Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဝိနယဝိနိစ္ဆယ-ဋီကာ • Vinayavinicchaya-ṭīkā |
လက္ခဏကထာဝဏ္ဏနာ
Lakkhaṇakathāvaṇṇanā
၈၃၇. ဣတောတိ သာဓာရဏာသာဓာရဏကထာယ ပရံ။ သဗ္ဗဂန္တိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒသာဓာရဏံ။ ဝဒတော မေတိ ဝဒတော မမ ဝစနံ။ နိဗောဓထာတိ နိသာမေထ, ဧကဂ္ဂစိတ္တာ ဟုတ္ဝာ သက္ကစ္စံ သုဏာထာတိ အတ္ထော။
837.Itoti sādhāraṇāsādhāraṇakathāya paraṃ. Sabbaganti sabbasikkhāpadasādhāraṇaṃ. Vadato meti vadato mama vacanaṃ. Nibodhathāti nisāmetha, ekaggacittā hutvā sakkaccaṃ suṇāthāti attho.
၈၃၈-၉. ‘‘ဝိပတ္တိ အာပတ္တိ အနာပတ္တီ’’တိ ပဒစ္ဆေဒော။ ‘‘အာဏတ္တိ အင္ဂ’’န္တိ ပဒစ္ဆေဒော။ ဝဇ္ဇကမ္မပဘေဒကန္တိ ဝဇ္ဇပဘေဒကံ ကမ္မပဘေဒကံ။ တိကဒ္ဝယန္တိ ကုသလတ္တိကဝေဒနာတ္တိကဒ္ဝယံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဣဒံ ပန သတ္တရသဝိဓသဗ္ဗသာဓာရဏလက္ခဏံ။ သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗေသု သိက္ခာပဒေသု။
838-9. ‘‘Vipatti āpatti anāpattī’’ti padacchedo. ‘‘Āṇatti aṅga’’nti padacchedo. Vajjakammapabhedakanti vajjapabhedakaṃ kammapabhedakaṃ. Tikadvayanti kusalattikavedanāttikadvayaṃ. Sabbatthāti idaṃ pana sattarasavidhasabbasādhāraṇalakkhaṇaṃ. Sabbattha sabbesu sikkhāpadesu.
၈၄၀. ဣဓ ဣမသ္မိံ သတ္တရသဝိဓေ ယံ လက္ခဏံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယံ, ယဉ္စ ဥတ္တာနံ, တံ သဗ္ဗံ ဝဇ္ဇေတ္ဝာ အတ္ထဇောတနံ အတ္ထပ္ပကာသနံ ကရိသ္သာမီတိ ယောဇနာ။
840.Idha imasmiṃ sattarasavidhe yaṃ lakkhaṇaṃ pubbe vuttanayaṃ, yañca uttānaṃ, taṃ sabbaṃ vajjetvā atthajotanaṃ atthappakāsanaṃ karissāmīti yojanā.
၈၄၁. နိဒာနံ နာမ ရာဇဂဟာဒိသိက္ခာပဒပညတ္တိဋ္ဌာနဘူတာနိ သတ္တ နဂရာနိ, တံ ပုဗ္ဗေ ဒသ္သိတန္တိ အဝသိဋ္ဌာနိ ဒသ္သေတုမာဟ ‘‘ပုဂ္ဂလော’’တိအာဒိ။ ပုဂ္ဂလော နာမ ကတမော? ယံ ယံ ဘိက္ခုနိံ, ဘိက္ခုဉ္စ အာရဗ္ဘ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ, အယံ ဘိက္ခုနီ စ ဘိက္ခု စ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ အာဒိကမ္မိကော ပုဂ္ဂလောတိ ဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။
841. Nidānaṃ nāma rājagahādisikkhāpadapaññattiṭṭhānabhūtāni satta nagarāni, taṃ pubbe dassitanti avasiṭṭhāni dassetumāha ‘‘puggalo’’tiādi. Puggalo nāma katamo? Yaṃ yaṃ bhikkhuniṃ, bhikkhuñca ārabbha sikkhāpadaṃ paññattaṃ, ayaṃ bhikkhunī ca bhikkhu ca sikkhāpadapaññattiyā ādikammiko puggaloti vuccatīti yojanā.
၈၄၂. ဓနိယာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ, ဝဂ္ဂုမုဒာတီရိယာ ဘိက္ခူ, သေယ္ယသကော, ဥဒာယီ, အာဠဝကာ ဘိက္ခူ, ဆန္နော, မေတ္တိယဘူမဇကာ, ဒေဝဒတ္တော, အသ္သဇိပုနဗ္ဗသုကာ ဘိက္ခူ, ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ, ဥပနန္ဒော သက္ယပုတ္တော, အညတရော ဘိက္ခု, ဟတ္ထကော သက္ယပုတ္တော, အနုရုဒ္ဓော, သတ္တရသဝဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ, စူဠပန္ထကော, ဗေလဋ္ဌသီသော, အာယသ္မာ အာနန္ဒော, သာဂတတ္ထေရော, အရိဋ္ဌော ဘိက္ခု, အာယသ္မာ အာနန္ဒောတိ ဣမေ ဧကဝီသတိ သင္ဂဟိတာ။
842.Dhaniyādayoti ādi-saddena sambahulā bhikkhū, vaggumudātīriyā bhikkhū, seyyasako, udāyī, āḷavakā bhikkhū, channo, mettiyabhūmajakā, devadatto, assajipunabbasukā bhikkhū, chabbaggiyā bhikkhū, upanando sakyaputto, aññataro bhikkhu, hatthako sakyaputto, anuruddho, sattarasavaggiyā bhikkhū, cūḷapanthako, belaṭṭhasīso, āyasmā ānando, sāgatatthero, ariṭṭho bhikkhu, āyasmā ānandoti ime ekavīsati saṅgahitā.
၈၄၃. ထုလ္လနန္ဒာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သုန္ဒရီနန္ဒာ, ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခုနိယော, အညတရာ ဘိက္ခုနီ, စဏ္ဍကာဠီ, သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခုနိယော, ဒ္ဝေ ဘိက္ခုနိယောတိ ဆယိမေ သင္ဂဟိတာ။ သဗ္ဗေတိ ဥဘယပာတိမောက္ခေ အာဒိကမ္မိကာ သဗ္ဗေ ပုဂ္ဂလာ။
843.Thullanandādayoti ādi-saddena sundarīnandā, chabbaggiyā bhikkhuniyo, aññatarā bhikkhunī, caṇḍakāḷī, sambahulā bhikkhuniyo, dve bhikkhuniyoti chayime saṅgahitā. Sabbeti ubhayapātimokkhe ādikammikā sabbe puggalā.
၈၄၄. ဝတ္ထူတိ ဝတ္ထု နာမ သုဒိန္နာဒိနော တသ္သ တသ္သေဝ ပုဂ္ဂလသ္သ မေထုနာဒိကသ္သ စ ဝတ္ထုနော သဗ္ဗပ္ပကာရေန အဇ္ဈာစာရော ဝီတိက္ကမော ပဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။
844.Vatthūti vatthu nāma sudinnādino tassa tasseva puggalassa methunādikassa ca vatthuno sabbappakārena ajjhācāro vītikkamo pavuccatīti yojanā.
၈၄၅-၆. ကေဝလာ မူလဘူတာ ပညတ္တိ။ အနု စ အနုပ္ပန္နော စ သဗ္ဗတ္ထ စ ပဒေသော စ အန္ဝနုပ္ပန္နသဗ္ဗတ္ထပဒေသာ, တေယေဝ ပဒာနိ အန္ဝနုပ္ပန္နသဗ္ဗတ္ထပဒေသပဒာနိ, တာနိ ပုဗ္ဗကာနိ ယာသံ ပညတ္တီနံ တာ အန္ဝနုပ္ပန္နသဗ္ဗတ္ထပဒေသပဒပုဗ္ဗိကာ။ တထေဝ သာ ပညတ္တီတိ ယောဇနာ။ အနုပညတ္တိ အနုပ္ပန္နပညတ္တိ သဗ္ဗတ္ထပညတ္တိ ပဒေသပညတ္တိ ဟောတိ။ ဧကတော ဥဘတော ပုဗ္ဗာ ကထေဝ သာ ပညတ္တီတိ ယောဇနာ။ ဧကတောပဒံ ဥဘတောပဒဉ္စ ပုဗ္ဗမသ္သာတိ ဧကတောဥဘတောပုဗ္ဗာ, ဧကတောပညတ္တိ ဥဘတောပညတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
845-6. Kevalā mūlabhūtā paññatti. Anu ca anuppanno ca sabbattha ca padeso ca anvanuppannasabbatthapadesā, teyeva padāni anvanuppannasabbatthapadesapadāni, tāni pubbakāni yāsaṃ paññattīnaṃ tā anvanuppannasabbatthapadesapadapubbikā. Tatheva sā paññattīti yojanā. Anupaññatti anuppannapaññatti sabbatthapaññatti padesapaññatti hoti. Ekato ubhato pubbā katheva sā paññattīti yojanā. Ekatopadaṃ ubhatopadañca pubbamassāti ekatoubhatopubbā, ekatopaññatti ubhatopaññattīti vuttaṃ hoti.
၈၄၇. တတ္ထ နဝဓာသု ပညတ္တီသု။ ပညတ္တိ နာမ ကတမာတိ အာဟ ‘‘ယော မေထုန’’န္တိအာဒိ။ ‘‘ယော ဘိက္ခု မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယ္ယာ’’တိ စ ‘‘ယော ဘိက္ခု အဒိန္နံ အာဒိယေယ္ယာ’’တိ စ ဧဝမာဒိကာ သိက္ခာပဒသ္သ မူလဘူတာ ပညတ္တိ ဟောတီတိ ယောဇနာ။
847.Tattha navadhāsu paññattīsu. Paññatti nāma katamāti āha ‘‘yo methuna’’ntiādi. ‘‘Yo bhikkhu methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyyā’’ti ca ‘‘yo bhikkhu adinnaṃ ādiyeyyā’’ti ca evamādikā sikkhāpadassa mūlabhūtā paññatti hotīti yojanā.
၈၄၈. ဣစ္စေဝမာဒိကာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလ္ယံ အနာဝိကတ္ဝာ’’တိ စ ‘‘ဂာမာ ဝာ အရညာ ဝာ’’တိ စ ဧဝမာဒီနံ သင္ဂဟော။
848.Iccevamādikāti ādi-saddena ‘‘sikkhaṃ apaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti ca ‘‘gāmā vā araññā vā’’ti ca evamādīnaṃ saṅgaho.
၈၄၉. ဝဇ္ဇကေ အနုပ္ပန္နေယေဝ ပညတ္တာ အနုပ္ပန္နပညတ္တိ, သာ အနုပ္ပန္နပညတ္တိ။
849. Vajjake anuppanneyeva paññattā anuppannapaññatti, sā anuppannapaññatti.
၈၅၀-၁. ဂုဏင္ဂုဏုပာဟနသိက္ခာပဒေန သဟ စမ္မတ္ထရဏသိက္ခာပဒဉ္စ ဓုဝန္ဟာနံ ဓုဝနဟာနသိက္ခာပဒံ, ပဉ္စဝဂ္ဂေန ဥပသမ္ပာဒနသိက္ခာပဒဉ္စာတိ ဧသာ စတုဗ္ဗိဓာ ပညတ္တိ ပဒေသပညတ္တိ နာမာတိ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။ မဇ္ဈိမဒေသသ္မိံယေဝ ဟောတီတိ မဇ္ဈိမဒေသသ္မိံယေဝ အာပတ္တိကရာ ဟောတိ။ န အညတောတိ န အညတ္ရ ပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု ဒေသန္တရေ ဌာနေ။
850-1. Guṇaṅguṇupāhanasikkhāpadena saha cammattharaṇasikkhāpadañca dhuvanhānaṃ dhuvanahānasikkhāpadaṃ, pañcavaggena upasampādanasikkhāpadañcāti esā catubbidhā paññatti padesapaññatti nāmāti vuttāti yojanā. Majjhimadesasmiṃyeva hotīti majjhimadesasmiṃyeva āpattikarā hoti. Na aññatoti na aññatra paccantimesu janapadesu desantare ṭhāne.
၈၅၂. ဣတောတိ စတုဗ္ဗိဓပဒေသပညတ္တိတော။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ ပညတ္တိဘေဒေ။ သာဓာရဏဒုကာဒိကန္တိ သာဓာရဏပညတ္တိ အသာဓာရဏပညတ္တိ, ဧကတောပညတ္တိ ဥဘတောပညတ္တီတိ ဒုကဒ္ဝယံ။ အတ္ထတော ဧကမေဝာတိ အတ္ထတော အညမညသမာနမေဝ။ ဝိပတ္တာပတ္တာနာပတ္တိဝိနိစ္ဆယော ဝိတ္ထာရိတောတိ ဣဓ န ဒသ္သိတော။ အယံ ပနေတ္ထ သင္ခေပော – ဝိပတ္တီတိ သီလအာစာရဒိဋ္ဌိအာဇီဝဝိပတ္တီနံ အညတရာ။ အာပတ္တီတိ ပုဗ္ဗပယောဂာဒိဝသေန အာပတ္တိဘေဒော။ အနာပတ္တီတိ အဇာနနာဒိဝသေန အနာပတ္တိ။
852.Itoti catubbidhapadesapaññattito. Etthāti imasmiṃ paññattibhede. Sādhāraṇadukādikanti sādhāraṇapaññatti asādhāraṇapaññatti, ekatopaññatti ubhatopaññattīti dukadvayaṃ. Atthato ekamevāti atthato aññamaññasamānameva. Vipattāpattānāpattivinicchayo vitthāritoti idha na dassito. Ayaṃ panettha saṅkhepo – vipattīti sīlaācāradiṭṭhiājīvavipattīnaṃ aññatarā. Āpattīti pubbapayogādivasena āpattibhedo. Anāpattīti ajānanādivasena anāpatti.
၈၅၃. အာပတ္တိ ပန သာဏတ္တိကာပိ ဟောတိ, အနာဏတ္တိကာပိ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘အာဏတ္တီတိ စ နာမေသာ အာဏာပနာ’’တိ ဣမိနာ အာဏတ္တိ-သဒ္ဒသ္သ သဘာဝသာဓာရဏတ္တာတိ ဣဓာဟ။
853. Āpatti pana sāṇattikāpi hoti, anāṇattikāpi hotīti yojanā. ‘‘Āṇattīti ca nāmesā āṇāpanā’’ti iminā āṇatti-saddassa sabhāvasādhāraṇattāti idhāha.
၈၅၄. သဗ္ဗသိက္ခာပဒေသုပိ သဗ္ဗာသံ အာပတ္တီနံ သဗ္ဗော ပန အင္ဂဘေဒောပိ ဝိဘာဝိနာ ဉာတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။
854. Sabbasikkhāpadesupi sabbāsaṃ āpattīnaṃ sabbo pana aṅgabhedopi vibhāvinā ñātabboti yojanā.
၈၅၆. ‘‘သာ စ အက္ရိယသမုဋ္ဌာနာ’’တိ ပဒစ္ဆေဒော။ ကာယေန, ဝာစာယ ဝာ ဒသာဟဗ္ဘန္တရေ အတိရေကစီဝရသ္သ အနဓိဋ္ဌာနေန နိသ္သဂ္ဂိယပာစိတ္တိယံ ဟောတီတိ ‘‘ပဌမေ ကထိနေ ဝိယာ’’တိ ဥဒာဟရဏံ ကတံ။
856. ‘‘Sā ca akriyasamuṭṭhānā’’ti padacchedo. Kāyena, vācāya vā dasāhabbhantare atirekacīvarassa anadhiṭṭhānena nissaggiyapācittiyaṃ hotīti ‘‘paṭhame kathine viyā’’ti udāharaṇaṃ kataṃ.
၈၅၇. က္ရိယာက္ရိယတော ဟောတီတိ ကိရိယတော စ အကိရိယတော စ ဟောတိ။ တတ္ထ ဥဒာဟရဏမာဟ ‘‘စီဝရဂ္ဂဟဏေ ဝိယာ’’တိ။ အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ ဟတ္ထတော စီဝရဂ္ဂဟဏံ က္ရိယာ, ပာရိဝတ္တကသ္သ အဒာနံ အက္ရိယာတိ ဧဝံ ကိရိယာယ စေဝ အကိရိယာယ စ ဣမံ အာပဇ္ဇတိ။
857.Kriyākriyato hotīti kiriyato ca akiriyato ca hoti. Tattha udāharaṇamāha ‘‘cīvaraggahaṇeviyā’’ti. Aññātikāya bhikkhuniyā hatthato cīvaraggahaṇaṃ kriyā, pārivattakassa adānaṃ akriyāti evaṃ kiriyāya ceva akiriyāya ca imaṃ āpajjati.
၈၅၈. သိယာ ပန ကရောန္တသ္သ အကရောန္တသ္သာတိ ယာ ပန အာပတ္တိ သိယာ ကရောန္တသ္သ, သိယာ အကရောန္တသ္သ ဟောတိ, အယံ သိယာ ကိရိယတော, သိယာ အကိရိယတော သမုဋ္ဌာတိ။ သိယာတိ စ ကဒာစိ-သဒ္ဒတ္ထေ နိပာတော။ အတ္ရောဒာဟရဏမာဟ ‘‘ရူပိယောဂ္ဂဟဏေ ဝိယာ’’တိ။ ရူပိယသ္သ ဥဂ္ဂဟဏေ, ဥဂ္ဂဏ္ဟာပနေ သိယာ ကဒာစိ ကိရိယတော သမုဋ္ဌာတိ, ဥပနိက္ခိတ္တသ္သ သာဒိယနေ ကာယဝာစာဟိ ကာတဗ္ဗသ္သ အကရဏေန ကဒာစိ အကရောန္တသ္သ ဟောတီတိ။
858.Siyā pana karontassa akarontassāti yā pana āpatti siyā karontassa, siyā akarontassa hoti, ayaṃ siyā kiriyato, siyā akiriyato samuṭṭhāti. Siyāti ca kadāci-saddatthe nipāto. Atrodāharaṇamāha ‘‘rūpiyoggahaṇe viyā’’ti. Rūpiyassa uggahaṇe, uggaṇhāpane siyā kadāci kiriyato samuṭṭhāti, upanikkhittassa sādiyane kāyavācāhi kātabbassa akaraṇena kadāci akarontassa hotīti.
၈၅၉. ယာ ကရောတော အကုဗ္ဗတော, ကဒာစိ ကရောန္တသ္သ စ ဟောတိ, သာ အာပတ္တိ သိယာ ကိရိယာကိရိယတော, သိယာ ကိရိယတောပိ စ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ကုဋိကာရာပတ္တိ ဝိယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သာ ဟိ ဝတ္ထုံ ဒေသာပေတ္ဝာ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ကရောတော ကိရိယတော သမုဋ္ဌာတိ, အဒေသာပေတ္ဝာ ပမာဏာတိက္ကန္တံ, ပမာဏယုတ္တံ ဝာ ကရောတော ကိရိယာကိရိယတော သမုဋ္ဌာတိ။
859. Yā karoto akubbato, kadāci karontassa ca hoti, sā āpatti siyā kiriyākiriyato, siyā kiriyatopi ca hotīti yojanā. ‘‘Kuṭikārāpatti viyā’’ti vattabbaṃ. Sā hi vatthuṃ desāpetvā pamāṇātikkantaṃ karoto kiriyato samuṭṭhāti, adesāpetvā pamāṇātikkantaṃ, pamāṇayuttaṃ vā karoto kiriyākiriyato samuṭṭhāti.
၈၆၁. ယတော အာပတ္တိတော။ အယံ အာပတ္တိ။ သညာယ ကရဏဘူတာယ ဝိမောက္ခော ဧတာယာတိ သညာဝိမောက္ခာ။ ဧတ္ထ စ ဝီတိက္ကမသညာ အဝိဇ္ဇမာနာပိ အာပတ္တိယာ ဝိမုစ္စနသ္သ သာဓကတမဋ္ဌေန ဂဟိတာ။ ယထာ ဝုဋ္ဌိယာ အဘာဝေန ဇာတံ ဒုဗ္ဘိက္ခံ ‘‘ဝုဋ္ဌိကတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ သစိတ္တကာပတ္တိ။
861.Yato āpattito. Ayaṃ āpatti. Saññāya karaṇabhūtāya vimokkho etāyāti saññāvimokkhā. Ettha ca vītikkamasaññā avijjamānāpi āpattiyā vimuccanassa sādhakatamaṭṭhena gahitā. Yathā vuṭṭhiyā abhāvena jātaṃ dubbhikkhaṃ ‘‘vuṭṭhikata’’nti vuccati, evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Ayaṃ sacittakāpatti.
၈၆၂-၄. ဣတရာ ပန အစိတ္တကာပတ္တိ။ ဝီတိက္ကမသညာယ အဘာဝေန နတ္ထိ ဝိမောက္ခော ဧတာယာတိ နောသညာဝိမောက္ခာ။ သုစိတ္တေန သဝာသနကိလေသပ္ပဟာနေန, သကလလောကိယလောကုတ္တရကုသလသမ္ပယောဂေန စ သုန္ဒရစိတ္တေန ဘဂဝတာ ပကာသိတာ သဗ္ဗာဝ အာပတ္တိ စိတ္တသ္သ ဝသေန ဒုဝိဓာ သိယုန္တိ ယောဇနာ။ သစိတ္တကသမုဋ္ဌာနဝသေန ပနာတိ သစိတ္တကသမုဋ္ဌာနဝသေနေဝ။ သစိတ္တကမိသ္သကဝိဝဇ္ဇနတ္ထာယ ပန-သဒ္ဒော ဧဝကာရတ္ထော ဝုတ္တော။
862-4.Itarā pana acittakāpatti. Vītikkamasaññāya abhāvena natthi vimokkho etāyāti nosaññāvimokkhā. Sucittena savāsanakilesappahānena, sakalalokiyalokuttarakusalasampayogena ca sundaracittena bhagavatā pakāsitā sabbāva āpatti cittassa vasena duvidhā siyunti yojanā. Sacittakasamuṭṭhānavasena panāti sacittakasamuṭṭhānavaseneva. Sacittakamissakavivajjanatthāya pana-saddo evakārattho vutto.
ယာ သစိတ္တကေဟိ ဝာ အစိတ္တကမိသ္သကသမုဋ္ဌာနဝသေန ဝာ သမုဋ္ဌာတိ, အယံ အစိတ္တကာ။
Yā sacittakehi vā acittakamissakasamuṭṭhānavasena vā samuṭṭhāti, ayaṃ acittakā.
၈၆၅. သုဝိဇ္ဇေနာတိ သောဘမာနာဟိ တီဟိ ဝိဇ္ဇာဟိ ဝာ အဋ္ဌဟိ ဝာ ဝိဇ္ဇာဟိ သမန္နာဂတတ္တာ သုဝိဇ္ဇေန။ အနဝဇ္ဇေနာတိ သဝာသနကိလေသာဝဇ္ဇရဟိတတ္တာ အနဝဇ္ဇေန ဘဂဝတာ ။ လောကပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇတော လောကပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇဝသေန သဗ္ဗာဝ အာပတ္တိယော ဝဇ္ဇဝသေန ဒုဝိဓာ ဒုကာ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။
865.Suvijjenāti sobhamānāhi tīhi vijjāhi vā aṭṭhahi vā vijjāhi samannāgatattā suvijjena. Anavajjenāti savāsanakilesāvajjarahitattā anavajjena bhagavatā . Lokapaṇṇattivajjato lokapaṇṇattivajjavasena sabbāva āpattiyo vajjavasena duvidhā dukā vuttāti yojanā.
၈၆၆. ယသ္သာ သစိတ္တကေ ပက္ခေ, စိတ္တံ အကုသလံ သိယာတိ ယသ္သာ သစိတ္တကာစိတ္တကသမုဋ္ဌာနာယ အစိတ္တကာယ သုရာပာနာဒိအာပတ္တိယာ သစိတ္တကသမုဋ္ဌာနပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ, အယံ လောကဝဇ္ဇာ နာမာတိ အတ္ထော။ ယသ္သာ ပန သစိတ္တကသမုဋ္ဌာနာယ ပဌမပာရာဇိကာဒိအာပတ္တိယာ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ, တသ္သာ လောကဝဇ္ဇတာယ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ အစိတ္တကာပိ ဝာ အာပတ္တိ သစိတ္တကပက္ခေ ကုသလစိတ္တေ သတိ လောကဝဇ္ဇတာယ သိဒ္ဓာယ အစိတ္တကပက္ခေပိ လောကဝဇ္ဇော ဟောတိ, ကိမင္ဂံ ပန အကုသလစိတ္တေနေဝ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာယ အာပတ္တိယာ လောကဝဇ္ဇတာတိ သာ ဝိသုံ န ဝုတ္တာ။
866.Yassā sacittake pakkhe, cittaṃ akusalaṃ siyāti yassā sacittakācittakasamuṭṭhānāya acittakāya surāpānādiāpattiyā sacittakasamuṭṭhānapakkhe cittaṃ akusalameva hoti, ayaṃ lokavajjā nāmāti attho. Yassā pana sacittakasamuṭṭhānāya paṭhamapārājikādiāpattiyā cittaṃ akusalameva hoti, tassā lokavajjatāya vattabbameva natthi. Acittakāpi vā āpatti sacittakapakkhe kusalacitte sati lokavajjatāya siddhāya acittakapakkhepi lokavajjo hoti, kimaṅgaṃ pana akusalacitteneva āpajjitabbāya āpattiyā lokavajjatāti sā visuṃ na vuttā.
ယသ္မာ ပန ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာယ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမဝဇ္ဇာ သိယာ ကုသလံ, သိယာ အဗ္ယာကတံ, တသ္မာ တသ္သာ သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ ကုသလမေဝာတိ အယံ နိယမော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သေသာ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇကာ’’တိ။ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇကာ’’တိ ဣမိနာ စ လက္ခဏေန ဝတ္ထုဝိဇာနနစိတ္တေန သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ သိယာ ကုသလံ, သိယာ အကုသလံ, သိယာ အဗ္ယာကတံ, တသ္မာ တသ္သာ သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝာတိ အယံ နိယမော နတ္ထီတိ အာဟ။
Yasmā pana paṇṇattivajjāya vatthuvītikkamavajjā siyā kusalaṃ, siyā abyākataṃ, tasmā tassā sacittakapakkhe cittaṃ kusalamevāti ayaṃ niyamo natthīti āha ‘‘sesā paṇṇattivajjakā’’ti. ‘‘Paṇṇattivajjakā’’ti iminā ca lakkhaṇena vatthuvijānanacittena sacittakapakkhe cittaṃ siyā kusalaṃ, siyā akusalaṃ, siyā abyākataṃ, tasmā tassā sacittakapakkhe cittaṃ akusalamevāti ayaṃ niyamo natthīti āha.
၈၆၇. ကာယဒ္ဝာရေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာ ကာယကမ္မံ။ ဥဘယတ္ထ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာ တဒုဘယံ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ။ မနောဒ္ဝာရေ အာပတ္တိ နာမ နတ္ထီတိ မနောကမ္မံ န ဝုတ္တံ။ ‘‘မနောဒ္ဝာရေ အာပတ္တိ နာမ နတ္ထီတိ စ ဣဒံ ယေဘုယ္ယဝသေန ဝုတ္တံ ဥပနိက္ခိတ္တသာဒိယနာဒီသု မနောဒ္ဝာရေပိ အာပတ္တိသမ္ဘဝတော’’တိ အာစရိယာ။
867. Kāyadvārena āpajjitabbā kāyakammaṃ. Ubhayattha āpajjitabbā tadubhayaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ. Manodvāre āpatti nāma natthīti manokammaṃ na vuttaṃ. ‘‘Manodvāre āpatti nāma natthīti ca idaṃ yebhuyyavasena vuttaṃ upanikkhittasādiyanādīsu manodvārepi āpattisambhavato’’ti ācariyā.
၈၆၈-၉. ကုသလာဒိတိကဒ္ဝယန္တိ ကုသလတ္တိကဉ္စေဝ ဝေဒနာတ္တိကဉ္စ။ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တော ကုသလာကုသလစိတ္တော, တထာ အဗ္ယာကတစိတ္တော ဝာ ဟုတ္ဝာ အာပဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ။
868-9.Kusalāditikadvayanti kusalattikañceva vedanāttikañca. Āpattiṃ āpajjanto kusalākusalacitto, tathā abyākatacitto vā hutvā āpajjatīti yojanā.
ဒုက္ခာဒိသံယုတောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥပေက္ခာဝေဒနာသမင္ဂိနော သင္ဂဟော။ ဧဝံ သန္တေပိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒေသု အကုသလစိတ္တဝသေန ဧကံ စိတ္တံ, ကုသလာဗ္ယာကတဝသေန ဒ္ဝေ စိတ္တာနိ, သဗ္ဗေသံ ဝသေန တီဏိ စိတ္တာနိ။ ဒုက္ခဝေဒနာဝသေန ဧကာ ဝေဒနာ, သုခဥပေက္ခာဝသေန ဒ္ဝေ, သဗ္ဗာသံ ဝသေန တိသ္သော ဝေဒနာတိ အယမေဝ ဘေဒော လဗ္ဘတိ, န အညော ဘေဒော။
Dukkhādisaṃyutoti ādi-saddena upekkhāvedanāsamaṅgino saṅgaho. Evaṃ santepi sabbasikkhāpadesu akusalacittavasena ekaṃ cittaṃ, kusalābyākatavasena dve cittāni, sabbesaṃ vasena tīṇi cittāni. Dukkhavedanāvasena ekā vedanā, sukhaupekkhāvasena dve, sabbāsaṃ vasena tisso vedanāti ayameva bhedo labbhati, na añño bhedo.
ကုသလတ္တိကံ သစေပိ ဂဟိတံ, န ပန သဗ္ဗေသမေဝ စိတ္တာနံ ဝသေန လဗ္ဘတိ, အထ ခော အာပတ္တိသမုဋ္ဌာပကာနံ ဗာတ္တိံသစိတ္တာနမေဝ ဝသေန လဗ္ဘတိ။ ဗာတ္တိံသေဝ ဟိ စိတ္တာနိ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာပကာနိ။ ဒ္ဝာဒသ အကုသလာနိ, အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလာနိ, ဒသ ကာမာဝစရကိရိယစိတ္တာနိ, ကုသလတော, ကိရိယတော စ ဒ္ဝေ အဘိညာစိတ္တာနိ စာတိ ဧဝံ ဗာတ္တိံသစိတ္တေဟိ သမုဋ္ဌိတာပိ အာပတ္တိ အကုသလာ ဝာ ဟောတိ အဗ္ယာကတာ ဝာ, နတ္ထိ အာပတ္တိ ကုသလံ။ ယထာဟ သမထက္ခန္ဓကေ ‘‘အာပတ္တာဓိကရဏံ သိယာ အကုသလံ သိယာ အဗ္ယာကတံ, နတ္ထိ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလ’’န္တိ (စူဠဝ. ၂၂၂; ပရိ. ၃၀၃)။ အယံ ပန ပာဌော ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တော, န လောကဝဇ္ဇံ။ ယသ္မိဉ္ဟိ ပထဝိခဏနဘူတဂာမပာတဗ္ယတာဒိကေ အာပတ္တာဓိကရဏေ ကုသလစိတ္တံ အင္ဂံ ဟောတိ, တသ္မိဉ္စ သတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘နတ္ထိ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလ’’န္တိ။ တသ္မာ နယိဒံ အင္ဂပဟောနကစိတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယံ တာဝ အာပတ္တာဓိကရဏံ လောကဝဇ္ဇံ, တံ ဧကန္တတော အကုသလမေဝ။ တတ္ထ ‘‘သိယာ အကုသလ’’န္တိ ဝိကပ္ပော နတ္ထိ။ ယံ ပန ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, တံ ယသ္မာ သဉ္စိစ္စ ‘‘ဣမံ အာပတ္တိံ ဝီတိက္ကမာမီ’’တိ ဝီတိက္ကမန္တသ္သေဝ အကုသလံ ဟောတိ, အသဉ္စိစ္စ ပန ကိဉ္စိ အဇာနန္တသ္သ သဟသေယ္ယာဒိဝသေန အာပဇ္ဇနတော အဗ္ယာကတံ ဟောတိ, တသ္မာ တတ္ထ သဉ္စိစ္စာသဉ္စိစ္စဝသေန ဣမံ ဝိကပ္ပဘာဝံ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘အာပတ္တာဓိကရဏံ သိယာ အကုသလံ သိယာ အဗ္ယာကတံ, နတ္ထိ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလ’’န္တိ။ သစေ ပန ‘‘ယံ ကုသလစိတ္တော အာပဇ္ဇတိ, ဣဒံ ဝုစ္စတိ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလ’’န္တိ ဝဒေယ္ယ, အစိတ္တကာနံ ဧဠကလောမပဒသောဓမ္မာဒိသမုဋ္ဌာနာနမ္ပိ ကုသလစိတ္တံ အာပဇ္ဇေယ္ယ, န စ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကုသလစိတ္တံ အာပတ္တိယာ အင္ဂံ, ကာယဝစီဝိညတ္တိဝသေန ပန စလိတပဝတ္တာနံ ကာယဝာစာနံ အညတရမေဝ အင္ဂံ, တဉ္စ ရူပက္ခန္ဓပရိယာပန္နတ္တာ အဗ္ယာကတန္တိ။
Kusalattikaṃ sacepi gahitaṃ, na pana sabbesameva cittānaṃ vasena labbhati, atha kho āpattisamuṭṭhāpakānaṃ bāttiṃsacittānameva vasena labbhati. Bāttiṃseva hi cittāni āpattisamuṭṭhāpakāni. Dvādasa akusalāni, aṭṭha kāmāvacarakusalāni, dasa kāmāvacarakiriyacittāni, kusalato, kiriyato ca dve abhiññācittāni cāti evaṃ bāttiṃsacittehi samuṭṭhitāpi āpatti akusalā vā hoti abyākatā vā, natthi āpatti kusalaṃ. Yathāha samathakkhandhake ‘‘āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalaṃ siyā abyākataṃ, natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti (cūḷava. 222; pari. 303). Ayaṃ pana pāṭho paṇṇattivajjaṃyeva sandhāya vutto, na lokavajjaṃ. Yasmiñhi pathavikhaṇanabhūtagāmapātabyatādike āpattādhikaraṇe kusalacittaṃ aṅgaṃ hoti, tasmiñca sati na sakkā vattuṃ ‘‘natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti. Tasmā nayidaṃ aṅgapahonakacittaṃ sandhāya vuttaṃ. Yaṃ tāva āpattādhikaraṇaṃ lokavajjaṃ, taṃ ekantato akusalameva. Tattha ‘‘siyā akusala’’nti vikappo natthi. Yaṃ pana paṇṇattivajjaṃ, taṃ yasmā sañcicca ‘‘imaṃ āpattiṃ vītikkamāmī’’ti vītikkamantasseva akusalaṃ hoti, asañcicca pana kiñci ajānantassa sahaseyyādivasena āpajjanato abyākataṃ hoti, tasmā tattha sañciccāsañciccavasena imaṃ vikappabhāvaṃ sandhāya idaṃ vuttaṃ ‘‘āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalaṃ siyā abyākataṃ, natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti. Sace pana ‘‘yaṃ kusalacitto āpajjati, idaṃ vuccati āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti vadeyya, acittakānaṃ eḷakalomapadasodhammādisamuṭṭhānānampi kusalacittaṃ āpajjeyya, na ca tattha vijjamānampi kusalacittaṃ āpattiyā aṅgaṃ, kāyavacīviññattivasena pana calitapavattānaṃ kāyavācānaṃ aññatarameva aṅgaṃ, tañca rūpakkhandhapariyāpannattā abyākatanti.
၈၇၀. ဣဒံ တု လက္ခဏန္တိ ဣဒံ နိဒာနာဒိသာဓာရဏဝိနိစ္ဆယလက္ခဏံ။
870.Idaṃ tu lakkhaṇanti idaṃ nidānādisādhāraṇavinicchayalakkhaṇaṃ.
၈၇၁. ‘‘တရု’’န္တိအာဒိဂာထာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတ္ထာဝ။ အယံ ပန ဝိသေသော – တတ္ထ ‘‘ဒ္ဝယင္ကုရ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဣဓ ‘‘စတုသ္သိခ’’န္တိ။ တတ္ထ ‘‘ဒ္ဝယင္ကုရ’’န္တိ လောကဝဇ္ဇပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာနံ ဂဟဏံ , ဣဓ စတုသ္သိခန္တိ စတုန္နံ ဝိပတ္တီနံ။ စတ္တာရော သီခာ အင္ကုရာ ဧတသ္သာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ တတ္ထ ဝိပတ္တိ ‘‘သတ္တဖလ’’န္တိ သတ္တဖလေသု အန္တောဂဓာ, ဣဓ ဝိပတ္တိဋ္ဌာနေ ဝဇ္ဇံ ဂဟေတ္ဝာ သတ္တဖလာနိ။
871.‘‘Taru’’ntiādigāthā pubbe vuttatthāva. Ayaṃ pana viseso – tattha ‘‘dvayaṅkura’’nti vuttaṃ, idha ‘‘catussikha’’nti. Tattha ‘‘dvayaṅkura’’nti lokavajjapaṇṇattivajjānaṃ gahaṇaṃ , idha catussikhanti catunnaṃ vipattīnaṃ. Cattāro sīkhā aṅkurā etassāti viggaho. Tattha vipatti ‘‘sattaphala’’nti sattaphalesu antogadhā, idha vipattiṭṭhāne vajjaṃ gahetvā sattaphalāni.
၈၇၂. အနုတ္တရတံ ဂတံ အတ္တနာ ဥတ္တရသ္သ ဥတ္တမသ္သ ကသ္သစိ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဣမံ ဥတ္တရံ ဥတ္တရံ နာမ ပကရဏံ ယော ထေရနဝမဇ္ဈိမေသု အညတရော ပရိယာပုဏာတိ ပာဌသ္သ ပဂုဏဝာစုဂ္ဂတကရဏေန အဓီယတိ, ပရိပုစ္ဆတိ အတ္ထဉ္စ အတ္ထဝဏ္ဏနံ သုတ္ဝာ သက္ကစ္စံ ဥဂ္ဂဟေတ္ဝာ မနသာ ပေက္ခိတ္ဝာ ပညာယ သုပ္ပဋိဝိဇ္ဈိတ္ဝာ ဓာရေတိ, သော စ ဘိက္ခု စ-သဒ္ဒေန ဧဝမေဝ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ ယော ဘိက္ခု ယုတ္တော, သော စ ကာယဝာစဝိနယေ ကာယဝာစာဝီတိက္ကမာနံ ဝိနယနေ သံဝရဏေ ဝိနယေ ဝိနယပိဋကေ အနုတ္တရတံ ဥပယာတိ အတ္တနော ဥတ္တရိတရသ္သ အဝိဇ္ဇမာနတံ ဥပဂစ္ဆတိ။ ဧတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဥတ္တရတော’’တိ, ပဂုဏဝာစုဂ္ဂတကရဏေန အဓီတေန အတ္ထဝဏ္ဏနံ သုတ္ဝာ ဓာရဏေန သုဋ္ဌု ဓာရိတေန ဣမိနာ ဥတ္တရပကရဏေန ဟေတုဘူတေနာတိ အတ္ထော။
872.Anuttarataṃ gataṃ attanā uttarassa uttamassa kassaci avijjamānattā imaṃ uttaraṃ uttaraṃ nāma pakaraṇaṃ yo theranavamajjhimesu aññataro pariyāpuṇāti pāṭhassa paguṇavācuggatakaraṇena adhīyati, paripucchati atthañca atthavaṇṇanaṃ sutvā sakkaccaṃ uggahetvā manasā pekkhitvā paññāya suppaṭivijjhitvā dhāreti, so ca bhikkhu ca-saddena evameva vinayavinicchaye yo bhikkhu yutto, so ca kāyavācavinaye kāyavācāvītikkamānaṃ vinayane saṃvaraṇe vinaye vinayapiṭake anuttarataṃ upayāti attano uttaritarassa avijjamānataṃ upagacchati. Ettha kāraṇamāha ‘‘uttarato’’ti, paguṇavācuggatakaraṇena adhītena atthavaṇṇanaṃ sutvā dhāraṇena suṭṭhu dhāritena iminā uttarapakaraṇena hetubhūtenāti attho.
ဣတိ ဥတ္တရေ လီနတ္ထပကာသနိယာ
Iti uttare līnatthapakāsaniyā
လက္ခဏကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Lakkhaṇakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.