| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / නෙත්‌තිප්‌පකරණ-අට්‌ඨකථා • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā |
5. ලක්‌ඛණහාරවිභඞ්‌ගවණ්‌ණනා
5. Lakkhaṇahāravibhaṅgavaṇṇanā
23. තත්‌ථ කතමො ලක්‌ඛණො හාරොතිආදි ලක්‌ඛණහාරවිභඞ්‌ගො. තත්‌ථ කිං ලක්‌ඛයතීති ලක්‌ඛණහාරස්‌ස විසයං පුච්‌ඡති. ‘‘යෙ ධම්‌මා’’තිආදිනා ලක්‌ඛණහාරං සඞ්‌ඛෙපතො දස්‌සෙත්‌වා තං උදාහරණෙහි විභජිතුං ‘‘චක්‌ඛු’’න්‌තිආදි ආරද්‌ධං. තත්‌ථ ‘‘වධකට්‌ඨෙන එකලක්‌ඛණානී’’ති ඉමිනා අනවට්‌ඨිතභාවාදිනාපි එකලක්‌ඛණතා වුත්‌තා එවාති දට්‌ඨබ්‌බං.
23.Tatthakatamo lakkhaṇo hārotiādi lakkhaṇahāravibhaṅgo. Tattha kiṃ lakkhayatīti lakkhaṇahārassa visayaṃ pucchati. ‘‘Ye dhammā’’tiādinā lakkhaṇahāraṃ saṅkhepato dassetvā taṃ udāharaṇehi vibhajituṃ ‘‘cakkhu’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha ‘‘vadhakaṭṭhena ekalakkhaṇānī’’ti iminā anavaṭṭhitabhāvādināpi ekalakkhaṇatā vuttā evāti daṭṭhabbaṃ.
එවං ආයතනවසෙන එකලක්‌ඛණතං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි ඛන්‌ධාදිවසෙන දස්‌සෙතුං ‘‘අතීතෙ, රාධ, රූපෙ අනපෙක්‌ඛො හොතී’’තිආදි සුත්‌තං ආභතං. යමකොවාදසුත්‌තෙ (සං. නි. 3.85) වධකට්‌ඨෙන එකලක්‌ඛණා වුත්‌තාති තස්‌මිං සුත්‌තෙ ‘‘වධකං රූපං වධකං රූපන්‌ති යථාභූතං නප්‌පජානාතී’’තිආදිනා ආගතත්‌තා වුත්‌තං. ඉතීති එවං, ඉමිස්‌සං ගාථායං කායගතාය සතියා වුත්‌තාය සති වෙදනාගතා සති චිත්‌තගතා සති ධම්‌මගතා ච සති වුත්‌තා භවති සතිපට්‌ඨානභාවෙන එකලක්‌ඛණත්‌තාති අධිප්‌පායො. දිට්‌ඨන්‌තිආදීනං අත්‌ථං පරතො වණ්‌ණයිස්‌සාම.
Evaṃ āyatanavasena ekalakkhaṇataṃ dassetvā idāni khandhādivasena dassetuṃ ‘‘atīte, rādha, rūpe anapekkho hotī’’tiādi suttaṃ ābhataṃ. Yamakovādasutte (saṃ. ni. 3.85) vadhakaṭṭhena ekalakkhaṇā vuttāti tasmiṃ sutte ‘‘vadhakaṃ rūpaṃ vadhakaṃ rūpanti yathābhūtaṃ nappajānātī’’tiādinā āgatattā vuttaṃ. Itīti evaṃ, imissaṃ gāthāyaṃ kāyagatāya satiyā vuttāya sati vedanāgatā sati cittagatā sati dhammagatā ca sati vuttā bhavati satipaṭṭhānabhāvena ekalakkhaṇattāti adhippāyo. Diṭṭhantiādīnaṃ atthaṃ parato vaṇṇayissāma.
කායෙ කායානුපස්‌සී විහරාහීති එත්‌ථ කායෙති රූපකායෙ. රූපකායො හි ඉධ අඞ්‌ගපච්‌චඞ්‌ගානං කෙසාදීනඤ්‌ච සමූහට්‌ඨෙන කායොති අධිප්‌පෙතො. යථා ච සමූහට්‌ඨෙන, එවං කුච්‌ඡිතානං ආයට්‌ඨෙන. කුච්‌ඡිතානඤ්‌හි පරමජෙගුච්‌ඡානං සො ආයොතිපි කායො, ආයොති උප්‌පත්‌තිදෙසො. තත්‍රායං වචනත්‌ථො – ආයන්‌ති තතොති ආයො. කෙ ආයන්‌ති? කුච්‌ඡිතා කෙසාදයො, ඉති කුච්‌ඡිතානං ආයොති කායො.
Kāyekāyānupassī viharāhīti ettha kāyeti rūpakāye. Rūpakāyo hi idha aṅgapaccaṅgānaṃ kesādīnañca samūhaṭṭhena kāyoti adhippeto. Yathā ca samūhaṭṭhena, evaṃ kucchitānaṃ āyaṭṭhena. Kucchitānañhi paramajegucchānaṃ so āyotipi kāyo, āyoti uppattideso. Tatrāyaṃ vacanattho – āyanti tatoti āyo. Ke āyanti? Kucchitā kesādayo, iti kucchitānaṃ āyoti kāyo.
කායානුපස්‌සීති කායං අනුපස්‌සනසීලො, කායං වා අනුපස්‌සමානො. ‘‘කායෙ’’ති ච වත්‌වා පුන ‘‘කායානුපස්‌සී’’ති දුතියං කායග්‌ගහණං අසම්‌මිස්‌සතො වවත්‌ථානඝනවිනිබ්‌භොගාදිදස්‌සනත්‌ථං. තෙන න කායෙ වෙදනානුපස්‌සී චිත්‌තධම්‌මානුපස්‌සී වා, අථ ඛො කායානුපස්‌සී එවාති කායසඞ්‌ඛාතෙ වත්‌ථුස්‌මිං කායානුපස්‌සනාකාරස්‌සෙව දස්‌සනෙන අසම්‌මිස්‌සතො වවත්‌ථානං දස්‌සිතං හොති. තථා න කායෙ අඞ්‌ගපච්‌චඞ්‌ගවිනිමුත්‌තඑකධම්‌මානුපස්‌සී, නාපි කෙසලොමාදිවිනිමුත්‌තඉත්‌ථිපුරිසානුපස්‌සී.
Kāyānupassīti kāyaṃ anupassanasīlo, kāyaṃ vā anupassamāno. ‘‘Kāye’’ti ca vatvā puna ‘‘kāyānupassī’’ti dutiyaṃ kāyaggahaṇaṃ asammissato vavatthānaghanavinibbhogādidassanatthaṃ. Tena na kāye vedanānupassī cittadhammānupassī vā, atha kho kāyānupassī evāti kāyasaṅkhāte vatthusmiṃ kāyānupassanākārasseva dassanena asammissato vavatthānaṃ dassitaṃ hoti. Tathā na kāye aṅgapaccaṅgavinimuttaekadhammānupassī, nāpi kesalomādivinimuttaitthipurisānupassī.
යොපි චෙත්‌ථ කෙසලොමාදිකො භූතුපාදායසමූහසඞ්‌ඛාතො කායො, තත්‌ථපි න භූතුපාදායවිනිමුත්‌තඑකධම්‌මානුපස්‌සී , අථ ඛො රථසම්‌භාරානුපස්‌සකො විය අඞ්‌ගපච්‌චඞ්‌ගසමූහානුපස්‌සී, නගරාවයවානුපස්‌සකො විය කෙසලොමාදිසමූහානුපස්‌සී, කදලික්‌ඛන්‌ධපත්‌තවට්‌ටිවිනිබ්‌භුජ්‌ජකො විය රිත්‌තමුට්‌ඨිවිනිවෙඨකො විය ච භූතුපාදායසමූහානුපස්‌සී එවාති නානප්‌පකාරතො සමූහවසෙනෙව කායසඞ්‌ඛාතස්‌ස වත්‌ථුනො දස්‌සනෙන ඝනවිනිබ්‌භොගො දස්‌සිතො හොති. න හෙත්‌ථ යථාවුත්‌තසමූහවිනිමුත්‌තො කායො වා අඤ්‌ඤො වා කොචි ධම්‌මො දිස්‌සති, යථාවුත්‌තධම්‌මසමූහමත්‌තෙ එව පන තථා තථා සත්‌තා මිච්‌ඡාභිනිවෙසං කරොන්‌ති. තෙනාහු පොරාණා –
Yopi cettha kesalomādiko bhūtupādāyasamūhasaṅkhāto kāyo, tatthapi na bhūtupādāyavinimuttaekadhammānupassī , atha kho rathasambhārānupassako viya aṅgapaccaṅgasamūhānupassī, nagarāvayavānupassako viya kesalomādisamūhānupassī, kadalikkhandhapattavaṭṭivinibbhujjako viya rittamuṭṭhiviniveṭhako viya ca bhūtupādāyasamūhānupassī evāti nānappakārato samūhavaseneva kāyasaṅkhātassa vatthuno dassanena ghanavinibbhogo dassito hoti. Na hettha yathāvuttasamūhavinimutto kāyo vā añño vā koci dhammo dissati, yathāvuttadhammasamūhamatte eva pana tathā tathā sattā micchābhinivesaṃ karonti. Tenāhu porāṇā –
‘‘යං පස්‌සති න තං දිට්‌ඨං, යං දිට්‌ඨං තං න පස්‌සති;
‘‘Yaṃ passati na taṃ diṭṭhaṃ, yaṃ diṭṭhaṃ taṃ na passati;
අපස්‌සං බජ්‌ඣතෙ මූළ්‌හො, බජ්‌ඣමානො න මුච්‌චතී’’ති. (දී. නි. අට්‌ඨ. 2.373; ම. නි. අට්‌ඨ. 1.106; පටි. ම. අට්‌ඨ. 1.1.36; මහානි. අට්‌ඨ. 3);
Apassaṃ bajjhate mūḷho, bajjhamāno na muccatī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.373; ma. ni. aṭṭha. 1.106; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.36; mahāni. aṭṭha. 3);
ඝනවිනිබ්‌භොගාදිදස්‌සනත්‌ථන්‌ති ආදිසද්‌දෙන අයමත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. අයඤ්‌හි එතස්‌මිං කායෙ කායානුපස්‌සීයෙව, න අඤ්‌ඤධම්‌මානුපස්‌සී.
Ghanavinibbhogādidassanatthanti ādisaddena ayamattho veditabbo. Ayañhi etasmiṃ kāye kāyānupassīyeva, na aññadhammānupassī.
ඉදං වුත්‌තං හොති – යථා අනුදකභූතායපි මරීචියා උදකානුපස්‌සිනො හොන්‌ති, න එවං අනිච්‌චදුක්‌ඛානත්‌තඅසුභභූතෙ එව ඉමස්‌මිං කායෙ නිච්‌චසුඛඅත්‌තසුභභාවානුපස්‌සී , අථ ඛො කායානුපස්‌සී අනිච්‌චදුක්‌ඛඅනත්‌තඅසුභාකාරසමූහානුපස්‌සීති අත්‌ථො. අථ වා ය්‌වායං මහාසතිපට්‌ඨානෙ (දී. නි. 2.374 ආදයො) අස්‌සාසපස්‌සාසාදිචුණ්‌ණිකජාතඅට්‌ඨිකපරියොසානො කායො වුත්‌තො, යො ච ‘‘ඉධෙකච්‌චො පථවීකායං අනිච්‌චතො අනුපස්‌සති, ආපොකායං තෙජොකායං වායොකායං කෙසකායං…පෙ.… අට්‌ඨිමිඤ්‌ජකාය’’න්‌ති පටිසම්‌භිදායං (පටි. ම. 3.34 ආදයො) කායො වුත්‌තො, තස්‌ස සබ්‌බස්‌ස ඉමස්‌මිංයෙව කායෙ අනුපස්‌සනතො කායෙ කායානුපස්‌සීති එවම්‌පෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā anudakabhūtāyapi marīciyā udakānupassino honti, na evaṃ aniccadukkhānattaasubhabhūte eva imasmiṃ kāye niccasukhaattasubhabhāvānupassī , atha kho kāyānupassī aniccadukkhaanattaasubhākārasamūhānupassīti attho. Atha vā yvāyaṃ mahāsatipaṭṭhāne (dī. ni. 2.374 ādayo) assāsapassāsādicuṇṇikajātaaṭṭhikapariyosāno kāyo vutto, yo ca ‘‘idhekacco pathavīkāyaṃ aniccato anupassati, āpokāyaṃ tejokāyaṃ vāyokāyaṃ kesakāyaṃ…pe… aṭṭhimiñjakāya’’nti paṭisambhidāyaṃ (paṭi. ma. 3.34 ādayo) kāyo vutto, tassa sabbassa imasmiṃyeva kāye anupassanato kāye kāyānupassīti evampettha attho daṭṭhabbo.
අථ වා කායෙ අහන්‌ති වා මමන්‌ති වා ගහෙතබ්‌බස්‌ස කස්‌සචි අනනුපස්‌සනතො, තස්‌ස පන කෙසලොමාදිකස්‌ස නානාධම්‌මසමූහස්‌ස අනුපස්‌සනතො කායෙ කෙසාදිධම්‌මසමූහසඞ්‌ඛාතෙ කායානුපස්‌සීති අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. අපි ච ‘‘ඉමස්‌මිං කායෙ අනිච්‌චතො අනුපස්‌සති නො නිච්‌චතො’’තිආදිනා අනුක්‌කමෙන පටිසම්‌භිදායං (පටි. ම. 3.34 ආදයො) ආගතනයස්‌ස සබ්‌බස්‌සෙව අනිච්‌චලක්‌ඛණාදිකස්‌ස ආකාරසමූහසඞ්‌ඛාතස්‌ස කායස්‌ස අනුපස්‌සනතො කායෙ කායානුපස්‌සීති අත්‌ථො.
Atha vā kāye ahanti vā mamanti vā gahetabbassa kassaci ananupassanato, tassa pana kesalomādikassa nānādhammasamūhassa anupassanato kāye kesādidhammasamūhasaṅkhāte kāyānupassīti attho daṭṭhabbo. Api ca ‘‘imasmiṃ kāye aniccato anupassati no niccato’’tiādinā anukkamena paṭisambhidāyaṃ (paṭi. ma. 3.34 ādayo) āgatanayassa sabbasseva aniccalakkhaṇādikassa ākārasamūhasaṅkhātassa kāyassa anupassanato kāye kāyānupassīti attho.
විහරාහීති වත්‌තාහි. ආතාපීති තීසු භවෙසු කිලෙසෙ ආතාපෙතීති ආතාපො, සො අස්‌ස අත්‌ථීති ආතාපී. සම්‌පජානොති සම්‌පජඤ්‌ඤසඞ්‌ඛාතෙන ඤාණෙන සමන්‌නාගතො. සතිමාති කායපරිග්‌ගාහිකාය සතියා සමන්‌නාගතො. අයං පන යස්‌මා සතියා ආරම්‌මණං පරිග්‌ගහෙත්‌වා පඤ්‌ඤාය අනුපස්‌සති, න හි සතිවිරහිතා අනුපස්‌සනා අත්‌ථි, තෙනෙවාහ – ‘‘සතිඤ්‌ච ඛ්‌වාහං, භික්‌ඛවෙ, සබ්‌බත්‌ථිකං වදාමී’’ති (සං. නි. 5.234). අනාතාපිනො ච අන්‌තො සඞ්‌කොචො අන්‌තරායකරො හොති, කම්‌මට්‌ඨානං න සම්‌පජ්‌ජති. තස්‌මා යෙසං ධම්‌මානං ආනුභාවෙන තං සම්‌පජ්‌ජති, තං දස්‌සනත්‌ථං ‘‘ආතාපී’’තිආදි වුත්‌තං.
Viharāhīti vattāhi. Ātāpīti tīsu bhavesu kilese ātāpetīti ātāpo, so assa atthīti ātāpī. Sampajānoti sampajaññasaṅkhātena ñāṇena samannāgato. Satimāti kāyapariggāhikāya satiyā samannāgato. Ayaṃ pana yasmā satiyā ārammaṇaṃ pariggahetvā paññāya anupassati, na hi sativirahitā anupassanā atthi, tenevāha – ‘‘satiñca khvāhaṃ, bhikkhave, sabbatthikaṃ vadāmī’’ti (saṃ. ni. 5.234). Anātāpino ca anto saṅkoco antarāyakaro hoti, kammaṭṭhānaṃ na sampajjati. Tasmā yesaṃ dhammānaṃ ānubhāvena taṃ sampajjati, taṃ dassanatthaṃ ‘‘ātāpī’’tiādi vuttaṃ.
තත්‌ථ විනෙය්‍යාති තදඞ්‌ගවිනයෙන වා වික්‌ඛම්‌භනවිනයෙන වා විනයිත්‌වා. ලොකෙති තස්‌මිංයෙව කායෙ. කායො හි ඉධ ලුජ්‌ජනපලුජ්‌ජනට්‌ඨෙන ලොකොති අධිප්‌පෙතො. අභිජ්‌ඣාග්‌ගහණෙන චෙත්‌ථ කාමච්‌ඡන්‌දො, දොමනස්‌සග්‌ගහණෙන බ්‍යාපාදො ගහිතොති නීවරණෙසු බලවධම්‌මද්‌වයප්‌පහානදස්‌සනෙන නීවරණප්‌පහානං වුත්‌තන්‌ති කායානුපස්‌සනාසතිපට්‌ඨානස්‌ස පහානඞ්‌ගං දස්‌සිතං. ‘‘ආතාපී’’තිආදිනා පන සම්‌පයොගඞ්‌ගං දස්‌සිතන්‌ති ඉමමත්‌ථං දස්‌සෙතුං ‘‘ආතාපී’’තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සානං සමථො උජුපටිපක්‌ඛොති අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සවිනයො වුච්‌චමානො සමාධින්‌ද්‍රියං දීපෙතීති ආහ – ‘‘විනෙය්‍ය ලොකෙ අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සන්‌ති සමාධින්‌ද්‍රිය’’න්‌ති (සං. නි. අට්‌ඨ. 3.5.367). එකලක්‌ඛණත්‌තා චතුන්‌නං ඉන්‌ද්‍රියානන්‌ති යථා වීරියපඤ්‌ඤාසමාධින්‌ද්‍රියෙහි කායානුපස්‌සනාසතිපට්‌ඨානං ඉජ්‌ඣති, එවං වෙදනාචිත්‌තධම්‌මානුපස්‌සනාසතිපට්‌ඨානානිපි තෙහි ඉජ්‌ඣන්‌තීති චතුසතිපට්‌ඨානසාධනෙ ඉමෙසං ඉන්‌ද්‍රියානං සභාවභෙදාභාවතො සමානලක්‌ඛණත්‌තා ඉතරානි සතිපට්‌ඨානානිපි වුත්‌තානි එව හොන්‌තීති අත්‌ථො.
Tattha vineyyāti tadaṅgavinayena vā vikkhambhanavinayena vā vinayitvā. Loketi tasmiṃyeva kāye. Kāyo hi idha lujjanapalujjanaṭṭhena lokoti adhippeto. Abhijjhāggahaṇena cettha kāmacchando, domanassaggahaṇena byāpādo gahitoti nīvaraṇesu balavadhammadvayappahānadassanena nīvaraṇappahānaṃ vuttanti kāyānupassanāsatipaṭṭhānassa pahānaṅgaṃ dassitaṃ. ‘‘Ātāpī’’tiādinā pana sampayogaṅgaṃ dassitanti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘ātāpī’’tiādi vuttaṃ. Tattha abhijjhādomanassānaṃ samatho ujupaṭipakkhoti abhijjhādomanassavinayo vuccamāno samādhindriyaṃ dīpetīti āha – ‘‘vineyya loke abhijjhādomanassanti samādhindriya’’nti (saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.367). Ekalakkhaṇattā catunnaṃ indriyānanti yathā vīriyapaññāsamādhindriyehi kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ ijjhati, evaṃ vedanācittadhammānupassanāsatipaṭṭhānānipi tehi ijjhantīti catusatipaṭṭhānasādhane imesaṃ indriyānaṃ sabhāvabhedābhāvato samānalakkhaṇattā itarāni satipaṭṭhānānipi vuttāni eva hontīti attho.
24. ඉදානි සතිපට්‌ඨානෙසු ගහිතෙසු සබ්‌බෙසං බොධිපක්‌ඛියධම්‌මානං ගහිතභාවං දස්‌සෙතුං ‘‘චතූසු සතිපට්‌ඨානෙසූ’’තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ බොධඞ්‌ගමාති බොධං අරියමග්‌ගඤාණං ගච්‌ඡන්‌තීති බොධඞ්‌ගමා. යථාවුත්‌තස්‌ස බොධස්‌ස පක්‌ඛෙ භවාති බොධිපක්‌ඛියා. නෙය්‍යානිකලක්‌ඛණෙනාති එත්‌ථ නිමිත්‌තතො පවත්‌තතො ච වුට්‌ඨානං නිය්‍යානං, නිය්‍යානෙ නියුත්‌තාති නෙය්‍යානිකා, යථා දොවාරිකොති. නිය්‍යානසඞ්‌ඛාතං වා ඵලං අරහන්‌තීති නෙය්‍යානිකා. නිය්‍යානං පයොජනං එතෙසන්‌ති වා නෙය්‍යානිකා. ‘‘නිය්‍යානිකා’’තිපි පාඨො, තත්‌ථ නිය්‍යානං එතෙසං අත්‌ථීති නිය්‍යානිකාති අත්‌ථො. ‘‘නිය්‍යානියා’’තිපි පාඨො, තස්‌ස නිය්‍යන්‌තීති නිය්‍යානියාති අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. නිය්‍යානිකලක්‌ඛණෙනාති නිය්‍යානිකසභාවෙන.
24. Idāni satipaṭṭhānesu gahitesu sabbesaṃ bodhipakkhiyadhammānaṃ gahitabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘catūsu satipaṭṭhānesū’’tiādi vuttaṃ. Tattha bodhaṅgamāti bodhaṃ ariyamaggañāṇaṃ gacchantīti bodhaṅgamā. Yathāvuttassa bodhassa pakkhe bhavāti bodhipakkhiyā. Neyyānikalakkhaṇenāti ettha nimittato pavattato ca vuṭṭhānaṃ niyyānaṃ, niyyāne niyuttāti neyyānikā, yathā dovārikoti. Niyyānasaṅkhātaṃ vā phalaṃ arahantīti neyyānikā. Niyyānaṃ payojanaṃ etesanti vā neyyānikā. ‘‘Niyyānikā’’tipi pāṭho, tattha niyyānaṃ etesaṃ atthīti niyyānikāti attho. ‘‘Niyyāniyā’’tipi pāṭho, tassa niyyantīti niyyāniyāti attho daṭṭhabbo. Niyyānikalakkhaṇenāti niyyānikasabhāvena.
එවං අකුසලාපි ධම්‌මාති යථා කුසලා ධම්‌මා එකලක්‌ඛණභාවෙන නිද්‌ධාරිතා, එවං අකුසලාපි ධම්‌මා එකලක්‌ඛණට්‌ඨෙන නිද්‌ධාරෙතබ්‌බා. කථං? පහානෙකට්‌ඨතාවසෙනාති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘පහානං අබ්‌භත්‌ථං ගච්‌ඡන්‌තී’’ති ආහ. ඉදානි තං පහානං දස්‌සෙතුං ‘‘චතූසු සතිපට්‌ඨානෙසූ’’තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ කායානුපස්‌සනාදීසු චතූසු සතිපට්‌ඨානෙසු භාවියමානෙසු අසුභෙ සුභන්‌තිආදයො චත්‌තාරො විපල්‌ලාසා පහීයන්‌ති, කබළීකාරාහාරාදයො චත්‌තාරො ආහාරා චස්‌ස පරිඤ්‌ඤං ගච්‌ඡන්‌ති, තෙසං පරිජානනස්‌ස පරිබන්‌ධිනො කාමරාගාදයො බ්‍යන්‌තීකතා හොන්‌තීති අත්‌ථො, කස්‌මා? තෙහි පහාතබ්‌බභාවෙන එකලක්‌ඛණත්‌තාති. එවං සබ්‌බත්‌ථ අත්‌ථො යොජෙතබ්‌බො. තෙනෙවාහ – ‘‘එවං අකුසලාපි ධම්‌මා එකලක්‌ඛණත්‌තා පහානං අබ්‌භත්‌ථං ගච්‌ඡන්‌තී’’ති.
Evaṃ akusalāpi dhammāti yathā kusalā dhammā ekalakkhaṇabhāvena niddhāritā, evaṃ akusalāpi dhammā ekalakkhaṇaṭṭhena niddhāretabbā. Kathaṃ? Pahānekaṭṭhatāvasenāti dassento ‘‘pahānaṃ abbhatthaṃ gacchantī’’ti āha. Idāni taṃ pahānaṃ dassetuṃ ‘‘catūsu satipaṭṭhānesū’’tiādi vuttaṃ. Tattha kāyānupassanādīsu catūsu satipaṭṭhānesu bhāviyamānesu asubhe subhantiādayo cattāro vipallāsā pahīyanti, kabaḷīkārāhārādayo cattāro āhārā cassa pariññaṃ gacchanti, tesaṃ parijānanassa paribandhino kāmarāgādayo byantīkatā hontīti attho, kasmā? Tehi pahātabbabhāvena ekalakkhaṇattāti. Evaṃ sabbattha attho yojetabbo. Tenevāha – ‘‘evaṃ akusalāpi dhammā ekalakkhaṇattā pahānaṃ abbhatthaṃ gacchantī’’ti.
ඉදානි අඤ්‌ඤෙනපි පරියායෙන ලක්‌ඛණහාරස්‌ස උදාහරණානි දස්‌සෙතුං ‘‘යත්‌ථ වා පනා’’තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ යත්‌ථාති යස්‌සං දෙසනායං. වා-සද්‌දො විකප්‌පත්‌ථො. පනාති පදපූරණො. රූපින්‌ද්‍රියන්‌ති රුප්‌පනසභාවං අට්‌ඨවිධං ඉන්‌ද්‍රියං. තත්‌ථාති තස්‌සං දෙසනායං. රූපධාතූති රුප්‌පනසභාවා දස ධාතුයො. රූපායතනන්‌ති රුප්‌පනසභාවං දසායතනං, රූපීනි දසායතනානීති අත්‌ථො. රුප්‌පනලක්‌ඛණෙන එකලක්‌ඛණත්‌තා ඉමානි දෙසිතානීති අධිප්‌පායො. දෙසිතං තත්‌ථ සුඛින්‌ද්‍රියං සොමනස්‌සින්‌ද්‍රියං සුඛවෙදනාභාවෙන එකලක්‌ඛණත්‌තාති අධිප්‌පායො.
Idāni aññenapi pariyāyena lakkhaṇahārassa udāharaṇāni dassetuṃ ‘‘yattha vā panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yatthāti yassaṃ desanāyaṃ. Vā-saddo vikappattho. Panāti padapūraṇo. Rūpindriyanti ruppanasabhāvaṃ aṭṭhavidhaṃ indriyaṃ. Tatthāti tassaṃ desanāyaṃ. Rūpadhātūti ruppanasabhāvā dasa dhātuyo. Rūpāyatananti ruppanasabhāvaṃ dasāyatanaṃ, rūpīni dasāyatanānīti attho. Ruppanalakkhaṇena ekalakkhaṇattā imāni desitānīti adhippāyo. Desitaṃ tattha sukhindriyaṃ somanassindriyaṃ sukhavedanābhāvena ekalakkhaṇattāti adhippāyo.
දුක්‌ඛසමුදයො ච අරියසච්‌චන්‌ති ඉදං අකුසලස්‌ස සොමනස්‌සස්‌ස වසෙන වුත්‌තං, සාසවකුසලස්‌සාපි වසෙන යුජ්‌ජති එව. සබ්‌බො ච පටිච්‌චසමුප්‌පාදො දෙසිතොති සම්‌බන්‌ධො. අවිජ්‌ජානුසයිතත්‌තා අදුක්‌ඛමසුඛාය වෙදනාය. වුත්‌තඤ්‌හෙතං – ‘‘අදුක්‌ඛමසුඛාය වෙදනාය අවිජ්‌ජානුසයො අනුසෙතී’’ති (ම. නි. 1.465). තථා ච වුත්‌තං ‘‘අදුක්‌ඛමසුඛාය හි වෙදනාය අවිජ්‌ජා අනුසෙතී’’ති. එතෙන අදුක්‌ඛමසුඛාවෙදනාග්‌ගහණෙන අවිජ්‌ජා ගහිතාති දස්‌සෙති. සති ච අවිජ්‌ජාග්‌ගහණෙ සබ්‌බො පටිච්‌චසමුප්‌පාදො දෙසිතොති දස්‌සෙතුං ‘‘අවිජ්‌ජාපච්‌චයා සඞ්‌ඛාරා’’තිආදි වුත්‌තං. සො චාති එත්‌ථ ච-සද්‌දො බ්‍යතිරෙකත්‌ථො, තෙන සො පටිච්‌චසමුප්‌පාදො අනුලොමපටිලොමවසෙන දුවිධොති ඉමං වක්‌ඛමානවිසෙසං ජොතෙති. තෙසු අනුලොමතො පටිච්‌චසමුප්‌පාදො යථාදස්‌සිතො සරාගසදොසසමොහසංකිලෙසපක්‌ඛෙන හාතබ්‌බොති වුත්‌තො, පටිලොමතො පන පටිච්‌චසමුප්‌පාදො යො ‘‘අවිජ්‌ජායත්‌වෙව අසෙසවිරාගනිරොධා’’තිආදිනා පාළියං (ම. නි. 3.126; මහාව. 1) වුත්‌තො, තං සන්‌ධාය ‘‘වීතරාගවීතදොසවීතමොහඅරියධම්‌මෙහි හාතබ්‌බො’’ති වුත්‌තං.
Dukkhasamudayo ca ariyasaccanti idaṃ akusalassa somanassassa vasena vuttaṃ, sāsavakusalassāpi vasena yujjati eva. Sabbo ca paṭiccasamuppādo desitoti sambandho. Avijjānusayitattā adukkhamasukhāya vedanāya. Vuttañhetaṃ – ‘‘adukkhamasukhāya vedanāya avijjānusayo anusetī’’ti (ma. ni. 1.465). Tathā ca vuttaṃ ‘‘adukkhamasukhāya hi vedanāya avijjā anusetī’’ti. Etena adukkhamasukhāvedanāggahaṇena avijjā gahitāti dasseti. Sati ca avijjāggahaṇe sabbo paṭiccasamuppādo desitoti dassetuṃ ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādi vuttaṃ. So cāti ettha ca-saddo byatirekattho, tena so paṭiccasamuppādo anulomapaṭilomavasena duvidhoti imaṃ vakkhamānavisesaṃ joteti. Tesu anulomato paṭiccasamuppādo yathādassito sarāgasadosasamohasaṃkilesapakkhena hātabboti vutto, paṭilomato pana paṭiccasamuppādo yo ‘‘avijjāyatveva asesavirāganirodhā’’tiādinā pāḷiyaṃ (ma. ni. 3.126; mahāva. 1) vutto, taṃ sandhāya ‘‘vītarāgavītadosavītamohaariyadhammehi hātabbo’’ti vuttaṃ.
ඉදානි එකලක්‌ඛණතාවිභාවනෙන ලක්‌ඛණහාරයොජනාය නයං දස්‌සෙතුං ‘‘එවං යෙ ධම්‌මා’’තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ කිච්‌චතොති පථවීආදීනං ඵස්‌සාදීනඤ්‌ච රූපාරූපධම්‌මානං සන්‌ධාරණසඞ්‌ඝට්‌ටනාදිකිච්‌චතො, තෙසං තෙසං වා පච්‌චයධම්‌මානං තංතංපච්‌චයුප්‌පන්‌නධම්‌මස්‌ස පච්‌චයභාවසඞ්‌ඛාතකිච්‌චතො. ලක්‌ඛණතොති කක්‌ඛළඵුසනාදිසභාවතො. සාමඤ්‌ඤතොති රුප්‌පනනමනාදිතො අනිච්‌චතාදිතො ඛන්‌ධායතනාදිතො ච. චුතූපපාතතොති සඞ්‌ඛතධම්‌මානං භඞ්‌ගතො උප්‌පාදතො ච, සමානනිරොධතො සමානුප්‌පාදතො චාති අත්‌ථො. එත්‌ථ ච සහචරණං සමානහෙතුතා සමානඵලතා සමානභූමිතා සමානවිසයතා සමානාරම්‌මණතාති එවමාදයොපි ච-සද්‌දෙන සඞ්‌ගහිතාති දට්‌ඨබ්‌බං. සෙසං උත්‌තානත්‌ථමෙව.
Idāni ekalakkhaṇatāvibhāvanena lakkhaṇahārayojanāya nayaṃ dassetuṃ ‘‘evaṃ ye dhammā’’tiādi vuttaṃ. Tattha kiccatoti pathavīādīnaṃ phassādīnañca rūpārūpadhammānaṃ sandhāraṇasaṅghaṭṭanādikiccato, tesaṃ tesaṃ vā paccayadhammānaṃ taṃtaṃpaccayuppannadhammassa paccayabhāvasaṅkhātakiccato. Lakkhaṇatoti kakkhaḷaphusanādisabhāvato. Sāmaññatoti ruppananamanādito aniccatādito khandhāyatanādito ca. Cutūpapātatoti saṅkhatadhammānaṃ bhaṅgato uppādato ca, samānanirodhato samānuppādato cāti attho. Ettha ca sahacaraṇaṃ samānahetutā samānaphalatā samānabhūmitā samānavisayatā samānārammaṇatāti evamādayopi ca-saddena saṅgahitāti daṭṭhabbaṃ. Sesaṃ uttānatthameva.
ලක්‌ඛණහාරවිභඞ්‌ගවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Lakkhaṇahāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / නෙත්‌තිප්‌පකරණපාළි • Nettippakaraṇapāḷi / 5. ලක්‌ඛණහාරවිභඞ්‌ගො • 5. Lakkhaṇahāravibhaṅgo
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ඛුද්‌දකනිකාය (ටීකා) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / නෙත්‌තිප්‌පකරණ-ටීකා • Nettippakaraṇa-ṭīkā / 5. ලක්‌ඛණහාරවිභඞ්‌ගවණ්‌ණනා • 5. Lakkhaṇahāravibhaṅgavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ඛුද්‌දකනිකාය (ටීකා) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / නෙත්‌තිවිභාවිනී • Nettivibhāvinī / 5. ලක්‌ඛණහාරවිභඞ්‌ගවිභාවනා • 5. Lakkhaṇahāravibhaṅgavibhāvanā
