| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā |
೫. ಲಕ್ಖಣಹಾರವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ
5. Lakkhaṇahāravibhaṅgavaṇṇanā
೨೩. ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಲಕ್ಖಣೋ ಹಾರೋತಿಆದಿ ಲಕ್ಖಣಹಾರವಿಭಙ್ಗೋ। ತತ್ಥ ಕಿಂ ಲಕ್ಖಯತೀತಿ ಲಕ್ಖಣಹಾರಸ್ಸ ವಿಸಯಂ ಪುಚ್ಛತಿ। ‘‘ಯೇ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಲಕ್ಖಣಹಾರಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಂ ಉದಾಹರಣೇಹಿ ವಿಭಜಿತುಂ ‘‘ಚಕ್ಖು’’ನ್ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ‘‘ವಧಕಟ್ಠೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣಾನೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅನವಟ್ಠಿತಭಾವಾದಿನಾಪಿ ಏಕಲಕ್ಖಣತಾ ವುತ್ತಾ ಏವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
23.Tatthakatamo lakkhaṇo hārotiādi lakkhaṇahāravibhaṅgo. Tattha kiṃ lakkhayatīti lakkhaṇahārassa visayaṃ pucchati. ‘‘Ye dhammā’’tiādinā lakkhaṇahāraṃ saṅkhepato dassetvā taṃ udāharaṇehi vibhajituṃ ‘‘cakkhu’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha ‘‘vadhakaṭṭhena ekalakkhaṇānī’’ti iminā anavaṭṭhitabhāvādināpi ekalakkhaṇatā vuttā evāti daṭṭhabbaṃ.
ಏವಂ ಆಯತನವಸೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಖನ್ಧಾದಿವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅತೀತೇ, ರಾಧ, ರೂಪೇ ಅನಪೇಕ್ಖೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ ಸುತ್ತಂ ಆಭತಂ। ಯಮಕೋವಾದಸುತ್ತೇ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೮೫) ವಧಕಟ್ಠೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣಾ ವುತ್ತಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ‘‘ವಧಕಂ ರೂಪಂ ವಧಕಂ ರೂಪನ್ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ನಪ್ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಆಗತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ಇತೀತಿ ಏವಂ, ಇಮಿಸ್ಸಂ ಗಾಥಾಯಂ ಕಾಯಗತಾಯ ಸತಿಯಾ ವುತ್ತಾಯ ಸತಿ ವೇದನಾಗತಾ ಸತಿ ಚಿತ್ತಗತಾ ಸತಿ ಧಮ್ಮಗತಾ ಚ ಸತಿ ವುತ್ತಾ ಭವತಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ದಿಟ್ಠನ್ತಿಆದೀನಂ ಅತ್ಥಂ ಪರತೋ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ।
Evaṃ āyatanavasena ekalakkhaṇataṃ dassetvā idāni khandhādivasena dassetuṃ ‘‘atīte, rādha, rūpe anapekkho hotī’’tiādi suttaṃ ābhataṃ. Yamakovādasutte (saṃ. ni. 3.85) vadhakaṭṭhena ekalakkhaṇā vuttāti tasmiṃ sutte ‘‘vadhakaṃ rūpaṃ vadhakaṃ rūpanti yathābhūtaṃ nappajānātī’’tiādinā āgatattā vuttaṃ. Itīti evaṃ, imissaṃ gāthāyaṃ kāyagatāya satiyā vuttāya sati vedanāgatā sati cittagatā sati dhammagatā ca sati vuttā bhavati satipaṭṭhānabhāvena ekalakkhaṇattāti adhippāyo. Diṭṭhantiādīnaṃ atthaṃ parato vaṇṇayissāma.
ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ವಿಹರಾಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಯೇತಿ ರೂಪಕಾಯೇ। ರೂಪಕಾಯೋ ಹಿ ಇಧ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಂ ಕೇಸಾದೀನಞ್ಚ ಸಮೂಹಟ್ಠೇನ ಕಾಯೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಯಥಾ ಚ ಸಮೂಹಟ್ಠೇನ, ಏವಂ ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ಆಯಟ್ಠೇನ। ಕುಚ್ಛಿತಾನಞ್ಹಿ ಪರಮಜೇಗುಚ್ಛಾನಂ ಸೋ ಆಯೋತಿಪಿ ಕಾಯೋ, ಆಯೋತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿದೇಸೋ। ತತ್ರಾಯಂ ವಚನತ್ಥೋ – ಆಯನ್ತಿ ತತೋತಿ ಆಯೋ। ಕೇ ಆಯನ್ತಿ? ಕುಚ್ಛಿತಾ ಕೇಸಾದಯೋ, ಇತಿ ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ಆಯೋತಿ ಕಾಯೋ।
Kāyekāyānupassī viharāhīti ettha kāyeti rūpakāye. Rūpakāyo hi idha aṅgapaccaṅgānaṃ kesādīnañca samūhaṭṭhena kāyoti adhippeto. Yathā ca samūhaṭṭhena, evaṃ kucchitānaṃ āyaṭṭhena. Kucchitānañhi paramajegucchānaṃ so āyotipi kāyo, āyoti uppattideso. Tatrāyaṃ vacanattho – āyanti tatoti āyo. Ke āyanti? Kucchitā kesādayo, iti kucchitānaṃ āyoti kāyo.
ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ಕಾಯಂ ಅನುಪಸ್ಸನಸೀಲೋ, ಕಾಯಂ ವಾ ಅನುಪಸ್ಸಮಾನೋ। ‘‘ಕಾಯೇ’’ತಿ ಚ ವತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ’’ತಿ ದುತಿಯಂ ಕಾಯಗ್ಗಹಣಂ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತೋ ವವತ್ಥಾನಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಾದಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ತೇನ ನ ಕಾಯೇ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸೀ ಚಿತ್ತಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ ವಾ, ಅಥ ಖೋ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ಏವಾತಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾತೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಕಾರಸ್ಸೇವ ದಸ್ಸನೇನ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತೋ ವವತ್ಥಾನಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ। ತಥಾ ನ ಕಾಯೇ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗವಿನಿಮುತ್ತಏಕಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ, ನಾಪಿ ಕೇಸಲೋಮಾದಿವಿನಿಮುತ್ತಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾನುಪಸ್ಸೀ।
Kāyānupassīti kāyaṃ anupassanasīlo, kāyaṃ vā anupassamāno. ‘‘Kāye’’ti ca vatvā puna ‘‘kāyānupassī’’ti dutiyaṃ kāyaggahaṇaṃ asammissato vavatthānaghanavinibbhogādidassanatthaṃ. Tena na kāye vedanānupassī cittadhammānupassī vā, atha kho kāyānupassī evāti kāyasaṅkhāte vatthusmiṃ kāyānupassanākārasseva dassanena asammissato vavatthānaṃ dassitaṃ hoti. Tathā na kāye aṅgapaccaṅgavinimuttaekadhammānupassī, nāpi kesalomādivinimuttaitthipurisānupassī.
ಯೋಪಿ ಚೇತ್ಥ ಕೇಸಲೋಮಾದಿಕೋ ಭೂತುಪಾದಾಯಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತೋ ಕಾಯೋ, ತತ್ಥಪಿ ನ ಭೂತುಪಾದಾಯವಿನಿಮುತ್ತಏಕಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ , ಅಥ ಖೋ ರಥಸಮ್ಭಾರಾನುಪಸ್ಸಕೋ ವಿಯ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಸಮೂಹಾನುಪಸ್ಸೀ, ನಗರಾವಯವಾನುಪಸ್ಸಕೋ ವಿಯ ಕೇಸಲೋಮಾದಿಸಮೂಹಾನುಪಸ್ಸೀ, ಕದಲಿಕ್ಖನ್ಧಪತ್ತವಟ್ಟಿವಿನಿಬ್ಭುಜ್ಜಕೋ ವಿಯ ರಿತ್ತಮುಟ್ಠಿವಿನಿವೇಠಕೋ ವಿಯ ಚ ಭೂತುಪಾದಾಯಸಮೂಹಾನುಪಸ್ಸೀ ಏವಾತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಸಮೂಹವಸೇನೇವ ಕಾಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ದಸ್ಸನೇನ ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ। ನ ಹೇತ್ಥ ಯಥಾವುತ್ತಸಮೂಹವಿನಿಮುತ್ತೋ ಕಾಯೋ ವಾ ಅಞ್ಞೋ ವಾ ಕೋಚಿ ಧಮ್ಮೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮಸಮೂಹಮತ್ತೇ ಏವ ಪನ ತಥಾ ತಥಾ ಸತ್ತಾ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸಂ ಕರೋನ್ತಿ। ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –
Yopi cettha kesalomādiko bhūtupādāyasamūhasaṅkhāto kāyo, tatthapi na bhūtupādāyavinimuttaekadhammānupassī , atha kho rathasambhārānupassako viya aṅgapaccaṅgasamūhānupassī, nagarāvayavānupassako viya kesalomādisamūhānupassī, kadalikkhandhapattavaṭṭivinibbhujjako viya rittamuṭṭhiviniveṭhako viya ca bhūtupādāyasamūhānupassī evāti nānappakārato samūhavaseneva kāyasaṅkhātassa vatthuno dassanena ghanavinibbhogo dassito hoti. Na hettha yathāvuttasamūhavinimutto kāyo vā añño vā koci dhammo dissati, yathāvuttadhammasamūhamatte eva pana tathā tathā sattā micchābhinivesaṃ karonti. Tenāhu porāṇā –
‘‘ಯಂ ಪಸ್ಸತಿ ನ ತಂ ದಿಟ್ಠಂ, ಯಂ ದಿಟ್ಠಂ ತಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ।
‘‘Yaṃ passati na taṃ diṭṭhaṃ, yaṃ diṭṭhaṃ taṃ na passati;
ಅಪಸ್ಸಂ ಬಜ್ಝತೇ ಮೂಳ್ಹೋ, ಬಜ್ಝಮಾನೋ ನ ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೭೩; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೦೬; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೩೬; ಮಹಾನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩)।
Apassaṃ bajjhate mūḷho, bajjhamāno na muccatī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.373; ma. ni. aṭṭha. 1.106; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.36; mahāni. aṭṭha. 3);
ಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗಾದಿದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಆದಿಸದ್ದೇನ ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಯಞ್ಹಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀಯೇವ, ನ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸೀ।
Ghanavinibbhogādidassanatthanti ādisaddena ayamattho veditabbo. Ayañhi etasmiṃ kāye kāyānupassīyeva, na aññadhammānupassī.
ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಅನುದಕಭೂತಾಯಪಿ ಮರೀಚಿಯಾ ಉದಕಾನುಪಸ್ಸಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಏವಂ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಾನತ್ತಅಸುಭಭೂತೇ ಏವ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ ನಿಚ್ಚಸುಖಅತ್ತಸುಭಭಾವಾನುಪಸ್ಸೀ , ಅಥ ಖೋ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಅನತ್ತಅಸುಭಾಕಾರಸಮೂಹಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಯ್ವಾಯಂ ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೪ ಆದಯೋ) ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾದಿಚುಣ್ಣಿಕಜಾತಅಟ್ಠಿಕಪರಿಯೋಸಾನೋ ಕಾಯೋ ವುತ್ತೋ, ಯೋ ಚ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪಥವೀಕಾಯಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಅನುಪಸ್ಸತಿ, ಆಪೋಕಾಯಂ ತೇಜೋಕಾಯಂ ವಾಯೋಕಾಯಂ ಕೇಸಕಾಯಂ…ಪೇ॰… ಅಟ್ಠಿಮಿಞ್ಜಕಾಯ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಂ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೩೪ ಆದಯೋ) ಕಾಯೋ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಕಾಯೇ ಅನುಪಸ್ಸನತೋ ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā anudakabhūtāyapi marīciyā udakānupassino honti, na evaṃ aniccadukkhānattaasubhabhūte eva imasmiṃ kāye niccasukhaattasubhabhāvānupassī , atha kho kāyānupassī aniccadukkhaanattaasubhākārasamūhānupassīti attho. Atha vā yvāyaṃ mahāsatipaṭṭhāne (dī. ni. 2.374 ādayo) assāsapassāsādicuṇṇikajātaaṭṭhikapariyosāno kāyo vutto, yo ca ‘‘idhekacco pathavīkāyaṃ aniccato anupassati, āpokāyaṃ tejokāyaṃ vāyokāyaṃ kesakāyaṃ…pe… aṭṭhimiñjakāya’’nti paṭisambhidāyaṃ (paṭi. ma. 3.34 ādayo) kāyo vutto, tassa sabbassa imasmiṃyeva kāye anupassanato kāye kāyānupassīti evampettha attho daṭṭhabbo.
ಅಥ ವಾ ಕಾಯೇ ಅಹನ್ತಿ ವಾ ಮಮನ್ತಿ ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅನನುಪಸ್ಸನತೋ, ತಸ್ಸ ಪನ ಕೇಸಲೋಮಾದಿಕಸ್ಸ ನಾನಾಧಮ್ಮಸಮೂಹಸ್ಸ ಅನುಪಸ್ಸನತೋ ಕಾಯೇ ಕೇಸಾದಿಧಮ್ಮಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಪಿ ಚ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಅನುಪಸ್ಸತಿ ನೋ ನಿಚ್ಚತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಂ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೩೪ ಆದಯೋ) ಆಗತನಯಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸ್ಸೇವ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಾದಿಕಸ್ಸ ಆಕಾರಸಮೂಹಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಅನುಪಸ್ಸನತೋ ಕಾಯೇ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Atha vā kāye ahanti vā mamanti vā gahetabbassa kassaci ananupassanato, tassa pana kesalomādikassa nānādhammasamūhassa anupassanato kāye kesādidhammasamūhasaṅkhāte kāyānupassīti attho daṭṭhabbo. Api ca ‘‘imasmiṃ kāye aniccato anupassati no niccato’’tiādinā anukkamena paṭisambhidāyaṃ (paṭi. ma. 3.34 ādayo) āgatanayassa sabbasseva aniccalakkhaṇādikassa ākārasamūhasaṅkhātassa kāyassa anupassanato kāye kāyānupassīti attho.
ವಿಹರಾಹೀತಿ ವತ್ತಾಹಿ। ಆತಾಪೀತಿ ತೀಸು ಭವೇಸು ಕಿಲೇಸೇ ಆತಾಪೇತೀತಿ ಆತಾಪೋ, ಸೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಆತಾಪೀ। ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಸಙ್ಖಾತೇನ ಞಾಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಸತಿಮಾತಿ ಕಾಯಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾಯ ಸತಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಅಯಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಸತಿಯಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಅನುಪಸ್ಸತಿ, ನ ಹಿ ಸತಿವಿರಹಿತಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಅತ್ಥಿ, ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಸತಿಞ್ಚ ಖ್ವಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೨೩೪)। ಅನಾತಾಪಿನೋ ಚ ಅನ್ತೋ ಸಙ್ಕೋಚೋ ಅನ್ತರಾಯಕರೋ ಹೋತಿ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಆನುಭಾವೇನ ತಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಆತಾಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
Viharāhīti vattāhi. Ātāpīti tīsu bhavesu kilese ātāpetīti ātāpo, so assa atthīti ātāpī. Sampajānoti sampajaññasaṅkhātena ñāṇena samannāgato. Satimāti kāyapariggāhikāya satiyā samannāgato. Ayaṃ pana yasmā satiyā ārammaṇaṃ pariggahetvā paññāya anupassati, na hi sativirahitā anupassanā atthi, tenevāha – ‘‘satiñca khvāhaṃ, bhikkhave, sabbatthikaṃ vadāmī’’ti (saṃ. ni. 5.234). Anātāpino ca anto saṅkoco antarāyakaro hoti, kammaṭṭhānaṃ na sampajjati. Tasmā yesaṃ dhammānaṃ ānubhāvena taṃ sampajjati, taṃ dassanatthaṃ ‘‘ātāpī’’tiādi vuttaṃ.
ತತ್ಥ ವಿನೇಯ್ಯಾತಿ ತದಙ್ಗವಿನಯೇನ ವಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿನಯೇನ ವಾ ವಿನಯಿತ್ವಾ। ಲೋಕೇತಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಕಾಯೇ। ಕಾಯೋ ಹಿ ಇಧ ಲುಜ್ಜನಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಲೋಕೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಅಭಿಜ್ಝಾಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ, ದೋಮನಸ್ಸಗ್ಗಹಣೇನ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಗಹಿತೋತಿ ನೀವರಣೇಸು ಬಲವಧಮ್ಮದ್ವಯಪ್ಪಹಾನದಸ್ಸನೇನ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಪಹಾನಙ್ಗಂ ದಸ್ಸಿತಂ। ‘‘ಆತಾಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪನ ಸಮ್ಪಯೋಗಙ್ಗಂ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಆತಾಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸಾನಂ ಸಮಥೋ ಉಜುಪಟಿಪಕ್ಖೋತಿ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸವಿನಯೋ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದೀಪೇತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ವಿನೇಯ್ಯ ಲೋಕೇ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೫.೩೬೭)। ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ಚತುನ್ನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನನ್ತಿ ಯಥಾ ವೀರಿಯಪಞ್ಞಾಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಂ ಇಜ್ಝತಿ, ಏವಂ ವೇದನಾಚಿತ್ತಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನಿಪಿ ತೇಹಿ ಇಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಚತುಸತಿಪಟ್ಠಾನಸಾಧನೇ ಇಮೇಸಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಸಭಾವಭೇದಾಭಾವತೋ ಸಮಾನಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ಇತರಾನಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನಿಪಿ ವುತ್ತಾನಿ ಏವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tattha vineyyāti tadaṅgavinayena vā vikkhambhanavinayena vā vinayitvā. Loketi tasmiṃyeva kāye. Kāyo hi idha lujjanapalujjanaṭṭhena lokoti adhippeto. Abhijjhāggahaṇena cettha kāmacchando, domanassaggahaṇena byāpādo gahitoti nīvaraṇesu balavadhammadvayappahānadassanena nīvaraṇappahānaṃ vuttanti kāyānupassanāsatipaṭṭhānassa pahānaṅgaṃ dassitaṃ. ‘‘Ātāpī’’tiādinā pana sampayogaṅgaṃ dassitanti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘ātāpī’’tiādi vuttaṃ. Tattha abhijjhādomanassānaṃ samatho ujupaṭipakkhoti abhijjhādomanassavinayo vuccamāno samādhindriyaṃ dīpetīti āha – ‘‘vineyya loke abhijjhādomanassanti samādhindriya’’nti (saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.367). Ekalakkhaṇattā catunnaṃ indriyānanti yathā vīriyapaññāsamādhindriyehi kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ ijjhati, evaṃ vedanācittadhammānupassanāsatipaṭṭhānānipi tehi ijjhantīti catusatipaṭṭhānasādhane imesaṃ indriyānaṃ sabhāvabhedābhāvato samānalakkhaṇattā itarāni satipaṭṭhānānipi vuttāni eva hontīti attho.
೨೪. ಇದಾನಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಸು ಗಹಿತೇಸು ಸಬ್ಬೇಸಂ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾನಂ ಗಹಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚತೂಸು ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಸೂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಬೋಧಙ್ಗಮಾತಿ ಬೋಧಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಬೋಧಙ್ಗಮಾ। ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಬೋಧಸ್ಸ ಪಕ್ಖೇ ಭವಾತಿ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಾ। ನೇಯ್ಯಾನಿಕಲಕ್ಖಣೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ನಿಮಿತ್ತತೋ ಪವತ್ತತೋ ಚ ವುಟ್ಠಾನಂ ನಿಯ್ಯಾನಂ, ನಿಯ್ಯಾನೇ ನಿಯುತ್ತಾತಿ ನೇಯ್ಯಾನಿಕಾ, ಯಥಾ ದೋವಾರಿಕೋತಿ। ನಿಯ್ಯಾನಸಙ್ಖಾತಂ ವಾ ಫಲಂ ಅರಹನ್ತೀತಿ ನೇಯ್ಯಾನಿಕಾ। ನಿಯ್ಯಾನಂ ಪಯೋಜನಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ವಾ ನೇಯ್ಯಾನಿಕಾ। ‘‘ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತತ್ಥ ನಿಯ್ಯಾನಂ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ನಿಯ್ಯಾನಿಯಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತಸ್ಸ ನಿಯ್ಯನ್ತೀತಿ ನಿಯ್ಯಾನಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ನಿಯ್ಯಾನಿಕಲಕ್ಖಣೇನಾತಿ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಭಾವೇನ।
24. Idāni satipaṭṭhānesu gahitesu sabbesaṃ bodhipakkhiyadhammānaṃ gahitabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘catūsu satipaṭṭhānesū’’tiādi vuttaṃ. Tattha bodhaṅgamāti bodhaṃ ariyamaggañāṇaṃ gacchantīti bodhaṅgamā. Yathāvuttassa bodhassa pakkhe bhavāti bodhipakkhiyā. Neyyānikalakkhaṇenāti ettha nimittato pavattato ca vuṭṭhānaṃ niyyānaṃ, niyyāne niyuttāti neyyānikā, yathā dovārikoti. Niyyānasaṅkhātaṃ vā phalaṃ arahantīti neyyānikā. Niyyānaṃ payojanaṃ etesanti vā neyyānikā. ‘‘Niyyānikā’’tipi pāṭho, tattha niyyānaṃ etesaṃ atthīti niyyānikāti attho. ‘‘Niyyāniyā’’tipi pāṭho, tassa niyyantīti niyyāniyāti attho daṭṭhabbo. Niyyānikalakkhaṇenāti niyyānikasabhāvena.
ಏವಂ ಅಕುಸಲಾಪಿ ಧಮ್ಮಾತಿ ಯಥಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಏಕಲಕ್ಖಣಭಾವೇನ ನಿದ್ಧಾರಿತಾ, ಏವಂ ಅಕುಸಲಾಪಿ ಧಮ್ಮಾ ಏಕಲಕ್ಖಣಟ್ಠೇನ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬಾ। ಕಥಂ? ಪಹಾನೇಕಟ್ಠತಾವಸೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಹಾನಂ ಅಬ್ಭತ್ಥಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಇದಾನಿ ತಂ ಪಹಾನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚತೂಸು ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಸೂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾದೀಸು ಚತೂಸು ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಸು ಭಾವಿಯಮಾನೇಸು ಅಸುಭೇ ಸುಭನ್ತಿಆದಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರಾದಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಾ ಚಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಪರಿಜಾನನಸ್ಸ ಪರಿಬನ್ಧಿನೋ ಕಾಮರಾಗಾದಯೋ ಬ್ಯನ್ತೀಕತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಕಸ್ಮಾ? ತೇಹಿ ಪಹಾತಬ್ಬಭಾವೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾತಿ। ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಏವಂ ಅಕುಸಲಾಪಿ ಧಮ್ಮಾ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ಪಹಾನಂ ಅಬ್ಭತ್ಥಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ।
Evaṃ akusalāpi dhammāti yathā kusalā dhammā ekalakkhaṇabhāvena niddhāritā, evaṃ akusalāpi dhammā ekalakkhaṇaṭṭhena niddhāretabbā. Kathaṃ? Pahānekaṭṭhatāvasenāti dassento ‘‘pahānaṃ abbhatthaṃ gacchantī’’ti āha. Idāni taṃ pahānaṃ dassetuṃ ‘‘catūsu satipaṭṭhānesū’’tiādi vuttaṃ. Tattha kāyānupassanādīsu catūsu satipaṭṭhānesu bhāviyamānesu asubhe subhantiādayo cattāro vipallāsā pahīyanti, kabaḷīkārāhārādayo cattāro āhārā cassa pariññaṃ gacchanti, tesaṃ parijānanassa paribandhino kāmarāgādayo byantīkatā hontīti attho, kasmā? Tehi pahātabbabhāvena ekalakkhaṇattāti. Evaṃ sabbattha attho yojetabbo. Tenevāha – ‘‘evaṃ akusalāpi dhammā ekalakkhaṇattā pahānaṃ abbhatthaṃ gacchantī’’ti.
ಇದಾನಿ ಅಞ್ಞೇನಪಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಲಕ್ಖಣಹಾರಸ್ಸ ಉದಾಹರಣಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯತ್ಥ ವಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯತ್ಥಾತಿ ಯಸ್ಸಂ ದೇಸನಾಯಂ। ವಾ-ಸದ್ದೋ ವಿಕಪ್ಪತ್ಥೋ। ಪನಾತಿ ಪದಪೂರಣೋ। ರೂಪಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ರುಪ್ಪನಸಭಾವಂ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ। ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಸಂ ದೇಸನಾಯಂ। ರೂಪಧಾತೂತಿ ರುಪ್ಪನಸಭಾವಾ ದಸ ಧಾತುಯೋ। ರೂಪಾಯತನನ್ತಿ ರುಪ್ಪನಸಭಾವಂ ದಸಾಯತನಂ, ರೂಪೀನಿ ದಸಾಯತನಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ಇಮಾನಿ ದೇಸಿತಾನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ದೇಸಿತಂ ತತ್ಥ ಸುಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸುಖವೇದನಾಭಾವೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Idāni aññenapi pariyāyena lakkhaṇahārassa udāharaṇāni dassetuṃ ‘‘yattha vā panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yatthāti yassaṃ desanāyaṃ. Vā-saddo vikappattho. Panāti padapūraṇo. Rūpindriyanti ruppanasabhāvaṃ aṭṭhavidhaṃ indriyaṃ. Tatthāti tassaṃ desanāyaṃ. Rūpadhātūti ruppanasabhāvā dasa dhātuyo. Rūpāyatananti ruppanasabhāvaṃ dasāyatanaṃ, rūpīni dasāyatanānīti attho. Ruppanalakkhaṇena ekalakkhaṇattā imāni desitānīti adhippāyo. Desitaṃ tattha sukhindriyaṃ somanassindriyaṃ sukhavedanābhāvena ekalakkhaṇattāti adhippāyo.
ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ ಚ ಅರಿಯಸಚ್ಚನ್ತಿ ಇದಂ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಸೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಸಾಸವಕುಸಲಸ್ಸಾಪಿ ವಸೇನ ಯುಜ್ಜತಿ ಏವ। ಸಬ್ಬೋ ಚ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ದೇಸಿತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯಿತತ್ತಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೫)। ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾಯ ಹಿ ವೇದನಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾ ಅನುಸೇತೀ’’ತಿ। ಏತೇನ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾವೇದನಾಗ್ಗಹಣೇನ ಅವಿಜ್ಜಾ ಗಹಿತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸತಿ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾಗ್ಗಹಣೇ ಸಬ್ಬೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ದೇಸಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸೋ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ಬ್ಯತಿರೇಕತ್ಥೋ, ತೇನ ಸೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮವಸೇನ ದುವಿಧೋತಿ ಇಮಂ ವಕ್ಖಮಾನವಿಸೇಸಂ ಜೋತೇತಿ। ತೇಸು ಅನುಲೋಮತೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಯಥಾದಸ್ಸಿತೋ ಸರಾಗಸದೋಸಸಮೋಹಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖೇನ ಹಾತಬ್ಬೋತಿ ವುತ್ತೋ, ಪಟಿಲೋಮತೋ ಪನ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಯೋ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಯತ್ವೇವ ಅಸೇಸವಿರಾಗನಿರೋಧಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಾಳಿಯಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೨೬; ಮಹಾವ॰ ೧) ವುತ್ತೋ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ವೀತರಾಗವೀತದೋಸವೀತಮೋಹಅರಿಯಧಮ್ಮೇಹಿ ಹಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Dukkhasamudayo ca ariyasaccanti idaṃ akusalassa somanassassa vasena vuttaṃ, sāsavakusalassāpi vasena yujjati eva. Sabbo ca paṭiccasamuppādo desitoti sambandho. Avijjānusayitattā adukkhamasukhāya vedanāya. Vuttañhetaṃ – ‘‘adukkhamasukhāya vedanāya avijjānusayo anusetī’’ti (ma. ni. 1.465). Tathā ca vuttaṃ ‘‘adukkhamasukhāya hi vedanāya avijjā anusetī’’ti. Etena adukkhamasukhāvedanāggahaṇena avijjā gahitāti dasseti. Sati ca avijjāggahaṇe sabbo paṭiccasamuppādo desitoti dassetuṃ ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādi vuttaṃ. So cāti ettha ca-saddo byatirekattho, tena so paṭiccasamuppādo anulomapaṭilomavasena duvidhoti imaṃ vakkhamānavisesaṃ joteti. Tesu anulomato paṭiccasamuppādo yathādassito sarāgasadosasamohasaṃkilesapakkhena hātabboti vutto, paṭilomato pana paṭiccasamuppādo yo ‘‘avijjāyatveva asesavirāganirodhā’’tiādinā pāḷiyaṃ (ma. ni. 3.126; mahāva. 1) vutto, taṃ sandhāya ‘‘vītarāgavītadosavītamohaariyadhammehi hātabbo’’ti vuttaṃ.
ಇದಾನಿ ಏಕಲಕ್ಖಣತಾವಿಭಾವನೇನ ಲಕ್ಖಣಹಾರಯೋಜನಾಯ ನಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವಂ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಕಿಚ್ಚತೋತಿ ಪಥವೀಆದೀನಂ ಫಸ್ಸಾದೀನಞ್ಚ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಸನ್ಧಾರಣಸಙ್ಘಟ್ಟನಾದಿಕಿಚ್ಚತೋ, ತೇಸಂ ತೇಸಂ ವಾ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾನಂ ತಂತಂಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವಸಙ್ಖಾತಕಿಚ್ಚತೋ। ಲಕ್ಖಣತೋತಿ ಕಕ್ಖಳಫುಸನಾದಿಸಭಾವತೋ। ಸಾಮಞ್ಞತೋತಿ ರುಪ್ಪನನಮನಾದಿತೋ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿತೋ ಖನ್ಧಾಯತನಾದಿತೋ ಚ। ಚುತೂಪಪಾತತೋತಿ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾನಂ ಭಙ್ಗತೋ ಉಪ್ಪಾದತೋ ಚ, ಸಮಾನನಿರೋಧತೋ ಸಮಾನುಪ್ಪಾದತೋ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಸಹಚರಣಂ ಸಮಾನಹೇತುತಾ ಸಮಾನಫಲತಾ ಸಮಾನಭೂಮಿತಾ ಸಮಾನವಿಸಯತಾ ಸಮಾನಾರಮ್ಮಣತಾತಿ ಏವಮಾದಯೋಪಿ ಚ-ಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ।
Idāni ekalakkhaṇatāvibhāvanena lakkhaṇahārayojanāya nayaṃ dassetuṃ ‘‘evaṃ ye dhammā’’tiādi vuttaṃ. Tattha kiccatoti pathavīādīnaṃ phassādīnañca rūpārūpadhammānaṃ sandhāraṇasaṅghaṭṭanādikiccato, tesaṃ tesaṃ vā paccayadhammānaṃ taṃtaṃpaccayuppannadhammassa paccayabhāvasaṅkhātakiccato. Lakkhaṇatoti kakkhaḷaphusanādisabhāvato. Sāmaññatoti ruppananamanādito aniccatādito khandhāyatanādito ca. Cutūpapātatoti saṅkhatadhammānaṃ bhaṅgato uppādato ca, samānanirodhato samānuppādato cāti attho. Ettha ca sahacaraṇaṃ samānahetutā samānaphalatā samānabhūmitā samānavisayatā samānārammaṇatāti evamādayopi ca-saddena saṅgahitāti daṭṭhabbaṃ. Sesaṃ uttānatthameva.
ಲಕ್ಖಣಹಾರವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Lakkhaṇahāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಪಾಳಿ • Nettippakaraṇapāḷi / ೫. ಲಕ್ಖಣಹಾರವಿಭಙ್ಗೋ • 5. Lakkhaṇahāravibhaṅgo
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಟೀಕಾ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ೫. ಲಕ್ಖಣಹಾರವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ • 5. Lakkhaṇahāravibhaṅgavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ನೇತ್ತಿವಿಭಾವಿನೀ • Nettivibhāvinī / ೫. ಲಕ್ಖಣಹಾರವಿಭಙ್ಗವಿಭಾವನಾ • 5. Lakkhaṇahāravibhaṅgavibhāvanā
