| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२८७] ७. लाभगरहजातकवण्णना
[287] 7. Lābhagarahajātakavaṇṇanā
नानुम्मत्तोति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो सारिपुत्तत्थेरस्स सद्धिविहारिकं आरब्भ कथेसि। थेरस्स किर सद्धिविहारिको थेरं उपसङ्कमित्वा वन्दित्वा एकमन्तं निसिन्नो ‘‘लाभुप्पत्तिपटिपदं मे, भन्ते, कथेथ, किं करोन्तो चीवरादीनं लाभी होती’’ति पुच्छि। अथस्स थेरो ‘‘आवुसो, चतूहङ्गेहि समन्नागतस्स लाभसक्कारो उप्पज्जति, अत्तनो अब्भन्तरे हिरोत्तप्पं भिन्दित्वा सामञ्ञं पहाय अनुम्मत्तेनेव उम्मत्तेन विय भवितब्बं, पिसुणवाचा वत्तब्बा, नटसदिसेन भवितब्बं, विकिण्णवाचेन कुतूहलेन भवितब्ब’’न्ति इमं लाभुप्पत्तिपटिपदं कथेसि। सो तं पटिपदं गरहित्वा उट्ठाय पक्कन्तो। थेरो सत्थारं उपसङ्कमित्वा वन्दित्वा तं पवत्तिं आचिक्खि। सत्था ‘‘नेसो, सारिपुत्त, भिक्खु इदानेव लाभं गरहति, पुब्बेपेस गरहियेवा’’ति वत्वा थेरेन याचितो अतीतं आहरि।
Nānummattoti idaṃ satthā jetavane viharanto sāriputtattherassa saddhivihārikaṃ ārabbha kathesi. Therassa kira saddhivihāriko theraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisinno ‘‘lābhuppattipaṭipadaṃ me, bhante, kathetha, kiṃ karonto cīvarādīnaṃ lābhī hotī’’ti pucchi. Athassa thero ‘‘āvuso, catūhaṅgehi samannāgatassa lābhasakkāro uppajjati, attano abbhantare hirottappaṃ bhinditvā sāmaññaṃ pahāya anummatteneva ummattena viya bhavitabbaṃ, pisuṇavācā vattabbā, naṭasadisena bhavitabbaṃ, vikiṇṇavācena kutūhalena bhavitabba’’nti imaṃ lābhuppattipaṭipadaṃ kathesi. So taṃ paṭipadaṃ garahitvā uṭṭhāya pakkanto. Thero satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā taṃ pavattiṃ ācikkhi. Satthā ‘‘neso, sāriputta, bhikkhu idāneva lābhaṃ garahati, pubbepesa garahiyevā’’ti vatvā therena yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो सोळसवस्सिककालेयेव तिण्णं वेदानं अट्ठारसन्नञ्च सिप्पानं परियोसानं पत्वा दिसापामोक्खो आचरियो हुत्वा पञ्च माणवकसतानि सिप्पं वाचेसि। तत्रेको माणवो सीलाचारसम्पन्नो एकदिवसं आचरियं उपसङ्कमित्वा ‘‘कथं इमेसं सत्तानं लाभो उप्पज्जती’’ति लाभुप्पत्तिपटिपदं पुच्छि। आचरियो ‘‘तात, इमेसं सत्तानं चतूहि कारणेहि लाभो उप्पज्जती’’ति वत्वा पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto soḷasavassikakāleyeva tiṇṇaṃ vedānaṃ aṭṭhārasannañca sippānaṃ pariyosānaṃ patvā disāpāmokkho ācariyo hutvā pañca māṇavakasatāni sippaṃ vācesi. Tatreko māṇavo sīlācārasampanno ekadivasaṃ ācariyaṃ upasaṅkamitvā ‘‘kathaṃ imesaṃ sattānaṃ lābho uppajjatī’’ti lābhuppattipaṭipadaṃ pucchi. Ācariyo ‘‘tāta, imesaṃ sattānaṃ catūhi kāraṇehi lābho uppajjatī’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
१०९.
109.
‘‘नानुम्मत्तो नापिसुणो, नानटो नाकुतूहलो।
‘‘Nānummatto nāpisuṇo, nānaṭo nākutūhalo;
मूळ्हेसु लभते लाभं, एसा ते अनुसासनी’’ति॥
Mūḷhesu labhate lābhaṃ, esā te anusāsanī’’ti.
तत्थ नानुम्मत्तोति न अनुम्मत्तो। इदं वुत्तं होति – यथा उम्मत्तको नाम इत्थिपुरिसदारिकदारके दिस्वा तेसं वत्थालङ्कारादीनि विलुम्पति, ततो ततो मच्छमंसपूवादीनि बलक्कारेन गहेत्वा खादति, एवमेव यो गिहिभूतो अज्झत्तबहिद्धसमुट्ठानं हिरोत्तप्पं पहाय कुसलाकुसलं अगणेत्वा निरयभयं अभायन्तो लोभाभिभूतो परियादिण्णचित्तो कामेसु पमत्तो सन्धिच्छेदादीनि साहसिककम्मानि करोति, पब्बजितोपि हिरोत्तप्पं पहाय कुसलाकुसलं अगणेत्वा निरयभयं अभायन्तो सत्थारा पञ्ञत्तं सिक्खापदं मद्दन्तो लोभेन अभिभूतो परियादिण्णचित्तो चीवरादिमत्तं निस्साय अत्तनो सामञ्ञं विजहित्वा पमत्तो वेज्जकम्मदूतकम्मादीनि करोति, वेळुदानादीनि निस्साय जीविकं कप्पेति, अयं अनुम्मत्तोपि उम्मत्तसदिसत्ता उम्मत्तो नाम , एवरूपस्स खिप्पं लाभो उप्पज्जति। यो पन एवं अनुम्मत्तो लज्जी कुक्कुच्चको, एस मूळ्हेसु अपण्डितेसु पुरिसेसु लाभं न लभति, तस्मा लाभत्थिकेन उम्मत्तकेन विय भवितब्बन्ति।
Tattha nānummattoti na anummatto. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā ummattako nāma itthipurisadārikadārake disvā tesaṃ vatthālaṅkārādīni vilumpati, tato tato macchamaṃsapūvādīni balakkārena gahetvā khādati, evameva yo gihibhūto ajjhattabahiddhasamuṭṭhānaṃ hirottappaṃ pahāya kusalākusalaṃ agaṇetvā nirayabhayaṃ abhāyanto lobhābhibhūto pariyādiṇṇacitto kāmesu pamatto sandhicchedādīni sāhasikakammāni karoti, pabbajitopi hirottappaṃ pahāya kusalākusalaṃ agaṇetvā nirayabhayaṃ abhāyanto satthārā paññattaṃ sikkhāpadaṃ maddanto lobhena abhibhūto pariyādiṇṇacitto cīvarādimattaṃ nissāya attano sāmaññaṃ vijahitvā pamatto vejjakammadūtakammādīni karoti, veḷudānādīni nissāya jīvikaṃ kappeti, ayaṃ anummattopi ummattasadisattā ummatto nāma , evarūpassa khippaṃ lābho uppajjati. Yo pana evaṃ anummatto lajjī kukkuccako, esa mūḷhesu apaṇḍitesu purisesu lābhaṃ na labhati, tasmā lābhatthikena ummattakena viya bhavitabbanti.
नापिसुणोति एत्थापि यो पिसुणो होति, ‘‘असुकेन इदं नाम कत’’न्ति राजकुले पेसुञ्ञं उपसंहरति, सो अञ्ञेसं यसं अच्छिन्दित्वा अत्तनो गण्हाति। राजानोपि नं ‘‘अयं अम्हेसु ससस्नेहो’’ति उच्चे ठाने ठपेन्ति, अमच्चादयोपिस्स ‘‘अयं नो राजकुले परिभिन्देय्या’’ति भयेन दातब्बं मञ्ञन्ति, एवं एतरहि पिसुणस्स लाभो उप्पज्जति। यो पन अपिसुणो, सो मूळ्हेसु लाभं न लभतीति एवमत्थो वेदितब्बो।
Nāpisuṇoti etthāpi yo pisuṇo hoti, ‘‘asukena idaṃ nāma kata’’nti rājakule pesuññaṃ upasaṃharati, so aññesaṃ yasaṃ acchinditvā attano gaṇhāti. Rājānopi naṃ ‘‘ayaṃ amhesu sasasneho’’ti ucce ṭhāne ṭhapenti, amaccādayopissa ‘‘ayaṃ no rājakule paribhindeyyā’’ti bhayena dātabbaṃ maññanti, evaṃ etarahi pisuṇassa lābho uppajjati. Yo pana apisuṇo, so mūḷhesu lābhaṃ na labhatīti evamattho veditabbo.
नानटोति लाभं उप्पादेन्तेन नटेन विय भवितब्बं। यथा नटो हिरोत्तप्पं पहाय नच्चगीतवादितेहि कीळं कत्वा धनं संहरति, एवमेव लाभत्थिकेन हिरोत्तप्पं भिन्दित्वा इत्थिपुरिसदारिकदारकानं सोण्डसहायेन विय नानप्पकारं केळिं करोन्तेन विचरितब्बं। यो एवं अनटो, सो मूळ्हेसु लाभं न लभति।
Nānaṭoti lābhaṃ uppādentena naṭena viya bhavitabbaṃ. Yathā naṭo hirottappaṃ pahāya naccagītavāditehi kīḷaṃ katvā dhanaṃ saṃharati, evameva lābhatthikena hirottappaṃ bhinditvā itthipurisadārikadārakānaṃ soṇḍasahāyena viya nānappakāraṃ keḷiṃ karontena vicaritabbaṃ. Yo evaṃ anaṭo, so mūḷhesu lābhaṃ na labhati.
नाकुतूहलोति कुतूहलो नाम विप्पकिण्णवाचो। राजानो हि अमच्चे पुच्छन्ति – ‘‘असुकट्ठाने किर ‘मनुस्सो मारितो, घरं विलुत्तं, परेसं दारा पधंसिता’ति सुय्यति, केसं नु खो इदं कम्म’’न्ति। तत्थ सेसेसु अकथेन्तेसुयेव यो उट्ठहित्वा ‘‘असुको च असुको च नामा’’ति वदति, अयं कुतूहलो नाम। राजानो तस्स वचनेन ते पुरिसे परियेसित्वा निसेधेत्वा ‘‘इमं निस्साय नो नगरं निच्चोरं जात’’न्ति तस्स महन्तं यसं देन्ति, सेसापि जना ‘‘अयं नो राजपुरिसेहि पुट्ठो सुयुत्तदुयुत्तं कथेय्या’’ति भयेन तस्सेव धनं देन्ति, एवं कुतूहलस्स लाभो उप्पज्जति। यो पन अकुतूहलो, एस न मूळ्हेसु लभति लाभं। एसा ते अनुसासनीति एसा अम्हाकं सन्तिका तुय्हं लाभानुसिट्ठीति।
Nākutūhaloti kutūhalo nāma vippakiṇṇavāco. Rājāno hi amacce pucchanti – ‘‘asukaṭṭhāne kira ‘manusso mārito, gharaṃ viluttaṃ, paresaṃ dārā padhaṃsitā’ti suyyati, kesaṃ nu kho idaṃ kamma’’nti. Tattha sesesu akathentesuyeva yo uṭṭhahitvā ‘‘asuko ca asuko ca nāmā’’ti vadati, ayaṃ kutūhalo nāma. Rājāno tassa vacanena te purise pariyesitvā nisedhetvā ‘‘imaṃ nissāya no nagaraṃ niccoraṃ jāta’’nti tassa mahantaṃ yasaṃ denti, sesāpi janā ‘‘ayaṃ no rājapurisehi puṭṭho suyuttaduyuttaṃ katheyyā’’ti bhayena tasseva dhanaṃ denti, evaṃ kutūhalassa lābho uppajjati. Yo pana akutūhalo, esa na mūḷhesu labhati lābhaṃ. Esā te anusāsanīti esā amhākaṃ santikā tuyhaṃ lābhānusiṭṭhīti.
अन्तेवासिको आचरियस्स कथं सुत्वा लाभं गरहन्तो –
Antevāsiko ācariyassa kathaṃ sutvā lābhaṃ garahanto –
११०.
110.
‘‘धिरत्थु तं यसलाभं, धनलाभञ्च ब्राह्मण।
‘‘Dhiratthu taṃ yasalābhaṃ, dhanalābhañca brāhmaṇa;
या वुत्ति विनिपातेन, अधम्मचरणेन वा॥
Yā vutti vinipātena, adhammacaraṇena vā.
१११.
111.
‘‘अपि चे पत्तमादाय, अनगारो परिब्बजे।
‘‘Api ce pattamādāya, anagāro paribbaje;
एसाव जीविका सेय्यो, या चाधम्मेन एसना’’ति॥ – गाथाद्वयमाह।
Esāva jīvikā seyyo, yā cādhammena esanā’’ti. – gāthādvayamāha;
तत्थ या वुत्तीति या जीवितवुत्ति। विनिपातेनाति अत्तनो विनिपातेन। अधम्मचरणेनाति अधम्मकिरियाय विसमकिरियाय वधबन्धनगरहादीहि अत्तानं विनिपातेत्वा अधम्मं चरित्वा या वुत्ति, तञ्च यसधनलाभञ्च सब्बं धिरत्थु निन्दामि गरहामि, न मे एतेनत्थोति अधिप्पायो। पत्तमादायाति भिक्खाभाजनं गहेत्वा। अनगारो परिब्बजेति अगेहो पब्बजितो हुत्वा चरेय्य, न च सप्पुरिसो कायदुच्चरितादिवसेन अधम्मचरियं चरेय्य। किंकारणा? एसाव जीविका सेय्यो। या चाधम्मेन एसनाति, या एसा अधम्मेन जीविकपरियेसना, ततो एसा पत्तहत्थस्स परकुलेसु भिक्खाचरियाव सेय्यो, सतगुणेन सहस्सगुणेन सुन्दरतरोति दस्सेति।
Tattha yā vuttīti yā jīvitavutti. Vinipātenāti attano vinipātena. Adhammacaraṇenāti adhammakiriyāya visamakiriyāya vadhabandhanagarahādīhi attānaṃ vinipātetvā adhammaṃ caritvā yā vutti, tañca yasadhanalābhañca sabbaṃ dhiratthu nindāmi garahāmi, na me etenatthoti adhippāyo. Pattamādāyāti bhikkhābhājanaṃ gahetvā. Anagāro paribbajeti ageho pabbajito hutvā careyya, na ca sappuriso kāyaduccaritādivasena adhammacariyaṃ careyya. Kiṃkāraṇā? Esāva jīvikā seyyo. Yā cādhammena esanāti, yā esā adhammena jīvikapariyesanā, tato esā pattahatthassa parakulesu bhikkhācariyāva seyyo, sataguṇena sahassaguṇena sundarataroti dasseti.
एवं माणवो पब्बज्जाय गुणं वण्णेत्वा निक्खमित्वा इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा धम्मेन भिक्खं परियेसन्तो अभिञ्ञा च समापत्तियो च निब्बत्तेत्वा ब्रह्मलोकपरायणो अहोसि।
Evaṃ māṇavo pabbajjāya guṇaṃ vaṇṇetvā nikkhamitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā dhammena bhikkhaṃ pariyesanto abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā brahmalokaparāyaṇo ahosi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा माणवो लाभगरही भिक्खु अहोसि, आचरियो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā māṇavo lābhagarahī bhikkhu ahosi, ācariyo pana ahameva ahosi’’nti.
लाभगरहजातकवण्णना सत्तमा।
Lābhagarahajātakavaṇṇanā sattamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २८७. लाभगरहजातकं • 287. Lābhagarahajātakaṃ
