Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / നേത്തിപ്പകരണ-അട്ഠകഥാ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā |
൫. ലക്ഖണഹാരവിഭങ്ഗവണ്ണനാ
5. Lakkhaṇahāravibhaṅgavaṇṇanā
൨൩. തത്ഥ കതമോ ലക്ഖണോ ഹാരോതിആദി ലക്ഖണഹാരവിഭങ്ഗോ. തത്ഥ കിം ലക്ഖയതീതി ലക്ഖണഹാരസ്സ വിസയം പുച്ഛതി. ‘‘യേ ധമ്മാ’’തിആദിനാ ലക്ഖണഹാരം സങ്ഖേപതോ ദസ്സേത്വാ തം ഉദാഹരണേഹി വിഭജിതും ‘‘ചക്ഖു’’ന്തിആദി ആരദ്ധം. തത്ഥ ‘‘വധകട്ഠേന ഏകലക്ഖണാനീ’’തി ഇമിനാ അനവട്ഠിതഭാവാദിനാപി ഏകലക്ഖണതാ വുത്താ ഏവാതി ദട്ഠബ്ബം.
23.Tatthakatamo lakkhaṇo hārotiādi lakkhaṇahāravibhaṅgo. Tattha kiṃ lakkhayatīti lakkhaṇahārassa visayaṃ pucchati. ‘‘Ye dhammā’’tiādinā lakkhaṇahāraṃ saṅkhepato dassetvā taṃ udāharaṇehi vibhajituṃ ‘‘cakkhu’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha ‘‘vadhakaṭṭhena ekalakkhaṇānī’’ti iminā anavaṭṭhitabhāvādināpi ekalakkhaṇatā vuttā evāti daṭṭhabbaṃ.
ഏവം ആയതനവസേന ഏകലക്ഖണതം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി ഖന്ധാദിവസേന ദസ്സേതും ‘‘അതീതേ, രാധ, രൂപേ അനപേക്ഖോ ഹോതീ’’തിആദി സുത്തം ആഭതം. യമകോവാദസുത്തേ (സം॰ നി॰ ൩.൮൫) വധകട്ഠേന ഏകലക്ഖണാ വുത്താതി തസ്മിം സുത്തേ ‘‘വധകം രൂപം വധകം രൂപന്തി യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതീ’’തിആദിനാ ആഗതത്താ വുത്തം. ഇതീതി ഏവം, ഇമിസ്സം ഗാഥായം കായഗതായ സതിയാ വുത്തായ സതി വേദനാഗതാ സതി ചിത്തഗതാ സതി ധമ്മഗതാ ച സതി വുത്താ ഭവതി സതിപട്ഠാനഭാവേന ഏകലക്ഖണത്താതി അധിപ്പായോ. ദിട്ഠന്തിആദീനം അത്ഥം പരതോ വണ്ണയിസ്സാമ.
Evaṃ āyatanavasena ekalakkhaṇataṃ dassetvā idāni khandhādivasena dassetuṃ ‘‘atīte, rādha, rūpe anapekkho hotī’’tiādi suttaṃ ābhataṃ. Yamakovādasutte (saṃ. ni. 3.85) vadhakaṭṭhena ekalakkhaṇā vuttāti tasmiṃ sutte ‘‘vadhakaṃ rūpaṃ vadhakaṃ rūpanti yathābhūtaṃ nappajānātī’’tiādinā āgatattā vuttaṃ. Itīti evaṃ, imissaṃ gāthāyaṃ kāyagatāya satiyā vuttāya sati vedanāgatā sati cittagatā sati dhammagatā ca sati vuttā bhavati satipaṭṭhānabhāvena ekalakkhaṇattāti adhippāyo. Diṭṭhantiādīnaṃ atthaṃ parato vaṇṇayissāma.
കായേ കായാനുപസ്സീ വിഹരാഹീതി ഏത്ഥ കായേതി രൂപകായേ. രൂപകായോ ഹി ഇധ അങ്ഗപച്ചങ്ഗാനം കേസാദീനഞ്ച സമൂഹട്ഠേന കായോതി അധിപ്പേതോ. യഥാ ച സമൂഹട്ഠേന, ഏവം കുച്ഛിതാനം ആയട്ഠേന. കുച്ഛിതാനഞ്ഹി പരമജേഗുച്ഛാനം സോ ആയോതിപി കായോ, ആയോതി ഉപ്പത്തിദേസോ. തത്രായം വചനത്ഥോ – ആയന്തി തതോതി ആയോ. കേ ആയന്തി? കുച്ഛിതാ കേസാദയോ, ഇതി കുച്ഛിതാനം ആയോതി കായോ.
Kāyekāyānupassī viharāhīti ettha kāyeti rūpakāye. Rūpakāyo hi idha aṅgapaccaṅgānaṃ kesādīnañca samūhaṭṭhena kāyoti adhippeto. Yathā ca samūhaṭṭhena, evaṃ kucchitānaṃ āyaṭṭhena. Kucchitānañhi paramajegucchānaṃ so āyotipi kāyo, āyoti uppattideso. Tatrāyaṃ vacanattho – āyanti tatoti āyo. Ke āyanti? Kucchitā kesādayo, iti kucchitānaṃ āyoti kāyo.
കായാനുപസ്സീതി കായം അനുപസ്സനസീലോ, കായം വാ അനുപസ്സമാനോ. ‘‘കായേ’’തി ച വത്വാ പുന ‘‘കായാനുപസ്സീ’’തി ദുതിയം കായഗ്ഗഹണം അസമ്മിസ്സതോ വവത്ഥാനഘനവിനിബ്ഭോഗാദിദസ്സനത്ഥം. തേന ന കായേ വേദനാനുപസ്സീ ചിത്തധമ്മാനുപസ്സീ വാ, അഥ ഖോ കായാനുപസ്സീ ഏവാതി കായസങ്ഖാതേ വത്ഥുസ്മിം കായാനുപസ്സനാകാരസ്സേവ ദസ്സനേന അസമ്മിസ്സതോ വവത്ഥാനം ദസ്സിതം ഹോതി. തഥാ ന കായേ അങ്ഗപച്ചങ്ഗവിനിമുത്തഏകധമ്മാനുപസ്സീ, നാപി കേസലോമാദിവിനിമുത്തഇത്ഥിപുരിസാനുപസ്സീ.
Kāyānupassīti kāyaṃ anupassanasīlo, kāyaṃ vā anupassamāno. ‘‘Kāye’’ti ca vatvā puna ‘‘kāyānupassī’’ti dutiyaṃ kāyaggahaṇaṃ asammissato vavatthānaghanavinibbhogādidassanatthaṃ. Tena na kāye vedanānupassī cittadhammānupassī vā, atha kho kāyānupassī evāti kāyasaṅkhāte vatthusmiṃ kāyānupassanākārasseva dassanena asammissato vavatthānaṃ dassitaṃ hoti. Tathā na kāye aṅgapaccaṅgavinimuttaekadhammānupassī, nāpi kesalomādivinimuttaitthipurisānupassī.
യോപി ചേത്ഥ കേസലോമാദികോ ഭൂതുപാദായസമൂഹസങ്ഖാതോ കായോ, തത്ഥപി ന ഭൂതുപാദായവിനിമുത്തഏകധമ്മാനുപസ്സീ , അഥ ഖോ രഥസമ്ഭാരാനുപസ്സകോ വിയ അങ്ഗപച്ചങ്ഗസമൂഹാനുപസ്സീ, നഗരാവയവാനുപസ്സകോ വിയ കേസലോമാദിസമൂഹാനുപസ്സീ, കദലിക്ഖന്ധപത്തവട്ടിവിനിബ്ഭുജ്ജകോ വിയ രിത്തമുട്ഠിവിനിവേഠകോ വിയ ച ഭൂതുപാദായസമൂഹാനുപസ്സീ ഏവാതി നാനപ്പകാരതോ സമൂഹവസേനേവ കായസങ്ഖാതസ്സ വത്ഥുനോ ദസ്സനേന ഘനവിനിബ്ഭോഗോ ദസ്സിതോ ഹോതി. ന ഹേത്ഥ യഥാവുത്തസമൂഹവിനിമുത്തോ കായോ വാ അഞ്ഞോ വാ കോചി ധമ്മോ ദിസ്സതി, യഥാവുത്തധമ്മസമൂഹമത്തേ ഏവ പന തഥാ തഥാ സത്താ മിച്ഛാഭിനിവേസം കരോന്തി. തേനാഹു പോരാണാ –
Yopi cettha kesalomādiko bhūtupādāyasamūhasaṅkhāto kāyo, tatthapi na bhūtupādāyavinimuttaekadhammānupassī , atha kho rathasambhārānupassako viya aṅgapaccaṅgasamūhānupassī, nagarāvayavānupassako viya kesalomādisamūhānupassī, kadalikkhandhapattavaṭṭivinibbhujjako viya rittamuṭṭhiviniveṭhako viya ca bhūtupādāyasamūhānupassī evāti nānappakārato samūhavaseneva kāyasaṅkhātassa vatthuno dassanena ghanavinibbhogo dassito hoti. Na hettha yathāvuttasamūhavinimutto kāyo vā añño vā koci dhammo dissati, yathāvuttadhammasamūhamatte eva pana tathā tathā sattā micchābhinivesaṃ karonti. Tenāhu porāṇā –
‘‘യം പസ്സതി ന തം ദിട്ഠം, യം ദിട്ഠം തം ന പസ്സതി;
‘‘Yaṃ passati na taṃ diṭṭhaṃ, yaṃ diṭṭhaṃ taṃ na passati;
അപസ്സം ബജ്ഝതേ മൂള്ഹോ, ബജ്ഝമാനോ ന മുച്ചതീ’’തി. (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൩൭൩; മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧൦൬; പടി॰ മ॰ അട്ഠ॰ ൧.൧.൩൬; മഹാനി॰ അട്ഠ॰ ൩);
Apassaṃ bajjhate mūḷho, bajjhamāno na muccatī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.373; ma. ni. aṭṭha. 1.106; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.36; mahāni. aṭṭha. 3);
ഘനവിനിബ്ഭോഗാദിദസ്സനത്ഥന്തി ആദിസദ്ദേന അയമത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. അയഞ്ഹി ഏതസ്മിം കായേ കായാനുപസ്സീയേവ, ന അഞ്ഞധമ്മാനുപസ്സീ.
Ghanavinibbhogādidassanatthanti ādisaddena ayamattho veditabbo. Ayañhi etasmiṃ kāye kāyānupassīyeva, na aññadhammānupassī.
ഇദം വുത്തം ഹോതി – യഥാ അനുദകഭൂതായപി മരീചിയാ ഉദകാനുപസ്സിനോ ഹോന്തി, ന ഏവം അനിച്ചദുക്ഖാനത്തഅസുഭഭൂതേ ഏവ ഇമസ്മിം കായേ നിച്ചസുഖഅത്തസുഭഭാവാനുപസ്സീ , അഥ ഖോ കായാനുപസ്സീ അനിച്ചദുക്ഖഅനത്തഅസുഭാകാരസമൂഹാനുപസ്സീതി അത്ഥോ. അഥ വാ യ്വായം മഹാസതിപട്ഠാനേ (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൭൪ ആദയോ) അസ്സാസപസ്സാസാദിചുണ്ണികജാതഅട്ഠികപരിയോസാനോ കായോ വുത്തോ, യോ ച ‘‘ഇധേകച്ചോ പഥവീകായം അനിച്ചതോ അനുപസ്സതി, ആപോകായം തേജോകായം വായോകായം കേസകായം…പേ॰… അട്ഠിമിഞ്ജകായ’’ന്തി പടിസമ്ഭിദായം (പടി॰ മ॰ ൩.൩൪ ആദയോ) കായോ വുത്തോ, തസ്സ സബ്ബസ്സ ഇമസ്മിംയേവ കായേ അനുപസ്സനതോ കായേ കായാനുപസ്സീതി ഏവമ്പേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā anudakabhūtāyapi marīciyā udakānupassino honti, na evaṃ aniccadukkhānattaasubhabhūte eva imasmiṃ kāye niccasukhaattasubhabhāvānupassī , atha kho kāyānupassī aniccadukkhaanattaasubhākārasamūhānupassīti attho. Atha vā yvāyaṃ mahāsatipaṭṭhāne (dī. ni. 2.374 ādayo) assāsapassāsādicuṇṇikajātaaṭṭhikapariyosāno kāyo vutto, yo ca ‘‘idhekacco pathavīkāyaṃ aniccato anupassati, āpokāyaṃ tejokāyaṃ vāyokāyaṃ kesakāyaṃ…pe… aṭṭhimiñjakāya’’nti paṭisambhidāyaṃ (paṭi. ma. 3.34 ādayo) kāyo vutto, tassa sabbassa imasmiṃyeva kāye anupassanato kāye kāyānupassīti evampettha attho daṭṭhabbo.
അഥ വാ കായേ അഹന്തി വാ മമന്തി വാ ഗഹേതബ്ബസ്സ കസ്സചി അനനുപസ്സനതോ, തസ്സ പന കേസലോമാദികസ്സ നാനാധമ്മസമൂഹസ്സ അനുപസ്സനതോ കായേ കേസാദിധമ്മസമൂഹസങ്ഖാതേ കായാനുപസ്സീതി അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. അപി ച ‘‘ഇമസ്മിം കായേ അനിച്ചതോ അനുപസ്സതി നോ നിച്ചതോ’’തിആദിനാ അനുക്കമേന പടിസമ്ഭിദായം (പടി॰ മ॰ ൩.൩൪ ആദയോ) ആഗതനയസ്സ സബ്ബസ്സേവ അനിച്ചലക്ഖണാദികസ്സ ആകാരസമൂഹസങ്ഖാതസ്സ കായസ്സ അനുപസ്സനതോ കായേ കായാനുപസ്സീതി അത്ഥോ.
Atha vā kāye ahanti vā mamanti vā gahetabbassa kassaci ananupassanato, tassa pana kesalomādikassa nānādhammasamūhassa anupassanato kāye kesādidhammasamūhasaṅkhāte kāyānupassīti attho daṭṭhabbo. Api ca ‘‘imasmiṃ kāye aniccato anupassati no niccato’’tiādinā anukkamena paṭisambhidāyaṃ (paṭi. ma. 3.34 ādayo) āgatanayassa sabbasseva aniccalakkhaṇādikassa ākārasamūhasaṅkhātassa kāyassa anupassanato kāye kāyānupassīti attho.
വിഹരാഹീതി വത്താഹി. ആതാപീതി തീസു ഭവേസു കിലേസേ ആതാപേതീതി ആതാപോ, സോ അസ്സ അത്ഥീതി ആതാപീ. സമ്പജാനോതി സമ്പജഞ്ഞസങ്ഖാതേന ഞാണേന സമന്നാഗതോ. സതിമാതി കായപരിഗ്ഗാഹികായ സതിയാ സമന്നാഗതോ. അയം പന യസ്മാ സതിയാ ആരമ്മണം പരിഗ്ഗഹേത്വാ പഞ്ഞായ അനുപസ്സതി, ന ഹി സതിവിരഹിതാ അനുപസ്സനാ അത്ഥി, തേനേവാഹ – ‘‘സതിഞ്ച ഖ്വാഹം, ഭിക്ഖവേ, സബ്ബത്ഥികം വദാമീ’’തി (സം॰ നി॰ ൫.൨൩൪). അനാതാപിനോ ച അന്തോ സങ്കോചോ അന്തരായകരോ ഹോതി, കമ്മട്ഠാനം ന സമ്പജ്ജതി. തസ്മാ യേസം ധമ്മാനം ആനുഭാവേന തം സമ്പജ്ജതി, തം ദസ്സനത്ഥം ‘‘ആതാപീ’’തിആദി വുത്തം.
Viharāhīti vattāhi. Ātāpīti tīsu bhavesu kilese ātāpetīti ātāpo, so assa atthīti ātāpī. Sampajānoti sampajaññasaṅkhātena ñāṇena samannāgato. Satimāti kāyapariggāhikāya satiyā samannāgato. Ayaṃ pana yasmā satiyā ārammaṇaṃ pariggahetvā paññāya anupassati, na hi sativirahitā anupassanā atthi, tenevāha – ‘‘satiñca khvāhaṃ, bhikkhave, sabbatthikaṃ vadāmī’’ti (saṃ. ni. 5.234). Anātāpino ca anto saṅkoco antarāyakaro hoti, kammaṭṭhānaṃ na sampajjati. Tasmā yesaṃ dhammānaṃ ānubhāvena taṃ sampajjati, taṃ dassanatthaṃ ‘‘ātāpī’’tiādi vuttaṃ.
തത്ഥ വിനേയ്യാതി തദങ്ഗവിനയേന വാ വിക്ഖമ്ഭനവിനയേന വാ വിനയിത്വാ. ലോകേതി തസ്മിംയേവ കായേ. കായോ ഹി ഇധ ലുജ്ജനപലുജ്ജനട്ഠേന ലോകോതി അധിപ്പേതോ. അഭിജ്ഝാഗ്ഗഹണേന ചേത്ഥ കാമച്ഛന്ദോ, ദോമനസ്സഗ്ഗഹണേന ബ്യാപാദോ ഗഹിതോതി നീവരണേസു ബലവധമ്മദ്വയപ്പഹാനദസ്സനേന നീവരണപ്പഹാനം വുത്തന്തി കായാനുപസ്സനാസതിപട്ഠാനസ്സ പഹാനങ്ഗം ദസ്സിതം. ‘‘ആതാപീ’’തിആദിനാ പന സമ്പയോഗങ്ഗം ദസ്സിതന്തി ഇമമത്ഥം ദസ്സേതും ‘‘ആതാപീ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സാനം സമഥോ ഉജുപടിപക്ഖോതി അഭിജ്ഝാദോമനസ്സവിനയോ വുച്ചമാനോ സമാധിന്ദ്രിയം ദീപേതീതി ആഹ – ‘‘വിനേയ്യ ലോകേ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സന്തി സമാധിന്ദ്രിയ’’ന്തി (സം॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൩.൫.൩൬൭). ഏകലക്ഖണത്താ ചതുന്നം ഇന്ദ്രിയാനന്തി യഥാ വീരിയപഞ്ഞാസമാധിന്ദ്രിയേഹി കായാനുപസ്സനാസതിപട്ഠാനം ഇജ്ഝതി, ഏവം വേദനാചിത്തധമ്മാനുപസ്സനാസതിപട്ഠാനാനിപി തേഹി ഇജ്ഝന്തീതി ചതുസതിപട്ഠാനസാധനേ ഇമേസം ഇന്ദ്രിയാനം സഭാവഭേദാഭാവതോ സമാനലക്ഖണത്താ ഇതരാനി സതിപട്ഠാനാനിപി വുത്താനി ഏവ ഹോന്തീതി അത്ഥോ.
Tattha vineyyāti tadaṅgavinayena vā vikkhambhanavinayena vā vinayitvā. Loketi tasmiṃyeva kāye. Kāyo hi idha lujjanapalujjanaṭṭhena lokoti adhippeto. Abhijjhāggahaṇena cettha kāmacchando, domanassaggahaṇena byāpādo gahitoti nīvaraṇesu balavadhammadvayappahānadassanena nīvaraṇappahānaṃ vuttanti kāyānupassanāsatipaṭṭhānassa pahānaṅgaṃ dassitaṃ. ‘‘Ātāpī’’tiādinā pana sampayogaṅgaṃ dassitanti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘ātāpī’’tiādi vuttaṃ. Tattha abhijjhādomanassānaṃ samatho ujupaṭipakkhoti abhijjhādomanassavinayo vuccamāno samādhindriyaṃ dīpetīti āha – ‘‘vineyya loke abhijjhādomanassanti samādhindriya’’nti (saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.367). Ekalakkhaṇattā catunnaṃ indriyānanti yathā vīriyapaññāsamādhindriyehi kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ ijjhati, evaṃ vedanācittadhammānupassanāsatipaṭṭhānānipi tehi ijjhantīti catusatipaṭṭhānasādhane imesaṃ indriyānaṃ sabhāvabhedābhāvato samānalakkhaṇattā itarāni satipaṭṭhānānipi vuttāni eva hontīti attho.
൨൪. ഇദാനി സതിപട്ഠാനേസു ഗഹിതേസു സബ്ബേസം ബോധിപക്ഖിയധമ്മാനം ഗഹിതഭാവം ദസ്സേതും ‘‘ചതൂസു സതിപട്ഠാനേസൂ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ബോധങ്ഗമാതി ബോധം അരിയമഗ്ഗഞാണം ഗച്ഛന്തീതി ബോധങ്ഗമാ. യഥാവുത്തസ്സ ബോധസ്സ പക്ഖേ ഭവാതി ബോധിപക്ഖിയാ. നേയ്യാനികലക്ഖണേനാതി ഏത്ഥ നിമിത്തതോ പവത്തതോ ച വുട്ഠാനം നിയ്യാനം, നിയ്യാനേ നിയുത്താതി നേയ്യാനികാ, യഥാ ദോവാരികോതി. നിയ്യാനസങ്ഖാതം വാ ഫലം അരഹന്തീതി നേയ്യാനികാ. നിയ്യാനം പയോജനം ഏതേസന്തി വാ നേയ്യാനികാ. ‘‘നിയ്യാനികാ’’തിപി പാഠോ, തത്ഥ നിയ്യാനം ഏതേസം അത്ഥീതി നിയ്യാനികാതി അത്ഥോ. ‘‘നിയ്യാനിയാ’’തിപി പാഠോ, തസ്സ നിയ്യന്തീതി നിയ്യാനിയാതി അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. നിയ്യാനികലക്ഖണേനാതി നിയ്യാനികസഭാവേന.
24. Idāni satipaṭṭhānesu gahitesu sabbesaṃ bodhipakkhiyadhammānaṃ gahitabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘catūsu satipaṭṭhānesū’’tiādi vuttaṃ. Tattha bodhaṅgamāti bodhaṃ ariyamaggañāṇaṃ gacchantīti bodhaṅgamā. Yathāvuttassa bodhassa pakkhe bhavāti bodhipakkhiyā. Neyyānikalakkhaṇenāti ettha nimittato pavattato ca vuṭṭhānaṃ niyyānaṃ, niyyāne niyuttāti neyyānikā, yathā dovārikoti. Niyyānasaṅkhātaṃ vā phalaṃ arahantīti neyyānikā. Niyyānaṃ payojanaṃ etesanti vā neyyānikā. ‘‘Niyyānikā’’tipi pāṭho, tattha niyyānaṃ etesaṃ atthīti niyyānikāti attho. ‘‘Niyyāniyā’’tipi pāṭho, tassa niyyantīti niyyāniyāti attho daṭṭhabbo. Niyyānikalakkhaṇenāti niyyānikasabhāvena.
ഏവം അകുസലാപി ധമ്മാതി യഥാ കുസലാ ധമ്മാ ഏകലക്ഖണഭാവേന നിദ്ധാരിതാ, ഏവം അകുസലാപി ധമ്മാ ഏകലക്ഖണട്ഠേന നിദ്ധാരേതബ്ബാ. കഥം? പഹാനേകട്ഠതാവസേനാതി ദസ്സേന്തോ ‘‘പഹാനം അബ്ഭത്ഥം ഗച്ഛന്തീ’’തി ആഹ. ഇദാനി തം പഹാനം ദസ്സേതും ‘‘ചതൂസു സതിപട്ഠാനേസൂ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ കായാനുപസ്സനാദീസു ചതൂസു സതിപട്ഠാനേസു ഭാവിയമാനേസു അസുഭേ സുഭന്തിആദയോ ചത്താരോ വിപല്ലാസാ പഹീയന്തി, കബളീകാരാഹാരാദയോ ചത്താരോ ആഹാരാ ചസ്സ പരിഞ്ഞം ഗച്ഛന്തി, തേസം പരിജാനനസ്സ പരിബന്ധിനോ കാമരാഗാദയോ ബ്യന്തീകതാ ഹോന്തീതി അത്ഥോ, കസ്മാ? തേഹി പഹാതബ്ബഭാവേന ഏകലക്ഖണത്താതി. ഏവം സബ്ബത്ഥ അത്ഥോ യോജേതബ്ബോ. തേനേവാഹ – ‘‘ഏവം അകുസലാപി ധമ്മാ ഏകലക്ഖണത്താ പഹാനം അബ്ഭത്ഥം ഗച്ഛന്തീ’’തി.
Evaṃ akusalāpi dhammāti yathā kusalā dhammā ekalakkhaṇabhāvena niddhāritā, evaṃ akusalāpi dhammā ekalakkhaṇaṭṭhena niddhāretabbā. Kathaṃ? Pahānekaṭṭhatāvasenāti dassento ‘‘pahānaṃ abbhatthaṃ gacchantī’’ti āha. Idāni taṃ pahānaṃ dassetuṃ ‘‘catūsu satipaṭṭhānesū’’tiādi vuttaṃ. Tattha kāyānupassanādīsu catūsu satipaṭṭhānesu bhāviyamānesu asubhe subhantiādayo cattāro vipallāsā pahīyanti, kabaḷīkārāhārādayo cattāro āhārā cassa pariññaṃ gacchanti, tesaṃ parijānanassa paribandhino kāmarāgādayo byantīkatā hontīti attho, kasmā? Tehi pahātabbabhāvena ekalakkhaṇattāti. Evaṃ sabbattha attho yojetabbo. Tenevāha – ‘‘evaṃ akusalāpi dhammā ekalakkhaṇattā pahānaṃ abbhatthaṃ gacchantī’’ti.
ഇദാനി അഞ്ഞേനപി പരിയായേന ലക്ഖണഹാരസ്സ ഉദാഹരണാനി ദസ്സേതും ‘‘യത്ഥ വാ പനാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ യത്ഥാതി യസ്സം ദേസനായം. വാ-സദ്ദോ വികപ്പത്ഥോ. പനാതി പദപൂരണോ. രൂപിന്ദ്രിയന്തി രുപ്പനസഭാവം അട്ഠവിധം ഇന്ദ്രിയം. തത്ഥാതി തസ്സം ദേസനായം. രൂപധാതൂതി രുപ്പനസഭാവാ ദസ ധാതുയോ. രൂപായതനന്തി രുപ്പനസഭാവം ദസായതനം, രൂപീനി ദസായതനാനീതി അത്ഥോ. രുപ്പനലക്ഖണേന ഏകലക്ഖണത്താ ഇമാനി ദേസിതാനീതി അധിപ്പായോ. ദേസിതം തത്ഥ സുഖിന്ദ്രിയം സോമനസ്സിന്ദ്രിയം സുഖവേദനാഭാവേന ഏകലക്ഖണത്താതി അധിപ്പായോ.
Idāni aññenapi pariyāyena lakkhaṇahārassa udāharaṇāni dassetuṃ ‘‘yattha vā panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yatthāti yassaṃ desanāyaṃ. Vā-saddo vikappattho. Panāti padapūraṇo. Rūpindriyanti ruppanasabhāvaṃ aṭṭhavidhaṃ indriyaṃ. Tatthāti tassaṃ desanāyaṃ. Rūpadhātūti ruppanasabhāvā dasa dhātuyo. Rūpāyatananti ruppanasabhāvaṃ dasāyatanaṃ, rūpīni dasāyatanānīti attho. Ruppanalakkhaṇena ekalakkhaṇattā imāni desitānīti adhippāyo. Desitaṃ tattha sukhindriyaṃ somanassindriyaṃ sukhavedanābhāvena ekalakkhaṇattāti adhippāyo.
ദുക്ഖസമുദയോ ച അരിയസച്ചന്തി ഇദം അകുസലസ്സ സോമനസ്സസ്സ വസേന വുത്തം, സാസവകുസലസ്സാപി വസേന യുജ്ജതി ഏവ. സബ്ബോ ച പടിച്ചസമുപ്പാദോ ദേസിതോതി സമ്ബന്ധോ. അവിജ്ജാനുസയിതത്താ അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ. വുത്തഞ്ഹേതം – ‘‘അദുക്ഖമസുഖായ വേദനായ അവിജ്ജാനുസയോ അനുസേതീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൪൬൫). തഥാ ച വുത്തം ‘‘അദുക്ഖമസുഖായ ഹി വേദനായ അവിജ്ജാ അനുസേതീ’’തി. ഏതേന അദുക്ഖമസുഖാവേദനാഗ്ഗഹണേന അവിജ്ജാ ഗഹിതാതി ദസ്സേതി. സതി ച അവിജ്ജാഗ്ഗഹണേ സബ്ബോ പടിച്ചസമുപ്പാദോ ദേസിതോതി ദസ്സേതും ‘‘അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരാ’’തിആദി വുത്തം. സോ ചാതി ഏത്ഥ ച-സദ്ദോ ബ്യതിരേകത്ഥോ, തേന സോ പടിച്ചസമുപ്പാദോ അനുലോമപടിലോമവസേന ദുവിധോതി ഇമം വക്ഖമാനവിസേസം ജോതേതി. തേസു അനുലോമതോ പടിച്ചസമുപ്പാദോ യഥാദസ്സിതോ സരാഗസദോസസമോഹസംകിലേസപക്ഖേന ഹാതബ്ബോതി വുത്തോ, പടിലോമതോ പന പടിച്ചസമുപ്പാദോ യോ ‘‘അവിജ്ജായത്വേവ അസേസവിരാഗനിരോധാ’’തിആദിനാ പാളിയം (മ॰ നി॰ ൩.൧൨൬; മഹാവ॰ ൧) വുത്തോ, തം സന്ധായ ‘‘വീതരാഗവീതദോസവീതമോഹഅരിയധമ്മേഹി ഹാതബ്ബോ’’തി വുത്തം.
Dukkhasamudayo ca ariyasaccanti idaṃ akusalassa somanassassa vasena vuttaṃ, sāsavakusalassāpi vasena yujjati eva. Sabbo ca paṭiccasamuppādo desitoti sambandho. Avijjānusayitattā adukkhamasukhāya vedanāya. Vuttañhetaṃ – ‘‘adukkhamasukhāya vedanāya avijjānusayo anusetī’’ti (ma. ni. 1.465). Tathā ca vuttaṃ ‘‘adukkhamasukhāya hi vedanāya avijjā anusetī’’ti. Etena adukkhamasukhāvedanāggahaṇena avijjā gahitāti dasseti. Sati ca avijjāggahaṇe sabbo paṭiccasamuppādo desitoti dassetuṃ ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādi vuttaṃ. So cāti ettha ca-saddo byatirekattho, tena so paṭiccasamuppādo anulomapaṭilomavasena duvidhoti imaṃ vakkhamānavisesaṃ joteti. Tesu anulomato paṭiccasamuppādo yathādassito sarāgasadosasamohasaṃkilesapakkhena hātabboti vutto, paṭilomato pana paṭiccasamuppādo yo ‘‘avijjāyatveva asesavirāganirodhā’’tiādinā pāḷiyaṃ (ma. ni. 3.126; mahāva. 1) vutto, taṃ sandhāya ‘‘vītarāgavītadosavītamohaariyadhammehi hātabbo’’ti vuttaṃ.
ഇദാനി ഏകലക്ഖണതാവിഭാവനേന ലക്ഖണഹാരയോജനായ നയം ദസ്സേതും ‘‘ഏവം യേ ധമ്മാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ കിച്ചതോതി പഥവീആദീനം ഫസ്സാദീനഞ്ച രൂപാരൂപധമ്മാനം സന്ധാരണസങ്ഘട്ടനാദികിച്ചതോ, തേസം തേസം വാ പച്ചയധമ്മാനം തംതംപച്ചയുപ്പന്നധമ്മസ്സ പച്ചയഭാവസങ്ഖാതകിച്ചതോ. ലക്ഖണതോതി കക്ഖളഫുസനാദിസഭാവതോ. സാമഞ്ഞതോതി രുപ്പനനമനാദിതോ അനിച്ചതാദിതോ ഖന്ധായതനാദിതോ ച. ചുതൂപപാതതോതി സങ്ഖതധമ്മാനം ഭങ്ഗതോ ഉപ്പാദതോ ച, സമാനനിരോധതോ സമാനുപ്പാദതോ ചാതി അത്ഥോ. ഏത്ഥ ച സഹചരണം സമാനഹേതുതാ സമാനഫലതാ സമാനഭൂമിതാ സമാനവിസയതാ സമാനാരമ്മണതാതി ഏവമാദയോപി ച-സദ്ദേന സങ്ഗഹിതാതി ദട്ഠബ്ബം. സേസം ഉത്താനത്ഥമേവ.
Idāni ekalakkhaṇatāvibhāvanena lakkhaṇahārayojanāya nayaṃ dassetuṃ ‘‘evaṃ ye dhammā’’tiādi vuttaṃ. Tattha kiccatoti pathavīādīnaṃ phassādīnañca rūpārūpadhammānaṃ sandhāraṇasaṅghaṭṭanādikiccato, tesaṃ tesaṃ vā paccayadhammānaṃ taṃtaṃpaccayuppannadhammassa paccayabhāvasaṅkhātakiccato. Lakkhaṇatoti kakkhaḷaphusanādisabhāvato. Sāmaññatoti ruppananamanādito aniccatādito khandhāyatanādito ca. Cutūpapātatoti saṅkhatadhammānaṃ bhaṅgato uppādato ca, samānanirodhato samānuppādato cāti attho. Ettha ca sahacaraṇaṃ samānahetutā samānaphalatā samānabhūmitā samānavisayatā samānārammaṇatāti evamādayopi ca-saddena saṅgahitāti daṭṭhabbaṃ. Sesaṃ uttānatthameva.
ലക്ഖണഹാരവിഭങ്ഗവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Lakkhaṇahāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / നേത്തിപ്പകരണപാളി • Nettippakaraṇapāḷi / ൫. ലക്ഖണഹാരവിഭങ്ഗോ • 5. Lakkhaṇahāravibhaṅgo
ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ഖുദ്ദകനികായ (ടീകാ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / നേത്തിപ്പകരണ-ടീകാ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ൫. ലക്ഖണഹാരവിഭങ്ഗവണ്ണനാ • 5. Lakkhaṇahāravibhaṅgavaṇṇanā
ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ഖുദ്ദകനികായ (ടീകാ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / നേത്തിവിഭാവിനീ • Nettivibhāvinī / ൫. ലക്ഖണഹാരവിഭങ്ഗവിഭാവനാ • 5. Lakkhaṇahāravibhaṅgavibhāvanā