Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / వినయవినిచ్ఛయ-టీకా • Vinayavinicchaya-ṭīkā |
లక్ఖణకథావణ్ణనా
Lakkhaṇakathāvaṇṇanā
౮౩౭. ఇతోతి సాధారణాసాధారణకథాయ పరం. సబ్బగన్తి సబ్బసిక్ఖాపదసాధారణం. వదతో మేతి వదతో మమ వచనం. నిబోధథాతి నిసామేథ, ఏకగ్గచిత్తా హుత్వా సక్కచ్చం సుణాథాతి అత్థో.
837.Itoti sādhāraṇāsādhāraṇakathāya paraṃ. Sabbaganti sabbasikkhāpadasādhāraṇaṃ. Vadato meti vadato mama vacanaṃ. Nibodhathāti nisāmetha, ekaggacittā hutvā sakkaccaṃ suṇāthāti attho.
౮౩౮-౯. ‘‘విపత్తి ఆపత్తి అనాపత్తీ’’తి పదచ్ఛేదో. ‘‘ఆణత్తి అఙ్గ’’న్తి పదచ్ఛేదో. వజ్జకమ్మపభేదకన్తి వజ్జపభేదకం కమ్మపభేదకం. తికద్వయన్తి కుసలత్తికవేదనాత్తికద్వయం. సబ్బత్థాతి ఇదం పన సత్తరసవిధసబ్బసాధారణలక్ఖణం. సబ్బత్థ సబ్బేసు సిక్ఖాపదేసు.
838-9. ‘‘Vipatti āpatti anāpattī’’ti padacchedo. ‘‘Āṇatti aṅga’’nti padacchedo. Vajjakammapabhedakanti vajjapabhedakaṃ kammapabhedakaṃ. Tikadvayanti kusalattikavedanāttikadvayaṃ. Sabbatthāti idaṃ pana sattarasavidhasabbasādhāraṇalakkhaṇaṃ. Sabbattha sabbesu sikkhāpadesu.
౮౪౦. ఇధ ఇమస్మిం సత్తరసవిధే యం లక్ఖణం పుబ్బే వుత్తనయం, యఞ్చ ఉత్తానం, తం సబ్బం వజ్జేత్వా అత్థజోతనం అత్థప్పకాసనం కరిస్సామీతి యోజనా.
840.Idha imasmiṃ sattarasavidhe yaṃ lakkhaṇaṃ pubbe vuttanayaṃ, yañca uttānaṃ, taṃ sabbaṃ vajjetvā atthajotanaṃ atthappakāsanaṃ karissāmīti yojanā.
౮౪౧. నిదానం నామ రాజగహాదిసిక్ఖాపదపఞ్ఞత్తిట్ఠానభూతాని సత్త నగరాని, తం పుబ్బే దస్సితన్తి అవసిట్ఠాని దస్సేతుమాహ ‘‘పుగ్గలో’’తిఆది. పుగ్గలో నామ కతమో? యం యం భిక్ఖునిం, భిక్ఖుఞ్చ ఆరబ్భ సిక్ఖాపదం పఞ్ఞత్తం, అయం భిక్ఖునీ చ భిక్ఖు చ సిక్ఖాపదపఞ్ఞత్తియా ఆదికమ్మికో పుగ్గలోతి వుచ్చతీతి యోజనా.
841. Nidānaṃ nāma rājagahādisikkhāpadapaññattiṭṭhānabhūtāni satta nagarāni, taṃ pubbe dassitanti avasiṭṭhāni dassetumāha ‘‘puggalo’’tiādi. Puggalo nāma katamo? Yaṃ yaṃ bhikkhuniṃ, bhikkhuñca ārabbha sikkhāpadaṃ paññattaṃ, ayaṃ bhikkhunī ca bhikkhu ca sikkhāpadapaññattiyā ādikammiko puggaloti vuccatīti yojanā.
౮౪౨. ధనియాదయోతి ఆది-సద్దేన సమ్బహులా భిక్ఖూ, వగ్గుముదాతీరియా భిక్ఖూ, సేయ్యసకో, ఉదాయీ, ఆళవకా భిక్ఖూ, ఛన్నో, మేత్తియభూమజకా, దేవదత్తో, అస్సజిపునబ్బసుకా భిక్ఖూ, ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖూ, ఉపనన్దో సక్యపుత్తో, అఞ్ఞతరో భిక్ఖు, హత్థకో సక్యపుత్తో, అనురుద్ధో, సత్తరసవగ్గియా భిక్ఖూ, చూళపన్థకో, బేలట్ఠసీసో, ఆయస్మా ఆనన్దో, సాగతత్థేరో, అరిట్ఠో భిక్ఖు, ఆయస్మా ఆనన్దోతి ఇమే ఏకవీసతి సఙ్గహితా.
842.Dhaniyādayoti ādi-saddena sambahulā bhikkhū, vaggumudātīriyā bhikkhū, seyyasako, udāyī, āḷavakā bhikkhū, channo, mettiyabhūmajakā, devadatto, assajipunabbasukā bhikkhū, chabbaggiyā bhikkhū, upanando sakyaputto, aññataro bhikkhu, hatthako sakyaputto, anuruddho, sattarasavaggiyā bhikkhū, cūḷapanthako, belaṭṭhasīso, āyasmā ānando, sāgatatthero, ariṭṭho bhikkhu, āyasmā ānandoti ime ekavīsati saṅgahitā.
౮౪౩. థుల్లనన్దాదయోతి ఆది-సద్దేన సున్దరీనన్దా, ఛబ్బగ్గియా భిక్ఖునియో, అఞ్ఞతరా భిక్ఖునీ, చణ్డకాళీ, సమ్బహులా భిక్ఖునియో, ద్వే భిక్ఖునియోతి ఛయిమే సఙ్గహితా. సబ్బేతి ఉభయపాతిమోక్ఖే ఆదికమ్మికా సబ్బే పుగ్గలా.
843.Thullanandādayoti ādi-saddena sundarīnandā, chabbaggiyā bhikkhuniyo, aññatarā bhikkhunī, caṇḍakāḷī, sambahulā bhikkhuniyo, dve bhikkhuniyoti chayime saṅgahitā. Sabbeti ubhayapātimokkhe ādikammikā sabbe puggalā.
౮౪౪. వత్థూతి వత్థు నామ సుదిన్నాదినో తస్స తస్సేవ పుగ్గలస్స మేథునాదికస్స చ వత్థునో సబ్బప్పకారేన అజ్ఝాచారో వీతిక్కమో పవుచ్చతీతి యోజనా.
844.Vatthūti vatthu nāma sudinnādino tassa tasseva puggalassa methunādikassa ca vatthuno sabbappakārena ajjhācāro vītikkamo pavuccatīti yojanā.
౮౪౫-౬. కేవలా మూలభూతా పఞ్ఞత్తి. అను చ అనుప్పన్నో చ సబ్బత్థ చ పదేసో చ అన్వనుప్పన్నసబ్బత్థపదేసా, తేయేవ పదాని అన్వనుప్పన్నసబ్బత్థపదేసపదాని, తాని పుబ్బకాని యాసం పఞ్ఞత్తీనం తా అన్వనుప్పన్నసబ్బత్థపదేసపదపుబ్బికా. తథేవ సా పఞ్ఞత్తీతి యోజనా. అనుపఞ్ఞత్తి అనుప్పన్నపఞ్ఞత్తి సబ్బత్థపఞ్ఞత్తి పదేసపఞ్ఞత్తి హోతి. ఏకతో ఉభతో పుబ్బా కథేవ సా పఞ్ఞత్తీతి యోజనా. ఏకతోపదం ఉభతోపదఞ్చ పుబ్బమస్సాతి ఏకతోఉభతోపుబ్బా, ఏకతోపఞ్ఞత్తి ఉభతోపఞ్ఞత్తీతి వుత్తం హోతి.
845-6. Kevalā mūlabhūtā paññatti. Anu ca anuppanno ca sabbattha ca padeso ca anvanuppannasabbatthapadesā, teyeva padāni anvanuppannasabbatthapadesapadāni, tāni pubbakāni yāsaṃ paññattīnaṃ tā anvanuppannasabbatthapadesapadapubbikā. Tatheva sā paññattīti yojanā. Anupaññatti anuppannapaññatti sabbatthapaññatti padesapaññatti hoti. Ekato ubhato pubbā katheva sā paññattīti yojanā. Ekatopadaṃ ubhatopadañca pubbamassāti ekatoubhatopubbā, ekatopaññatti ubhatopaññattīti vuttaṃ hoti.
౮౪౭. తత్థ నవధాసు పఞ్ఞత్తీసు. పఞ్ఞత్తి నామ కతమాతి ఆహ ‘‘యో మేథున’’న్తిఆది. ‘‘యో భిక్ఖు మేథునం ధమ్మం పటిసేవేయ్యా’’తి చ ‘‘యో భిక్ఖు అదిన్నం ఆదియేయ్యా’’తి చ ఏవమాదికా సిక్ఖాపదస్స మూలభూతా పఞ్ఞత్తి హోతీతి యోజనా.
847.Tattha navadhāsu paññattīsu. Paññatti nāma katamāti āha ‘‘yo methuna’’ntiādi. ‘‘Yo bhikkhu methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyyā’’ti ca ‘‘yo bhikkhu adinnaṃ ādiyeyyā’’ti ca evamādikā sikkhāpadassa mūlabhūtā paññatti hotīti yojanā.
౮౪౮. ఇచ్చేవమాదికాతి ఆది-సద్దేన ‘‘సిక్ఖం అపచ్చక్ఖాయ దుబ్బల్యం అనావికత్వా’’తి చ ‘‘గామా వా అరఞ్ఞా వా’’తి చ ఏవమాదీనం సఙ్గహో.
848.Iccevamādikāti ādi-saddena ‘‘sikkhaṃ apaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti ca ‘‘gāmā vā araññā vā’’ti ca evamādīnaṃ saṅgaho.
౮౪౯. వజ్జకే అనుప్పన్నేయేవ పఞ్ఞత్తా అనుప్పన్నపఞ్ఞత్తి, సా అనుప్పన్నపఞ్ఞత్తి.
849. Vajjake anuppanneyeva paññattā anuppannapaññatti, sā anuppannapaññatti.
౮౫౦-౧. గుణఙ్గుణుపాహనసిక్ఖాపదేన సహ చమ్మత్థరణసిక్ఖాపదఞ్చ ధువన్హానం ధువనహానసిక్ఖాపదం, పఞ్చవగ్గేన ఉపసమ్పాదనసిక్ఖాపదఞ్చాతి ఏసా చతుబ్బిధా పఞ్ఞత్తి పదేసపఞ్ఞత్తి నామాతి వుత్తాతి యోజనా. మజ్ఝిమదేసస్మింయేవ హోతీతి మజ్ఝిమదేసస్మింయేవ ఆపత్తికరా హోతి. న అఞ్ఞతోతి న అఞ్ఞత్ర పచ్చన్తిమేసు జనపదేసు దేసన్తరే ఠానే.
850-1. Guṇaṅguṇupāhanasikkhāpadena saha cammattharaṇasikkhāpadañca dhuvanhānaṃ dhuvanahānasikkhāpadaṃ, pañcavaggena upasampādanasikkhāpadañcāti esā catubbidhā paññatti padesapaññatti nāmāti vuttāti yojanā. Majjhimadesasmiṃyeva hotīti majjhimadesasmiṃyeva āpattikarā hoti. Na aññatoti na aññatra paccantimesu janapadesu desantare ṭhāne.
౮౫౨. ఇతోతి చతుబ్బిధపదేసపఞ్ఞత్తితో. ఏత్థాతి ఇమస్మిం పఞ్ఞత్తిభేదే. సాధారణదుకాదికన్తి సాధారణపఞ్ఞత్తి అసాధారణపఞ్ఞత్తి, ఏకతోపఞ్ఞత్తి ఉభతోపఞ్ఞత్తీతి దుకద్వయం. అత్థతో ఏకమేవాతి అత్థతో అఞ్ఞమఞ్ఞసమానమేవ. విపత్తాపత్తానాపత్తివినిచ్ఛయో విత్థారితోతి ఇధ న దస్సితో. అయం పనేత్థ సఙ్ఖేపో – విపత్తీతి సీలఆచారదిట్ఠిఆజీవవిపత్తీనం అఞ్ఞతరా. ఆపత్తీతి పుబ్బపయోగాదివసేన ఆపత్తిభేదో. అనాపత్తీతి అజాననాదివసేన అనాపత్తి.
852.Itoti catubbidhapadesapaññattito. Etthāti imasmiṃ paññattibhede. Sādhāraṇadukādikanti sādhāraṇapaññatti asādhāraṇapaññatti, ekatopaññatti ubhatopaññattīti dukadvayaṃ. Atthato ekamevāti atthato aññamaññasamānameva. Vipattāpattānāpattivinicchayo vitthāritoti idha na dassito. Ayaṃ panettha saṅkhepo – vipattīti sīlaācāradiṭṭhiājīvavipattīnaṃ aññatarā. Āpattīti pubbapayogādivasena āpattibhedo. Anāpattīti ajānanādivasena anāpatti.
౮౫౩. ఆపత్తి పన సాణత్తికాపి హోతి, అనాణత్తికాపి హోతీతి యోజనా. ‘‘ఆణత్తీతి చ నామేసా ఆణాపనా’’తి ఇమినా ఆణత్తి-సద్దస్స సభావసాధారణత్తాతి ఇధాహ.
853. Āpatti pana sāṇattikāpi hoti, anāṇattikāpi hotīti yojanā. ‘‘Āṇattīti ca nāmesā āṇāpanā’’ti iminā āṇatti-saddassa sabhāvasādhāraṇattāti idhāha.
౮౫౪. సబ్బసిక్ఖాపదేసుపి సబ్బాసం ఆపత్తీనం సబ్బో పన అఙ్గభేదోపి విభావినా ఞాతబ్బోతి యోజనా.
854. Sabbasikkhāpadesupi sabbāsaṃ āpattīnaṃ sabbo pana aṅgabhedopi vibhāvinā ñātabboti yojanā.
౮౫౬. ‘‘సా చ అక్రియసముట్ఠానా’’తి పదచ్ఛేదో. కాయేన, వాచాయ వా దసాహబ్భన్తరే అతిరేకచీవరస్స అనధిట్ఠానేన నిస్సగ్గియపాచిత్తియం హోతీతి ‘‘పఠమే కథినే వియా’’తి ఉదాహరణం కతం.
856. ‘‘Sā ca akriyasamuṭṭhānā’’ti padacchedo. Kāyena, vācāya vā dasāhabbhantare atirekacīvarassa anadhiṭṭhānena nissaggiyapācittiyaṃ hotīti ‘‘paṭhame kathine viyā’’ti udāharaṇaṃ kataṃ.
౮౫౭. క్రియాక్రియతో హోతీతి కిరియతో చ అకిరియతో చ హోతి. తత్థ ఉదాహరణమాహ ‘‘చీవరగ్గహణే వియా’’తి. అఞ్ఞాతికాయ భిక్ఖునియా హత్థతో చీవరగ్గహణం క్రియా, పారివత్తకస్స అదానం అక్రియాతి ఏవం కిరియాయ చేవ అకిరియాయ చ ఇమం ఆపజ్జతి.
857.Kriyākriyato hotīti kiriyato ca akiriyato ca hoti. Tattha udāharaṇamāha ‘‘cīvaraggahaṇeviyā’’ti. Aññātikāya bhikkhuniyā hatthato cīvaraggahaṇaṃ kriyā, pārivattakassa adānaṃ akriyāti evaṃ kiriyāya ceva akiriyāya ca imaṃ āpajjati.
౮౫౮. సియా పన కరోన్తస్స అకరోన్తస్సాతి యా పన ఆపత్తి సియా కరోన్తస్స, సియా అకరోన్తస్స హోతి, అయం సియా కిరియతో, సియా అకిరియతో సముట్ఠాతి. సియాతి చ కదాచి-సద్దత్థే నిపాతో. అత్రోదాహరణమాహ ‘‘రూపియోగ్గహణే వియా’’తి. రూపియస్స ఉగ్గహణే, ఉగ్గణ్హాపనే సియా కదాచి కిరియతో సముట్ఠాతి, ఉపనిక్ఖిత్తస్స సాదియనే కాయవాచాహి కాతబ్బస్స అకరణేన కదాచి అకరోన్తస్స హోతీతి.
858.Siyā pana karontassa akarontassāti yā pana āpatti siyā karontassa, siyā akarontassa hoti, ayaṃ siyā kiriyato, siyā akiriyato samuṭṭhāti. Siyāti ca kadāci-saddatthe nipāto. Atrodāharaṇamāha ‘‘rūpiyoggahaṇe viyā’’ti. Rūpiyassa uggahaṇe, uggaṇhāpane siyā kadāci kiriyato samuṭṭhāti, upanikkhittassa sādiyane kāyavācāhi kātabbassa akaraṇena kadāci akarontassa hotīti.
౮౫౯. యా కరోతో అకుబ్బతో, కదాచి కరోన్తస్స చ హోతి, సా ఆపత్తి సియా కిరియాకిరియతో, సియా కిరియతోపి చ హోతీతి యోజనా. ‘‘కుటికారాపత్తి వియా’’తి వత్తబ్బం. సా హి వత్థుం దేసాపేత్వా పమాణాతిక్కన్తం కరోతో కిరియతో సముట్ఠాతి, అదేసాపేత్వా పమాణాతిక్కన్తం, పమాణయుత్తం వా కరోతో కిరియాకిరియతో సముట్ఠాతి.
859. Yā karoto akubbato, kadāci karontassa ca hoti, sā āpatti siyā kiriyākiriyato, siyā kiriyatopi ca hotīti yojanā. ‘‘Kuṭikārāpatti viyā’’ti vattabbaṃ. Sā hi vatthuṃ desāpetvā pamāṇātikkantaṃ karoto kiriyato samuṭṭhāti, adesāpetvā pamāṇātikkantaṃ, pamāṇayuttaṃ vā karoto kiriyākiriyato samuṭṭhāti.
౮౬౧. యతో ఆపత్తితో. అయం ఆపత్తి. సఞ్ఞాయ కరణభూతాయ విమోక్ఖో ఏతాయాతి సఞ్ఞావిమోక్ఖా. ఏత్థ చ వీతిక్కమసఞ్ఞా అవిజ్జమానాపి ఆపత్తియా విముచ్చనస్స సాధకతమట్ఠేన గహితా. యథా వుట్ఠియా అభావేన జాతం దుబ్భిక్ఖం ‘‘వుట్ఠికత’’న్తి వుచ్చతి, ఏవంసమ్పదమిదం వేదితబ్బం. అయం సచిత్తకాపత్తి.
861.Yato āpattito. Ayaṃ āpatti. Saññāya karaṇabhūtāya vimokkho etāyāti saññāvimokkhā. Ettha ca vītikkamasaññā avijjamānāpi āpattiyā vimuccanassa sādhakatamaṭṭhena gahitā. Yathā vuṭṭhiyā abhāvena jātaṃ dubbhikkhaṃ ‘‘vuṭṭhikata’’nti vuccati, evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Ayaṃ sacittakāpatti.
౮౬౨-౪. ఇతరా పన అచిత్తకాపత్తి. వీతిక్కమసఞ్ఞాయ అభావేన నత్థి విమోక్ఖో ఏతాయాతి నోసఞ్ఞావిమోక్ఖా. సుచిత్తేన సవాసనకిలేసప్పహానేన, సకలలోకియలోకుత్తరకుసలసమ్పయోగేన చ సున్దరచిత్తేన భగవతా పకాసితా సబ్బావ ఆపత్తి చిత్తస్స వసేన దువిధా సియున్తి యోజనా. సచిత్తకసముట్ఠానవసేన పనాతి సచిత్తకసముట్ఠానవసేనేవ. సచిత్తకమిస్సకవివజ్జనత్థాయ పన-సద్దో ఏవకారత్థో వుత్తో.
862-4.Itarā pana acittakāpatti. Vītikkamasaññāya abhāvena natthi vimokkho etāyāti nosaññāvimokkhā. Sucittena savāsanakilesappahānena, sakalalokiyalokuttarakusalasampayogena ca sundaracittena bhagavatā pakāsitā sabbāva āpatti cittassa vasena duvidhā siyunti yojanā. Sacittakasamuṭṭhānavasena panāti sacittakasamuṭṭhānavaseneva. Sacittakamissakavivajjanatthāya pana-saddo evakārattho vutto.
యా సచిత్తకేహి వా అచిత్తకమిస్సకసముట్ఠానవసేన వా సముట్ఠాతి, అయం అచిత్తకా.
Yā sacittakehi vā acittakamissakasamuṭṭhānavasena vā samuṭṭhāti, ayaṃ acittakā.
౮౬౫. సువిజ్జేనాతి సోభమానాహి తీహి విజ్జాహి వా అట్ఠహి వా విజ్జాహి సమన్నాగతత్తా సువిజ్జేన. అనవజ్జేనాతి సవాసనకిలేసావజ్జరహితత్తా అనవజ్జేన భగవతా . లోకపణ్ణత్తివజ్జతో లోకపణ్ణత్తివజ్జవసేన సబ్బావ ఆపత్తియో వజ్జవసేన దువిధా దుకా వుత్తాతి యోజనా.
865.Suvijjenāti sobhamānāhi tīhi vijjāhi vā aṭṭhahi vā vijjāhi samannāgatattā suvijjena. Anavajjenāti savāsanakilesāvajjarahitattā anavajjena bhagavatā . Lokapaṇṇattivajjato lokapaṇṇattivajjavasena sabbāva āpattiyo vajjavasena duvidhā dukā vuttāti yojanā.
౮౬౬. యస్సా సచిత్తకే పక్ఖే, చిత్తం అకుసలం సియాతి యస్సా సచిత్తకాచిత్తకసముట్ఠానాయ అచిత్తకాయ సురాపానాదిఆపత్తియా సచిత్తకసముట్ఠానపక్ఖే చిత్తం అకుసలమేవ హోతి, అయం లోకవజ్జా నామాతి అత్థో. యస్సా పన సచిత్తకసముట్ఠానాయ పఠమపారాజికాదిఆపత్తియా చిత్తం అకుసలమేవ హోతి, తస్సా లోకవజ్జతాయ వత్తబ్బమేవ నత్థి. అచిత్తకాపి వా ఆపత్తి సచిత్తకపక్ఖే కుసలచిత్తే సతి లోకవజ్జతాయ సిద్ధాయ అచిత్తకపక్ఖేపి లోకవజ్జో హోతి, కిమఙ్గం పన అకుసలచిత్తేనేవ ఆపజ్జితబ్బాయ ఆపత్తియా లోకవజ్జతాతి సా విసుం న వుత్తా.
866.Yassā sacittake pakkhe, cittaṃ akusalaṃ siyāti yassā sacittakācittakasamuṭṭhānāya acittakāya surāpānādiāpattiyā sacittakasamuṭṭhānapakkhe cittaṃ akusalameva hoti, ayaṃ lokavajjā nāmāti attho. Yassā pana sacittakasamuṭṭhānāya paṭhamapārājikādiāpattiyā cittaṃ akusalameva hoti, tassā lokavajjatāya vattabbameva natthi. Acittakāpi vā āpatti sacittakapakkhe kusalacitte sati lokavajjatāya siddhāya acittakapakkhepi lokavajjo hoti, kimaṅgaṃ pana akusalacitteneva āpajjitabbāya āpattiyā lokavajjatāti sā visuṃ na vuttā.
యస్మా పన పణ్ణత్తివజ్జాయ వత్థువీతిక్కమవజ్జా సియా కుసలం, సియా అబ్యాకతం, తస్మా తస్సా సచిత్తకపక్ఖే చిత్తం కుసలమేవాతి అయం నియమో నత్థీతి ఆహ ‘‘సేసా పణ్ణత్తివజ్జకా’’తి. ‘‘పణ్ణత్తివజ్జకా’’తి ఇమినా చ లక్ఖణేన వత్థువిజాననచిత్తేన సచిత్తకపక్ఖే చిత్తం సియా కుసలం, సియా అకుసలం, సియా అబ్యాకతం, తస్మా తస్సా సచిత్తకపక్ఖే చిత్తం అకుసలమేవాతి అయం నియమో నత్థీతి ఆహ.
Yasmā pana paṇṇattivajjāya vatthuvītikkamavajjā siyā kusalaṃ, siyā abyākataṃ, tasmā tassā sacittakapakkhe cittaṃ kusalamevāti ayaṃ niyamo natthīti āha ‘‘sesā paṇṇattivajjakā’’ti. ‘‘Paṇṇattivajjakā’’ti iminā ca lakkhaṇena vatthuvijānanacittena sacittakapakkhe cittaṃ siyā kusalaṃ, siyā akusalaṃ, siyā abyākataṃ, tasmā tassā sacittakapakkhe cittaṃ akusalamevāti ayaṃ niyamo natthīti āha.
౮౬౭. కాయద్వారేన ఆపజ్జితబ్బా కాయకమ్మం. ఉభయత్థ ఆపజ్జితబ్బా తదుభయం కాయకమ్మం వచీకమ్మం. మనోద్వారే ఆపత్తి నామ నత్థీతి మనోకమ్మం న వుత్తం. ‘‘మనోద్వారే ఆపత్తి నామ నత్థీతి చ ఇదం యేభుయ్యవసేన వుత్తం ఉపనిక్ఖిత్తసాదియనాదీసు మనోద్వారేపి ఆపత్తిసమ్భవతో’’తి ఆచరియా.
867. Kāyadvārena āpajjitabbā kāyakammaṃ. Ubhayattha āpajjitabbā tadubhayaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ. Manodvāre āpatti nāma natthīti manokammaṃ na vuttaṃ. ‘‘Manodvāre āpatti nāma natthīti ca idaṃ yebhuyyavasena vuttaṃ upanikkhittasādiyanādīsu manodvārepi āpattisambhavato’’ti ācariyā.
౮౬౮-౯. కుసలాదితికద్వయన్తి కుసలత్తికఞ్చేవ వేదనాత్తికఞ్చ. ఆపత్తిం ఆపజ్జన్తో కుసలాకుసలచిత్తో, తథా అబ్యాకతచిత్తో వా హుత్వా ఆపజ్జతీతి యోజనా.
868-9.Kusalāditikadvayanti kusalattikañceva vedanāttikañca. Āpattiṃ āpajjanto kusalākusalacitto, tathā abyākatacitto vā hutvā āpajjatīti yojanā.
దుక్ఖాదిసంయుతోతి ఆది-సద్దేన ఉపేక్ఖావేదనాసమఙ్గినో సఙ్గహో. ఏవం సన్తేపి సబ్బసిక్ఖాపదేసు అకుసలచిత్తవసేన ఏకం చిత్తం, కుసలాబ్యాకతవసేన ద్వే చిత్తాని, సబ్బేసం వసేన తీణి చిత్తాని. దుక్ఖవేదనావసేన ఏకా వేదనా, సుఖఉపేక్ఖావసేన ద్వే, సబ్బాసం వసేన తిస్సో వేదనాతి అయమేవ భేదో లబ్భతి, న అఞ్ఞో భేదో.
Dukkhādisaṃyutoti ādi-saddena upekkhāvedanāsamaṅgino saṅgaho. Evaṃ santepi sabbasikkhāpadesu akusalacittavasena ekaṃ cittaṃ, kusalābyākatavasena dve cittāni, sabbesaṃ vasena tīṇi cittāni. Dukkhavedanāvasena ekā vedanā, sukhaupekkhāvasena dve, sabbāsaṃ vasena tisso vedanāti ayameva bhedo labbhati, na añño bhedo.
కుసలత్తికం సచేపి గహితం, న పన సబ్బేసమేవ చిత్తానం వసేన లబ్భతి, అథ ఖో ఆపత్తిసముట్ఠాపకానం బాత్తింసచిత్తానమేవ వసేన లబ్భతి. బాత్తింసేవ హి చిత్తాని ఆపత్తిసముట్ఠాపకాని. ద్వాదస అకుసలాని, అట్ఠ కామావచరకుసలాని, దస కామావచరకిరియచిత్తాని, కుసలతో, కిరియతో చ ద్వే అభిఞ్ఞాచిత్తాని చాతి ఏవం బాత్తింసచిత్తేహి సముట్ఠితాపి ఆపత్తి అకుసలా వా హోతి అబ్యాకతా వా, నత్థి ఆపత్తి కుసలం. యథాహ సమథక్ఖన్ధకే ‘‘ఆపత్తాధికరణం సియా అకుసలం సియా అబ్యాకతం, నత్థి ఆపత్తాధికరణం కుసల’’న్తి (చూళవ॰ ౨౨౨; పరి॰ ౩౦౩). అయం పన పాఠో పణ్ణత్తివజ్జంయేవ సన్ధాయ వుత్తో, న లోకవజ్జం. యస్మిఞ్హి పథవిఖణనభూతగామపాతబ్యతాదికే ఆపత్తాధికరణే కుసలచిత్తం అఙ్గం హోతి, తస్మిఞ్చ సతి న సక్కా వత్తుం ‘‘నత్థి ఆపత్తాధికరణం కుసల’’న్తి. తస్మా నయిదం అఙ్గపహోనకచిత్తం సన్ధాయ వుత్తం. యం తావ ఆపత్తాధికరణం లోకవజ్జం, తం ఏకన్తతో అకుసలమేవ. తత్థ ‘‘సియా అకుసల’’న్తి వికప్పో నత్థి. యం పన పణ్ణత్తివజ్జం, తం యస్మా సఞ్చిచ్చ ‘‘ఇమం ఆపత్తిం వీతిక్కమామీ’’తి వీతిక్కమన్తస్సేవ అకుసలం హోతి, అసఞ్చిచ్చ పన కిఞ్చి అజానన్తస్స సహసేయ్యాదివసేన ఆపజ్జనతో అబ్యాకతం హోతి, తస్మా తత్థ సఞ్చిచ్చాసఞ్చిచ్చవసేన ఇమం వికప్పభావం సన్ధాయ ఇదం వుత్తం ‘‘ఆపత్తాధికరణం సియా అకుసలం సియా అబ్యాకతం, నత్థి ఆపత్తాధికరణం కుసల’’న్తి. సచే పన ‘‘యం కుసలచిత్తో ఆపజ్జతి, ఇదం వుచ్చతి ఆపత్తాధికరణం కుసల’’న్తి వదేయ్య, అచిత్తకానం ఏళకలోమపదసోధమ్మాదిసముట్ఠానానమ్పి కుసలచిత్తం ఆపజ్జేయ్య, న చ తత్థ విజ్జమానమ్పి కుసలచిత్తం ఆపత్తియా అఙ్గం, కాయవచీవిఞ్ఞత్తివసేన పన చలితపవత్తానం కాయవాచానం అఞ్ఞతరమేవ అఙ్గం, తఞ్చ రూపక్ఖన్ధపరియాపన్నత్తా అబ్యాకతన్తి.
Kusalattikaṃ sacepi gahitaṃ, na pana sabbesameva cittānaṃ vasena labbhati, atha kho āpattisamuṭṭhāpakānaṃ bāttiṃsacittānameva vasena labbhati. Bāttiṃseva hi cittāni āpattisamuṭṭhāpakāni. Dvādasa akusalāni, aṭṭha kāmāvacarakusalāni, dasa kāmāvacarakiriyacittāni, kusalato, kiriyato ca dve abhiññācittāni cāti evaṃ bāttiṃsacittehi samuṭṭhitāpi āpatti akusalā vā hoti abyākatā vā, natthi āpatti kusalaṃ. Yathāha samathakkhandhake ‘‘āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalaṃ siyā abyākataṃ, natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti (cūḷava. 222; pari. 303). Ayaṃ pana pāṭho paṇṇattivajjaṃyeva sandhāya vutto, na lokavajjaṃ. Yasmiñhi pathavikhaṇanabhūtagāmapātabyatādike āpattādhikaraṇe kusalacittaṃ aṅgaṃ hoti, tasmiñca sati na sakkā vattuṃ ‘‘natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti. Tasmā nayidaṃ aṅgapahonakacittaṃ sandhāya vuttaṃ. Yaṃ tāva āpattādhikaraṇaṃ lokavajjaṃ, taṃ ekantato akusalameva. Tattha ‘‘siyā akusala’’nti vikappo natthi. Yaṃ pana paṇṇattivajjaṃ, taṃ yasmā sañcicca ‘‘imaṃ āpattiṃ vītikkamāmī’’ti vītikkamantasseva akusalaṃ hoti, asañcicca pana kiñci ajānantassa sahaseyyādivasena āpajjanato abyākataṃ hoti, tasmā tattha sañciccāsañciccavasena imaṃ vikappabhāvaṃ sandhāya idaṃ vuttaṃ ‘‘āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalaṃ siyā abyākataṃ, natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti. Sace pana ‘‘yaṃ kusalacitto āpajjati, idaṃ vuccati āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti vadeyya, acittakānaṃ eḷakalomapadasodhammādisamuṭṭhānānampi kusalacittaṃ āpajjeyya, na ca tattha vijjamānampi kusalacittaṃ āpattiyā aṅgaṃ, kāyavacīviññattivasena pana calitapavattānaṃ kāyavācānaṃ aññatarameva aṅgaṃ, tañca rūpakkhandhapariyāpannattā abyākatanti.
౮౭౦. ఇదం తు లక్ఖణన్తి ఇదం నిదానాదిసాధారణవినిచ్ఛయలక్ఖణం.
870.Idaṃ tu lakkhaṇanti idaṃ nidānādisādhāraṇavinicchayalakkhaṇaṃ.
౮౭౧. ‘‘తరు’’న్తిఆదిగాథా పుబ్బే వుత్తత్థావ. అయం పన విసేసో – తత్థ ‘‘ద్వయఙ్కుర’’న్తి వుత్తం, ఇధ ‘‘చతుస్సిఖ’’న్తి. తత్థ ‘‘ద్వయఙ్కుర’’న్తి లోకవజ్జపణ్ణత్తివజ్జానం గహణం , ఇధ చతుస్సిఖన్తి చతున్నం విపత్తీనం. చత్తారో సీఖా అఙ్కురా ఏతస్సాతి విగ్గహో. తత్థ విపత్తి ‘‘సత్తఫల’’న్తి సత్తఫలేసు అన్తోగధా, ఇధ విపత్తిట్ఠానే వజ్జం గహేత్వా సత్తఫలాని.
871.‘‘Taru’’ntiādigāthā pubbe vuttatthāva. Ayaṃ pana viseso – tattha ‘‘dvayaṅkura’’nti vuttaṃ, idha ‘‘catussikha’’nti. Tattha ‘‘dvayaṅkura’’nti lokavajjapaṇṇattivajjānaṃ gahaṇaṃ , idha catussikhanti catunnaṃ vipattīnaṃ. Cattāro sīkhā aṅkurā etassāti viggaho. Tattha vipatti ‘‘sattaphala’’nti sattaphalesu antogadhā, idha vipattiṭṭhāne vajjaṃ gahetvā sattaphalāni.
౮౭౨. అనుత్తరతం గతం అత్తనా ఉత్తరస్స ఉత్తమస్స కస్సచి అవిజ్జమానత్తా ఇమం ఉత్తరం ఉత్తరం నామ పకరణం యో థేరనవమజ్ఝిమేసు అఞ్ఞతరో పరియాపుణాతి పాఠస్స పగుణవాచుగ్గతకరణేన అధీయతి, పరిపుచ్ఛతి అత్థఞ్చ అత్థవణ్ణనం సుత్వా సక్కచ్చం ఉగ్గహేత్వా మనసా పేక్ఖిత్వా పఞ్ఞాయ సుప్పటివిజ్ఝిత్వా ధారేతి, సో చ భిక్ఖు చ-సద్దేన ఏవమేవ వినయవినిచ్ఛయే యో భిక్ఖు యుత్తో, సో చ కాయవాచవినయే కాయవాచావీతిక్కమానం వినయనే సంవరణే వినయే వినయపిటకే అనుత్తరతం ఉపయాతి అత్తనో ఉత్తరితరస్స అవిజ్జమానతం ఉపగచ్ఛతి. ఏత్థ కారణమాహ ‘‘ఉత్తరతో’’తి, పగుణవాచుగ్గతకరణేన అధీతేన అత్థవణ్ణనం సుత్వా ధారణేన సుట్ఠు ధారితేన ఇమినా ఉత్తరపకరణేన హేతుభూతేనాతి అత్థో.
872.Anuttarataṃ gataṃ attanā uttarassa uttamassa kassaci avijjamānattā imaṃ uttaraṃ uttaraṃ nāma pakaraṇaṃ yo theranavamajjhimesu aññataro pariyāpuṇāti pāṭhassa paguṇavācuggatakaraṇena adhīyati, paripucchati atthañca atthavaṇṇanaṃ sutvā sakkaccaṃ uggahetvā manasā pekkhitvā paññāya suppaṭivijjhitvā dhāreti, so ca bhikkhu ca-saddena evameva vinayavinicchaye yo bhikkhu yutto, so ca kāyavācavinaye kāyavācāvītikkamānaṃ vinayane saṃvaraṇe vinaye vinayapiṭake anuttarataṃ upayāti attano uttaritarassa avijjamānataṃ upagacchati. Ettha kāraṇamāha ‘‘uttarato’’ti, paguṇavācuggatakaraṇena adhītena atthavaṇṇanaṃ sutvā dhāraṇena suṭṭhu dhāritena iminā uttarapakaraṇena hetubhūtenāti attho.
ఇతి ఉత్తరే లీనత్థపకాసనియా
Iti uttare līnatthapakāsaniyā
లక్ఖణకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Lakkhaṇakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.