Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ജാതക-അട്ഠകഥാ • Jātaka-aṭṭhakathā |
൧൩. കുസനാളിവഗ്ഗോ
13. Kusanāḷivaggo
[൧൨൧] ൧. കുസനാളിജാതകവണ്ണനാ
[121] 1. Kusanāḷijātakavaṇṇanā
കരേ സരിക്ഖോതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ മിത്തം ആരബ്ഭ കഥേസി. അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ഹി മിത്തസുഹജ്ജഞാതിബന്ധവാ ഏകതോ ഹുത്വാ ‘‘മഹാസേട്ഠി അയം തയാ ജാതിഗോത്തധനധഞ്ഞാദീഹി നേവ സദിസോ, ന ഉത്തരിതരോ, കസ്മാ ഏതേന സദ്ധിം സന്ഥവം കരോസി, മാ കരോഹീ’’തി പുനപ്പുനം നിവാരേസും. അനാഥപിണ്ഡികോ പന ‘‘മിത്തസന്ഥവോ നാമ ഹീനേഹിപി സമേഹിപി അതിരേകേഹിപി കത്തബ്ബോയേവാ’’തി തേസം വചനം അഗ്ഗഹേത്വാ ഭോഗഗാമം ഗച്ഛന്തോ തം കുടുമ്ബരക്ഖകം കത്വാ അഗമാസീതി സബ്ബം കാളകണ്ണിവത്ഥുസ്മിം വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. ഇധ പന അനാഥപിണ്ഡികേന അത്തനോ ഘരേ പവത്തിയാ ആരോചിതായ സത്ഥാ ‘‘ഗഹപതി, മിത്തോ നാമ ഖുദ്ദകോ നത്ഥി, മിത്തധമ്മം രക്ഖിതും സമത്ഥഭാവോവേത്ഥ പമാണം, മിത്തോ നാമ അത്തനാ സമോപി ഹീനോപി സേട്ഠോപി ഗഹേതബ്ബോ. സബ്ബേപി ഹേതേ അത്തനോ പത്തഭാരം നിത്ഥരന്തിയേവ, ഇദാനി താവ ത്വം അത്തനോ നീചമിത്തം നിസ്സായ കുടുമ്ബസ്സ സാമികോ ജാതോ, പോരാണാ പന നീചമിത്തം നിസ്സായ വിമാനസാമികാ ജാതാ’’തി വത്വാ തേന യാചിതോ അതീതം ആഹരി.
Karesarikkhoti idaṃ satthā jetavane viharanto anāthapiṇḍikassa mittaṃ ārabbha kathesi. Anāthapiṇḍikassa hi mittasuhajjañātibandhavā ekato hutvā ‘‘mahāseṭṭhi ayaṃ tayā jātigottadhanadhaññādīhi neva sadiso, na uttaritaro, kasmā etena saddhiṃ santhavaṃ karosi, mā karohī’’ti punappunaṃ nivāresuṃ. Anāthapiṇḍiko pana ‘‘mittasanthavo nāma hīnehipi samehipi atirekehipi kattabboyevā’’ti tesaṃ vacanaṃ aggahetvā bhogagāmaṃ gacchanto taṃ kuṭumbarakkhakaṃ katvā agamāsīti sabbaṃ kāḷakaṇṇivatthusmiṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Idha pana anāthapiṇḍikena attano ghare pavattiyā ārocitāya satthā ‘‘gahapati, mitto nāma khuddako natthi, mittadhammaṃ rakkhituṃ samatthabhāvovettha pamāṇaṃ, mitto nāma attanā samopi hīnopi seṭṭhopi gahetabbo. Sabbepi hete attano pattabhāraṃ nittharantiyeva, idāni tāva tvaṃ attano nīcamittaṃ nissāya kuṭumbassa sāmiko jāto, porāṇā pana nīcamittaṃ nissāya vimānasāmikā jātā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ രഞ്ഞോ ഉയ്യാനേ കുസനാളിഗച്ഛേ ദേവതാ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി. തസ്മിംയേവ ച ഉയ്യാനേ മങ്ഗലസിലം നിസ്സായ ഉജുഗതക്ഖന്ധോ പരിമണ്ഡലസാഖാവിടപസമ്പന്നോ രഞ്ഞോ സന്തികാ ലദ്ധസമ്മാനോ രുചമങ്ഗലരുക്ഖോ അത്ഥി, ‘‘മുഖകോ’’തിപി വുച്ചതി. തസ്മിം ഏകോ മഹേസക്ഖോ ദേവരാജാ നിബ്ബത്തി. ബോധിസത്തസ്സ തേന സദ്ധിം മിത്തസന്ഥവോ അഹോസി. തദാ രാജാ ഏകസ്മിം ഏകത്ഥമ്ഭകേ പാസാദേ വസതി, തസ്സ സോ ഥമ്ഭോ ചലി. അഥസ്സ ചലിതഭാവം രഞ്ഞോ ആരോചേസും. രാജാ വഡ്ഢകീ പക്കോസാപേത്വാ ‘‘താതാ, മമ ഏകത്ഥമ്ഭകസ്സ മങ്ഗലപാസാദസ്സ ഥമ്ഭോ ചലിതോ, ഏകം സാരത്ഥമ്ഭം ആഹരിത്വാ തം നിച്ചലം കരോഥാ’’തി ആഹ. തേ ‘‘സാധു, ദേവാ’’തി രഞ്ഞോ വചനം സമ്പടിച്ഛിത്വാ തദനുച്ഛവികം രുക്ഖം പരിയേസമാനാ അഞ്ഞത്ഥ അദിസ്വാ ഉയ്യാനം പവിസിത്വാ തം മുഖകരുക്ഖം ദിസ്വാ രഞ്ഞോ സന്തികം ഗന്ത്വാ ‘‘കിം, താതാ, ദിട്ഠോ വോ തദനുച്ഛവികോ രുക്ഖോ’’തി വുത്തേ ‘‘ദിട്ഠോ, ദേവ, അപിച തം ഛിന്ദിതും ന വിസഹാമാ’’തി ആഹംസു. ‘‘കിംകാരണാ’’തി? മയഞ്ഹി അഞ്ഞത്ഥ രുക്ഖം അപസ്സന്താ ഉയ്യാനം പവിസിമ്ഹ, തത്രപി ഠപേത്വാ മങ്ഗലരുക്ഖം അഞ്ഞം ന പസ്സാമ. ഇതി നം മങ്ഗലരുക്ഖതായ ഛിന്ദിതും ന വിസഹാമാതി. ഗച്ഛഥ, തം ഛിന്ദിത്വാ പാസാദം ഥിരം കരോഥ, മയം അഞ്ഞം മങ്ഗലരുക്ഖം കരിസ്സാമാതി. തേ ‘‘സാധൂ’’തി ബലികമ്മം ഗഹേത്വാ ഉയ്യാനം ഗന്ത്വാ ‘‘സ്വേ ഛിന്ദിസ്സാമാ’’തി രുക്ഖസ്സ ബലികമ്മം കത്വാ നിക്ഖമിംസു.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto rañño uyyāne kusanāḷigacche devatā hutvā nibbatti. Tasmiṃyeva ca uyyāne maṅgalasilaṃ nissāya ujugatakkhandho parimaṇḍalasākhāviṭapasampanno rañño santikā laddhasammāno rucamaṅgalarukkho atthi, ‘‘mukhako’’tipi vuccati. Tasmiṃ eko mahesakkho devarājā nibbatti. Bodhisattassa tena saddhiṃ mittasanthavo ahosi. Tadā rājā ekasmiṃ ekatthambhake pāsāde vasati, tassa so thambho cali. Athassa calitabhāvaṃ rañño ārocesuṃ. Rājā vaḍḍhakī pakkosāpetvā ‘‘tātā, mama ekatthambhakassa maṅgalapāsādassa thambho calito, ekaṃ sāratthambhaṃ āharitvā taṃ niccalaṃ karothā’’ti āha. Te ‘‘sādhu, devā’’ti rañño vacanaṃ sampaṭicchitvā tadanucchavikaṃ rukkhaṃ pariyesamānā aññattha adisvā uyyānaṃ pavisitvā taṃ mukhakarukkhaṃ disvā rañño santikaṃ gantvā ‘‘kiṃ, tātā, diṭṭho vo tadanucchaviko rukkho’’ti vutte ‘‘diṭṭho, deva, apica taṃ chindituṃ na visahāmā’’ti āhaṃsu. ‘‘Kiṃkāraṇā’’ti? Mayañhi aññattha rukkhaṃ apassantā uyyānaṃ pavisimha, tatrapi ṭhapetvā maṅgalarukkhaṃ aññaṃ na passāma. Iti naṃ maṅgalarukkhatāya chindituṃ na visahāmāti. Gacchatha, taṃ chinditvā pāsādaṃ thiraṃ karotha, mayaṃ aññaṃ maṅgalarukkhaṃ karissāmāti. Te ‘‘sādhū’’ti balikammaṃ gahetvā uyyānaṃ gantvā ‘‘sve chindissāmā’’ti rukkhassa balikammaṃ katvā nikkhamiṃsu.
രുക്ഖദേവതാ തം കാരണം ഞത്വാ ‘‘സ്വേ മയ്ഹം വിമാനം നാസേസ്സന്തി, ദാരകേ ഗഹേത്വാ കുഹിം ഗമിസ്സാമീ’’തി ഗന്തബ്ബട്ഠാനം അപസ്സന്തീ പുത്തകേ ഗീവായ ഗഹേത്വാ പരോദി. തസ്സാ സന്ദിട്ഠസമ്ഭത്താ രുക്ഖദേവതാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കിം ഏത’’ന്തി പുച്ഛിത്വാ തം കാരണം സുത്വാ സയമ്പി വഡ്ഢകീനം പടിക്കമനൂപായം അപസ്സന്തിയോ തം പരിസ്സജിത്വാ രോദിതും ആരഭിംസു. തസ്മിം സമയേ ബോധിസത്തോ ‘‘രുക്ഖദേവതം പസ്സിസ്സാമീ’’തി തത്ഥ ഗന്ത്വാ തം കാരണം സുത്വാ ‘‘ഹോതു, മാ ചിന്തയിത്ഥ, അഹം രുക്ഖം ഛിന്ദിതും ന ദസ്സാമി, സ്വേ വഡ്ഢകീനം ആഗതകാലേ മമ കാരണം പസ്സഥാ’’തി താ ദേവതാ സമസ്സാസേത്വാ പുനദിവസേ വഡ്ഢകീനം ആഗതവേലായ കകണ്ടകവേസം ഗഹേത്വാ വഡ്ഢകീനം പുരതോ ഗന്ത്വാ മങ്ഗലരുക്ഖസ്സ മൂലന്തരം പവിസിത്വാ തം രുക്ഖം സുസിരം വിയ കത്വാ രുക്ഖമജ്ഝേന അഭിരുഹിത്വാ ഖന്ധമത്ഥകേന നിക്ഖമിത്വാ സീസം കമ്പയമാനോ നിപജ്ജി. മഹാവഡ്ഢകീ തം കകണ്ടകം ദിസ്വാ രുക്ഖം ഹത്ഥേന പഹരിത്വാ ‘‘സുസിരരുക്ഖോ ഏസോ നിസ്സാരോ, ഹിയ്യോ അനുപധാരേത്വാവ ബലികമ്മം കരിമ്ഹാ’’തി ഏകഘനം മഹാരുക്ഖം ഗരഹിത്വാ പക്കാമി. രുക്ഖദേവതാ ബോധിസത്തം നിസ്സായ വിമാനസ്സ സാമിനീ ജാതാ.
Rukkhadevatā taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘sve mayhaṃ vimānaṃ nāsessanti, dārake gahetvā kuhiṃ gamissāmī’’ti gantabbaṭṭhānaṃ apassantī puttake gīvāya gahetvā parodi. Tassā sandiṭṭhasambhattā rukkhadevatā āgantvā ‘‘kiṃ eta’’nti pucchitvā taṃ kāraṇaṃ sutvā sayampi vaḍḍhakīnaṃ paṭikkamanūpāyaṃ apassantiyo taṃ parissajitvā rodituṃ ārabhiṃsu. Tasmiṃ samaye bodhisatto ‘‘rukkhadevataṃ passissāmī’’ti tattha gantvā taṃ kāraṇaṃ sutvā ‘‘hotu, mā cintayittha, ahaṃ rukkhaṃ chindituṃ na dassāmi, sve vaḍḍhakīnaṃ āgatakāle mama kāraṇaṃ passathā’’ti tā devatā samassāsetvā punadivase vaḍḍhakīnaṃ āgatavelāya kakaṇṭakavesaṃ gahetvā vaḍḍhakīnaṃ purato gantvā maṅgalarukkhassa mūlantaraṃ pavisitvā taṃ rukkhaṃ susiraṃ viya katvā rukkhamajjhena abhiruhitvā khandhamatthakena nikkhamitvā sīsaṃ kampayamāno nipajji. Mahāvaḍḍhakī taṃ kakaṇṭakaṃ disvā rukkhaṃ hatthena paharitvā ‘‘susirarukkho eso nissāro, hiyyo anupadhāretvāva balikammaṃ karimhā’’ti ekaghanaṃ mahārukkhaṃ garahitvā pakkāmi. Rukkhadevatā bodhisattaṃ nissāya vimānassa sāminī jātā.
തസ്സാ പടിസന്ഥാരത്ഥായ സന്ദിട്ഠസമ്ഭത്താ ബഹൂ ദേവതാ സന്നിപതിംസു. രുക്ഖദേവതാ ‘‘വിമാനം മേ ലദ്ധ’’ന്തി തുട്ഠചിത്താ താസം ദേവതാനം മജ്ഝേ ബോധിസത്തസ്സ ഗുണം കഥയമാനാ ‘‘ഭോ, ദേവതാ, മയം മഹേസക്ഖാ ഹുത്വാപി ദന്ധപഞ്ഞതായ ഇമം ഉപായം ന ജാനിമ്ഹ, കുസനാളിദേവതാ പന അത്തനോ ഞാണസമ്പത്തിയാ അമ്ഹേ വിമാനസാമികേ അകാസി, മിത്തോ നാമ സദിസോപി അധികോപി ഹീനോപി കത്തബ്ബോവ. സബ്ബേപി ഹി അത്തനോ ഥാമേന സഹായകാനം ഉപ്പന്നം ദുക്ഖം നിത്ഥരിത്വാ സുഖേ പതിട്ഠാപേന്തിയേവാ’’തി മിത്തധമ്മം വണ്ണേത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Tassā paṭisanthāratthāya sandiṭṭhasambhattā bahū devatā sannipatiṃsu. Rukkhadevatā ‘‘vimānaṃ me laddha’’nti tuṭṭhacittā tāsaṃ devatānaṃ majjhe bodhisattassa guṇaṃ kathayamānā ‘‘bho, devatā, mayaṃ mahesakkhā hutvāpi dandhapaññatāya imaṃ upāyaṃ na jānimha, kusanāḷidevatā pana attano ñāṇasampattiyā amhe vimānasāmike akāsi, mitto nāma sadisopi adhikopi hīnopi kattabbova. Sabbepi hi attano thāmena sahāyakānaṃ uppannaṃ dukkhaṃ nittharitvā sukhe patiṭṭhāpentiyevā’’ti mittadhammaṃ vaṇṇetvā imaṃ gāthamāha –
൧൨൧.
121.
‘‘കരേ സരിക്ഖോ അഥ വാപി സേട്ഠോ, നിഹീനകോ വാപി കരേയ്യ ഏകോ;
‘‘Kare sarikkho atha vāpi seṭṭho, nihīnako vāpi kareyya eko;
കരേയ്യുമേതേ ബ്യസനേ ഉത്തമത്ഥം, യഥാ അഹം കുസനാളി രുചായ’’ന്തി.
Kareyyumete byasane uttamatthaṃ, yathā ahaṃ kusanāḷi rucāya’’nti.
തത്ഥ കരേ സരിക്ഖോതി ജാതിആദീഹി സദിസോപി മിത്തധമ്മം കരേയ്യ. അഥ വാപി സേട്ഠോതി ജാതിആദീഹി അധികോപി കരേയ്യ. നിഹീനകോ വാപി കരേയ്യ ഏകോതി ഏകോ ജാതിആദീഹി ഹീനോപി മിത്തധമ്മം കരേയ്യ. തസ്മാ സബ്ബേപി ഏതേ മിത്താ കാതബ്ബായേവാതി ദീപേതി. കിംകാരണാ? കരേയ്യുമേതേ ബ്യസനേ ഉത്തമത്ഥന്തി സബ്ബേപേതേ സഹായസ്സ ബ്യസനേ ഉപ്പന്നേ അത്തനോ അത്തനോ പത്തഭാരം വഹമാനാ ഉത്തമത്ഥം കരേയ്യും, കായികചേതസികദുക്ഖതോ തം സഹായകം മോചേയ്യുമേവാതി അത്ഥോ. തസ്മാ ഹീനോപി മിത്തോ കാതബ്ബോയേവ, പഗേവ ഇതരേ. തത്രിദം ഓപമ്മം – യഥാ അഹം കുസനാളി രുചായന്തി, യഥാ അഹം രുചായം നിബ്ബത്തദേവതാ അയഞ്ച കുസനാളിദേവതാ, അപ്പേസക്ഖാപി മിത്തസന്ഥവം കരിമ്ഹ, തത്രപാഹം മഹേസക്ഖാപി സമാനാ അത്തനോ ഉപ്പന്നദുക്ഖം ബാലതായ അനുപായകുസലതായ ഹരിതും നാസക്ഖിം, ഇമം പന അപ്പേസക്ഖമ്പി സമാനം പണ്ഡിതദേവതം നിസ്സായ ദുക്ഖതോ മുത്തോമ്ഹി. തസ്മാ അഞ്ഞേഹിപി ദുക്ഖാ മുച്ചിതുകാമേഹി സമവിസിട്ഠഭാവം അനോലോകേത്വാ ഹീനോപി പണ്ഡിതോ മിത്തോ കാതബ്ബോതി.
Tattha kare sarikkhoti jātiādīhi sadisopi mittadhammaṃ kareyya. Atha vāpi seṭṭhoti jātiādīhi adhikopi kareyya. Nihīnako vāpi kareyya ekoti eko jātiādīhi hīnopi mittadhammaṃ kareyya. Tasmā sabbepi ete mittā kātabbāyevāti dīpeti. Kiṃkāraṇā? Kareyyumetebyasane uttamatthanti sabbepete sahāyassa byasane uppanne attano attano pattabhāraṃ vahamānā uttamatthaṃ kareyyuṃ, kāyikacetasikadukkhato taṃ sahāyakaṃ moceyyumevāti attho. Tasmā hīnopi mitto kātabboyeva, pageva itare. Tatridaṃ opammaṃ – yathā ahaṃ kusanāḷi rucāyanti, yathā ahaṃ rucāyaṃ nibbattadevatā ayañca kusanāḷidevatā, appesakkhāpi mittasanthavaṃ karimha, tatrapāhaṃ mahesakkhāpi samānā attano uppannadukkhaṃ bālatāya anupāyakusalatāya harituṃ nāsakkhiṃ, imaṃ pana appesakkhampi samānaṃ paṇḍitadevataṃ nissāya dukkhato muttomhi. Tasmā aññehipi dukkhā muccitukāmehi samavisiṭṭhabhāvaṃ anoloketvā hīnopi paṇḍito mitto kātabboti.
രുചാദേവതാ ഇമായ ഗാഥായ ദേവസങ്ഘസ്സ ധമ്മം ദേസേത്വാ യാവതായുകം ഠത്വാ സദ്ധിം കുസനാളിദേവതായ യഥാകമ്മം ഗതാ.
Rucādevatā imāya gāthāya devasaṅghassa dhammaṃ desetvā yāvatāyukaṃ ṭhatvā saddhiṃ kusanāḷidevatāya yathākammaṃ gatā.
സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ രുചാദേവതാ ആനന്ദോ അഹോസി, കുസനാളിദേവതാ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā rucādevatā ānando ahosi, kusanāḷidevatā pana ahameva ahosi’’nti.
കുസനാളിജാതകവണ്ണനാ പഠമാ.
Kusanāḷijātakavaṇṇanā paṭhamā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ജാതകപാളി • Jātakapāḷi / ൧൨൧. കുസനാളിജാതകം • 121. Kusanāḷijātakaṃ