Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๖. กุฎิวิหาริเตฺถรคาถาวณฺณนา
6. Kuṭivihārittheragāthāvaṇṇanā
โก กุฎิกายนฺติ อายสฺมโต กุฎิวิหาริเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โส กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต อากาเสน คจฺฉนฺตสฺส ‘‘อุทกทานํ ทสฺสามี’’ติ สีตลํ อุทกํ คเหตฺวา ปีติโสมนสฺสชาโต อุทฺธมฺมุโข หุตฺวา อุกฺขิปิฯ สตฺถา ตสฺส อชฺฌาสยํ ญตฺวา ปสาทสํวฑฺฒนตฺถํ อากาเส ฐิโตว สมฺปฎิจฺฉิฯ โส เตน อนปฺปกํ ปีติโสมนสฺสํ ปฎิสํเวเทสิฯ เสสํ อญฺชนวนิยเตฺถรสฺส วตฺถุมฺหิ วุตฺตสทิสเมวฯ อยํ ปน วิเสโส – อยํ กิร วุตฺตนเยน ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิโจฺจ วิปสฺสนํ อนุยุญฺชโนฺต สายํ เขตฺตสมีเปน คจฺฉโนฺต เทเว ผุสายเนฺต เขตฺตปาลกสฺส ปุญฺญํ ติณกุฎิํ ทิสฺวา ปวิสิตฺวา ตตฺถ ติณสนฺถารเก นิสีทิ ฯ นิสินฺนมโตฺตว อุตุสปฺปายํ ลภิตฺวา วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๑.๑๑.๒๙-๓๕) –
Kokuṭikāyanti āyasmato kuṭivihārittherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarassa bhagavato ākāsena gacchantassa ‘‘udakadānaṃ dassāmī’’ti sītalaṃ udakaṃ gahetvā pītisomanassajāto uddhammukho hutvā ukkhipi. Satthā tassa ajjhāsayaṃ ñatvā pasādasaṃvaḍḍhanatthaṃ ākāse ṭhitova sampaṭicchi. So tena anappakaṃ pītisomanassaṃ paṭisaṃvedesi. Sesaṃ añjanavaniyattherassa vatthumhi vuttasadisameva. Ayaṃ pana viseso – ayaṃ kira vuttanayena pabbajitvā katapubbakicco vipassanaṃ anuyuñjanto sāyaṃ khettasamīpena gacchanto deve phusāyante khettapālakassa puññaṃ tiṇakuṭiṃ disvā pavisitvā tattha tiṇasanthārake nisīdi . Nisinnamattova utusappāyaṃ labhitvā vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.11.29-35) –
‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, คจฺฉนฺตํ อนิลญฺชเส;
‘‘Suvaṇṇavaṇṇaṃ sambuddhaṃ, gacchantaṃ anilañjase;
ฆตาสนํว ชลิตํ, อาทิตฺตํว หุตาสนํฯ
Ghatāsanaṃva jalitaṃ, ādittaṃva hutāsanaṃ.
‘‘ปาณินา อุทกํ คยฺห, อากาเส อุกฺขิปิํ อหํ;
‘‘Pāṇinā udakaṃ gayha, ākāse ukkhipiṃ ahaṃ;
สมฺปฎิจฺฉิ มหาวีโร, พุโทฺธ การุณิโก อิสิฯ
Sampaṭicchi mahāvīro, buddho kāruṇiko isi.
‘‘อนฺตลิเกฺข ฐิโต สตฺถา, ปทุมุตฺตรนามโก;
‘‘Antalikkhe ṭhito satthā, padumuttaranāmako;
มม สงฺกปฺปมญฺญาย, อิมา คาถา อภาสถฯ
Mama saṅkappamaññāya, imā gāthā abhāsatha.
‘‘อิมินา ทกทาเนน, ปีติอุปฺปาทเนน จ;
‘‘Iminā dakadānena, pītiuppādanena ca;
กปฺปสตสหสฺสมฺปิ, ทุคฺคติํ นุปปชฺชติฯ
Kappasatasahassampi, duggatiṃ nupapajjati.
‘‘เตน กเมฺมน ทฺวิปทินฺท, โลกเชฎฺฐ นราสภ;
‘‘Tena kammena dvipadinda, lokajeṭṭha narāsabha;
ปโตฺตมฺหิ อจลํ ฐานํ, หิตฺวา ชยปราชยํฯ
Pattomhi acalaṃ ṭhānaṃ, hitvā jayaparājayaṃ.
‘‘สหสฺสราชนาเมน, ตโย เต จกฺกวตฺติโน;
‘‘Sahassarājanāmena, tayo te cakkavattino;
ปญฺจสฎฺฐิกปฺปสเต, จาตุรนฺตา ชนาธิปาฯ
Pañcasaṭṭhikappasate, cāturantā janādhipā.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อรหตฺตํ ปน ปตฺวา เถเร ตตฺถ นิสิเนฺน เขตฺตปาลโก อาคนฺตฺวา ‘‘โก กุฎิกาย’’นฺติ อาหฯ ตํ สุตฺวา เถโร ‘‘ภิกฺขุ กุฎิกาย’’นฺติอาทิมาหฯ ตยิทํ เขตฺตปาลสฺส เถรสฺส จ วจนํ เอกชฺฌํ กตฺวา –
Arahattaṃ pana patvā there tattha nisinne khettapālako āgantvā ‘‘ko kuṭikāya’’nti āha. Taṃ sutvā thero ‘‘bhikkhu kuṭikāya’’ntiādimāha. Tayidaṃ khettapālassa therassa ca vacanaṃ ekajjhaṃ katvā –
๕๖.
56.
‘‘โก กุฎิกายํ ภิกฺขุ กุฎิกายํ, วีตราโค สุสมาหิตจิโตฺต;
‘‘Ko kuṭikāyaṃ bhikkhu kuṭikāyaṃ, vītarāgo susamāhitacitto;
เอวํ ชานาหิ อาวุโส, อโมฆา เต กุฎิกา กตา’’ติฯ –
Evaṃ jānāhi āvuso, amoghā te kuṭikā katā’’ti. –
ตถารูเปน สงฺคีติํ อาโรปิตํฯ
Tathārūpena saṅgītiṃ āropitaṃ.
ตตฺถ โก กุฎิกายนฺติ, ‘‘อิมิสฺสํ กุฎิกายํ โก นิสิโนฺน’’ติ เขตฺตปาลสฺส ปุจฺฉาวจนํฯ ตสฺส ภิกฺขุ กุฎิกายนฺติ เถรสฺส ปฎิวจนทานํฯ อถ นํ อตฺตโน อนุตฺตรทกฺขิเณยฺยภาวโต ตํ กุฎิปริโภคํ อนุโมทาเปตฺวา อุฬารํ ตเมว ปุญฺญํ ปติฎฺฐาเปตุํ ‘‘วีตราโค’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตสฺสโตฺถ – เอโก ภินฺนกิเลโส ภิกฺขุ เต กุฎิกายํ นิสิโนฺน, ตโต เอว โส อคฺคมเคฺคน สพฺพโส สมุจฺฉินฺนราคตาย วีตราโค อนุตฺตรสมาธินา นิพฺพานํ อารมฺมณํ กตฺวา สุฎฺฐุ สมาหิตจิตฺตตาย สุสมาหิตจิโตฺต, อิมญฺจ อตฺถํ, อาวุโส เขตฺตปาล, ยถาหํ วทามิ, เอวํ ชานาหิ สทฺทห อธิมุจฺจสฺสุฯ อโมฆา เต กุฎิกา กตา ตยา กตา กุฎิกา อโมฆา อวญฺฌา สผลา สอุทฺรยา, ยสฺมา อรหตา ขีณาสเวน ปริภุตฺตาฯ สเจ ตฺวํ อนุโมทสิ, ตํ เต ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายาติฯ
Tattha ko kuṭikāyanti, ‘‘imissaṃ kuṭikāyaṃ ko nisinno’’ti khettapālassa pucchāvacanaṃ. Tassa bhikkhu kuṭikāyanti therassa paṭivacanadānaṃ. Atha naṃ attano anuttaradakkhiṇeyyabhāvato taṃ kuṭiparibhogaṃ anumodāpetvā uḷāraṃ tameva puññaṃ patiṭṭhāpetuṃ ‘‘vītarāgo’’tiādi vuttaṃ. Tassattho – eko bhinnakileso bhikkhu te kuṭikāyaṃ nisinno, tato eva so aggamaggena sabbaso samucchinnarāgatāya vītarāgo anuttarasamādhinā nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā suṭṭhu samāhitacittatāya susamāhitacitto, imañca atthaṃ, āvuso khettapāla, yathāhaṃ vadāmi, evaṃ jānāhi saddaha adhimuccassu. Amoghāte kuṭikā katā tayā katā kuṭikā amoghā avañjhā saphalā saudrayā, yasmā arahatā khīṇāsavena paribhuttā. Sace tvaṃ anumodasi, taṃ te bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāyāti.
ตํ สุตฺวา เขตฺตปาโล ‘‘ลาภา วต เม, สุลทฺธํ วต เม, ยสฺส เม กุฎิกายํ เอทิโส อโยฺย ปวิสิตฺวา นิสีทตี’’ติ ปสนฺนจิโตฺต อนุโมทโนฺต อฎฺฐาสิฯ อิมํ ปน เตสํ กถาสลฺลาปํ ภควา ทิพฺพาย โสตธาตุยา สุตฺวา อนุโมทนญฺจสฺส ญตฺวา ตมฺภาวินิํ สมฺปตฺติํ วิภาเวโนฺต เขตฺตปาลํ อิมาหิ คาถาหิ อชฺฌภาสิ –
Taṃ sutvā khettapālo ‘‘lābhā vata me, suladdhaṃ vata me, yassa me kuṭikāyaṃ ediso ayyo pavisitvā nisīdatī’’ti pasannacitto anumodanto aṭṭhāsi. Imaṃ pana tesaṃ kathāsallāpaṃ bhagavā dibbāya sotadhātuyā sutvā anumodanañcassa ñatvā tambhāviniṃ sampattiṃ vibhāvento khettapālaṃ imāhi gāthāhi ajjhabhāsi –
‘‘วิหาสิ กุฎิยํ ภิกฺขุ, สนฺตจิโตฺต อนาสโว;
‘‘Vihāsi kuṭiyaṃ bhikkhu, santacitto anāsavo;
เตน กมฺมวิปาเกน, เทวิโนฺท ตฺวํ ภวิสฺสสิฯ
Tena kammavipākena, devindo tvaṃ bhavissasi.
‘‘ฉตฺติํสกฺขตฺตุํ เทวิโนฺท, เทวรชฺชํ กริสฺสสิ;
‘‘Chattiṃsakkhattuṃ devindo, devarajjaṃ karissasi;
จตุตฺติํสกฺขตฺตุํ จกฺกวตฺตี, ราชา รเฎฺฐ ภวิสฺสสิ;
Catuttiṃsakkhattuṃ cakkavattī, rājā raṭṭhe bhavissasi;
รตนกุฎิ นาม ปเจฺจกพุโทฺธ, วีตราโค ภวิสฺสสี’’ติฯ
Ratanakuṭi nāma paccekabuddho, vītarāgo bhavissasī’’ti.
กุฎิกายํ ลทฺธวิเสสตฺตา ปน เถรสฺส ตโต ปภุติ กุฎิวิหารีเตฺวว สมญฺญา อุทปาทิฯ อยเมว จ เถรสฺส อญฺญาพฺยากรณคาถาปิ อโหสีติฯ
Kuṭikāyaṃ laddhavisesattā pana therassa tato pabhuti kuṭivihārītveva samaññā udapādi. Ayameva ca therassa aññābyākaraṇagāthāpi ahosīti.
กุฎิวิหาริเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Kuṭivihārittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๖. กุฎิวิหาริเตฺถรคาถา • 6. Kuṭivihārittheragāthā