| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / नेत्तिप्पकरणपाळि • Nettippakaraṇapāḷi |
५. लक्खणहारविभङ्गो
5. Lakkhaṇahāravibhaṅgo
२३. तत्थ कतमो लक्खणो हारो? ‘‘वुत्तम्हि एकधम्मे’’ति, अयं लक्खणो हारो। किं लक्खयति? ये धम्मा एकलक्खणा, तेसं धम्मानं एकस्मिं धम्मे वुत्ते अवसिट्ठा धम्मा वुत्ता भवन्ति। यथा किं भवे? यथाह भगवा –
23. Tattha katamo lakkhaṇo hāro? ‘‘Vuttamhi ekadhamme’’ti, ayaṃ lakkhaṇo hāro. Kiṃ lakkhayati? Ye dhammā ekalakkhaṇā, tesaṃ dhammānaṃ ekasmiṃ dhamme vutte avasiṭṭhā dhammā vuttā bhavanti. Yathā kiṃ bhave? Yathāha bhagavā –
‘‘चक्खुं , भिक्खवे, अनवट्ठितं इत्तरं परित्तं पभङ्गु परतो दुक्खं ब्यसनं चलनं 1 कुक्कुळं सङ्खारं 2 वधकं अमित्तमज्झे। इमस्मिं चक्खुस्मिं वुत्ते अवसिट्ठानि अज्झत्तिकानि आयतनानि वुत्तानि भवन्ति। केन कारणेन? सब्बानि हि छ अज्झत्तिकानि आयतनानि वधकट्ठेन एकलक्खणानि। यथा चाह भगवा –
‘‘Cakkhuṃ , bhikkhave, anavaṭṭhitaṃ ittaraṃ parittaṃ pabhaṅgu parato dukkhaṃ byasanaṃ calanaṃ 3 kukkuḷaṃ saṅkhāraṃ 4 vadhakaṃ amittamajjhe. Imasmiṃ cakkhusmiṃ vutte avasiṭṭhāni ajjhattikāni āyatanāni vuttāni bhavanti. Kena kāraṇena? Sabbāni hi cha ajjhattikāni āyatanāni vadhakaṭṭhena ekalakkhaṇāni. Yathā cāha bhagavā –
‘‘अतीते , राध, रूपे अनपेक्खो होहि, अनागतं रूपं मा अभिनन्दि 5, पच्चुप्पन्नस्स रूपस्स निब्बिदाय विरागाय निरोधाय चागाय पटिनिस्सग्गाय पटिपज्ज। इमस्मिं रूपक्खन्धे वुत्ते अवसिट्ठा खन्धा वुत्ता भवन्ति। केन कारणेन? सब्बे हि पञ्चक्खन्धा यमकोवादसुत्ते 6 वधकट्ठेन एकलक्खणा वुत्ता। यथा चाह भगवा –
‘‘Atīte , rādha, rūpe anapekkho hohi, anāgataṃ rūpaṃ mā abhinandi 7, paccuppannassa rūpassa nibbidāya virāgāya nirodhāya cāgāya paṭinissaggāya paṭipajja. Imasmiṃ rūpakkhandhe vutte avasiṭṭhā khandhā vuttā bhavanti. Kena kāraṇena? Sabbe hi pañcakkhandhā yamakovādasutte 8 vadhakaṭṭhena ekalakkhaṇā vuttā. Yathā cāha bhagavā –
अकिच्चं ते न सेवन्ति, किच्चे सातच्चकारिनो’’॥
Akiccaṃ te na sevanti, kicce sātaccakārino’’.
इति कायगताय सतिया वुत्ताय वुत्ता भवन्ति वेदनागता सति चित्तगता धम्मगता च। तथा यं किञ्चि दिट्ठं वा सुतं वा मुतं वाति वुत्ते वुत्तं भवति विञ्ञातं। यथा चाह भगवा –
Iti kāyagatāya satiyā vuttāya vuttā bhavanti vedanāgatā sati cittagatā dhammagatā ca. Tathā yaṃ kiñci diṭṭhaṃ vā sutaṃ vā mutaṃ vāti vutte vuttaṃ bhavati viññātaṃ. Yathā cāha bhagavā –
तस्मातिह त्वं भिक्खु काये कायानुपस्सी विहराहि आतापी सम्पजानो सतिमा विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सं। ‘‘आतापी’’ति वीरियिन्द्रियं, ‘‘सम्पजानो’’ति पञ्ञिन्द्रियं, ‘‘सतिमा’’ति सतिन्द्रियं, ‘‘विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्स’’न्ति समाधिन्द्रियं, एवं काये कायानुपस्सिनो विहरतो चत्तारो सतिपट्ठाना भावनापारिपूरिं गच्छन्ति। केन कारणेन, एकलक्खणत्ता चतुन्नं इन्द्रियानं।
Tasmātiha tvaṃ bhikkhu kāye kāyānupassī viharāhi ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. ‘‘Ātāpī’’ti vīriyindriyaṃ, ‘‘sampajāno’’ti paññindriyaṃ, ‘‘satimā’’ti satindriyaṃ, ‘‘vineyya loke abhijjhādomanassa’’nti samādhindriyaṃ, evaṃ kāye kāyānupassino viharato cattāro satipaṭṭhānā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti. Kena kāraṇena, ekalakkhaṇattā catunnaṃ indriyānaṃ.
२४. चतूसु सतिपट्ठानेसु भावियमानेसु चत्तारो सम्मप्पधाना भावनापारिपूरिं गच्छन्ति, चतूसु सम्मप्पधानेसु भावियमानेसु चत्तारो इद्धिपादा भावियमानेसु पञ्चिन्द्रियानि भावनापारिपूरिं गच्छन्ति, चतूसु इद्धिपादेसु भावनापारिपूरिं गच्छन्ति, पञ्चसु इन्द्रियेसु भावियमानेसु पञ्च बलानि भावनापारिपूरिं गच्छन्ति, पञ्चसु बलेसु भावियमानेसु सत्त बोज्झङ्गा भावनापारिपूरिं गच्छन्ति, सत्तसु बोज्झङ्गेसु भावियमानेसु अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो भावनापारिपूरिं गच्छति, सब्बेव 11 बोधङ्गमा धम्मा बोधिपक्खिया भावनापारिपूरिं गच्छन्ति । केन कारणेन, सब्बे हि बोधङ्गमा बोधिपक्खिया नेय्यानिकलक्खणेन एकलक्खणा, ते एकलक्खणत्ता भावनापारिपूरिं गच्छन्ति।
24. Catūsu satipaṭṭhānesu bhāviyamānesu cattāro sammappadhānā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti, catūsu sammappadhānesu bhāviyamānesu cattāro iddhipādā bhāviyamānesu pañcindriyāni bhāvanāpāripūriṃ gacchanti, catūsu iddhipādesu bhāvanāpāripūriṃ gacchanti, pañcasu indriyesu bhāviyamānesu pañca balāni bhāvanāpāripūriṃ gacchanti, pañcasu balesu bhāviyamānesu satta bojjhaṅgā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti, sattasu bojjhaṅgesu bhāviyamānesu ariyo aṭṭhaṅgiko maggo bhāvanāpāripūriṃ gacchati, sabbeva 12 bodhaṅgamā dhammā bodhipakkhiyā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti . Kena kāraṇena, sabbe hi bodhaṅgamā bodhipakkhiyā neyyānikalakkhaṇena ekalakkhaṇā, te ekalakkhaṇattā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti.
एवं अकुसलापि धम्मा एकलक्खणत्ता पहानं अब्भत्थं गच्छन्ति। चतूसु सतिपट्ठानेसु भावियमानेसु विपल्लासा पहीयन्ति, आहारा चस्स परिञ्ञं गच्छन्ति, उपादानेहि अनुपादानो भवति, योगेहि च विसंयुत्तो भवति, गन्थेहि च विप्पयुत्तो भवति, आसवेहि च अनासवो भवति, ओघेहि च नित्थिण्णो भवति, सल्लेहि च विसल्लो भवति, विञ्ञाणट्ठितियो चस्स परिञ्ञं गच्छन्ति, अगतिगमनेहि न अगतिं गच्छति, एवं अकुसलापि धम्मा एकलक्खणत्ता पहानं अब्भत्थं गच्छन्ति।
Evaṃ akusalāpi dhammā ekalakkhaṇattā pahānaṃ abbhatthaṃ gacchanti. Catūsu satipaṭṭhānesu bhāviyamānesu vipallāsā pahīyanti, āhārā cassa pariññaṃ gacchanti, upādānehi anupādāno bhavati, yogehi ca visaṃyutto bhavati, ganthehi ca vippayutto bhavati, āsavehi ca anāsavo bhavati, oghehi ca nitthiṇṇo bhavati, sallehi ca visallo bhavati, viññāṇaṭṭhitiyo cassa pariññaṃ gacchanti, agatigamanehi na agatiṃ gacchati, evaṃ akusalāpi dhammā ekalakkhaṇattā pahānaṃ abbhatthaṃ gacchanti.
यत्थ वा पन रूपिन्द्रियं देसितं, देसिता तत्थेव रूपधातु रूपक्खन्धो रूपञ्चायतनं। यत्थ वा पन सुखा वेदना देसिता, देसितं तत्थ सुखिन्द्रियं सोमनस्सिन्द्रियं दुक्खसमुदयो च अरियसच्चं। यत्थ वा पन दुक्खा वेदना देसिता, देसितं तत्थ दुक्खिन्द्रियं दोमनस्सिन्द्रियं दुक्खञ्च अरियसच्चं। यत्थ वा पन अदुक्खमसुखा वेदना देसिता, देसितं तत्थ उपेक्खिन्द्रियं सब्बो च पटिच्चसमुप्पादो। केन कारणेन, अदुक्खमसुखाय हि वेदनाय अविज्जा अनुसेति। अविज्जापच्चया सङ्खारा, सङ्खारपच्चया विञ्ञाणं, विञ्ञाणपच्चया नामरूपं, नामरूपपच्चया सळायतनं, सळायतनपच्चया फस्सो, फस्सपच्चया वेदना, वेदनापच्चया तण्हा, तण्हापच्चया उपादानं, उपादानपच्चया भवो, भवपच्चया जाति, जातिपच्चया जरामरणं सोकपरिदेवदुक्खदोमनस्सुपायासा सम्भवन्ति, एवमेतस्स केवलस्स दुक्खक्खन्धस्स समुदयो होति। सो च सरागसदोससमोहसंकिलेसपक्खेन हातब्बो, वीतरागवीतदोसवीतमोहअरियधम्मेहि हातब्बो।
Yattha vā pana rūpindriyaṃ desitaṃ, desitā tattheva rūpadhātu rūpakkhandho rūpañcāyatanaṃ. Yattha vā pana sukhā vedanā desitā, desitaṃ tattha sukhindriyaṃ somanassindriyaṃ dukkhasamudayo ca ariyasaccaṃ. Yattha vā pana dukkhā vedanā desitā, desitaṃ tattha dukkhindriyaṃ domanassindriyaṃ dukkhañca ariyasaccaṃ. Yattha vā pana adukkhamasukhā vedanā desitā, desitaṃ tattha upekkhindriyaṃ sabbo ca paṭiccasamuppādo. Kena kāraṇena, adukkhamasukhāya hi vedanāya avijjā anuseti. Avijjāpaccayā saṅkhārā, saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ, viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ, nāmarūpapaccayā saḷāyatanaṃ, saḷāyatanapaccayā phasso, phassapaccayā vedanā, vedanāpaccayā taṇhā, taṇhāpaccayā upādānaṃ, upādānapaccayā bhavo, bhavapaccayā jāti, jātipaccayā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā sambhavanti, evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti. So ca sarāgasadosasamohasaṃkilesapakkhena hātabbo, vītarāgavītadosavītamohaariyadhammehi hātabbo.
एवं ये धम्मा एकलक्खणा किच्चतो च लक्खणतो च सामञ्ञतो च चुतूपपाततो च, तेसं धम्मानं एकस्मिं धम्मे वुत्ते अवसिट्ठा धम्मा वुत्ता भवन्ति। तेनाह आयस्मा महाकच्चायनो ‘‘वुत्तम्हि एकधम्मे’’ति।
Evaṃ ye dhammā ekalakkhaṇā kiccato ca lakkhaṇato ca sāmaññato ca cutūpapātato ca, tesaṃ dhammānaṃ ekasmiṃ dhamme vutte avasiṭṭhā dhammā vuttā bhavanti. Tenāha āyasmā mahākaccāyano ‘‘vuttamhi ekadhamme’’ti.
नियुत्तो लक्खणो हारो।
Niyutto lakkhaṇo hāro.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / नेत्तिप्पकरण-अट्ठकथा • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ५. लक्खणहारविभङ्गवण्णना • 5. Lakkhaṇahāravibhaṅgavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिप्पकरण-टीका • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ५. लक्खणहारविभङ्गवण्णना • 5. Lakkhaṇahāravibhaṅgavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिविभाविनी • Nettivibhāvinī / ५. लक्खणहारविभङ्गविभावना • 5. Lakkhaṇahāravibhaṅgavibhāvanā
