| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เปตวตฺถุ-อฎฺฐกถา • Petavatthu-aṭṭhakathā |
๙. กูฎวินิจฺฉยิกเปตวตฺถุวณฺณนา
9. Kūṭavinicchayikapetavatthuvaṇṇanā
มาลี กิริฎี กายูรีติ อิทํ สตฺถริ เวฬุวเน วิหรเนฺต กูฎวินิจฺฉยิกเปตํ อารพฺภ วุตฺตํฯ ตทา พิมฺพิสาโร ราชา มาสสฺส ฉสุ ทิวเสสุ อุโปสถํ อุปวสติ, ตํ อนุวตฺตนฺตา พหู มนุสฺสา อุโปสถํ อุปวสนฺติฯ ราชา อตฺตโน สนฺติกํ อาคตาคเต มนุเสฺส ปุจฺฉติ – ‘‘กิํ ตุเมฺหหิ อุโปสโถ อุปวุโตฺถ, อุทาหุ น อุปวุโตฺถ’’ติ? ตเตฺรโก อธิกรเณ นิยุตฺตกปุริโส ปิสุณวาโจ เนกติโก ลญฺชคาหโก ‘‘น อุปวุโตฺถมฺหี’’ติ วตฺตุํ อสหโนฺต ‘‘อุปวุโตฺถมฺหิ, เทวา’’ติ อาหฯ อถ นํ ราชสมีปโต นิกฺขนฺตํ สหาโย อาห – ‘‘กิํ, สมฺม, อชฺช ตยา อุปวุโตฺถ’’ติ? ‘‘ภเยนาหํ, สมฺม, รโญฺญ สมฺมุขา เอวํ อโวจํ, นาหํ อุโปสถิโก’’ติฯ
Mālī kiriṭī kāyūrīti idaṃ satthari veḷuvane viharante kūṭavinicchayikapetaṃ ārabbha vuttaṃ. Tadā bimbisāro rājā māsassa chasu divasesu uposathaṃ upavasati, taṃ anuvattantā bahū manussā uposathaṃ upavasanti. Rājā attano santikaṃ āgatāgate manusse pucchati – ‘‘kiṃ tumhehi uposatho upavuttho, udāhu na upavuttho’’ti? Tatreko adhikaraṇe niyuttakapuriso pisuṇavāco nekatiko lañjagāhako ‘‘na upavutthomhī’’ti vattuṃ asahanto ‘‘upavutthomhi, devā’’ti āha. Atha naṃ rājasamīpato nikkhantaṃ sahāyo āha – ‘‘kiṃ, samma, ajja tayā upavuttho’’ti? ‘‘Bhayenāhaṃ, samma, rañño sammukhā evaṃ avocaṃ, nāhaṃ uposathiko’’ti.
อถ นํ สหาโย อาห – ‘‘ยทิ เอวํ อุปฑฺฒุโปสโถปิ ตาว เต อชฺช โหตุ, อุโปสถงฺคานิ สมาทิยาหี’’ติฯ โส ตสฺส วจนํ ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฎิจฺฉิตฺวา เคหํ คนฺตฺวา อภุตฺวาว มุขํ วิกฺขาเลตฺวา อุโปสถํ อธิฎฺฐาย รตฺติยํ วาสูปคโต ริตฺตาสยสมฺภูเตน พลววาตเหตุเกน สูเลน อุปจฺฉินฺนายุสงฺขาโร จุติอนนฺตรํ ปพฺพตกุจฺฉิยํ เวมานิกเปโต หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ โส หิ เอกรตฺติํ อุโปสถรกฺขณมเตฺตน วิมานํ ปฎิลภิ ทสกญฺญาสหสฺสปริวารํ มหติญฺจ ทิพฺพสมฺปตฺติํฯ กูฎวินิจฺฉยิกตาย ปน เปสุณิกตาย จ อตฺตโน ปิฎฺฐิมํสานิ สยเมว โอกฺกนฺติตฺวา ขาทติฯ ตํ อายสฺมา นารโท คิชฺชกูฎโต โอตรโนฺต ทิสฺวา –
Atha naṃ sahāyo āha – ‘‘yadi evaṃ upaḍḍhuposathopi tāva te ajja hotu, uposathaṅgāni samādiyāhī’’ti. So tassa vacanaṃ ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā gehaṃ gantvā abhutvāva mukhaṃ vikkhāletvā uposathaṃ adhiṭṭhāya rattiyaṃ vāsūpagato rittāsayasambhūtena balavavātahetukena sūlena upacchinnāyusaṅkhāro cutianantaraṃ pabbatakucchiyaṃ vemānikapeto hutvā nibbatti. So hi ekarattiṃ uposatharakkhaṇamattena vimānaṃ paṭilabhi dasakaññāsahassaparivāraṃ mahatiñca dibbasampattiṃ. Kūṭavinicchayikatāya pana pesuṇikatāya ca attano piṭṭhimaṃsāni sayameva okkantitvā khādati. Taṃ āyasmā nārado gijjakūṭato otaranto disvā –
๔๙๙.
499.
‘‘มาลี กิริฎี กายูรี, คตฺตา เต จนฺทนุสฺสทา;
‘‘Mālī kiriṭī kāyūrī, gattā te candanussadā;
ปสนฺนมุขวโณฺณสิ, สูริยวโณฺณว โสภสิฯ
Pasannamukhavaṇṇosi, sūriyavaṇṇova sobhasi.
๕๐๐.
500.
‘‘อมานุสา ปาริสชฺชา, เย เตเม ปริจารกา;
‘‘Amānusā pārisajjā, ye teme paricārakā;
ทส กญฺญาสหสฺสานิ, ยา เตมา ปริจาริกา;
Dasa kaññāsahassāni, yā temā paricārikā;
ตา กมฺพุกายูรธรา, กญฺจนาเวฬภูสิตาฯ
Tā kambukāyūradharā, kañcanāveḷabhūsitā.
๕๐๑.
501.
‘‘มหานุภาโวสิ ตุวํ, โลมหํสนรูปวา;
‘‘Mahānubhāvosi tuvaṃ, lomahaṃsanarūpavā;
ปิฎฺฐิมํสานิ อตฺตโน, สามํ อุกฺกจฺจ ขาทสิฯ
Piṭṭhimaṃsāni attano, sāmaṃ ukkacca khādasi.
๕๐๒.
502.
‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกฎํ กตํ;
‘‘Kiṃ nu kāyena vācāya, manasā dukkaṭaṃ kataṃ;
กิสฺสกมฺมวิปาเกน, ปิฎฺฐิมํสานิ อตฺตโน;
Kissakammavipākena, piṭṭhimaṃsāni attano;
สามํ อุกฺกจฺจ ขาทสีติฯ
Sāmaṃ ukkacca khādasīti.
๕๐๓.
503.
‘‘อตฺตโนหํ อนตฺถาย, ชีวโลเก อจาริสํ;
‘‘Attanohaṃ anatthāya, jīvaloke acārisaṃ;
เปสุญฺญมุสาวาเทน, นิกติวญฺจนาย จฯ
Pesuññamusāvādena, nikativañcanāya ca.
๕๐๔.
504.
‘‘ตตฺถาหํ ปริสํ คนฺตฺวา, สจฺจกาเล อุปฎฺฐิเต;
‘‘Tatthāhaṃ parisaṃ gantvā, saccakāle upaṭṭhite;
อตฺถํ ธมฺมํ นิรากตฺวา, อธมฺมมนุวตฺติสํฯ
Atthaṃ dhammaṃ nirākatvā, adhammamanuvattisaṃ.
๕๐๕.
505.
‘‘เอวํ โส ขาทตตฺตานํ, โย โหติ ปิฎฺฐิมํสิโก;
‘‘Evaṃ so khādatattānaṃ, yo hoti piṭṭhimaṃsiko;
ยถาหํ อชฺช ขาทามิ, ปิฎฺฐิมํสานิ อตฺตโนฯ
Yathāhaṃ ajja khādāmi, piṭṭhimaṃsāni attano.
๕๐๖.
506.
‘‘ตยิทํ ตยา นารท สามํ ทิฎฺฐํ, อนุกมฺปกา เย กุสลา วเทยฺยุํ;
‘‘Tayidaṃ tayā nārada sāmaṃ diṭṭhaṃ, anukampakā ye kusalā vadeyyuṃ;
มา เปสุณํ มา จ มุสา อภาณิ, มา โขสิ ปิฎฺฐิมํสิโก ตุว’’นฺติฯ –
Mā pesuṇaṃ mā ca musā abhāṇi, mā khosi piṭṭhimaṃsiko tuva’’nti. –
เถโร จตูหิ คาถาหิ ปุจฺฉิ, โสปิ ตสฺส จตูหิ คาถาหิ เอตมตฺถํ วิสฺสเชฺชสิฯ
Thero catūhi gāthāhi pucchi, sopi tassa catūhi gāthāhi etamatthaṃ vissajjesi.
๔๙๙. ตตฺถ มาลีติ มาลธารี, ทิพฺพปุเปฺผหิ ปฎิมณฺฑิโตติ อธิปฺปาโยฯ กิริฎีติ เวฐิตสีโสฯ กายูรีติ เกยูรวา, พาหาลงฺการปฎิมณฺฑิโตติ อโตฺถฯ คตฺตาติ สรีราวยวาฯ จนฺทนุสฺสทาติ จนฺทนสารานุลิตฺตาฯ สูริยวโณฺณว โสภสีติ พาลสูริยสทิสวโณฺณ เอว หุตฺวา วิโรจสิฯ ‘‘อรณวณฺณี ปภาสสี’’ติปิ ปาฬิ, อรณนฺติ อรณิเยหิ เทเวหิ สทิสวโณฺณ อริยาวกาโสติ อโตฺถฯ
499. Tattha mālīti māladhārī, dibbapupphehi paṭimaṇḍitoti adhippāyo. Kiriṭīti veṭhitasīso. Kāyūrīti keyūravā, bāhālaṅkārapaṭimaṇḍitoti attho. Gattāti sarīrāvayavā. Candanussadāti candanasārānulittā. Sūriyavaṇṇova sobhasīti bālasūriyasadisavaṇṇo eva hutvā virocasi. ‘‘Araṇavaṇṇī pabhāsasī’’tipi pāḷi, araṇanti araṇiyehi devehi sadisavaṇṇo ariyāvakāsoti attho.
๕๐๐. ปาริสชฺชาติ ปริสปริยาปนฺนา, อุปฎฺฐากาติ อโตฺถฯ ตุวนฺติ ตฺวํฯ โลมหํสนรูปวาติ ปสฺสนฺตานํ โลมหํสชนนรูปยุโตฺตฯ มหานุภาวตาสมงฺคิตาย เหตํ วุตฺตํฯ อุกฺกจฺจาติ อุกฺกนฺติตฺวา, ฉินฺทิตฺวาติ อโตฺถฯ
500.Pārisajjāti parisapariyāpannā, upaṭṭhākāti attho. Tuvanti tvaṃ. Lomahaṃsanarūpavāti passantānaṃ lomahaṃsajananarūpayutto. Mahānubhāvatāsamaṅgitāya hetaṃ vuttaṃ. Ukkaccāti ukkantitvā, chinditvāti attho.
๕๐๓. อจาริสนฺติ อจริํ ปฎิปชฺชิํฯ เปสุญฺญมุสาวาเทนาติ เปสุเญฺญน เจว มุสาวาเทน จฯ นิกติวญฺจนาย จาติ นิกติยา วญฺจนาย จ ปติรูปทสฺสเนน ปเรสํ วิกาเรน วญฺจนาย จฯ
503.Acārisanti acariṃ paṭipajjiṃ. Pesuññamusāvādenāti pesuññena ceva musāvādena ca. Nikativañcanāya cāti nikatiyā vañcanāya ca patirūpadassanena paresaṃ vikārena vañcanāya ca.
๕๐๔. สจฺจกาเลติ สจฺจํ วตฺตุํ ยุตฺตกาเลฯ อตฺถนฺติ ทิฎฺฐธมฺมิกาทิเภทํ หิตํฯ ธมฺมนฺติ การณํ ญายํฯ นิรากตฺวาติ ฉเฑฺฑตฺวา ปหายฯ โสติ โย เปสุญฺญาทิํ อาจรติ, โส สโตฺตฯ เสสํ สพฺพํ เหฎฺฐา วุตฺตนยเมวฯ
504.Saccakāleti saccaṃ vattuṃ yuttakāle. Atthanti diṭṭhadhammikādibhedaṃ hitaṃ. Dhammanti kāraṇaṃ ñāyaṃ. Nirākatvāti chaḍḍetvā pahāya. Soti yo pesuññādiṃ ācarati, so satto. Sesaṃ sabbaṃ heṭṭhā vuttanayameva.
กูฎวินิจฺฉยิกเปตวตฺถุวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Kūṭavinicchayikapetavatthuvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เปตวตฺถุปาฬิ • Petavatthupāḷi / ๙. กูฎวินิจฺฉยิกเปตวตฺถุ • 9. Kūṭavinicchayikapetavatthu
