| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पेतवत्थु-अट्ठकथा • Petavatthu-aṭṭhakathā |
९. कूटविनिच्छयिकपेतवत्थुवण्णना
9. Kūṭavinicchayikapetavatthuvaṇṇanā
माली किरिटी कायूरीति इदं सत्थरि वेळुवने विहरन्ते कूटविनिच्छयिकपेतं आरब्भ वुत्तं। तदा बिम्बिसारो राजा मासस्स छसु दिवसेसु उपोसथं उपवसति, तं अनुवत्तन्ता बहू मनुस्सा उपोसथं उपवसन्ति। राजा अत्तनो सन्तिकं आगतागते मनुस्से पुच्छति – ‘‘किं तुम्हेहि उपोसथो उपवुत्थो, उदाहु न उपवुत्थो’’ति? तत्रेको अधिकरणे नियुत्तकपुरिसो पिसुणवाचो नेकतिको लञ्जगाहको ‘‘न उपवुत्थोम्ही’’ति वत्तुं असहन्तो ‘‘उपवुत्थोम्हि, देवा’’ति आह। अथ नं राजसमीपतो निक्खन्तं सहायो आह – ‘‘किं, सम्म, अज्ज तया उपवुत्थो’’ति? ‘‘भयेनाहं, सम्म, रञ्ञो सम्मुखा एवं अवोचं, नाहं उपोसथिको’’ति।
Mālī kiriṭī kāyūrīti idaṃ satthari veḷuvane viharante kūṭavinicchayikapetaṃ ārabbha vuttaṃ. Tadā bimbisāro rājā māsassa chasu divasesu uposathaṃ upavasati, taṃ anuvattantā bahū manussā uposathaṃ upavasanti. Rājā attano santikaṃ āgatāgate manusse pucchati – ‘‘kiṃ tumhehi uposatho upavuttho, udāhu na upavuttho’’ti? Tatreko adhikaraṇe niyuttakapuriso pisuṇavāco nekatiko lañjagāhako ‘‘na upavutthomhī’’ti vattuṃ asahanto ‘‘upavutthomhi, devā’’ti āha. Atha naṃ rājasamīpato nikkhantaṃ sahāyo āha – ‘‘kiṃ, samma, ajja tayā upavuttho’’ti? ‘‘Bhayenāhaṃ, samma, rañño sammukhā evaṃ avocaṃ, nāhaṃ uposathiko’’ti.
अथ नं सहायो आह – ‘‘यदि एवं उपड्ढुपोसथोपि ताव ते अज्ज होतु, उपोसथङ्गानि समादियाही’’ति। सो तस्स वचनं ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा गेहं गन्त्वा अभुत्वाव मुखं विक्खालेत्वा उपोसथं अधिट्ठाय रत्तियं वासूपगतो रित्तासयसम्भूतेन बलववातहेतुकेन सूलेन उपच्छिन्नायुसङ्खारो चुतिअनन्तरं पब्बतकुच्छियं वेमानिकपेतो हुत्वा निब्बत्ति। सो हि एकरत्तिं उपोसथरक्खणमत्तेन विमानं पटिलभि दसकञ्ञासहस्सपरिवारं महतिञ्च दिब्बसम्पत्तिं। कूटविनिच्छयिकताय पन पेसुणिकताय च अत्तनो पिट्ठिमंसानि सयमेव ओक्कन्तित्वा खादति। तं आयस्मा नारदो गिज्जकूटतो ओतरन्तो दिस्वा –
Atha naṃ sahāyo āha – ‘‘yadi evaṃ upaḍḍhuposathopi tāva te ajja hotu, uposathaṅgāni samādiyāhī’’ti. So tassa vacanaṃ ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā gehaṃ gantvā abhutvāva mukhaṃ vikkhāletvā uposathaṃ adhiṭṭhāya rattiyaṃ vāsūpagato rittāsayasambhūtena balavavātahetukena sūlena upacchinnāyusaṅkhāro cutianantaraṃ pabbatakucchiyaṃ vemānikapeto hutvā nibbatti. So hi ekarattiṃ uposatharakkhaṇamattena vimānaṃ paṭilabhi dasakaññāsahassaparivāraṃ mahatiñca dibbasampattiṃ. Kūṭavinicchayikatāya pana pesuṇikatāya ca attano piṭṭhimaṃsāni sayameva okkantitvā khādati. Taṃ āyasmā nārado gijjakūṭato otaranto disvā –
४९९.
499.
‘‘माली किरिटी कायूरी, गत्ता ते चन्दनुस्सदा।
‘‘Mālī kiriṭī kāyūrī, gattā te candanussadā;
पसन्नमुखवण्णोसि, सूरियवण्णोव सोभसि॥
Pasannamukhavaṇṇosi, sūriyavaṇṇova sobhasi.
५००.
500.
‘‘अमानुसा पारिसज्जा, ये तेमे परिचारका।
‘‘Amānusā pārisajjā, ye teme paricārakā;
दस कञ्ञासहस्सानि, या तेमा परिचारिका।
Dasa kaññāsahassāni, yā temā paricārikā;
ता कम्बुकायूरधरा, कञ्चनावेळभूसिता॥
Tā kambukāyūradharā, kañcanāveḷabhūsitā.
५०१.
501.
‘‘महानुभावोसि तुवं, लोमहंसनरूपवा।
‘‘Mahānubhāvosi tuvaṃ, lomahaṃsanarūpavā;
पिट्ठिमंसानि अत्तनो, सामं उक्कच्च खादसि॥
Piṭṭhimaṃsāni attano, sāmaṃ ukkacca khādasi.
५०२.
502.
‘‘किं नु कायेन वाचाय, मनसा दुक्कटं कतं।
‘‘Kiṃ nu kāyena vācāya, manasā dukkaṭaṃ kataṃ;
किस्सकम्मविपाकेन, पिट्ठिमंसानि अत्तनो।
Kissakammavipākena, piṭṭhimaṃsāni attano;
सामं उक्कच्च खादसीति॥
Sāmaṃ ukkacca khādasīti.
५०३.
503.
‘‘अत्तनोहं अनत्थाय, जीवलोके अचारिसं।
‘‘Attanohaṃ anatthāya, jīvaloke acārisaṃ;
पेसुञ्ञमुसावादेन, निकतिवञ्चनाय च॥
Pesuññamusāvādena, nikativañcanāya ca.
५०४.
504.
‘‘तत्थाहं परिसं गन्त्वा, सच्चकाले उपट्ठिते।
‘‘Tatthāhaṃ parisaṃ gantvā, saccakāle upaṭṭhite;
अत्थं धम्मं निराकत्वा, अधम्ममनुवत्तिसं॥
Atthaṃ dhammaṃ nirākatvā, adhammamanuvattisaṃ.
५०५.
505.
‘‘एवं सो खादतत्तानं, यो होति पिट्ठिमंसिको।
‘‘Evaṃ so khādatattānaṃ, yo hoti piṭṭhimaṃsiko;
यथाहं अज्ज खादामि, पिट्ठिमंसानि अत्तनो॥
Yathāhaṃ ajja khādāmi, piṭṭhimaṃsāni attano.
५०६.
506.
‘‘तयिदं तया नारद सामं दिट्ठं, अनुकम्पका ये कुसला वदेय्युं।
‘‘Tayidaṃ tayā nārada sāmaṃ diṭṭhaṃ, anukampakā ye kusalā vadeyyuṃ;
मा पेसुणं मा च मुसा अभाणि, मा खोसि पिट्ठिमंसिको तुव’’न्ति॥ –
Mā pesuṇaṃ mā ca musā abhāṇi, mā khosi piṭṭhimaṃsiko tuva’’nti. –
थेरो चतूहि गाथाहि पुच्छि, सोपि तस्स चतूहि गाथाहि एतमत्थं विस्सज्जेसि।
Thero catūhi gāthāhi pucchi, sopi tassa catūhi gāthāhi etamatthaṃ vissajjesi.
४९९. तत्थ मालीति मालधारी, दिब्बपुप्फेहि पटिमण्डितोति अधिप्पायो। किरिटीति वेठितसीसो। कायूरीति केयूरवा, बाहालङ्कारपटिमण्डितोति अत्थो। गत्ताति सरीरावयवा। चन्दनुस्सदाति चन्दनसारानुलित्ता। सूरियवण्णोव सोभसीति बालसूरियसदिसवण्णो एव हुत्वा विरोचसि। ‘‘अरणवण्णी पभाससी’’तिपि पाळि, अरणन्ति अरणियेहि देवेहि सदिसवण्णो अरियावकासोति अत्थो।
499. Tattha mālīti māladhārī, dibbapupphehi paṭimaṇḍitoti adhippāyo. Kiriṭīti veṭhitasīso. Kāyūrīti keyūravā, bāhālaṅkārapaṭimaṇḍitoti attho. Gattāti sarīrāvayavā. Candanussadāti candanasārānulittā. Sūriyavaṇṇova sobhasīti bālasūriyasadisavaṇṇo eva hutvā virocasi. ‘‘Araṇavaṇṇī pabhāsasī’’tipi pāḷi, araṇanti araṇiyehi devehi sadisavaṇṇo ariyāvakāsoti attho.
५००. पारिसज्जाति परिसपरियापन्ना, उपट्ठाकाति अत्थो। तुवन्ति त्वं। लोमहंसनरूपवाति पस्सन्तानं लोमहंसजननरूपयुत्तो। महानुभावतासमङ्गिताय हेतं वुत्तं। उक्कच्चाति उक्कन्तित्वा, छिन्दित्वाति अत्थो।
500.Pārisajjāti parisapariyāpannā, upaṭṭhākāti attho. Tuvanti tvaṃ. Lomahaṃsanarūpavāti passantānaṃ lomahaṃsajananarūpayutto. Mahānubhāvatāsamaṅgitāya hetaṃ vuttaṃ. Ukkaccāti ukkantitvā, chinditvāti attho.
५०३. अचारिसन्ति अचरिं पटिपज्जिं। पेसुञ्ञमुसावादेनाति पेसुञ्ञेन चेव मुसावादेन च। निकतिवञ्चनाय चाति निकतिया वञ्चनाय च पतिरूपदस्सनेन परेसं विकारेन वञ्चनाय च।
503.Acārisanti acariṃ paṭipajjiṃ. Pesuññamusāvādenāti pesuññena ceva musāvādena ca. Nikativañcanāya cāti nikatiyā vañcanāya ca patirūpadassanena paresaṃ vikārena vañcanāya ca.
५०४. सच्चकालेति सच्चं वत्तुं युत्तकाले। अत्थन्ति दिट्ठधम्मिकादिभेदं हितं। धम्मन्ति कारणं ञायं। निराकत्वाति छड्डेत्वा पहाय। सोति यो पेसुञ्ञादिं आचरति, सो सत्तो। सेसं सब्बं हेट्ठा वुत्तनयमेव।
504.Saccakāleti saccaṃ vattuṃ yuttakāle. Atthanti diṭṭhadhammikādibhedaṃ hitaṃ. Dhammanti kāraṇaṃ ñāyaṃ. Nirākatvāti chaḍḍetvā pahāya. Soti yo pesuññādiṃ ācarati, so satto. Sesaṃ sabbaṃ heṭṭhā vuttanayameva.
कूटविनिच्छयिकपेतवत्थुवण्णना निट्ठिता।
Kūṭavinicchayikapetavatthuvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / पेतवत्थुपाळि • Petavatthupāḷi / ९. कूटविनिच्छयिकपेतवत्थु • 9. Kūṭavinicchayikapetavatthu
