| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဇာတက-အဋ္ဌကထာ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[၂၁၈] ၈. ကူဋဝာဏိဇဇာတကဝဏ္ဏနာ
[218] 8. Kūṭavāṇijajātakavaṇṇanā
သဌသ္သ သာဌေယ္ယမိဒန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ကူဋဝာဏိဇံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သာဝတ္ထိဝာသိနော ဟိ ကူဋဝာဏိဇော စ ပဏ္ဍိတဝာဏိဇော စ ဒ္ဝေ ဝာဏိဇာ မိတ္တိကာ ဟုတ္ဝာ ပဉ္စ သကဋသတာနိ ဘဏ္ဍသ္သ ပူရာပေတ္ဝာ ပုဗ္ဗန္တတော အပရန္တံ ဝိစရမာနာ ဝောဟာရံ ကတ္ဝာ ဗဟုံ လာဘံ လဘိတ္ဝာ သာဝတ္ထိံ ပစ္စာဂမိံသု။ ပဏ္ဍိတဝာဏိဇော ကူဋဝာဏိဇံ အာဟ – ‘‘သမ္မ, ဘဏ္ဍံ ဘာဇေမာ’’တိ။ ကူဋဝာဏိဇော ‘‘အယံ ဒီဃရတ္တံ ဒုက္ခသေယ္ယာယ ဒုဗ္ဘောဇနေန ကိလန္တော အတ္တနော ဃရေ နာနဂ္ဂရသံ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတ္ဝာ အဇီရကေန မရိသ္သတိ, အထ သဗ္ဗမ္ပေတံ ဘဏ္ဍံ မယ္ဟမေဝ ဘဝိသ္သတီ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ‘‘နက္ခတ္တံ န မနာပံ, ဒိဝသော န မနာပော, သ္ဝေ ဇာနိသ္သာမိ , ပုနဒိဝသေ ဇာနိသ္သာမီ’’တိ ကာလံ ခေပေတိ။ အထ နံ ပဏ္ဍိတဝာဏိဇော နိပ္ပီဠေတ္ဝာ ဘာဇာပေတ္ဝာ ဂန္ဓမာလံ အာဒာယ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ သတ္ထာရံ ပူဇေတ္ဝာ ဝန္ဒိတ္ဝာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ သတ္ထာ ‘‘ကဒာ အာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘အဍ္ဎမာသမတ္တော မေ, ဘန္တေ, အာဂတသ္သာ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘အထ ကသ္မာ ဧဝံ ပပဉ္စံ ကတ္ဝာ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနံ အာဂတောသီ’’တိ ပုဋ္ဌော တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ သတ္ထာ ‘‘န ခော, ဥပာသက, ဣဒာနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ ကူဋဝာဏိဇောယေဝာ’’တိ ဝတ္ဝာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
Saṭhassasāṭheyyamidanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ kūṭavāṇijaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthivāsino hi kūṭavāṇijo ca paṇḍitavāṇijo ca dve vāṇijā mittikā hutvā pañca sakaṭasatāni bhaṇḍassa pūrāpetvā pubbantato aparantaṃ vicaramānā vohāraṃ katvā bahuṃ lābhaṃ labhitvā sāvatthiṃ paccāgamiṃsu. Paṇḍitavāṇijo kūṭavāṇijaṃ āha – ‘‘samma, bhaṇḍaṃ bhājemā’’ti. Kūṭavāṇijo ‘‘ayaṃ dīgharattaṃ dukkhaseyyāya dubbhojanena kilanto attano ghare nānaggarasaṃ bhattaṃ bhuñjitvā ajīrakena marissati, atha sabbampetaṃ bhaṇḍaṃ mayhameva bhavissatī’’ti cintetvā ‘‘nakkhattaṃ na manāpaṃ, divaso na manāpo, sve jānissāmi , punadivase jānissāmī’’ti kālaṃ khepeti. Atha naṃ paṇḍitavāṇijo nippīḷetvā bhājāpetvā gandhamālaṃ ādāya satthu santikaṃ gantvā satthāraṃ pūjetvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Satthā ‘‘kadā āgatosī’’ti pucchitvā ‘‘aḍḍhamāsamatto me, bhante, āgatassā’’ti vatvā ‘‘atha kasmā evaṃ papañcaṃ katvā buddhupaṭṭhānaṃ āgatosī’’ti puṭṭho taṃ pavattiṃ ārocesi. Satthā ‘‘na kho, upāsaka, idāneva, pubbepesa kūṭavāṇijoyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗ္ရဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော အမစ္စကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဝယပ္ပတ္တော တသ္သ ဝိနိစ္ဆယာမစ္စော အဟောသိ။ တဒာ ဂာမဝာသီ စ နဂရဝာသီ စ ဒ္ဝေ ဝာဏိဇာ မိတ္တာ အဟေသုံ။ ဂာမဝာသီ နဂရဝာသိသ္သ သန္တိကေ ပဉ္စ ဖာလသတာနိ ဌပေသိ။ သော တေ ဖာလေ ဝိက္ကိဏိတ္ဝာ မူလံ ဂဟေတ္ဝာ ဖာလာနံ ဌပိတဋ္ဌာနေ မူသိကဝစ္စံ အာကိရိတ္ဝာ ဌပေသိ။ အပရဘာဂေ ဂာမဝာသီ အာဂန္တ္ဝာ ‘‘ဖာလေ မေ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ကူဋဝာဏိဇော ‘‘ဖာလာ တေ မူသိကာဟိ ခာဒိတာ’’တိ မူသိကဝစ္စံ ဒသ္သေသိ။ ဣတရော ‘‘ခာဒိတာဝ ဟောန္တု, မူသိကာဟိ ခာဒိတေ ကိံ သက္ကာ ကာတု’’န္တိ န္ဟာနတ္ထာယ တသ္သ ပုတ္တံ အာဒာယ ဂစ္ဆန္တော ဧကသ္သ သဟာယကသ္သ ဂေဟေ ‘‘ဣမသ္သ ကတ္ထစိ ဂန္တုံ မာ အဒတ္ထာ’’တိ ဝတ္ဝာ အန္တောဂဗ္ဘေ နိသီဒာပေတ္ဝာ သယံ န္ဟာယိတ္ဝာ ကူဋဝာဏိဇသ္သ ဂေဟံ အဂမာသိ။ သော ‘‘ပုတ္တော မေ ကဟ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘သမ္မ, တဝ ပုတ္တံ တီရေ ဌပေတ္ဝာ မမ ဥဒကေ နိမုဂ္ဂကာလေ ဧကော ကုလလော အာဂန္တ္ဝာ တဝ ပုတ္တံ နခပဉ္ဇရေန ဂဟေတ္ဝာ အာကာသံ ပက္ခန္တော, အဟံ ပာဏိံ ပဟရိတ္ဝာ ဝိရဝိတ္ဝာ ဝာယမန္တောပိ မောစေတုံ နာသက္ခိ’’န္တိ။ ‘‘တ္ဝံ မုသာ ဘဏသိ, ကုလလာ ဒာရကေ ဂဟေတ္ဝာ ဂန္တုံ သမတ္ထာ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘သမ္မ, ဟောတု, အယုတ္တေပိ ဟောန္တေ အဟံ ကိံ ကရောမိ, ကုလလေနေဝ တေ ပုတ္တော နီတော’’တိ။ သော တံ သန္တဇ္ဇေတ္ဝာ ‘‘အရေ ဒုဋ္ဌစောရ မနုသ္သမာရက , ဣဒာနိ တံ ဝိနိစ္ဆယံ ဂန္တ္ဝာ ကဍ္ဎာပေသ္သာမီ’’တိ နိက္ခမိ။ သော ‘‘မမ ရုစ္စနကမေဝ ကရောသီ’’တိ တေနေဝ သဒ္ဓိံ ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနံ အဂမာသိ။
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto amaccakule nibbattitvā vayappatto tassa vinicchayāmacco ahosi. Tadā gāmavāsī ca nagaravāsī ca dve vāṇijā mittā ahesuṃ. Gāmavāsī nagaravāsissa santike pañca phālasatāni ṭhapesi. So te phāle vikkiṇitvā mūlaṃ gahetvā phālānaṃ ṭhapitaṭṭhāne mūsikavaccaṃ ākiritvā ṭhapesi. Aparabhāge gāmavāsī āgantvā ‘‘phāle me dehī’’ti āha. Kūṭavāṇijo ‘‘phālā te mūsikāhi khāditā’’ti mūsikavaccaṃ dassesi. Itaro ‘‘khāditāva hontu, mūsikāhi khādite kiṃ sakkā kātu’’nti nhānatthāya tassa puttaṃ ādāya gacchanto ekassa sahāyakassa gehe ‘‘imassa katthaci gantuṃ mā adatthā’’ti vatvā antogabbhe nisīdāpetvā sayaṃ nhāyitvā kūṭavāṇijassa gehaṃ agamāsi. So ‘‘putto me kaha’’nti āha. ‘‘Samma, tava puttaṃ tīre ṭhapetvā mama udake nimuggakāle eko kulalo āgantvā tava puttaṃ nakhapañjarena gahetvā ākāsaṃ pakkhanto, ahaṃ pāṇiṃ paharitvā viravitvā vāyamantopi mocetuṃ nāsakkhi’’nti. ‘‘Tvaṃ musā bhaṇasi, kulalā dārake gahetvā gantuṃ samatthā nāma natthī’’ti. ‘‘Samma, hotu, ayuttepi honte ahaṃ kiṃ karomi, kulaleneva te putto nīto’’ti. So taṃ santajjetvā ‘‘are duṭṭhacora manussamāraka , idāni taṃ vinicchayaṃ gantvā kaḍḍhāpessāmī’’ti nikkhami. So ‘‘mama ruccanakameva karosī’’ti teneva saddhiṃ vinicchayaṭṭhānaṃ agamāsi.
ကူဋဝာဏိဇော ဗောဓိသတ္တံ အာဟ – ‘‘အယံ, သာမိ, မမ ပုတ္တံ ဂဟေတ္ဝာ န္ဟာယိတုံ ဂတော, ‘ကဟံ မေ ပုတ္တော’တိ ဝုတ္တေ ‘ကုလလေန ဟဋော’တိ အာဟ, ဝိနိစ္ဆိနထ မေ အဍ္ဍ’’န္တိ။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘သစ္စံ ဘဏေ’’တိ ဣတရံ ပုစ္ဆိ။ သော အာဟ – ‘‘အာမ, သာမိ, အဟံ တံ အာဒာယ ဂတော, သေနေန ပဟဋဘာဝော သစ္စမေဝ, သာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန လောကေ ကုလလာ နာမ ဒာရကေ ဟရန္တီ’’တိ? ‘‘သာမိ, အဟမ္ပိ တုမ္ဟေ ပုစ္ဆာမိ – ‘‘ကုလလာ ဒာရကေ ဂဟေတ္ဝာ အာကာသေ ဂန္တုံ န သက္ကောန္တိ, မူသိကာ ပန အယဖာလေ ခာဒန္တီ’’တိ။ ‘‘ဣဒံ ကိံ နာမာ’’တိ? ‘‘သာမိ, မယာ ဧတသ္သ ဃရေ ပဉ္စ ဖာလသတာနိ ဌပိတာနိ, သ္ဝာယံ ‘ဖာလာ တေ မူသိကာဟိ ခာဒိတာ’တိ ဝတ္ဝာ ‘ဣဒံ တေ ဖာလေ ခာဒိတမူသိကာနံ ဝစ္စ’န္တိ ဝစ္စံ ဒသ္သေတိ, သာမိ, မူသိကာ စေ ဖာလေ ခာဒန္တိ, ကုလလာပိ ဒာရကေ ဟရိသ္သန္တိ။ သစေ န ခာဒန္တိ, သေနာပိ တံ န ဟရိသ္သန္တိ။ ဧသော ပန ‘ဖာလာ တေ မူသိကာဟိ ခာဒိတာ’တိ ဝဒတိ, တေသံ ခာဒိတဘာဝံ ဝာ အခာဒိတဘာဝံ ဝာ ဇာနာထ, အဍ္ဍံ မေ ဝိနိစ္ဆိနထာ’’တိ။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘သဌသ္သ ပဋိသာဌေယ္ယံ ကတ္ဝာ ဇိနိသ္သာမီတိ ဣမိနာ စိန္တိတံ ဘဝိသ္သတီ’’တိ ဉတ္ဝာ ‘‘သုဋ္ဌု တေ စိန္တိတ’’န္တိ ဝတ္ဝာ ဣမာ ဂာထာ အဝောစ –
Kūṭavāṇijo bodhisattaṃ āha – ‘‘ayaṃ, sāmi, mama puttaṃ gahetvā nhāyituṃ gato, ‘kahaṃ me putto’ti vutte ‘kulalena haṭo’ti āha, vinicchinatha me aḍḍa’’nti. Bodhisatto ‘‘saccaṃ bhaṇe’’ti itaraṃ pucchi. So āha – ‘‘āma, sāmi, ahaṃ taṃ ādāya gato, senena pahaṭabhāvo saccameva, sāmī’’ti. ‘‘Kiṃ pana loke kulalā nāma dārake harantī’’ti? ‘‘Sāmi, ahampi tumhe pucchāmi – ‘‘kulalā dārake gahetvā ākāse gantuṃ na sakkonti, mūsikā pana ayaphāle khādantī’’ti. ‘‘Idaṃ kiṃ nāmā’’ti? ‘‘Sāmi, mayā etassa ghare pañca phālasatāni ṭhapitāni, svāyaṃ ‘phālā te mūsikāhi khāditā’ti vatvā ‘idaṃ te phāle khāditamūsikānaṃ vacca’nti vaccaṃ dasseti, sāmi, mūsikā ce phāle khādanti, kulalāpi dārake harissanti. Sace na khādanti, senāpi taṃ na harissanti. Eso pana ‘phālā te mūsikāhi khāditā’ti vadati, tesaṃ khāditabhāvaṃ vā akhāditabhāvaṃ vā jānātha, aḍḍaṃ me vinicchinathā’’ti. Bodhisatto ‘‘saṭhassa paṭisāṭheyyaṃ katvā jinissāmīti iminā cintitaṃ bhavissatī’’ti ñatvā ‘‘suṭṭhu te cintita’’nti vatvā imā gāthā avoca –
၁၃၅.
135.
‘‘သဌသ္သ သာဌေယ္ယမိံဒ သုစိန္တိတံ၊ ပစ္စောဍ္ဍိတံ ပဋိကူဋသ္သ ကူဋံ။
‘‘Saṭhassa sāṭheyyamiṃda sucintitaṃ, paccoḍḍitaṃ paṭikūṭassa kūṭaṃ;
ဖာလံ စေ ခာဒေယ္ယုံ မူသိကာ၊ ကသ္မာ ကုမာရံ ကုလလာ န ဟရေယ္ယုံ။
Phālaṃ ce khādeyyuṃ mūsikā, kasmā kumāraṃ kulalā na hareyyuṃ.
၁၃၆.
136.
‘‘ကူဋသ္သ ဟိ သန္တိ ကူဋကူဋာ၊ ဘဝတိ စာပိ နိကတိနော နိကတ္ယာ။
‘‘Kūṭassa hi santi kūṭakūṭā, bhavati cāpi nikatino nikatyā;
ဒေဟိ ပုတ္တနဋ္ဌ ဖာလနဋ္ဌသ္သ ဖာလံ၊ မာ တေ ပုတ္တမဟာသိ ဖာလနဋ္ဌော’’တိ။
Dehi puttanaṭṭha phālanaṭṭhassa phālaṃ, mā te puttamahāsi phālanaṭṭho’’ti.
တတ္ထ သဌသ္သာတိ သဌဘာဝေန ကေရာဋိကေန ‘‘ဧကံ ဥပာယံ ကတ္ဝာ ပရသန္တကံ ခာဒိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သဌသ္သ။ သာဌေယ္ယမိဒံ သုစိန္တိတန္တိ ဣဒံ ပဋိသာဌေယ္ယံ စိန္တေန္တေန တယာ သုဋ္ဌု စိန္တိတံ။ ပစ္စောဍ္ဍိတံ ပဋိကူဋသ္သ ကူဋန္တိ ကူဋသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ တယာ ပဋိကူဋံ သုဋ္ဌု ပစ္စောဍ္ဍိတံ, ပဋိဘာဂံ ကတ္ဝာ ဩဍ္ဍိတသဒိသမေဝ ကတန္တိ အတ္ထော။ ဖာလံ စေ ခာဒေယ္ယုံ မူသိကာတိ ယဒိ မူသိကာ ဖာလံ ခာဒေယ္ယုံ။ ကသ္မာ ကုမာရံ ကုလလာ န ဟရေယ္ယုန္တိ မူသိကာသု ဖာလေ ခာဒန္တီသု ကုလလာ ကိံ ကာရဏာ ကုမာရံ နော ဟရေယ္ယုံ။
Tattha saṭhassāti saṭhabhāvena kerāṭikena ‘‘ekaṃ upāyaṃ katvā parasantakaṃ khādituṃ vaṭṭatī’’ti saṭhassa. Sāṭheyyamidaṃ sucintitanti idaṃ paṭisāṭheyyaṃ cintentena tayā suṭṭhu cintitaṃ. Paccoḍḍitaṃ paṭikūṭassa kūṭanti kūṭassa puggalassa tayā paṭikūṭaṃ suṭṭhu paccoḍḍitaṃ, paṭibhāgaṃ katvā oḍḍitasadisameva katanti attho. Phālaṃ ce khādeyyuṃ mūsikāti yadi mūsikā phālaṃ khādeyyuṃ. Kasmā kumāraṃ kulalā na hareyyunti mūsikāsu phāle khādantīsu kulalā kiṃ kāraṇā kumāraṃ no hareyyuṃ.
ကူဋသ္သ ဟိ သန္တိ ကူဋကူဋာတိ တ္ဝံ ‘‘အဟမေဝ မူသိကာဟိ ဖာလေ ခာဒာပိတပုရိသော ကူဋော’’တိ မညသိ, တာဒိသသ္သ ပန ကူဋသ္သ ဣမသ္မိံ လောကေ ဗဟူ ကူဋာ သန္တိ, ကူဋသ္သ ကူဋာတိ ကူဋပဋိကူဋာနံ ဧတံ နာမံ, ကူဋသ္သ ပဋိကူဋာ နာမ သန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘဝတိ စာပိ နိကတိနော နိကတ္ယာတိ နိကတိနော နေကတိကသ္သ ဝဉ္စနကပုဂ္ဂလသ္သ နိကတ္ယာ အပရော နိကတိကာရကော ဝဉ္စနကပုရိသော ဘဝတိယေဝ။ ဒေဟိ ပုတ္တနဋ္ဌ ဖာလနဋ္ဌသ္သ ဖာလန္တိ အမ္ဘော နဋ္ဌပုတ္တ ပုရိသ, ဧတသ္သ နဋ္ဌဖာလသ္သ ဖာလံ ဒေဟိ။ မာ တေ ပုတ္တမဟာသိ ဖာလနဋ္ဌောတိ သစေ ဟိသ္သ ဖာလံ န ဒသ္သသိ, ပုတ္တံ တေ ဟရိသ္သတိ, တံ တေ ဧသ မာ ဟရတု, ဖာလမသ္သ ဒေဟီတိ။ ‘‘ဒေမိ, သာမိ, သစေ မေ ပုတ္တံ ဒေတီ’’တိ။ ‘‘ဒေမိ, သာမိ, သစေ မေ ဖာလေ ဒေတီ’’တိ။ ဧဝံ နဋ္ဌပုတ္တော ပုတ္တံ, နဋ္ဌဖာလော စ ဖာလံ ပဋိလဘိတ္ဝာ ဥဘောပိ ယထာကမ္မံ ဂတာ။
Kūṭassahi santi kūṭakūṭāti tvaṃ ‘‘ahameva mūsikāhi phāle khādāpitapuriso kūṭo’’ti maññasi, tādisassa pana kūṭassa imasmiṃ loke bahū kūṭā santi, kūṭassa kūṭāti kūṭapaṭikūṭānaṃ etaṃ nāmaṃ, kūṭassa paṭikūṭā nāma santīti vuttaṃ hoti. Bhavati cāpi nikatino nikatyāti nikatino nekatikassa vañcanakapuggalassa nikatyā aparo nikatikārako vañcanakapuriso bhavatiyeva. Dehi puttanaṭṭha phālanaṭṭhassa phālanti ambho naṭṭhaputta purisa, etassa naṭṭhaphālassa phālaṃ dehi. Mā te puttamahāsi phālanaṭṭhoti sace hissa phālaṃ na dassasi, puttaṃ te harissati, taṃ te esa mā haratu, phālamassa dehīti. ‘‘Demi, sāmi, sace me puttaṃ detī’’ti. ‘‘Demi, sāmi, sace me phāle detī’’ti. Evaṃ naṭṭhaputto puttaṃ, naṭṭhaphālo ca phālaṃ paṭilabhitvā ubhopi yathākammaṃ gatā.
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတ္ဝာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒာ ကူဋဝာဏိဇော ဣဒာနိ ကူဋဝာဏိဇောဝ, ပဏ္ဍိတဝာဏိဇော ပဏ္ဍိတဝာဏိဇောယေဝ, ဝိနိစ္ဆယာမစ္စော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kūṭavāṇijo idāni kūṭavāṇijova, paṇḍitavāṇijo paṇḍitavāṇijoyeva, vinicchayāmacco pana ahameva ahosi’’nti.
ကူဋဝာဏိဇဇာတကဝဏ္ဏနာ အဋ္ဌမာ။
Kūṭavāṇijajātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဇာတကပာဠိ • Jātakapāḷi / ၂၁၈. ကူဋဝာဏိဇဇာတကံ • 218. Kūṭavāṇijajātakaṃ
