപരിണാഹേന പമിനി, ഏവം പമാണം ഗണ്ഹി. മഹായസോതി മഹാനുഭാവോ സോതി ഏവം ഹദയേ കത്വാന രുചിരേ പിയദസ്സനേ കരസ്സു തസ്സ പിയം. ആനുഭാവോയേവ ഹിസ്സ രൂപന്തി വദതി. ഏസ നയോ സബ്ബത്ഥ. അപി ച മഹായസോതി മഹാപരിവാരോ. മഹദ്ധനോതി മഹാഭോഗോ. മഹബ്ബലോതി മഹാഥാമോ. മഹാരട്ഠോതി വിപുലരട്ഠോ. മഹാരാജാതി സകലജമ്ബുദീപേ അഗ്ഗരാജാ. സീഹസ്സരോതി സീഹസദ്ദസമാനസദ്ദോ. വഗ്ഗുസ്സരോതി ലീലായുത്തസ്സരോ. ബിന്ദുസ്സരോതി സമ്പിണ്ഡിതഘനസ്സരോ. മഞ്ജുസ്സരോതി സുന്ദരസ്സരോ. മധുസ്സരോതി മധുരയുത്തസ്സരോ. സതസിപ്പോതി പരേസം സന്തികേ അസിക്ഖിത്വാ അത്തനോ ബലേനേവ നിപ്ഫന്നഅനേകസതസിപ്പോ. ഖത്തിയോതി ഓക്കാകപവേണിയം ജാതോ അസമ്ഭിന്നഖത്തിയോ. കുസരാജാതി സക്കദത്തിയകുസതിണസമാനനാമോ രാജാ. ഏവരൂപോ ഹി അഞ്ഞോ രാജാ നാമ നത്ഥീതി ജാനിത്വാ ഏതസ്സ പിയം കരോഹീതി ഖുജ്ജാ ഏത്തകാഹി ഗാഥാഹി തസ്സ ഗുണം കഥേസി.

    Tattha mā naṃ rūpena pāmesi, ārohena, pabhāvatīti are pabhāvati, mā tvaṃ etaṃ kusanarindaṃ attano rūpena ārohapariṇāhena pamini, evaṃ pamāṇaṃ gaṇhi. Mahāyasoti mahānubhāvo soti evaṃ hadaye katvāna rucire piyadassane karassu tassa piyaṃ. Ānubhāvoyeva hissa rūpanti vadati. Esa nayo sabbattha. Api ca mahāyasoti mahāparivāro. Mahaddhanoti mahābhogo. Mahabbaloti mahāthāmo. Mahāraṭṭhoti vipularaṭṭho. Mahārājāti sakalajambudīpe aggarājā. Sīhassaroti sīhasaddasamānasaddo. Vaggussaroti līlāyuttassaro. Bindussaroti sampiṇḍitaghanassaro. Mañjussaroti sundarassaro. Madhussaroti madhurayuttassaro. Satasippoti paresaṃ santike asikkhitvā attano baleneva nipphannaanekasatasippo. Khattiyoti okkākapaveṇiyaṃ jāto asambhinnakhattiyo. Kusarājāti sakkadattiyakusatiṇasamānanāmo rājā. Evarūpo hi añño rājā nāma natthīti jānitvā etassa piyaṃ karohīti khujjā ettakāhi gāthāhi tassa guṇaṃ kathesi.

    പഭാവതീ തസ്സാ വചനം സുത്വാ ‘‘ഖുജ്ജേ അതിവിയ ഗജ്ജസി, ഹത്ഥേന പാപുണന്തീ സസാമികഭാവം തേ ജാനാപേസ്സാമീ’’തി ഖുജ്ജം തജ്ജേസി. സാപി തം ‘‘അഹം തം രക്ഖമാനാ പിതുനോ തേ കുസരാജസ്സ ആഗതഭാവം നാരോചേസിം, ഹോതു, അജ്ജ രഞ്ഞോ ആരോചേസ്സാമീ’’തി മഹന്തേന സദ്ദേന ഭായാപേസി. സാപി ‘‘കോചിദേവ സുണേയ്യാ’’തി ഖുജ്ജം സഞ്ഞാപേസി. ബോധിസത്തോപി തം പസ്സിതും അലഭന്തോ സത്ത മാസേ ദുബ്ഭോജനേന ദുക്ഖസേയ്യായ കിലമന്തോ ചിന്തേസി – ‘‘കോ മേ ഏതായ അത്ഥോ, സത്ത മാസേ വസന്തോ ഏതം പസ്സിതുമ്പി ന ലഭാമി, അതിവിയ കക്ഖളാ സാഹസികാ, ഗന്ത്വാ മാതാപിതരോ പസ്സിസ്സാമീ’’തി. തസ്മിം ഖണേ സക്കോ ആവജ്ജേന്തോ തസ്സ ഉക്കണ്ഠിതഭാവം ഞത്വാ ‘‘രാജാ സത്ത മാസേ പഭാവതിം ദട്ഠുമ്പി ന ലഭി, ലഭനാകാരമസ്സ കരിസ്സാമീ’’തി മദ്ദരഞ്ഞോ ദൂതേ കത്വാ സത്തന്നം രാജൂനം ദൂതം പാഹേന്തോ ‘‘പഭാവതീ, കുസരാജം ഛഡ്ഡേത്വാ ആഗതാ, ആഗച്ഛന്തു പഭാവതിം ഗണ്ഹന്തൂ’’തി ഏകേകസ്സ വിസും വിസും സാസനം പഹിണി. തേ മഹാപരിവാരേന ഗന്ത്വാ നഗരം പത്വാ അഞ്ഞമഞ്ഞസ്സ ആഗതകാരണം ന ജാനന്തി. തേ ‘‘ത്വം കസ്മാ ആഗതോ, ത്വം കസ്മാ ആഗതോസീ’’തി പുച്ഛിത്വാ തമത്ഥം ഞത്വാ കുജ്ഝിത്വാ ‘‘ഏകം കിര ധീതരം സത്തന്നം ദസ്സതി, പസ്സഥസ്സ അനാചാരം, ഉപ്പണ്ഡേതി നോ, ഗണ്ഹഥ ന’’ന്തി ‘‘സബ്ബേസമ്പി അമ്ഹാകം പഭാവതിം ദേതു യുദ്ധം വാ’’തി സാസനാനി പഹിണിത്വാ നഗരം പരിവാരയിംസു. മദ്ദരാജാ സാസനം സുത്വാ ഭീതതസിതോ അമച്ചേ ആമന്തേത്വാ ‘‘കിം കരോമാ’’തി പുച്ഛി. അഥ നം അമച്ചാ ‘‘ദേവ , സത്തപി രാജാനോ പഭാവതിം നിസ്സായ ആഗതാ, ‘സചേ ന ദസ്സതി, പാകാരം ഭിന്ദിത്വാ നഗരം പവിസിത്വാ ജീവിതക്ഖയം പാപേത്വാ തം ഗണ്ഹിസ്സാമാ’തി വദന്തി, പാകാരേ അഭിന്നേയേവ തേസം പഭാവതിം പേസേസ്സാമാ’’തി വത്വാ ഗാഥമാഹംസു –

    Pabhāvatī tassā vacanaṃ sutvā ‘‘khujje ativiya gajjasi, hatthena pāpuṇantī sasāmikabhāvaṃ te jānāpessāmī’’ti khujjaṃ tajjesi. Sāpi taṃ ‘‘ahaṃ taṃ rakkhamānā pituno te kusarājassa āgatabhāvaṃ nārocesiṃ, hotu, ajja rañño ārocessāmī’’ti mahantena saddena bhāyāpesi. Sāpi ‘‘kocideva suṇeyyā’’ti khujjaṃ saññāpesi. Bodhisattopi taṃ passituṃ alabhanto satta māse dubbhojanena dukkhaseyyāya kilamanto cintesi – ‘‘ko me etāya attho, satta māse vasanto etaṃ passitumpi na labhāmi, ativiya kakkhaḷā sāhasikā, gantvā mātāpitaro passissāmī’’ti. Tasmiṃ khaṇe sakko āvajjento tassa ukkaṇṭhitabhāvaṃ ñatvā ‘‘rājā satta māse pabhāvatiṃ daṭṭhumpi na labhi, labhanākāramassa karissāmī’’ti maddarañño dūte katvā sattannaṃ rājūnaṃ dūtaṃ pāhento ‘‘pabhāvatī, kusarājaṃ chaḍḍetvā āgatā, āgacchantu pabhāvatiṃ gaṇhantū’’ti ekekassa visuṃ visuṃ sāsanaṃ pahiṇi. Te mahāparivārena gantvā nagaraṃ patvā aññamaññassa āgatakāraṇaṃ na jānanti. Te ‘‘tvaṃ kasmā āgato, tvaṃ kasmā āgatosī’’ti pucchitvā tamatthaṃ ñatvā kujjhitvā ‘‘ekaṃ kira dhītaraṃ sattannaṃ dassati, passathassa anācāraṃ, uppaṇḍeti no, gaṇhatha na’’nti ‘‘sabbesampi amhākaṃ pabhāvatiṃ detu yuddhaṃ vā’’ti sāsanāni pahiṇitvā nagaraṃ parivārayiṃsu. Maddarājā sāsanaṃ sutvā bhītatasito amacce āmantetvā ‘‘kiṃ karomā’’ti pucchi. Atha naṃ amaccā ‘‘deva , sattapi rājāno pabhāvatiṃ nissāya āgatā, ‘sace na dassati, pākāraṃ bhinditvā nagaraṃ pavisitvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā taṃ gaṇhissāmā’ti vadanti, pākāre abhinneyeva tesaṃ pabhāvatiṃ pesessāmā’’ti vatvā gāthamāhaṃsu –

    ൩൪.

    34.

    ‘‘ഏതേ നാഗാ ഉപത്ഥദ്ധാ, സബ്ബേ തിട്ഠന്തി വമ്മിതാ;

    ‘‘Ete nāgā upatthaddhā, sabbe tiṭṭhanti vammitā;

    പുരാ മദ്ദന്തി പാകാരം, ആനേന്തേതം പഭാവതി’’ന്തി.

    Purā maddanti pākāraṃ, ānentetaṃ pabhāvati’’nti.

    തത്ഥ ഉപത്ഥദ്ധാതി അതിഥദ്ധാ ദപ്പിതാ. ആനേന്തേതം പഭാവതിന്തി ആനേന്തു ഏതം പഭാവതിന്തി സാസനാനി പഹിണിംസു. തസ്മാ യാവ ഏതേ നാഗാ പാകാരം ന മദ്ദന്തി, താവ നേസം പഭാവതിം പേസേഹി, മഹാരാജാതി.

    Tattha upatthaddhāti atithaddhā dappitā. Ānentetaṃ pabhāvatinti ānentu etaṃ pabhāvatinti sāsanāni pahiṇiṃsu. Tasmā yāva ete nāgā pākāraṃ na maddanti, tāva nesaṃ pabhāvatiṃ pesehi, mahārājāti.

    തം സുത്വാ രാജാ ‘‘സചാഹം ഏകസ്സ പഭാവതിം പേസേസ്സാമി, സേസാ യുദ്ധം കരിസ്സന്തി, ന സക്കാ ഏകസ്സ ദാതും, സകലജമ്ബുദീപേ അഗ്ഗരാജാനം ‘വിരൂപോ’തി ഛഡ്ഡേത്വാ ആഗതാ ആഗമനസ്സ ഫലം ലഭതു, വധിത്വാന നം സത്ത ഖണ്ഡാനി കത്വാ സത്തന്നം ഖത്തിയാനം പേസേസ്സാമീ’’തി വദന്തോ അനന്തരം ഗാഥമാഹ –

    Taṃ sutvā rājā ‘‘sacāhaṃ ekassa pabhāvatiṃ pesessāmi, sesā yuddhaṃ karissanti, na sakkā ekassa dātuṃ, sakalajambudīpe aggarājānaṃ ‘virūpo’ti chaḍḍetvā āgatā āgamanassa phalaṃ labhatu, vadhitvāna naṃ satta khaṇḍāni katvā sattannaṃ khattiyānaṃ pesessāmī’’ti vadanto anantaraṃ gāthamāha –

    ൩൫.

    35.

    ‘‘സത്ത ബിലേ കരിത്വാന, അഹമേതം പഭാവതിം;

    ‘‘Satta bile karitvāna, ahametaṃ pabhāvatiṃ;

    ഖത്തിയാനം പദസ്സാമി, യേ മം ഹന്തും ഇധാഗതാ’’തി.

    Khattiyānaṃ padassāmi, ye maṃ hantuṃ idhāgatā’’ti.

    തസ്സ സാ കഥാ സകലനിവേസനേ പാകടാ അഹോസി. പരിചാരികാ ഗന്ത്വാ ‘‘രാജാ കിര തം സത്ത ഖണ്ഡാനി കത്വാ സത്തന്നം രാജൂനം പേസേസ്സതീ’’തി പഭാവതിയാ ആരോചേസും. സാ മരണഭയഭീതാ ആസനാ വുട്ഠായ ഭഗിനീഹി പരിവുതാ മാതു സിരിഗബ്ഭം അഗമാസി. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –

    Tassa sā kathā sakalanivesane pākaṭā ahosi. Paricārikā gantvā ‘‘rājā kira taṃ satta khaṇḍāni katvā sattannaṃ rājūnaṃ pesessatī’’ti pabhāvatiyā ārocesuṃ. Sā maraṇabhayabhītā āsanā vuṭṭhāya bhaginīhi parivutā mātu sirigabbhaṃ agamāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ൩൬.

    36.

    ‘‘അവുട്ഠഹി രാജപുത്തീ, സാമാ കോസേയ്യവാസിനീ;

    ‘‘Avuṭṭhahi rājaputtī, sāmā koseyyavāsinī;

    അസ്സുപുണ്ണേഹി നേത്തേഹി, ദാസീഗണപുരക്ഖതാ’’തി.

    Assupuṇṇehi nettehi, dāsīgaṇapurakkhatā’’ti.

    തത്ഥ സാമാതി സുവണ്ണവണ്ണാ. കോസേയ്യവാസിനീതി സുവണ്ണഖചിതകോസേയ്യനിവസനാ.

    Tattha sāmāti suvaṇṇavaṇṇā. Koseyyavāsinīti suvaṇṇakhacitakoseyyanivasanā.

    സാ മാതു സന്തികം ഗന്ത്വാ മാതരം വന്ദിത്വാ പരിദേവമാനാ ആഹ –

    Sā mātu santikaṃ gantvā mātaraṃ vanditvā paridevamānā āha –

    ൩൭.

    37.

    ‘‘തം നൂന കക്കൂപനിസേവിതം മുഖം, ആദാസദന്താഥരുപച്ചവേക്ഖിതം;

    ‘‘Taṃ nūna kakkūpanisevitaṃ mukhaṃ, ādāsadantātharupaccavekkhitaṃ;

    സുഭം സുനേത്തം വിരജം അനങ്ഗണം, ഛുദ്ധം വനേ ഠസ്സതി ഖത്തിയേഹി.

    Subhaṃ sunettaṃ virajaṃ anaṅgaṇaṃ, chuddhaṃ vane ṭhassati khattiyehi.

    ൩൮.

    38.

    ‘‘തേ നൂന മേ അസിതേ വേല്ലിതഗ്ഗേ, കേസേ മുദൂ ചന്ദനസാരലിത്തേ;

    ‘‘Te nūna me asite vellitagge, kese mudū candanasāralitte;

    സമാകുലേ സീവഥികായ മജ്ഝേ, പാദേഹി ഗിജ്ഝാ പരികഡ്ഢിസ്സന്തി.

    Samākule sīvathikāya majjhe, pādehi gijjhā parikaḍḍhissanti.

    ൩൯.

    39.

    ‘‘താ നൂന മേ തമ്ബനഖാ സുലോമാ, ബാഹാ മുദൂ ചന്ദനസാരലിത്താ;

    ‘‘Tā nūna me tambanakhā sulomā, bāhā mudū candanasāralittā;

    ഛിന്നാ വനേ ഉജ്ഝിതാ ഖത്തിയേഹി, ഗയ്ഹ ധങ്കോ ഗച്ഛതി യേനകാമം.

    Chinnā vane ujjhitā khattiyehi, gayha dhaṅko gacchati yenakāmaṃ.

    ൪൦.

    40.

    ‘‘തേ നൂന താലൂപനിഭേ അലമ്ബേ, നിസേവിതേ കാസികചന്ദനേന;

    ‘‘Te nūna tālūpanibhe alambe, nisevite kāsikacandanena;

    ഥനേസു മേ ലമ്ബിസ്സതി സിങ്ഗാലോ, മാതൂവ പുത്തോ തരുണോ തനൂജോ.

    Thanesu me lambissati siṅgālo, mātūva putto taruṇo tanūjo.

    ൪൧.

    41.

    ‘‘തം നൂന സോണിം പുഥുലം സുകോട്ടിതം, നിസേവിതം കഞ്ചനമേഖലാഹി;

    ‘‘Taṃ nūna soṇiṃ puthulaṃ sukoṭṭitaṃ, nisevitaṃ kañcanamekhalāhi;

    ഛിന്നം വനേ ഖത്തിയേഹീ അവത്ഥം, സിങ്ഗാലസങ്ഘാ പരികഡ്ഢിസ്സന്തി.

    Chinnaṃ vane khattiyehī avatthaṃ, siṅgālasaṅghā parikaḍḍhissanti.

    ൪൨.

    42.

    ‘‘സോണാ ധങ്കാ സിങ്ഗാലാ ച, യേ ചഞ്ഞേ സന്തി ദാഠിനോ;

    ‘‘Soṇā dhaṅkā siṅgālā ca, ye caññe santi dāṭhino;

    അജരാ നൂന ഹേസ്സന്തി, ഭക്ഖയിത്വാ പഭാവതിം.

    Ajarā nūna hessanti, bhakkhayitvā pabhāvatiṃ.

    ൪൩.

    43.

    ‘‘സചേ മംസാനി ഹരിംസു, ഖത്തിയാ ദൂരഗാമിനോ;

    ‘‘Sace maṃsāni hariṃsu, khattiyā dūragāmino;

    അട്ഠീനി അമ്മ യാചിത്വാ, അനുപഥേ ദഹാഥ നം.

    Aṭṭhīni amma yācitvā, anupathe dahātha naṃ.

    ൪൪.

    44.

    ‘‘ഖേത്താനി അമ്മ കാരേത്വാ, കണികാരേത്ഥ രോപയ;

    ‘‘Khettāni amma kāretvā, kaṇikārettha ropaya;

    യദാ തേ പുപ്ഫിതാ അസ്സു, ഹേമന്താനം ഹിമച്ചയേ;

    Yadā te pupphitā assu, hemantānaṃ himaccaye;

    സരേയ്യാഥ മമം അമ്മ, ഏവംവണ്ണാ പഭാവതീ’’തി.

    Sareyyātha mamaṃ amma, evaṃvaṇṇā pabhāvatī’’ti.

    തത്ഥ കക്കൂപനിസേവിതന്തില കക്കൂപനിസേവിതന്തി സാസപകക്കലോണകക്കമത്തികകക്കതിലകക്കഹലിദ്ദികക്കമുഖചുണ്ണകേഹി ഇമേഹി പഞ്ചഹി കക്കേഹി ഉപനിസേവിതം. ആദാസദന്താഥരുപച്ചവേക്ഖിതന്തി ദന്തമയഥരുമ്ഹി ആദാസേ പച്ചവേക്ഖിതം തത്ഥ ഓലോകേത്വാ മണ്ഡിതം. സുഭന്തി സുഭമുഖം. വിരജന്തി വിഗതരജം നിമ്മലം. അനങ്ഗണന്തി ഗണ്ഡപിളകാദിദോസരഹിതം. ഛുദ്ധന്തി അമ്മ ഏവരൂപം മമ മുഖം അദ്ധാ ഇദാനി ഖത്തിയേഹി ഛഡ്ഡിതം വനേ അരഞ്ഞേ ഠസ്സതീതി പരിദേവതി. അസിതേതി കാളകേ. വേല്ലിതഗ്ഗേതി ഉന്നതഗ്ഗേ. സീവഥികായാതി സുസാനമ്ഹി. പരികഡ്ഢിസ്സന്തീതി ഏവരൂപേ മമ കേസേ മനുസ്സമംസഖാദകാ ഗിജ്ഝാ പാദേഹി പഹരിത്വാ നൂന പരികഡ്ഢിസ്സന്തി. ഗയ്ഹ ധങ്കോ ഗച്ഛതി യേനകാമന്തി അമ്മ മമ ഏവരൂപം ബാഹം നൂന ധങ്കോ ഗഹേത്വാ ലുഞ്ജിത്വാ ഖാദന്തോ യേനകാമം ഗച്ഛിസ്സതി.

    Tattha kakkūpanisevitantila kakkūpanisevitanti sāsapakakkaloṇakakkamattikakakkatilakakkahaliddikakkamukhacuṇṇakehi imehi pañcahi kakkehi upanisevitaṃ. Ādāsadantātharupaccavekkhitanti dantamayatharumhi ādāse paccavekkhitaṃ tattha oloketvā maṇḍitaṃ. Subhanti subhamukhaṃ. Virajanti vigatarajaṃ nimmalaṃ. Anaṅgaṇanti gaṇḍapiḷakādidosarahitaṃ. Chuddhanti amma evarūpaṃ mama mukhaṃ addhā idāni khattiyehi chaḍḍitaṃ vane araññe ṭhassatīti paridevati. Asiteti kāḷake. Vellitaggeti unnatagge. Sīvathikāyāti susānamhi. Parikaḍḍhissantīti evarūpe mama kese manussamaṃsakhādakā gijjhā pādehi paharitvā nūna parikaḍḍhissanti. Gayha dhaṅko gacchati yenakāmanti amma mama evarūpaṃ bāhaṃ nūna dhaṅko gahetvā luñjitvā khādanto yenakāmaṃ gacchissati.

    താലൂപനിഭേതി സുവണ്ണതാലഫലസദിസേ. കാസികചന്ദനേനാതി സുഖുമചന്ദനേന നിസേവിതേ. ഥനേസു മേതി അമ്മ മമ സുസാനേ പതിതായ ഏവരൂപേ ഥനേ ദിസ്വാ മുഖേന ഡംസിത്വാ തേസു മേ ഥനേസു അത്തനോ തനുജോ മാതു തരുണപുത്തോ വിയ നൂന സിങ്ഗാലോ ലമ്ബിസ്സതി. സോണിന്തി കടിം. സുകോട്ടിതന്തി ഗോഹനുകേന പഹരിത്വാ സുവഡ്ഢിതം. അവത്ഥന്തി ഛഡ്ഡിതം. ഭക്ഖയിത്വാതി അമ്മ ഏതേ ഏത്തകാ നൂന മമ മംസം ഖാദിത്വാ അജരാ ഭവിസ്സന്തി.

    Tālūpanibheti suvaṇṇatālaphalasadise. Kāsikacandanenāti sukhumacandanena nisevite. Thanesu meti amma mama susāne patitāya evarūpe thane disvā mukhena ḍaṃsitvā tesu me thanesu attano tanujo mātu taruṇaputto viya nūna siṅgālo lambissati. Soṇinti kaṭiṃ. Sukoṭṭitanti gohanukena paharitvā suvaḍḍhitaṃ. Avatthanti chaḍḍitaṃ. Bhakkhayitvāti amma ete ettakā nūna mama maṃsaṃ khāditvā ajarā bhavissanti.

    സചേ മംസാനി ഹരിംസൂതി അമ്മ സചേ തേ ഖത്തിയാ മയിം പടിബദ്ധചിത്താ മമ മംസാനി ഹരേയ്യും, അഥ തുമ്ഹേ അട്ഠീനി യാചിത്വാ അനുപഥേ ദഹാഥനം, ജങ്ഘമഗ്ഗമഹാമഗ്ഗാനം അന്തരേ ദഹേയ്യാഥാതി വദതി. ഖേത്താനീതി അമ്മ മമ ഝാപിതട്ഠാനേ മാലാദിവത്ഥൂനി കാരേത്വാ ഏത്ഥ ഏതേസു ഖേത്തേസു കണികാരരുക്ഖേ രോപയ. ഹിമച്ചയേതി ഹിമപാതാതിക്കമേ ഫഗ്ഗുണമാസേ. സരേയ്യാഥാതി തേസം പുപ്ഫാനം സുവണ്ണചങ്കോടകം പൂരേത്വാ ഊരൂസു ഠപേത്വാ മമ ധീതാ പഭാവതീ ഏവംവണ്ണാതി സരേയ്യാഥ.

    Sace maṃsāni hariṃsūti amma sace te khattiyā mayiṃ paṭibaddhacittā mama maṃsāni hareyyuṃ, atha tumhe aṭṭhīni yācitvā anupathe dahāthanaṃ, jaṅghamaggamahāmaggānaṃ antare daheyyāthāti vadati. Khettānīti amma mama jhāpitaṭṭhāne mālādivatthūni kāretvā ettha etesu khettesu kaṇikārarukkhe ropaya. Himaccayeti himapātātikkame phagguṇamāse. Sareyyāthāti tesaṃ pupphānaṃ suvaṇṇacaṅkoṭakaṃ pūretvā ūrūsu ṭhapetvā mama dhītā pabhāvatī evaṃvaṇṇāti sareyyātha.

    ഇതി സാ മരണഭയതജ്ജിതാ മാതു സന്തികേ വിലപി. മദ്ദരാജാപി ‘‘ഫരസുഞ്ച ഗണ്ഡികഞ്ച ഗഹേത്വാ ചോരഘാതകോ ഇധേവ ആഗച്ഛതൂ’’തി ആണാപേസി. തസ്സ ആഗമനം സകലരാജഗേഹേ പാകടം അഹോസി. അഥസ്സ ആഗതഭാവം സുത്വാ പഭാവതിയാ മാതാ ഉട്ഠായാസനാ സോകസമപ്പിതാ രഞ്ഞോ സന്തികം അഗമാസി. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –

    Iti sā maraṇabhayatajjitā mātu santike vilapi. Maddarājāpi ‘‘pharasuñca gaṇḍikañca gahetvā coraghātako idheva āgacchatū’’ti āṇāpesi. Tassa āgamanaṃ sakalarājagehe pākaṭaṃ ahosi. Athassa āgatabhāvaṃ sutvā pabhāvatiyā mātā uṭṭhāyāsanā sokasamappitā rañño santikaṃ agamāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ൪൫.

    45.

    ‘‘തസ്സാ മാതാ ഉദട്ഠാസി, ഖത്തിയാ ദേവവണ്ണിനീ;

    ‘‘Tassā mātā udaṭṭhāsi, khattiyā devavaṇṇinī;

    ദിസ്വാ അസിഞ്ച സൂനഞ്ച, രഞ്ഞോ മദ്ദസ്സന്തേപുരേ’’തി.

    Disvā asiñca sūnañca, rañño maddassantepure’’ti.

    തത്ഥ ഉദട്ഠാസീതി ആസനാ ഉട്ഠായ രഞ്ഞോ സന്തികം ഗന്ത്വാ അട്ഠാസി. ദിസ്വാ അസിഞ്ച സൂനഞ്ചാതി അന്തേപുരമ്ഹി അലങ്കതമഹാതലേ രഞ്ഞോ പുരതോ നിക്ഖിത്തം ഫരസുഞ്ച ഗണ്ഡികഞ്ച ദിസ്വാ വിലപന്തീ ഗാഥമാഹ –

    Tattha udaṭṭhāsīti āsanā uṭṭhāya rañño santikaṃ gantvā aṭṭhāsi. Disvā asiñca sūnañcāti antepuramhi alaṅkatamahātale rañño purato nikkhittaṃ pharasuñca gaṇḍikañca disvā vilapantī gāthamāha –

    ൪൬.

    46.

    ‘‘ഇമിനാ നൂന അസിനാ, സുസഞ്ഞം തനുമജ്ഝിമം;

    ‘‘Iminā nūna asinā, susaññaṃ tanumajjhimaṃ;

    ധീതരം മദ്ദ ഹന്ത്വാന, ഖത്തിയാനം പദസ്സസീ’’തി.

    Dhītaraṃ madda hantvāna, khattiyānaṃ padassasī’’ti.

    തത്ഥ അസിനാതി ഫരസും സന്ധായാഹ. സോ ഹി ഇമസ്മിം ഠാനേ അസി നാമ ജാതോ. സുസഞ്ഞം തനുമജ്ഝിമന്തി സുട്ഠു സഞ്ഞാതം തനുമജ്ഝിമം.

    Tattha asināti pharasuṃ sandhāyāha. So hi imasmiṃ ṭhāne asi nāma jāto. Susaññaṃ tanumajjhimanti suṭṭhu saññātaṃ tanumajjhimaṃ.

    അഥ നം രാജാ സഞ്ഞാപേന്തോ ആഹ – ‘‘ദേവി, കിം കഥേസി, തവ ധീതാ സകലജമ്ബുദീപേ അഗ്ഗരാജാനം ‘വിരൂപോ’തി ഛഡ്ഡേത്വാ ഗതമഗ്ഗേ പദവലഞ്ജേ അവിനട്ഠേയേവ മച്ചും നലാടേനാദായ ആഗതാ, ഇദാനി അത്തനോ രൂപം നിസ്സായ ഈദിസം ഫലം ലഭതൂ’’തി. സാ തസ്സ വചനം സുത്വാ ധീതു സന്തികം ഗന്ത്വാ വിലപന്തീ ആഹ –

    Atha naṃ rājā saññāpento āha – ‘‘devi, kiṃ kathesi, tava dhītā sakalajambudīpe aggarājānaṃ ‘virūpo’ti chaḍḍetvā gatamagge padavalañje avinaṭṭheyeva maccuṃ nalāṭenādāya āgatā, idāni attano rūpaṃ nissāya īdisaṃ phalaṃ labhatū’’ti. Sā tassa vacanaṃ sutvā dhītu santikaṃ gantvā vilapantī āha –

    ൪൭.

    47.

    ‘‘ന മേ അകാസി വചനം, അത്ഥകാമായ പുത്തികേ;

    ‘‘Na me akāsi vacanaṃ, atthakāmāya puttike;

    സാജ്ജ ലോഹിതസഞ്ഛന്നാ, ഗച്ഛസി യമസാധനം.

    Sājja lohitasañchannā, gacchasi yamasādhanaṃ.

    ൪൮.

    48.

    ‘‘ഏവമാപജ്ജതീ പോസോ, പാപിയഞ്ച നിഗച്ഛതി;

    ‘‘Evamāpajjatī poso, pāpiyañca nigacchati;

    യോ വേ ഹിതാനം വചനം, ന കരോതി അത്ഥദസ്സിനം.

    Yo ve hitānaṃ vacanaṃ, na karoti atthadassinaṃ.

    ൪൯.

    49.

    ‘‘സചേ ച അജ്ജ ധാരേസി, കുമാരം ചാരുദസ്സനം;

    ‘‘Sace ca ajja dhāresi, kumāraṃ cārudassanaṃ;

    കുസേന ജാതം ഖത്തിയം, സുവണ്ണമണിമേഖലം;

    Kusena jātaṃ khattiyaṃ, suvaṇṇamaṇimekhalaṃ;

    പൂജിതം ഞാതിസങ്ഘേഹി, ന ഗച്ഛസി യമക്ഖയം.

    Pūjitaṃ ñātisaṅghehi, na gacchasi yamakkhayaṃ.

    ൫൦.

    50.

    ‘‘യത്ഥസ്സു ഭേരീ നദതി, കുഞ്ജരോ ച നികൂജതി;

    ‘‘Yatthassu bherī nadati, kuñjaro ca nikūjati;

    ഖത്തിയാനം കുലേ ഭദ്ദേ, കിന്നു സുഖതരം തതോ.

    Khattiyānaṃ kule bhadde, kinnu sukhataraṃ tato.

    ൫൧.

    51.

    ‘‘അസ്സോ ച സിസതി ദ്വാരേ, കുമാരോ ഉപരോദതി;

    ‘‘Asso ca sisati dvāre, kumāro uparodati;

    ഖത്തിയാനം കുലേ ഭദ്ദേ, കിന്നു സുഖതരം തതോ.

    Khattiyānaṃ kule bhadde, kinnu sukhataraṃ tato.

    ൫൨.

    52.

    ‘‘മയൂരകോഞ്ചാഭിരുദേ, കോകിലാഭിനികൂജിതേ;

    ‘‘Mayūrakoñcābhirude, kokilābhinikūjite;

    ഖത്തിയാനം കുലേ ഭദ്ദേ, കിന്നു സുഖതരം തതോ’’തി.

    Khattiyānaṃ kule bhadde, kinnu sukhataraṃ tato’’ti.

    തത്ഥ പുത്തികേതി തം ആലപതി. ഇദം വുത്തം ഹോതി – അമ്മ, ഇധ കിം കരിസ്സസി, സാമികസ്സ സന്തികം ഗച്ഛ, മാ രൂപമദേന മജ്ജീതി ഏവം യാചന്തിയാപി മേ വചനം ന അകാസി, സാ ത്വം അജ്ജ ലോഹിതസഞ്ഛന്നാ ഗച്ഛസി യമസാധനം, മച്ചുരാജസ്സ ഭവനം ഗമിസ്സസീതി. പാപിയഞ്ചാതി ഇതോ പാപതരഞ്ച നിഗച്ഛതി. സചേ ച അജ്ജ ധാരേസീതി, അമ്മ, സചേ ത്വം ചിത്തസ്സ വസം അഗന്ത്വാ കുസനരിന്ദം പടിച്ച ലദ്ധം അത്തനോ രൂപേന സദിസം ചാരുദസ്സനം കുമാരം അജ്ജ ധാരയിസ്സസി. യമക്ഖയന്തി ഏവം സന്തേ യമനിവേസനം ന ഗച്ഛേയ്യാസി. തതോ യമ്ഹി ഖത്തിയകുലേ അയം വിഭൂതി, തമ്ഹാ നാനാഭേരിസദ്ദേന ചേവ മത്തവാരണകോഞ്ചനാദേന ച നിന്നാദിതാ കുസാവതീരാജകുലാ കിം നു സുഖതരം ദിസ്വാ ഇധാഗതാസീതി അത്ഥോ. സിസതീതി ഹസതി. കുമാരോതി സുസിക്ഖിതോ ഗന്ധബ്ബകുമാരോ. ഉപരോദതീതി നാനാതൂരിയാനി ഗഹേത്വാ ഉപഹാരം കരോതി. കോകിലാഭിനികൂജിതേതി കുസരാജകുലേ സായം പാതോ പവത്തനച്ചഗീതവാദിതൂപഹാരം പടിപ്ഫരന്തീ വിയ കോകിലേഹി അഭിനികൂജിതേ.

    Tattha puttiketi taṃ ālapati. Idaṃ vuttaṃ hoti – amma, idha kiṃ karissasi, sāmikassa santikaṃ gaccha, mā rūpamadena majjīti evaṃ yācantiyāpi me vacanaṃ na akāsi, sā tvaṃ ajja lohitasañchannā gacchasi yamasādhanaṃ, maccurājassa bhavanaṃ gamissasīti. Pāpiyañcāti ito pāpatarañca nigacchati. Sace ca ajja dhāresīti, amma, sace tvaṃ cittassa vasaṃ agantvā kusanarindaṃ paṭicca laddhaṃ attano rūpena sadisaṃ cārudassanaṃ kumāraṃ ajja dhārayissasi. Yamakkhayanti evaṃ sante yamanivesanaṃ na gaccheyyāsi. Tato yamhi khattiyakule ayaṃ vibhūti, tamhā nānābherisaddena ceva mattavāraṇakoñcanādena ca ninnāditā kusāvatīrājakulā kiṃ nu sukhataraṃ disvā idhāgatāsīti attho. Sisatīti hasati. Kumāroti susikkhito gandhabbakumāro. Uparodatīti nānātūriyāni gahetvā upahāraṃ karoti. Kokilābhinikūjiteti kusarājakule sāyaṃ pāto pavattanaccagītavāditūpahāraṃ paṭippharantī viya kokilehi abhinikūjite.

    ഇതി സാപി ഏത്തകാഹി ഗാഥാഹി തായ സദ്ധിം സല്ലപിത്വാ ‘‘സചേ അജ്ജ കുസനരിന്ദോ ഇധ അസ്സ, ഇമേ സത്ത രാജാനോ പലാപേത്വാ മമ ധീതരം ദുക്ഖാ പമോചേത്വാ ആദായ ഗച്ഛേയ്യാ’’തി ചിന്തേത്വാ ഗാഥമാഹ –

    Iti sāpi ettakāhi gāthāhi tāya saddhiṃ sallapitvā ‘‘sace ajja kusanarindo idha assa, ime satta rājāno palāpetvā mama dhītaraṃ dukkhā pamocetvā ādāya gaccheyyā’’ti cintetvā gāthamāha –

    ൫൩.

    53.

    ‘‘കഹം നു ഖോ സത്തുമദ്ദനോ, പരരട്ഠപ്പമദ്ദനോ;

    ‘‘Kahaṃ nu kho sattumaddano, pararaṭṭhappamaddano;

    കുസോ സോളാരപഞ്ഞാണോ, യോ നോ ദുക്ഖാ പമോചയേ’’തി.

    Kuso soḷārapaññāṇo, yo no dukkhā pamocaye’’ti.

    തത്ഥ സോളാരപഞ്ഞാണോതി ഉളാരപഞ്ഞോ.

    Tattha soḷārapaññāṇoti uḷārapañño.

    തതോ പഭാവതീ ‘‘മമ മാതു കുസസ്സ വണ്ണം ഭണന്തിയാ മുഖം നപ്പഹോതി, ആചിക്ഖിസ്സാമി താവസ്സാ തസ്സ ഇധേവ ആളാരികകമ്മം കത്വാ വസനഭാവ’’ന്തി ചിന്തേത്വാ ഗാഥമാഹ –

    Tato pabhāvatī ‘‘mama mātu kusassa vaṇṇaṃ bhaṇantiyā mukhaṃ nappahoti, ācikkhissāmi tāvassā tassa idheva āḷārikakammaṃ katvā vasanabhāva’’nti cintetvā gāthamāha –

    ൫൪.

    54.

    ‘‘ഇധേവ സോ സത്തുമദ്ദനോ, പരരട്ഠപ്പമദ്ദനോ;

    ‘‘Idheva so sattumaddano, pararaṭṭhappamaddano;

    കുസോ സോളാരപഞ്ഞാണോ, യോ തേ സബ്ബേ വധിസ്സതീ’’തി.

    Kuso soḷārapaññāṇo, yo te sabbe vadhissatī’’ti.

    അഥസ്സാ മാതാ ‘‘അയം മരണഭയഭീതാ വിപ്പലപതീ’’തി ചിന്തേത്വാ ഗാഥമാഹ –

    Athassā mātā ‘‘ayaṃ maraṇabhayabhītā vippalapatī’’ti cintetvā gāthamāha –

    ൫൫.

    55.

    ‘‘ഉമ്മത്തികാ നു ഭണസി, അന്ധബാലാ പഭാസസി;

    ‘‘Ummattikā nu bhaṇasi, andhabālā pabhāsasi;

    കുസോ ചേ ആഗതോ അസ്സ, കിം ന ജാനേമു തം മയ’’ന്തി.

    Kuso ce āgato assa, kiṃ na jānemu taṃ maya’’nti.

    തത്ഥ അന്ധബാലാതി സമ്മൂള്ഹാ അഞ്ഞാണാ ഹുത്വാ. കിം ന ജാനേമൂതി കേന കാരണേന തം ന ജാനേയ്യാമ. സോ ഹി അന്തരാമഗ്ഗേ ഠിതോവ അമ്ഹാകം സാസനം പേസേയ്യ, സമുസ്സിതദ്ധജാ ചതുരങ്ഗിനീസേനാ പഞ്ഞായേഥ, ത്വം പന മരണഭയേന കഥേസീതി.

    Tattha andhabālāti sammūḷhā aññāṇā hutvā. Kiṃ na jānemūti kena kāraṇena taṃ na jāneyyāma. So hi antarāmagge ṭhitova amhākaṃ sāsanaṃ peseyya, samussitaddhajā caturaṅginīsenā paññāyetha, tvaṃ pana maraṇabhayena kathesīti.

    സാ ഏവം വുത്തേ ‘‘ന മേ മാതാ സദ്ദഹതി, തസ്സ ഇധാഗന്ത്വാ സത്ത മാസേ വസനഭാവം ന ജാനാതി, ദസ്സേസ്സാമി ന’’ന്തി ചിന്തേത്വാ മാതരം ഹത്ഥേ ഗഹേത്വാ സീഹപഞ്ജരം വിവരിത്വാ ഹത്ഥം പസാരേത്വാ ദസ്സേന്തീ ഗാഥമാഹ –

    Sā evaṃ vutte ‘‘na me mātā saddahati, tassa idhāgantvā satta māse vasanabhāvaṃ na jānāti, dassessāmi na’’nti cintetvā mātaraṃ hatthe gahetvā sīhapañjaraṃ vivaritvā hatthaṃ pasāretvā dassentī gāthamāha –

    ൫൬.

    56.

    ‘‘ഏസോ ആളാരികോ പോസോ, കുമാരീപുരമന്തരേ;

    ‘‘Eso āḷāriko poso, kumārīpuramantare;

    ദള്ഹം കത്വാന സംവേല്ലിം, കുമ്ഭിം ധോവതി ഓണതോ’’തി.

    Daḷhaṃ katvāna saṃvelliṃ, kumbhiṃ dhovati oṇato’’ti.

    തത്ഥ കുമാരീപുരമന്തരേതി വാതപാനേ ഠിതാ തവ ധീതാനം കുമാരീനം വസനട്ഠാനന്തരേ നം ഓലോകേഹി. സംവേല്ലിന്തി കച്ഛം ബന്ധിത്വാ കുമ്ഭിം ധോവതി.

    Tattha kumārīpuramantareti vātapāne ṭhitā tava dhītānaṃ kumārīnaṃ vasanaṭṭhānantare naṃ olokehi. Saṃvellinti kacchaṃ bandhitvā kumbhiṃ dhovati.

    സോ കിര തദാ ‘‘അജ്ജ മേ മനോരഥോ മത്ഥകം പാപുണിസ്സതി, അദ്ധാ മരണഭയതജ്ജിതാ, പഭാവതീ, മമ ആഗതഭാവം കഥേസ്സതി, ഭാജനാനി ധോവിത്വാ പടിസാമേസ്സാമീ’’തി ഉദകം ആഹരിത്വാ ഭാജനാനി ധോവിതും ആരഭി. അഥ നം മാതാ പരിഭാസന്തീ ഗാഥമാഹ –

    So kira tadā ‘‘ajja me manoratho matthakaṃ pāpuṇissati, addhā maraṇabhayatajjitā, pabhāvatī, mama āgatabhāvaṃ kathessati, bhājanāni dhovitvā paṭisāmessāmī’’ti udakaṃ āharitvā bhājanāni dhovituṃ ārabhi. Atha naṃ mātā paribhāsantī gāthamāha –

    ൫൭.

    57.

    ‘‘വേണീ ത്വമസി ചണ്ഡാലീ, അദൂസി കുലഗന്ധിനീ;

    ‘‘Veṇī tvamasi caṇḍālī, adūsi kulagandhinī;

    കഥം മദ്ദകുലേ ജാതാ, ദാസം കയിരാസി കാമുക’’ന്തി.

    Kathaṃ maddakule jātā, dāsaṃ kayirāsi kāmuka’’nti.

    തത്ഥ വേണീതി തച്ഛികാ. അദൂസി കുലഗന്ധിനീതി ഉദാഹു ത്വം കുലദൂസികാ. കാമുകന്തി കഥം നാമ ത്വം ഏവരൂപേ കുലേ ജാതാ അത്തനോ സാമികം ദാസം കരേയ്യാസീതി.

    Tattha veṇīti tacchikā. Adūsi kulagandhinīti udāhu tvaṃ kuladūsikā. Kāmukanti kathaṃ nāma tvaṃ evarūpe kule jātā attano sāmikaṃ dāsaṃ kareyyāsīti.

    തതോ പഭാവതീ ‘‘മമ മാതാ ഇമസ്സ മം നിസ്സായ ഏവം വസനഭാവം ന ജാനാതി മഞ്ഞേ’’തി ചിന്തേത്വാ ഇതരം ഗാഥമാഹ –

    Tato pabhāvatī ‘‘mama mātā imassa maṃ nissāya evaṃ vasanabhāvaṃ na jānāti maññe’’ti cintetvā itaraṃ gāthamāha –

    ൫൮.

    58.

    ‘‘നമ്ഹി വേണീ ന ചണ്ഡാലീ, ന ചമ്ഹി കുലഗന്ധിനീ;

    ‘‘Namhi veṇī na caṇḍālī, na camhi kulagandhinī;

    ഓക്കാകപുത്തോ ഭദ്ദന്തേ, ത്വം നു ദാസോതി മഞ്ഞസീ’’തി.

    Okkākaputto bhaddante, tvaṃ nu dāsoti maññasī’’ti.

    തത്ഥ ഓക്കാകപുത്തോതി, അമ്മ, ഏസ ഓക്കാകപുത്തോ, ത്വം പന ‘‘ദാസോ’’തി മഞ്ഞസി, കസ്മാ നം അഹം ‘‘ദാസോ’’തി കഥേസ്സാമീതി.

    Tattha okkākaputtoti, amma, esa okkākaputto, tvaṃ pana ‘‘dāso’’ti maññasi, kasmā naṃ ahaṃ ‘‘dāso’’ti kathessāmīti.

    ഇദാനിസ്സ യസം വണ്ണേന്തീ ആഹ –

    Idānissa yasaṃ vaṇṇentī āha –

    ൫൯.

    59.

    ‘‘യോ ബ്രാഹ്മണസഹസ്സാനി, സദാ ഭോജേതി വീസതിം;

    ‘‘Yo brāhmaṇasahassāni, sadā bhojeti vīsatiṃ;

    ഓക്കാകപുത്തോ ഭദ്ദന്തേ, ത്വം നു ദാസോതി മഞ്ഞസി.

    Okkākaputto bhaddante, tvaṃ nu dāsoti maññasi.

    ൬൦.

    60.

    യസ്സ നാഗസഹസ്സാനി, സദാ യോജേന്തി വീസതിം;

    Yassa nāgasahassāni, sadā yojenti vīsatiṃ;

    ഓക്കാകപുത്തോ ഭദ്ദന്തേ, ത്വം നു ദാസോതി മഞ്ഞസി.

    Okkākaputto bhaddante, tvaṃ nu dāsoti maññasi.

    ൬൧.

    61.

    ‘‘യസ്സ അസ്സസഹസ്സാനി, സദാ യോജേന്തി വീസതിം;

    ‘‘Yassa assasahassāni, sadā yojenti vīsatiṃ;

    ഓക്കാകപുത്തോ ഭദ്ദന്തേ, ത്വം നു ദാസോതി മഞ്ഞസി.

    Okkākaputto bhaddante, tvaṃ nu dāsoti maññasi.

    ൬൨.

    62.

    ‘‘യസ്സ രഥസഹസ്സാനി, സദാ യോജേന്തി വീസതിം;

    ‘‘Yassa rathasahassāni, sadā yojenti vīsatiṃ;

    ഓക്കാകപുത്തോ ഭദ്ദന്തേ, ത്വം നു ദാസോതി മഞ്ഞസി;

    Okkākaputto bhaddante, tvaṃ nu dāsoti maññasi;

    യസ്സ ഉസഭസഹസ്സാനി, സദാ യോജേന്തി വീസതിം;

    Yassa usabhasahassāni, sadā yojenti vīsatiṃ;

    ഓക്കാകപുത്തോ ഭദ്ദന്തേ, ത്വം നു ദാസോതി മഞ്ഞസി.

    Okkākaputto bhaddante, tvaṃ nu dāsoti maññasi.

    ൬൩.

    63.

    ‘‘യസ്സ ധേനുസഹസ്സാനി, സദാ ദുഹന്തി വീസതിം;

    ‘‘Yassa dhenusahassāni, sadā duhanti vīsatiṃ;

    ഓക്കാകപുത്തോ ഭദ്ദന്തേ, ത്വം നു ദാസോതി മഞ്ഞസീ’’തി.

    Okkākaputto bhaddante, tvaṃ nu dāsoti maññasī’’ti.

    ഏവം തായ പഞ്ചഹി ഗാഥാഹി മഹാസത്തസ്സ യസോ വണ്ണിതോ. അഥസ്സാ മാതാ ‘‘അയം അസമ്ഭിതാ കഥം കഥേതി, അദ്ധാ ഏവമേത’’ന്തി സദ്ദഹിത്വാ രഞ്ഞോ സന്തികം ഗന്ത്വാ തമത്ഥം ആരോചേസി. സോ വേഗേന പഭാവതിയാ സന്തികം ഗന്ത്വാ ‘‘സച്ചം കിര, അമ്മ, കുസരാജാ ഇധാഗതോ’’തി. ‘‘ആമ താത, അജ്ജസ്സ സത്ത മാസാ അതിക്കന്താ തവ ധീതാനം ആളാരികത്തം കരോന്തസ്സാ’’തി. സോ തസ്സാ അസദ്ദഹന്തോ ഖുജ്ജം പുച്ഛിത്വാ യഥാഭൂതം സുത്വാ ധീതരം ഗരഹന്തോ ഗാഥമാഹ –

    Evaṃ tāya pañcahi gāthāhi mahāsattassa yaso vaṇṇito. Athassā mātā ‘‘ayaṃ asambhitā kathaṃ katheti, addhā evameta’’nti saddahitvā rañño santikaṃ gantvā tamatthaṃ ārocesi. So vegena pabhāvatiyā santikaṃ gantvā ‘‘saccaṃ kira, amma, kusarājā idhāgato’’ti. ‘‘Āma tāta, ajjassa satta māsā atikkantā tava dhītānaṃ āḷārikattaṃ karontassā’’ti. So tassā asaddahanto khujjaṃ pucchitvā yathābhūtaṃ sutvā dhītaraṃ garahanto gāthamāha –

    ൬൪.

    64.

    ‘‘തഗ്ഘ തേ ദുക്കടം ബാലേ, യം ഖത്തിയം മഹബ്ബലം;

    ‘‘Taggha te dukkaṭaṃ bāle, yaṃ khattiyaṃ mahabbalaṃ;

    നാഗം മണ്ഡൂകവണ്ണേന, ന തം അക്ഖാസിധാഗത’’ന്തി.

    Nāgaṃ maṇḍūkavaṇṇena, na taṃ akkhāsidhāgata’’nti.

    തത്ഥ തഗ്ഘാതി ഏകംസേനേവ.

    Tattha tagghāti ekaṃseneva.

    സോ ധീതരം ഗരഹിത്വാ വേഗേന തസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ കതപടിസന്ഥാരോ അഞ്ജലിം പഗ്ഗയ്ഹ അത്തനോ അച്ചയം ദസ്സേന്തോ ഗാഥമാഹ –

    So dhītaraṃ garahitvā vegena tassa santikaṃ gantvā katapaṭisanthāro añjaliṃ paggayha attano accayaṃ dassento gāthamāha –

    ൬൫.

    65.

    ‘‘അപരാധം മഹാരാജ, ത്വം നോ ഖമ രഥേസഭ;

    ‘‘Aparādhaṃ mahārāja, tvaṃ no khama rathesabha;

    യം തം അഞ്ഞാതവേസേന, നാഞ്ഞാസിമ്ഹാ ഇധാഗത’’ന്തി.

    Yaṃ taṃ aññātavesena, nāññāsimhā idhāgata’’nti.

    തം സുത്വാ മഹാസത്തോ ‘‘സചാഹം ഫരുസം വക്ഖാമി, ഇധേവസ്സ ഹദയം ഫലിസ്സതി, അസ്സാസേസ്സാമി ന’’ന്തി ചിന്തേത്വാ ഭാജനന്തരേ ഠിതോവ ഇതരം ഗാഥമാഹ –

    Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘sacāhaṃ pharusaṃ vakkhāmi, idhevassa hadayaṃ phalissati, assāsessāmi na’’nti cintetvā bhājanantare ṭhitova itaraṃ gāthamāha –

    ൬൬.

    66.

    ‘‘മാദിസസ്സ ന തം ഛന്നം, യോഹം ആളാരികോ ഭവേ;

    ‘‘Mādisassa na taṃ channaṃ, yohaṃ āḷāriko bhave;

    ത്വഞ്ഞേവ മേ പസീദസ്സു, നത്ഥി തേ ദേവ ദുക്കട’’ന്തി.

    Tvaññeva me pasīdassu, natthi te deva dukkaṭa’’nti.

    രാജാ തസ്സ സന്തികാ പടിസന്ഥാരം ലഭിത്വാ പാസാദം അഭിരുഹിത്വാ പഭാവതിം പക്കോസാപേത്വാ ഖമാപനത്ഥായ പേസേതും ഗാഥമാഹ –

    Rājā tassa santikā paṭisanthāraṃ labhitvā pāsādaṃ abhiruhitvā pabhāvatiṃ pakkosāpetvā khamāpanatthāya pesetuṃ gāthamāha –

    ൬൭.

    67.

    ‘‘ഗച്ഛ ബാലേ ഖമാപേഹി, കുസരാജം മഹബ്ബലം;

    ‘‘Gaccha bāle khamāpehi, kusarājaṃ mahabbalaṃ;

    ഖമാപിതോ കുസോ രാജാ, സോ തേ ദസ്സതി ജീവിത’’ന്തി.

    Khamāpito kuso rājā, so te dassati jīvita’’nti.

    സാ പിതു വചനം സുത്വാ ഭഗിനീഹി ചേവ പരിചാരികാഹി ച പരിവുതാ തസ്സ സന്തികം അഗമാസി. സോപി കമ്മകാരവേസേന ഠിതോവ തസ്സാ അത്തനോ സന്തികം ആഗമനം ഞത്വാ ‘‘അജ്ജ പഭാവതിയാ മാനം ഭിന്ദിത്വാ പാദമൂലേ നം കലലേ നിപജ്ജാപേസ്സാമീ’’തി സബ്ബം അത്തനാ ആഭതം ഉദകം ഛഡ്ഡേത്വാ ഖലമണ്ഡലമത്തം ഠാനം മദ്ദിത്വാ ഏകകലലം അകാസി. സാ തസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ തസ്സ പാദേസു നിപതിത്വാ കലലപിട്ഠേ നിപന്നാ തം ഖമാപേസി. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –

    Sā pitu vacanaṃ sutvā bhaginīhi ceva paricārikāhi ca parivutā tassa santikaṃ agamāsi. Sopi kammakāravesena ṭhitova tassā attano santikaṃ āgamanaṃ ñatvā ‘‘ajja pabhāvatiyā mānaṃ bhinditvā pādamūle naṃ kalale nipajjāpessāmī’’ti sabbaṃ attanā ābhataṃ udakaṃ chaḍḍetvā khalamaṇḍalamattaṃ ṭhānaṃ madditvā ekakalalaṃ akāsi. Sā tassa santikaṃ gantvā tassa pādesu nipatitvā kalalapiṭṭhe nipannā taṃ khamāpesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ൬൮.

    68.

    ‘‘പിതുസ്സ വചനം സുത്വാ, ദേവവണ്ണീ പഭാവതീ;

    ‘‘Pitussa vacanaṃ sutvā, devavaṇṇī pabhāvatī;

    സിരസാ അഗ്ഗഹീ പാദേ, കുസരാജം മഹബ്ബല’’ന്തി.

    Sirasā aggahī pāde, kusarājaṃ mahabbala’’nti.

    തത്ഥ സിരസാതി സിരസാ നിപതിത്വാ കുസരാജാനം പാദേ അഗ്ഗഹേസീതി.

    Tattha sirasāti sirasā nipatitvā kusarājānaṃ pāde aggahesīti.

    ഗഹേത്വാ ച പന നം ഖമാപേന്തീ തിസ്സോ ഗാഥായോ അഭാസി –

    Gahetvā ca pana naṃ khamāpentī tisso gāthāyo abhāsi –

    ൬൯.

    69.

    ‘‘യാമാ രത്യോ അതിക്കന്താ, താമാ ദേവ തയാ വിനാ;

    ‘‘Yāmā ratyo atikkantā, tāmā deva tayā vinā;

    വന്ദേ തേ സിരസാ പാദേ, മാ മേ കുജ്ഝ രഥേസഭ.

    Vande te sirasā pāde, mā me kujjha rathesabha.

    ൭൦.

    70.

    ‘‘സബ്ബം തേ പടിജാനാമി, മഹാരാജ സുണോഹി മേ;

    ‘‘Sabbaṃ te paṭijānāmi, mahārāja suṇohi me;

    ന ചാപി അപ്പിയം തുയ്ഹം, കരേയ്യാമി അഹം പുന.

    Na cāpi appiyaṃ tuyhaṃ, kareyyāmi ahaṃ puna.

    ൭൧.

    71.

    ‘‘ഏവം ചേ യാചമാനായ, വചനം മേ ന കാഹസി;

    ‘‘Evaṃ ce yācamānāya, vacanaṃ me na kāhasi;

    ഇദാനി മം താതോ ഹന്ത്വാ, ഖത്തിയാനം പദസ്സതീ’’തി.

    Idāni maṃ tāto hantvā, khattiyānaṃ padassatī’’ti.

    തത്ഥ രത്യോതി രത്തിയോ. താമാതി താ ഇമാ സബ്ബാപി തയാ വിനാ അതിക്കന്താ. സബ്ബം തേ പടിജാനാമീതി, മഹാരാജ, ഏത്തകം കാലം മയാ തവ അപ്പിയമേവ കതം, ഇദം തേ അഹം സബ്ബം പടിജാനാമി, അപരമ്പി സുണോഹി മേ, ഇതോ പട്ഠായാഹം പുന തുയ്ഹം അപ്പിയം ന കരിസ്സാമി. ഏവം ചേതി സചേ ഏവം യാചമാനായ മമ ത്വം വചനം ന കരിസ്സസീതി.

    Tattha ratyoti rattiyo. Tāmāti tā imā sabbāpi tayā vinā atikkantā. Sabbaṃ te paṭijānāmīti, mahārāja, ettakaṃ kālaṃ mayā tava appiyameva kataṃ, idaṃ te ahaṃ sabbaṃ paṭijānāmi, aparampi suṇohi me, ito paṭṭhāyāhaṃ puna tuyhaṃ appiyaṃ na karissāmi. Evaṃ ceti sace evaṃ yācamānāya mama tvaṃ vacanaṃ na karissasīti.

    തം സുത്വാ രാജാ ‘‘സചാഹം ‘ഇമം ത്വഞ്ചേവ ജാനിസ്സസീ’തി വക്ഖാമി, ഹദയമസ്സാ ഫലിസ്സതി, അസ്സാസേസ്സാമി ന’’ന്തി ചിന്തേത്വാ ആഹ –

    Taṃ sutvā rājā ‘‘sacāhaṃ ‘imaṃ tvañceva jānissasī’ti vakkhāmi, hadayamassā phalissati, assāsessāmi na’’nti cintetvā āha –

    ൭൨.

    72.

    ‘‘ഏവം തേ യാചമാനായ, കിം ന കാഹാമി തേ വചോ;

    ‘‘Evaṃ te yācamānāya, kiṃ na kāhāmi te vaco;

    വികുദ്ധോ ത്യസ്മി കല്യാണി, മാ ത്വം ഭായി പഭാവതി.

    Vikuddho tyasmi kalyāṇi, mā tvaṃ bhāyi pabhāvati.

    ൭൩.

    73.

    ‘‘സബ്ബം തേ പടിജാനാമി, രാജപുത്തി സുണോഹി മേ;

    ‘‘Sabbaṃ te paṭijānāmi, rājaputti suṇohi me;

    ന ചാപി അപ്പിയം തുയ്ഹം, കരേയ്യാമി അഹം പുന.

    Na cāpi appiyaṃ tuyhaṃ, kareyyāmi ahaṃ puna.

    ൭൪.

    74.

    ‘‘തവ കാമാ ഹി സുസ്സോണി, പഹു ദുക്ഖം തിതിക്ഖിസം;

    ‘‘Tava kāmā hi sussoṇi, pahu dukkhaṃ titikkhisaṃ;

    ബഹും മദ്ദകുലം ഹന്ത്വാ, നയിതും തം പഭാവതീ’’തി.

    Bahuṃ maddakulaṃ hantvā, nayituṃ taṃ pabhāvatī’’ti.

    തത്ഥ കിം ന കാഹാമീതി കിംകാരണാ തവ വചനം ന കരിസ്സാമി. വികുദ്ധോ ത്യസ്മീതി വികുദ്ധോ നിക്കോപോ തേ അസ്മിം. സബ്ബം തേതി വികുദ്ധഭാവഞ്ച ഇദാനി അപ്പിയകരണഞ്ച ഉഭയം തേ ഇദം സബ്ബമേവ പടിജാനാമി. തവ കാമാതി തവ കാമേന തം ഇച്ഛമാനോ. തിതിക്ഖിസന്തി അധിവാസേമി. ബഹും മദ്ദകുലം ഹന്ത്വാ നയിതും തന്തി ബഹുമദ്ദരാജകുലം ഹനിത്വാ ബലക്കാരേന തം നേതും സമത്ഥോതി.

    Tattha kiṃ na kāhāmīti kiṃkāraṇā tava vacanaṃ na karissāmi. Vikuddho tyasmīti vikuddho nikkopo te asmiṃ. Sabbaṃ teti vikuddhabhāvañca idāni appiyakaraṇañca ubhayaṃ te idaṃ sabbameva paṭijānāmi. Tava kāmāti tava kāmena taṃ icchamāno. Titikkhisanti adhivāsemi. Bahuṃ maddakulaṃ hantvā nayituṃ tanti bahumaddarājakulaṃ hanitvā balakkārena taṃ netuṃ samatthoti.

    അഥ സോ സക്കസ്സ ദേവരഞ്ഞോ പരിചാരികം വിയ തം അത്തനോ പരിചാരികം ദിസ്വാ ഖത്തിയമാനം ഉപ്പാദേത്വാ ‘‘മയി കിര ധരമാനേയേവ മമ ഭരിയം അഞ്ഞേ ഗഹേത്വാ ഗമിസ്സന്തീ’’തി സീഹോ വിയ രാജങ്ഗണേ വിജമ്ഭമാനോ ‘‘സകലനഗരവാസിനോ മേ ആഗതഭാവം ജാനന്തൂ’’തി വഗ്ഗന്തോ നദന്തോ സേളേന്തോ അപ്ഫോടേന്തോ ‘‘ഇദാനി തേ ജീവഗ്ഗാഹം ഗഹേസ്സാമി, രഥാദയോ മേ യോജേന്തൂ’’തി അനന്തരം ഗാഥമാഹ –

    Atha so sakkassa devarañño paricārikaṃ viya taṃ attano paricārikaṃ disvā khattiyamānaṃ uppādetvā ‘‘mayi kira dharamāneyeva mama bhariyaṃ aññe gahetvā gamissantī’’ti sīho viya rājaṅgaṇe vijambhamāno ‘‘sakalanagaravāsino me āgatabhāvaṃ jānantū’’ti vagganto nadanto seḷento apphoṭento ‘‘idāni te jīvaggāhaṃ gahessāmi, rathādayo me yojentū’’ti anantaraṃ gāthamāha –

    ൭൫.

    75.

    ‘‘യോജയന്തു രഥേ അസ്സേ, നാനാചിത്തേ സമാഹിതേ;

    ‘‘Yojayantu rathe asse, nānācitte samāhite;

    അഥ ദക്ഖഥ മേ വേഗം, വിധമന്തസ്സ സത്തവോ’’തി.

    Atha dakkhatha me vegaṃ, vidhamantassa sattavo’’ti.

    തത്ഥ നാനാചിത്തേതി നാനാലങ്കാരവിചിത്തേ. സമാഹിതേതി അസ്സേ സന്ധായ വുത്തം, സുസിക്ഖിതേ നിബ്ബിസേവനേതി അത്ഥോ. അഥ ദക്ഖഥ മേ വേഗന്തി അഥ മേ പരക്കമം പസ്സിസ്സഥാതി.

    Tattha nānācitteti nānālaṅkāravicitte. Samāhiteti asse sandhāya vuttaṃ, susikkhite nibbisevaneti attho. Atha dakkhatha me veganti atha me parakkamaṃ passissathāti.

    സത്തൂനം ഗണ്ഹനം നാമ മയ്ഹം ഭാരോ, ഗച്ഛ ത്വം ന്ഹത്വാ അലങ്കരിത്വാ പാസാദം ആരുഹാതി തം ഉയ്യോജേസി. മദ്ദരാജാപിസ്സ പരിഹാരകരണത്ഥം അമച്ചേ പഹിണി. തേ തസ്സ മഹാനസദ്വാരേയേവ സാണിം പരിക്ഖിപിത്വാ കപ്പകേ ഉപട്ഠപേസും. സോ കതമസ്സുകമ്മോ സീസംന്ഹാതോ സബ്ബാലങ്കാരപടിമണ്ഡിതോ അമച്ചാദീഹി പരിവുതോ ‘‘പാസാദം അഭിരുഹിസ്സാമീ’’തി ദിസാ വിലോകേത്വാ അപ്ഫോടേസി. ഓലോകിതഓലോകിതട്ഠാനം വികമ്പി. സോ ‘‘ഇദാനി മേ പരക്കമം പസ്സിസ്സഥാ’’തി ആഹ. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ അനന്തരം ഗാഥമാഹ –

    Sattūnaṃ gaṇhanaṃ nāma mayhaṃ bhāro, gaccha tvaṃ nhatvā alaṅkaritvā pāsādaṃ āruhāti taṃ uyyojesi. Maddarājāpissa parihārakaraṇatthaṃ amacce pahiṇi. Te tassa mahānasadvāreyeva sāṇiṃ parikkhipitvā kappake upaṭṭhapesuṃ. So katamassukammo sīsaṃnhāto sabbālaṅkārapaṭimaṇḍito amaccādīhi parivuto ‘‘pāsādaṃ abhiruhissāmī’’ti disā viloketvā apphoṭesi. Olokitaolokitaṭṭhānaṃ vikampi. So ‘‘idāni me parakkamaṃ passissathā’’ti āha. Tamatthaṃ pakāsento satthā anantaraṃ gāthamāha –

    ൭൬.

    76.

    ‘‘തഞ്ച തത്ഥ ഉദിക്ഖിംസു, രഞ്ഞോ മദ്ദസ്സന്തേപുരേ;

    ‘‘Tañca tattha udikkhiṃsu, rañño maddassantepure;

    വിജമ്ഭമാനം സീഹംവ, ഫോടേന്തം ദിഗുണം ഭുജ’’ന്തി.

    Vijambhamānaṃ sīhaṃva, phoṭentaṃ diguṇaṃ bhuja’’nti.

    തസ്സത്ഥോ – തഞ്ച തത്ഥ വിജമ്ഭന്തം അപ്ഫോടേന്തം രഞ്ഞോ അന്തേപുരേ വാതപാനാനി വിവരിത്വാ ഇത്ഥിയോ ഉദിക്ഖിംസൂതി.

    Tassattho – tañca tattha vijambhantaṃ apphoṭentaṃ rañño antepure vātapānāni vivaritvā itthiyo udikkhiṃsūti.

    അഥസ്സ മദ്ദരാജാ കതആനേഞ്ജകാരണം അലങ്കതവരവാരണം പേസേസി. സോ സമുസ്സിതസേതച്ഛത്തം ഹത്ഥിക്ഖന്ധം ആരുയ്ഹ ‘‘പഭാവതിം ആനേഥാ’’തി തമ്പി പച്ഛതോ നിസീദാപേത്വാ ചതുരങ്ഗിനിയാ സേനായ പരിവുതോ പാചീനദ്വാരേന നിക്ഖമിത്വാ പരസേനം ഓലോകേത്വാ ‘‘അഹം കുസരാജാ, ജീവിതത്ഥികാ ഉരേന നിപജ്ജന്തൂ’’തി തിക്ഖത്തും സീഹനാദം നദിത്വാ സത്തുമദ്ദനം അകാസി. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –

    Athassa maddarājā kataāneñjakāraṇaṃ alaṅkatavaravāraṇaṃ pesesi. So samussitasetacchattaṃ hatthikkhandhaṃ āruyha ‘‘pabhāvatiṃ ānethā’’ti tampi pacchato nisīdāpetvā caturaṅginiyā senāya parivuto pācīnadvārena nikkhamitvā parasenaṃ oloketvā ‘‘ahaṃ kusarājā, jīvitatthikā urena nipajjantū’’ti tikkhattuṃ sīhanādaṃ naditvā sattumaddanaṃ akāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ൭൭.

    77.

    ‘‘ഹത്ഥിക്ഖന്ധഞ്ച ആരുയ്ഹ, ആരോപേത്വാ പഭാവതിം;

    ‘‘Hatthikkhandhañca āruyha, āropetvā pabhāvatiṃ;

    സങ്ഗാമം ഓതരിത്വാന, സീഹനാദം നദീ കുസോ.

    Saṅgāmaṃ otaritvāna, sīhanādaṃ nadī kuso.

    ൭൮.

    78.

    ‘‘തസ്സ തം നദതോ സുത്വാ, സീഹസ്സേവിതരേ മിഗാ;

    ‘‘Tassa taṃ nadato sutvā, sīhassevitare migā;

    ഖത്തിയാ വിപലായിംസു, കുസസദ്ദഭയട്ടിതാ.

    Khattiyā vipalāyiṃsu, kusasaddabhayaṭṭitā.

    ൭൯.

    79.

    ‘‘ഹത്ഥാരോഹാ അനീകട്ഠാ, രഥികാ പത്തികാരകാ;

    ‘‘Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā;

    അഞ്ഞമഞ്ഞസ്സ ഛിന്ദന്തി, കുസസദ്ദഭയട്ടിതാ.

    Aññamaññassa chindanti, kusasaddabhayaṭṭitā.

    ൮൦.

    80.

    ‘‘തസ്മിം സങ്ഗാമസീസസ്മിം, പസ്സിത്വാ ഹട്ഠമാനസോ;

    ‘‘Tasmiṃ saṅgāmasīsasmiṃ, passitvā haṭṭhamānaso;

    കുസസ്സ രഞ്ഞോ ദേവിന്ദോ, അദാ വേരോചനം മണിം.

    Kusassa rañño devindo, adā verocanaṃ maṇiṃ.

    ൮൧.

    81.

    ‘‘സോ തം വിജ്ഝിത്വാ സങ്ഗാമം, ലദ്ധാ വേരോചനം മണിം;

    ‘‘So taṃ vijjhitvā saṅgāmaṃ, laddhā verocanaṃ maṇiṃ;

    ഹത്ഥിക്ഖന്ധഗതോ രാജാ, പാവേക്ഖി നഗരം പുരം.

    Hatthikkhandhagato rājā, pāvekkhi nagaraṃ puraṃ.

    ൮൨.

    82.

    ‘‘ജീവഗ്ഗാഹം ഗഹേത്വാന, ബന്ധിത്വാ സത്ത ഖത്തിയേ;

    ‘‘Jīvaggāhaṃ gahetvāna, bandhitvā satta khattiye;

    സസുരസ്സൂപനാമേസി, ഇമേ തേ ദേവ സത്തവോ.

    Sasurassūpanāmesi, ime te deva sattavo.

    ൮൩.

    83.

    ‘‘സബ്ബേവ തേ വസം ഗതാ, അമിത്താ വിഹതാ തവ;

    ‘‘Sabbeva te vasaṃ gatā, amittā vihatā tava;

    കാമം കരോഹി തേ തയാ, മുഞ്ച വാ തേ ഹനസ്സു വാ’’തി.

    Kāmaṃ karohi te tayā, muñca vā te hanassu vā’’ti.

    തത്ഥ വിപലായിംസൂതി സതിം പച്ചുപട്ഠാപേതും അസക്കോന്താ വിപല്ലത്ഥചിത്താ ഭിജ്ജിംസു. കുസസദ്ദഭയട്ടിതാതി കുസരഞ്ഞോ സദ്ദം നിസ്സായ ജാതേന ഭയേന ഉപദ്ദുതാ മൂള്ഹചിത്താ. അഞ്ഞമഞ്ഞസ്സ ഛിന്ദന്തീതി അഞ്ഞമഞ്ഞം ഛിന്ദന്തി മദ്ദന്തി. ‘‘ഭിന്ദിംസൂ’’തിപി പാഠോ. തസ്മിന്തി ഏവം ബോധിസത്തസ്സ സദ്ദസവനേനേവ സങ്ഗാമേ ഭിന്നേ തസ്മിം സങ്ഗാമസീസേ തം മഹാസത്തസ്സ പരക്കമം പസ്സിത്വാ തുട്ഠഹദയോ സക്കോ വേരോചനം നാമ മണിക്ഖന്ധം തസ്സ അദാസി. നഗരം പുരന്തി നഗരസങ്ഖാതം പുരം. ബന്ധിത്വാതി തേസഞ്ഞേവ ഉത്തരി സാടകേന പച്ഛാബാഹം ബന്ധിത്വാ. കാമം കരോഹി തേ തയാതി ത്വം അത്തനോ കാമം ഇച്ഛം രുചിം കരോഹി, ഏതേ ഹി തയാ ദാസാ കതായേവാതി.

    Tattha vipalāyiṃsūti satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ asakkontā vipallatthacittā bhijjiṃsu. Kusasaddabhayaṭṭitāti kusarañño saddaṃ nissāya jātena bhayena upaddutā mūḷhacittā. Aññamaññassa chindantīti aññamaññaṃ chindanti maddanti. ‘‘Bhindiṃsū’’tipi pāṭho. Tasminti evaṃ bodhisattassa saddasavaneneva saṅgāme bhinne tasmiṃ saṅgāmasīse taṃ mahāsattassa parakkamaṃ passitvā tuṭṭhahadayo sakko verocanaṃ nāma maṇikkhandhaṃ tassa adāsi. Nagaraṃ puranti nagarasaṅkhātaṃ puraṃ. Bandhitvāti tesaññeva uttari sāṭakena pacchābāhaṃ bandhitvā. Kāmaṃ karohi te tayāti tvaṃ attano kāmaṃ icchaṃ ruciṃ karohi, ete hi tayā dāsā katāyevāti.

    രാജാ ആഹ –

    Rājā āha –

    ൮൪.

    84.

    ‘‘തുയ്ഹേവ സത്തവോ ഏതേ, ന ഹി തേ മയ്ഹ സത്തവോ;

    ‘‘Tuyheva sattavo ete, na hi te mayha sattavo;

    ത്വഞ്ഞേവ നോ മഹാരാജ, മുഞ്ച വാ തേ ഹനസ്സു വാ’’തി.

    Tvaññeva no mahārāja, muñca vā te hanassu vā’’ti.

    തത്ഥ ത്വഞ്ഞേവ നോതി, മഹാരാജ, ത്വംയേവ അമ്ഹാകം ഇസ്സരോതി.

    Tattha tvaññeva noti, mahārāja, tvaṃyeva amhākaṃ issaroti.

    ഏവം വുത്തേ മഹാസത്തോ ‘‘കിം ഇമേഹി മാരിതേഹി, മാ തേസം ആഗമനം നിരത്ഥകം ഹോതു, പഭാവതിയാ കനിട്ഠാ സത്ത മദ്ദരാജധീതരോ അത്ഥി, താ നേസം ദാപേസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ഗാഥമാഹ –

    Evaṃ vutte mahāsatto ‘‘kiṃ imehi māritehi, mā tesaṃ āgamanaṃ niratthakaṃ hotu, pabhāvatiyā kaniṭṭhā satta maddarājadhītaro atthi, tā nesaṃ dāpessāmī’’ti cintetvā gāthamāha –

    ൮൫.

    85.

    ‘‘ഇമാ തേ ധീതരോ സത്ത, ദേവകഞ്ഞൂപമാ സുഭാ;

    ‘‘Imā te dhītaro satta, devakaññūpamā subhā;

    ദദാഹി നേസം ഏകേകം, ഹോന്തു ജാമാതരോ തവാ’’തി.

    Dadāhi nesaṃ ekekaṃ, hontu jāmātaro tavā’’ti.

    അഥ നം രാജാ ആഹ –

    Atha naṃ rājā āha –

    ൮൬.

    86.

    ‘‘അമ്ഹാകഞ്ചേവ താസഞ്ച, ത്വം നോ സബ്ബേസമിസ്സരോ;

    ‘‘Amhākañceva tāsañca, tvaṃ no sabbesamissaro;

    ത്വഞ്ഞേവ നോ മഹാരാജ, ദേഹി നേസം യദിച്ഛസീ’’തി.

    Tvaññeva no mahārāja, dehi nesaṃ yadicchasī’’ti.

    തത്ഥ ത്വം നോ സബ്ബേസന്തി, മഹാരാജ കുസനരിന്ദ, കിം വദേസി, ത്വഞ്ഞേവ ഏതേസഞ്ച സത്തന്നം രാജൂനം മമഞ്ച ഇമാസഞ്ച സബ്ബേസം നോ ഇസ്സരോ. യദിച്ഛസീതി യദി ഇച്ഛസി, യസ്സ വാ യം ദാതും ഇച്ഛസി, തസ്സ തം ദേഹീതി.

    Tattha tvaṃ no sabbesanti, mahārāja kusanarinda, kiṃ vadesi, tvaññeva etesañca sattannaṃ rājūnaṃ mamañca imāsañca sabbesaṃ no issaro. Yadicchasīti yadi icchasi, yassa vā yaṃ dātuṃ icchasi, tassa taṃ dehīti.

    ഏവം വുത്തേ സോ താ സബ്ബാപി അലങ്കാരാപേത്വാ ഏകേകസ്സ രഞ്ഞോ ഏകേകം അദാസി. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ പഞ്ച ഗാഥായോ അഭാസി –

    Evaṃ vutte so tā sabbāpi alaṅkārāpetvā ekekassa rañño ekekaṃ adāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā pañca gāthāyo abhāsi –

    ൮൭.

    87.

    ‘‘ഏകമേകസ്സ ഏകേകം, അദാ സീഹസ്സരോ കുസോ;

    ‘‘Ekamekassa ekekaṃ, adā sīhassaro kuso;

    ഖത്തിയാനം തദാ തേസം, രഞ്ഞോ മദ്ദസ്സ ധീതരോ.

    Khattiyānaṃ tadā tesaṃ, rañño maddassa dhītaro.

    ൮൮.

    88.

    ‘‘പീണിതാ തേന ലാഭേന, തുട്ഠാ സീഹസ്സരേ കുസേ;

    ‘‘Pīṇitā tena lābhena, tuṭṭhā sīhassare kuse;

    സകരട്ഠാനി പായിംസു, ഖത്തിയാ സത്ത താവദേ.

    Sakaraṭṭhāni pāyiṃsu, khattiyā satta tāvade.

    ൮൯.

    89.

    ‘‘പഭാവതിഞ്ച ആദായ, മണിം വേരോചനം സുഭം;

    ‘‘Pabhāvatiñca ādāya, maṇiṃ verocanaṃ subhaṃ;

    കുസാവതിം കുസോ രാജാ, അഗമാസി മഹബ്ബലോ.

    Kusāvatiṃ kuso rājā, agamāsi mahabbalo.

    ൯൦.

    90.

    ‘‘ത്യസ്സു ഏകരഥേ യന്താ, പവിസന്താ കുസാവതിം;

    ‘‘Tyassu ekarathe yantā, pavisantā kusāvatiṃ;

    സമാനാ വണ്ണരൂപേന, നാഞ്ഞമഞ്ഞാതിരോചിസും.

    Samānā vaṇṇarūpena, nāññamaññātirocisuṃ.

    ൯൧.

    91.

    ‘‘മാതാ പുത്തേന സംഗച്ഛി, ഉഭയോ ച ജയമ്പതീ;

    ‘‘Mātā puttena saṃgacchi, ubhayo ca jayampatī;

    സമഗ്ഗാ തേ തദാ ആസും, ഫീതം ധരണിമാവസു’’ന്തി.

    Samaggā te tadā āsuṃ, phītaṃ dharaṇimāvasu’’nti.

    തത്ഥ പീണിതാതി സന്തപ്പിതാ. പായിംസൂതി ഇദാനി അപ്പമത്താ ഭവേയ്യാഥാതി കുസനരിന്ദേന ഓവദിതാ അഗമംസു. അഗമാസീതി കതിപാഹം വസിത്വാ ‘‘അമ്ഹാകം രട്ഠം ഗമിസ്സാമാ’’തി സസുരം ആപുച്ഛിത്വാ ഗതോ. ഏകരഥേ യന്താതി ദ്വേപി ഏകരഥം അഭിരുയ്ഹ ഗച്ഛന്താ. സമാനാ വണ്ണരൂപേനാതി വണ്ണേന ച രൂപേന ച സമാനാ ഹുത്വാ. നാഞ്ഞമഞ്ഞാതിരോചിസുന്തി ഏകോ ഏകം നാതിക്കമി. മണിരതനാനുഭാവേന കിര മഹാസത്തോ അഭിരൂപോ അഹോസി സുവണ്ണവണ്ണോ സോഭഗ്ഗപ്പത്തോ, സോ കിര പുബ്ബേ പച്ചേകബുദ്ധസ്സ പിണ്ഡപാതനിസ്സന്ദേന ബുദ്ധപടിമാകരണനിസ്സന്ദേന ച ഏവം തേജവന്തോ അഹോസി. സംഗച്ഛീതി അഥസ്സ മാതാ മഹാസത്തസ്സ ആഗമനം സുത്വാ നഗരേ ഭേരിം ചരാപേത്വാ മഹാസത്തസ്സ ബഹും പണ്ണാകാരം ആദായ പച്ചുഗ്ഗമനം കത്വാ സമാഗച്ഛി. സോപി മാതരാ സദ്ധിംയേവ നഗരം പദക്ഖിണം കത്വാ സത്താഹം ഛണകീളം കീളിത്വാ അലങ്കതപാസാദതലം അഭിരുഹി. തേപി ഉഭോ ജയമ്പതികാ സമഗ്ഗാ അഹേസും, തതോ പട്ഠായ യാവജീവം സമഗ്ഗാ സമ്മോദമാനാ ഫീതം ധരണിം അജ്ഝാവസിംസൂതി.

    Tattha pīṇitāti santappitā. Pāyiṃsūti idāni appamattā bhaveyyāthāti kusanarindena ovaditā agamaṃsu. Agamāsīti katipāhaṃ vasitvā ‘‘amhākaṃ raṭṭhaṃ gamissāmā’’ti sasuraṃ āpucchitvā gato. Ekarathe yantāti dvepi ekarathaṃ abhiruyha gacchantā. Samānā vaṇṇarūpenāti vaṇṇena ca rūpena ca samānā hutvā. Nāññamaññātirocisunti eko ekaṃ nātikkami. Maṇiratanānubhāvena kira mahāsatto abhirūpo ahosi suvaṇṇavaṇṇo sobhaggappatto, so kira pubbe paccekabuddhassa piṇḍapātanissandena buddhapaṭimākaraṇanissandena ca evaṃ tejavanto ahosi. Saṃgacchīti athassa mātā mahāsattassa āgamanaṃ sutvā nagare bheriṃ carāpetvā mahāsattassa bahuṃ paṇṇākāraṃ ādāya paccuggamanaṃ katvā samāgacchi. Sopi mātarā saddhiṃyeva nagaraṃ padakkhiṇaṃ katvā sattāhaṃ chaṇakīḷaṃ kīḷitvā alaṅkatapāsādatalaṃ abhiruhi. Tepi ubho jayampatikā samaggā ahesuṃ, tato paṭṭhāya yāvajīvaṃ samaggā sammodamānā phītaṃ dharaṇiṃ ajjhāvasiṃsūti.

    സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ ഉക്കണ്ഠിതഭിക്ഖു സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി. തദാ മാതാപിതരോ മഹാരാജകുലാനി അഹേസും, കനിട്ഠോ ആനന്ദോ, ഖുജ്ജാ ഖുജ്ജുത്തരാ, പഭാവതീ രാഹുലമാതാ, പരിസാ ബുദ്ധപരിസാ, കുസരാജാ പന അഹമേവ അഹോസിന്തി.

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. Tadā mātāpitaro mahārājakulāni ahesuṃ, kaniṭṭho ānando, khujjā khujjuttarā, pabhāvatī rāhulamātā, parisā buddhaparisā, kusarājā pana ahameva ahosinti.

    കുസജാതകവണ്ണനാ പഠമാ.

    Kusajātakavaṇṇanā paṭhamā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ജാതകപാളി • Jātakapāḷi / ൫൩൧. കുസജാതകം • 531. Kusajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact