Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੬. ਕੁਟਿવਿਹਾਰਿਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
6. Kuṭivihārittheragāthāvaṇṇanā
ਕੋ ਕੁਟਿਕਾਯਨ੍ਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਕੁਟਿવਿਹਾਰਿਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਸੋ ਕਿਰ ਪਦੁਮੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਆਕਾਸੇਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ ‘‘ਉਦਕਦਾਨਂ ਦਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਸੀਤਲਂ ਉਦਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਜਾਤੋ ਉਦ੍ਧਮ੍ਮੁਖੋ ਹੁਤ੍વਾ ਉਕ੍ਖਿਪਿ। ਸਤ੍ਥਾ ਤਸ੍ਸ ਅਜ੍ਝਾਸਯਂ ਞਤ੍વਾ ਪਸਾਦਸਂવਡ੍ਢਨਤ੍ਥਂ ਆਕਾਸੇ ਠਿਤੋવ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿ। ਸੋ ਤੇਨ ਅਨਪ੍ਪਕਂ ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਂ ਪਟਿਸਂવੇਦੇਸਿ। ਸੇਸਂ ਅਞ੍ਜਨવਨਿਯਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਮ੍ਹਿ વੁਤ੍ਤਸਦਿਸਮੇવ। ਅਯਂ ਪਨ વਿਸੇਸੋ – ਅਯਂ ਕਿਰ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਕਤਪੁਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚੋ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਨ੍ਤੋ ਸਾਯਂ ਖੇਤ੍ਤਸਮੀਪੇਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਦੇવੇ ਫੁਸਾਯਨ੍ਤੇ ਖੇਤ੍ਤਪਾਲਕਸ੍ਸ ਪੁਞ੍ਞਂ ਤਿਣਕੁਟਿਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਤਿਣਸਨ੍ਥਾਰਕੇ ਨਿਸੀਦਿ । ਨਿਸਿਨ੍ਨਮਤ੍ਤੋવ ਉਤੁਸਪ੍ਪਾਯਂ ਲਭਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੧.੧੧.੨੯-੩੫) –
Kokuṭikāyanti āyasmato kuṭivihārittherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarassa bhagavato ākāsena gacchantassa ‘‘udakadānaṃ dassāmī’’ti sītalaṃ udakaṃ gahetvā pītisomanassajāto uddhammukho hutvā ukkhipi. Satthā tassa ajjhāsayaṃ ñatvā pasādasaṃvaḍḍhanatthaṃ ākāse ṭhitova sampaṭicchi. So tena anappakaṃ pītisomanassaṃ paṭisaṃvedesi. Sesaṃ añjanavaniyattherassa vatthumhi vuttasadisameva. Ayaṃ pana viseso – ayaṃ kira vuttanayena pabbajitvā katapubbakicco vipassanaṃ anuyuñjanto sāyaṃ khettasamīpena gacchanto deve phusāyante khettapālakassa puññaṃ tiṇakuṭiṃ disvā pavisitvā tattha tiṇasanthārake nisīdi . Nisinnamattova utusappāyaṃ labhitvā vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.11.29-35) –
‘‘ਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣਂ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਂ, ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਅਨਿਲਞ੍ਜਸੇ।
‘‘Suvaṇṇavaṇṇaṃ sambuddhaṃ, gacchantaṃ anilañjase;
ਘਤਾਸਨਂવ ਜਲਿਤਂ, ਆਦਿਤ੍ਤਂવ ਹੁਤਾਸਨਂ॥
Ghatāsanaṃva jalitaṃ, ādittaṃva hutāsanaṃ.
‘‘ਪਾਣਿਨਾ ਉਦਕਂ ਗਯ੍ਹ, ਆਕਾਸੇ ਉਕ੍ਖਿਪਿਂ ਅਹਂ।
‘‘Pāṇinā udakaṃ gayha, ākāse ukkhipiṃ ahaṃ;
ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿ ਮਹਾવੀਰੋ, ਬੁਦ੍ਧੋ ਕਾਰੁਣਿਕੋ ਇਸਿ॥
Sampaṭicchi mahāvīro, buddho kāruṇiko isi.
‘‘ਅਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖੇ ਠਿਤੋ ਸਤ੍ਥਾ, ਪਦੁਮੁਤ੍ਤਰਨਾਮਕੋ।
‘‘Antalikkhe ṭhito satthā, padumuttaranāmako;
ਮਮ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪਮਞ੍ਞਾਯ, ਇਮਾ ਗਾਥਾ ਅਭਾਸਥ॥
Mama saṅkappamaññāya, imā gāthā abhāsatha.
‘‘ਇਮਿਨਾ ਦਕਦਾਨੇਨ, ਪੀਤਿਉਪ੍ਪਾਦਨੇਨ ਚ।
‘‘Iminā dakadānena, pītiuppādanena ca;
ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਮ੍ਪਿ, ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਨੁਪਪਜ੍ਜਤਿ॥
Kappasatasahassampi, duggatiṃ nupapajjati.
‘‘ਤੇਨ ਕਮ੍ਮੇਨ ਦ੍વਿਪਦਿਨ੍ਦ, ਲੋਕਜੇਟ੍ਠ ਨਰਾਸਭ।
‘‘Tena kammena dvipadinda, lokajeṭṭha narāsabha;
ਪਤ੍ਤੋਮ੍ਹਿ ਅਚਲਂ ਠਾਨਂ, ਹਿਤ੍વਾ ਜਯਪਰਾਜਯਂ॥
Pattomhi acalaṃ ṭhānaṃ, hitvā jayaparājayaṃ.
‘‘ਸਹਸ੍ਸਰਾਜਨਾਮੇਨ, ਤਯੋ ਤੇ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਨੋ।
‘‘Sahassarājanāmena, tayo te cakkavattino;
ਪਞ੍ਚਸਟ੍ਠਿਕਪ੍ਪਸਤੇ, ਚਾਤੁਰਨ੍ਤਾ ਜਨਾਧਿਪਾ॥
Pañcasaṭṭhikappasate, cāturantā janādhipā.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਨ ਪਤ੍વਾ ਥੇਰੇ ਤਤ੍ਥ ਨਿਸਿਨ੍ਨੇ ਖੇਤ੍ਤਪਾਲਕੋ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਕੋ ਕੁਟਿਕਾਯ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਥੇਰੋ ‘‘ਭਿਕ੍ਖੁ ਕੁਟਿਕਾਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਯਿਦਂ ਖੇਤ੍ਤਪਾਲਸ੍ਸ ਥੇਰਸ੍ਸ ਚ વਚਨਂ ਏਕਜ੍ਝਂ ਕਤ੍વਾ –
Arahattaṃ pana patvā there tattha nisinne khettapālako āgantvā ‘‘ko kuṭikāya’’nti āha. Taṃ sutvā thero ‘‘bhikkhu kuṭikāya’’ntiādimāha. Tayidaṃ khettapālassa therassa ca vacanaṃ ekajjhaṃ katvā –
੫੬.
56.
‘‘ਕੋ ਕੁਟਿਕਾਯਂ ਭਿਕ੍ਖੁ ਕੁਟਿਕਾਯਂ, વੀਤਰਾਗੋ ਸੁਸਮਾਹਿਤਚਿਤ੍ਤੋ।
‘‘Ko kuṭikāyaṃ bhikkhu kuṭikāyaṃ, vītarāgo susamāhitacitto;
ਏવਂ ਜਾਨਾਹਿ ਆવੁਸੋ, ਅਮੋਘਾ ਤੇ ਕੁਟਿਕਾ ਕਤਾ’’ਤਿ॥ –
Evaṃ jānāhi āvuso, amoghā te kuṭikā katā’’ti. –
ਤਥਾਰੂਪੇਨ ਸਙ੍ਗੀਤਿਂ ਆਰੋਪਿਤਂ।
Tathārūpena saṅgītiṃ āropitaṃ.
ਤਤ੍ਥ ਕੋ ਕੁਟਿਕਾਯਨ੍ਤਿ, ‘‘ਇਮਿਸ੍ਸਂ ਕੁਟਿਕਾਯਂ ਕੋ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਖੇਤ੍ਤਪਾਲਸ੍ਸ ਪੁਚ੍ਛਾવਚਨਂ। ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁ ਕੁਟਿਕਾਯਨ੍ਤਿ ਥੇਰਸ੍ਸ ਪਟਿવਚਨਦਾਨਂ। ਅਥ ਨਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਨੁਤ੍ਤਰਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਭਾવਤੋ ਤਂ ਕੁਟਿਪਰਿਭੋਗਂ ਅਨੁਮੋਦਾਪੇਤ੍વਾ ਉਲ਼ਾਰਂ ਤਮੇવ ਪੁਞ੍ਞਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤੁਂ ‘‘વੀਤਰਾਗੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਏਕੋ ਭਿਨ੍ਨਕਿਲੇਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਤੇ ਕੁਟਿਕਾਯਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ, ਤਤੋ ਏવ ਸੋ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗੇਨ ਸਬ੍ਬਸੋ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਰਾਗਤਾਯ વੀਤਰਾਗੋ ਅਨੁਤ੍ਤਰਸਮਾਧਿਨਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਮਾਹਿਤਚਿਤ੍ਤਤਾਯ ਸੁਸਮਾਹਿਤਚਿਤ੍ਤੋ, ਇਮਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਂ, ਆવੁਸੋ ਖੇਤ੍ਤਪਾਲ, ਯਥਾਹਂ વਦਾਮਿ, ਏવਂ ਜਾਨਾਹਿ ਸਦ੍ਦਹ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਸ੍ਸੁ। ਅਮੋਘਾ ਤੇ ਕੁਟਿਕਾ ਕਤਾ ਤਯਾ ਕਤਾ ਕੁਟਿਕਾ ਅਮੋਘਾ ਅવਞ੍ਝਾ ਸਫਲਾ ਸਉਦ੍ਰਯਾ, ਯਸ੍ਮਾ ਅਰਹਤਾ ਖੀਣਾਸવੇਨ ਪਰਿਭੁਤ੍ਤਾ। ਸਚੇ ਤ੍વਂ ਅਨੁਮੋਦਸਿ, ਤਂ ਤੇ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯਾਤਿ।
Tattha ko kuṭikāyanti, ‘‘imissaṃ kuṭikāyaṃ ko nisinno’’ti khettapālassa pucchāvacanaṃ. Tassa bhikkhu kuṭikāyanti therassa paṭivacanadānaṃ. Atha naṃ attano anuttaradakkhiṇeyyabhāvato taṃ kuṭiparibhogaṃ anumodāpetvā uḷāraṃ tameva puññaṃ patiṭṭhāpetuṃ ‘‘vītarāgo’’tiādi vuttaṃ. Tassattho – eko bhinnakileso bhikkhu te kuṭikāyaṃ nisinno, tato eva so aggamaggena sabbaso samucchinnarāgatāya vītarāgo anuttarasamādhinā nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā suṭṭhu samāhitacittatāya susamāhitacitto, imañca atthaṃ, āvuso khettapāla, yathāhaṃ vadāmi, evaṃ jānāhi saddaha adhimuccassu. Amoghāte kuṭikā katā tayā katā kuṭikā amoghā avañjhā saphalā saudrayā, yasmā arahatā khīṇāsavena paribhuttā. Sace tvaṃ anumodasi, taṃ te bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāyāti.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਖੇਤ੍ਤਪਾਲੋ ‘‘ਲਾਭਾ વਤ ਮੇ, ਸੁਲਦ੍ਧਂ વਤ ਮੇ, ਯਸ੍ਸ ਮੇ ਕੁਟਿਕਾਯਂ ਏਦਿਸੋ ਅਯ੍ਯੋ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਨਿਸੀਦਤੀ’’ਤਿ ਪਸਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤੋ ਅਨੁਮੋਦਨ੍ਤੋ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਇਮਂ ਪਨ ਤੇਸਂ ਕਥਾਸਲ੍ਲਾਪਂ ਭਗવਾ ਦਿਬ੍ਬਾਯ ਸੋਤਧਾਤੁਯਾ ਸੁਤ੍વਾ ਅਨੁਮੋਦਨਞ੍ਚਸ੍ਸ ਞਤ੍વਾ ਤਮ੍ਭਾવਿਨਿਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਖੇਤ੍ਤਪਾਲਂ ਇਮਾਹਿ ਗਾਥਾਹਿ ਅਜ੍ਝਭਾਸਿ –
Taṃ sutvā khettapālo ‘‘lābhā vata me, suladdhaṃ vata me, yassa me kuṭikāyaṃ ediso ayyo pavisitvā nisīdatī’’ti pasannacitto anumodanto aṭṭhāsi. Imaṃ pana tesaṃ kathāsallāpaṃ bhagavā dibbāya sotadhātuyā sutvā anumodanañcassa ñatvā tambhāviniṃ sampattiṃ vibhāvento khettapālaṃ imāhi gāthāhi ajjhabhāsi –
‘‘વਿਹਾਸਿ ਕੁਟਿਯਂ ਭਿਕ੍ਖੁ, ਸਨ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਅਨਾਸવੋ।
‘‘Vihāsi kuṭiyaṃ bhikkhu, santacitto anāsavo;
ਤੇਨ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕੇਨ, ਦੇવਿਨ੍ਦੋ ਤ੍વਂ ਭવਿਸ੍ਸਸਿ॥
Tena kammavipākena, devindo tvaṃ bhavissasi.
‘‘ਛਤ੍ਤਿਂਸਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਦੇવਿਨ੍ਦੋ, ਦੇવਰਜ੍ਜਂ ਕਰਿਸ੍ਸਸਿ।
‘‘Chattiṃsakkhattuṃ devindo, devarajjaṃ karissasi;
ਚਤੁਤ੍ਤਿਂਸਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ, ਰਾਜਾ ਰਟ੍ਠੇ ਭવਿਸ੍ਸਸਿ।
Catuttiṃsakkhattuṃ cakkavattī, rājā raṭṭhe bhavissasi;
ਰਤਨਕੁਟਿ ਨਾਮ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੋ, વੀਤਰਾਗੋ ਭવਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ॥
Ratanakuṭi nāma paccekabuddho, vītarāgo bhavissasī’’ti.
ਕੁਟਿਕਾਯਂ ਲਦ੍ਧવਿਸੇਸਤ੍ਤਾ ਪਨ ਥੇਰਸ੍ਸ ਤਤੋ ਪਭੁਤਿ ਕੁਟਿવਿਹਾਰੀਤ੍વੇવ ਸਮਞ੍ਞਾ ਉਦਪਾਦਿ। ਅਯਮੇવ ਚ ਥੇਰਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਾਬ੍ਯਾਕਰਣਗਾਥਾਪਿ ਅਹੋਸੀਤਿ।
Kuṭikāyaṃ laddhavisesattā pana therassa tato pabhuti kuṭivihārītveva samaññā udapādi. Ayameva ca therassa aññābyākaraṇagāthāpi ahosīti.
ਕੁਟਿવਿਹਾਰਿਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Kuṭivihārittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੬. ਕੁਟਿવਿਹਾਰਿਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 6. Kuṭivihārittheragāthā