| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
२. सीलवग्गो
2. Sīlavaggo
[११] १. लक्खणमिगजातकवण्णना
[11] 1. Lakkhaṇamigajātakavaṇṇanā
होति सीलवतं अत्थोति इदं सत्था राजगहं उपनिस्साय वेळुवने विहरन्तो देवदत्तं आरब्भ कथेसि। देवदत्तस्स वत्थु याव अभिमारप्पयोजना खण्डहालजातके आविभविस्सति, याव धनपालकविस्सज्जना पन चूळहंसजातके आविभविस्सति, याव पथविप्पवेसना द्वादसनिपाते समुद्दवाणिजजातके आविभविस्सति।
Hotisīlavataṃ atthoti idaṃ satthā rājagahaṃ upanissāya veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi. Devadattassa vatthu yāva abhimārappayojanā khaṇḍahālajātake āvibhavissati, yāva dhanapālakavissajjanā pana cūḷahaṃsajātake āvibhavissati, yāva pathavippavesanā dvādasanipāte samuddavāṇijajātake āvibhavissati.
एकस्मिञ्हि समये देवदत्तो पञ्च वत्थूनि याचित्वा अलभन्तो सङ्घं भिन्दित्वा पञ्च भिक्खुसतानि आदाय गयासीसे विहरति। अथ तेसं भिक्खूनं ञाणं परिपाकं अगमासि। तं ञत्वा सत्था द्वे अग्गसावके आमन्तेसि ‘‘सारिपुत्ता, तुम्हाकं निस्सितका पञ्चसता भिक्खू देवदत्तस्स लद्धिं रोचेत्वा तेन सद्धिं गता, इदानि पन तेसं ञाणं परिपाकं गतं, तुम्हे बहूहि भिक्खूहि सद्धिं तत्थ गन्त्वा तेसं धम्मं देसेत्वा ते भिक्खू मग्गफलेहि पबोधेत्वा गहेत्वा आगच्छथा’’ति। ते तथेव गन्त्वा तेसं धम्मं देसेत्वा मग्गफलेहि पबोधेत्वा पुनदिवसे अरुणुग्गमनवेलाय ते भिक्खू आदाय वेळुवनमेव आगमंसु। आगन्त्वा च पन सारिपुत्तत्थेरस्स भगवन्तं वन्दित्वा ठितकाले भिक्खू थेरं पसंसित्वा भगवन्तं आहंसु – ‘‘भन्ते, अम्हाकं जेट्ठभातिको धम्मसेनापति पञ्चहि भिक्खुसतेहि परिवुतो आगच्छन्तो अतिविय सोभति, देवदत्तो पन परिहीनपरिवारो जातो’’ति। न, भिक्खवे, सारिपुत्तो इदानेव ञातिसङ्घपरिवुतो आगच्छन्तो सोभति, पुब्बेपि सोभियेव। देवदत्तोपि न इदानेव गणतो परिहीनो, पुब्बेपि परिहीनोयेवाति। भिक्खू तस्सत्थस्साविभावत्थाय भगवन्तं याचिंसु, भगवा भवन्तरेन पटिच्छन्नं कारणं पाकटं अकासि।
Ekasmiñhi samaye devadatto pañca vatthūni yācitvā alabhanto saṅghaṃ bhinditvā pañca bhikkhusatāni ādāya gayāsīse viharati. Atha tesaṃ bhikkhūnaṃ ñāṇaṃ paripākaṃ agamāsi. Taṃ ñatvā satthā dve aggasāvake āmantesi ‘‘sāriputtā, tumhākaṃ nissitakā pañcasatā bhikkhū devadattassa laddhiṃ rocetvā tena saddhiṃ gatā, idāni pana tesaṃ ñāṇaṃ paripākaṃ gataṃ, tumhe bahūhi bhikkhūhi saddhiṃ tattha gantvā tesaṃ dhammaṃ desetvā te bhikkhū maggaphalehi pabodhetvā gahetvā āgacchathā’’ti. Te tatheva gantvā tesaṃ dhammaṃ desetvā maggaphalehi pabodhetvā punadivase aruṇuggamanavelāya te bhikkhū ādāya veḷuvanameva āgamaṃsu. Āgantvā ca pana sāriputtattherassa bhagavantaṃ vanditvā ṭhitakāle bhikkhū theraṃ pasaṃsitvā bhagavantaṃ āhaṃsu – ‘‘bhante, amhākaṃ jeṭṭhabhātiko dhammasenāpati pañcahi bhikkhusatehi parivuto āgacchanto ativiya sobhati, devadatto pana parihīnaparivāro jāto’’ti. Na, bhikkhave, sāriputto idāneva ñātisaṅghaparivuto āgacchanto sobhati, pubbepi sobhiyeva. Devadattopi na idāneva gaṇato parihīno, pubbepi parihīnoyevāti. Bhikkhū tassatthassāvibhāvatthāya bhagavantaṃ yāciṃsu, bhagavā bhavantarena paṭicchannaṃ kāraṇaṃ pākaṭaṃ akāsi.
अतीते मगधरट्ठे राजगहनगरे एको मगधराजा रज्जं कारेसि। तदा बोधिसत्तो मिगयोनियं पटिसन्धिं गहेत्वा वुद्धिप्पत्तो मिगसहस्सपरिवारो अरञ्ञे वसति। तस्स लक्खणो च काळो चाति द्वे पुत्ता अहेसुं। सो अत्तनो महल्लककाले ‘‘ताता, अहं इदानि महल्लको, तुम्हे इमं गणं परिहरथा’’ति पञ्च पञ्च मिगसतानि एकेकं पुत्तं पटिच्छापेसि । ततो पट्ठाय ते द्वे जना मिगगणं परिहरन्ति। मगधरट्ठस्मिञ्च सस्सपाकसमये किट्ठसम्बाधे अरञ्ञे मिगानं परिपन्थो होति। मनुस्सा सस्सखादकानं मिगानं मारणत्थाय तत्थ तत्थ ओपातं खणन्ति, सूलानि रोपेन्ति, पासाणयन्तानि सज्जेन्ति, कूटपासादयो पासे ओड्डेन्ति, बहू मिगा विनासं आपज्जन्ति। बोधिसत्तो किट्ठसम्बाधसमयं ञत्वा द्वे पुत्ते पक्कोसापेत्वा आह – ‘‘ताता, अयं किट्ठसम्बाधसमयो, बहू मिगा विनासं पापुणन्ति, मयं महल्लका येन केनचि उपायेन एकस्मिं ठाने वीतिनामेस्साम, तुम्हे तुम्हाकं मिगगणे गहेत्वा अरञ्ञे पब्बतपादं पविसित्वा सस्सानं उद्धटकाले आगच्छेय्याथा’’ति। ते ‘‘साधू’’ति पितु वचनं सुत्वा सपरिवारा निक्खमिंसु। तेसं पन गमनमग्गं मनुस्सा जानन्ति ‘‘इमस्मिं काले मिगा पब्बतमारोहन्ति, इमस्मिं काले ओरोहन्ती’’ति। ते तत्थ तत्थ पटिच्छन्नट्ठाने निलीना बहू मिगे विज्झित्वा मारेन्ति।
Atīte magadharaṭṭhe rājagahanagare eko magadharājā rajjaṃ kāresi. Tadā bodhisatto migayoniyaṃ paṭisandhiṃ gahetvā vuddhippatto migasahassaparivāro araññe vasati. Tassa lakkhaṇo ca kāḷo cāti dve puttā ahesuṃ. So attano mahallakakāle ‘‘tātā, ahaṃ idāni mahallako, tumhe imaṃ gaṇaṃ pariharathā’’ti pañca pañca migasatāni ekekaṃ puttaṃ paṭicchāpesi . Tato paṭṭhāya te dve janā migagaṇaṃ pariharanti. Magadharaṭṭhasmiñca sassapākasamaye kiṭṭhasambādhe araññe migānaṃ paripantho hoti. Manussā sassakhādakānaṃ migānaṃ māraṇatthāya tattha tattha opātaṃ khaṇanti, sūlāni ropenti, pāsāṇayantāni sajjenti, kūṭapāsādayo pāse oḍḍenti, bahū migā vināsaṃ āpajjanti. Bodhisatto kiṭṭhasambādhasamayaṃ ñatvā dve putte pakkosāpetvā āha – ‘‘tātā, ayaṃ kiṭṭhasambādhasamayo, bahū migā vināsaṃ pāpuṇanti, mayaṃ mahallakā yena kenaci upāyena ekasmiṃ ṭhāne vītināmessāma, tumhe tumhākaṃ migagaṇe gahetvā araññe pabbatapādaṃ pavisitvā sassānaṃ uddhaṭakāle āgaccheyyāthā’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti pitu vacanaṃ sutvā saparivārā nikkhamiṃsu. Tesaṃ pana gamanamaggaṃ manussā jānanti ‘‘imasmiṃ kāle migā pabbatamārohanti, imasmiṃ kāle orohantī’’ti. Te tattha tattha paṭicchannaṭṭhāne nilīnā bahū mige vijjhitvā mārenti.
काळमिगो अत्तनो दन्धताय ‘‘इमाय नाम वेलाय गन्तब्बं, इमाय वेलाय न गन्तब्ब’’न्ति अजानन्तो मिगगणं आदाय पुब्बण्हेपि सायन्हेपि पदोसेपि पच्चूसेपि गामद्वारेन गच्छति। मनुस्सा तत्थ तत्थ पकतिया ठिता च निलीना च बहू मिगे विनासं पापेन्ति। एवं सो अत्तनो दन्धताय बहू मिगे विनासं पापेत्वा अप्पकेहेव मिगेहि अरञ्ञं पाविसि। लक्खणमिगो पन पण्डितो ब्यत्तो उपायकुसलो ‘‘इमाय वेलाय गन्तब्बं, इमाय वेलाय न गन्तब्ब’’न्ति जानाति। सो गामद्वारेनपि न गच्छति , दिवापि न गच्छति, पदोसेपि न गच्छति, पच्चूसेपि न गच्छति, मिगगणं आदाय अड्ढरत्तसमयेयेव गच्छति। तस्मा एकम्पि मिगं अविनासेत्वा अरञ्ञं पाविसि। ते तत्थ चत्तारो मासे वसित्वा सस्सेसु उद्धटेसु पब्बता ओतरिंसु।
Kāḷamigo attano dandhatāya ‘‘imāya nāma velāya gantabbaṃ, imāya velāya na gantabba’’nti ajānanto migagaṇaṃ ādāya pubbaṇhepi sāyanhepi padosepi paccūsepi gāmadvārena gacchati. Manussā tattha tattha pakatiyā ṭhitā ca nilīnā ca bahū mige vināsaṃ pāpenti. Evaṃ so attano dandhatāya bahū mige vināsaṃ pāpetvā appakeheva migehi araññaṃ pāvisi. Lakkhaṇamigo pana paṇḍito byatto upāyakusalo ‘‘imāya velāya gantabbaṃ, imāya velāya na gantabba’’nti jānāti. So gāmadvārenapi na gacchati , divāpi na gacchati, padosepi na gacchati, paccūsepi na gacchati, migagaṇaṃ ādāya aḍḍharattasamayeyeva gacchati. Tasmā ekampi migaṃ avināsetvā araññaṃ pāvisi. Te tattha cattāro māse vasitvā sassesu uddhaṭesu pabbatā otariṃsu.
काळो पच्चागच्छन्तोपि पुरिमनयेनेव अवसेसमिगे विनासं पापेन्तो एककोव आगमि। लक्खणो पन एकमिगम्पि अविनासेत्वा पञ्चहि मिगसतेहि परिवुतो मातापितूनं सन्तिकं आगमि। बोधिसत्तो द्वेपि पुत्ते आगच्छन्ते दिस्वा मिगगणेन सद्धिं मन्तेन्तो इमं गाथं समुट्ठापेसि –
Kāḷo paccāgacchantopi purimanayeneva avasesamige vināsaṃ pāpento ekakova āgami. Lakkhaṇo pana ekamigampi avināsetvā pañcahi migasatehi parivuto mātāpitūnaṃ santikaṃ āgami. Bodhisatto dvepi putte āgacchante disvā migagaṇena saddhiṃ mantento imaṃ gāthaṃ samuṭṭhāpesi –
११.
11.
‘‘होति सीलवतं अत्थो, पटिसन्थारवुत्तिनं।
‘‘Hoti sīlavataṃ attho, paṭisanthāravuttinaṃ;
लक्खणं पस्स आयन्तं, ञातिसङ्घपुरक्खतं।
Lakkhaṇaṃ passa āyantaṃ, ñātisaṅghapurakkhataṃ;
अथ पस्ससिमं काळं, सुविहीनंव ञातिभी’’ति॥
Atha passasimaṃ kāḷaṃ, suvihīnaṃva ñātibhī’’ti.
तत्थ सीलवतन्ति सुखसीलताय सीलवन्तानं आचारसम्पन्नानं। अत्थोति वुड्ढि। पटिसन्थारवुत्तिनन्ति धम्मपटिसन्थारो च आमिसपटिसन्थारो च एतेसं वुत्तीति पटिसन्थारवुत्तिनो, तेसं पटिसन्थारवुत्तिनं। एत्थ च पापनिवारणओवादानुसासनिवसेन धम्मपटिसन्थारो च, गोचरलाभापनगिलानुपट्ठानधम्मिकरक्खावसेन आमिसपटिसन्थारो च वेदितब्बो। इदं वुत्तं होति – इमेसु द्वीसु पटिसन्थारेसु ठितानं आचारसम्पन्नानं पण्डितानं वुड्ढि नाम होतीति। इदानि तं वुड्ढिं दस्सेतुं पुत्तमातरं आलपन्तो विय ‘‘लक्खणं पस्सा’’तिआदिमाह। तत्रायं सङ्खेपत्थो – आचारपटिसन्थारसम्पन्नं अत्तनो पुत्तं एकमिगम्पि अविनासेत्वा ञातिसङ्घेन पुरक्खतं परिवारितं आगच्छन्तं पस्स। ताय पन आचारपटिसन्थारसम्पदाय विहीनं दन्धपञ्ञं अथ पस्ससिमं काळं एकम्पि ञातिं अनवसेसेत्वा सुविहीनमेव ञातीहि एककं आगच्छन्तन्ति। एवं पुत्तं अभिनन्दित्वा पन बोधिसत्तो यावतायुकं ठत्वा यथाकम्मं गतो।
Tattha sīlavatanti sukhasīlatāya sīlavantānaṃ ācārasampannānaṃ. Atthoti vuḍḍhi. Paṭisanthāravuttinanti dhammapaṭisanthāro ca āmisapaṭisanthāro ca etesaṃ vuttīti paṭisanthāravuttino, tesaṃ paṭisanthāravuttinaṃ. Ettha ca pāpanivāraṇaovādānusāsanivasena dhammapaṭisanthāro ca, gocaralābhāpanagilānupaṭṭhānadhammikarakkhāvasena āmisapaṭisanthāro ca veditabbo. Idaṃ vuttaṃ hoti – imesu dvīsu paṭisanthāresu ṭhitānaṃ ācārasampannānaṃ paṇḍitānaṃ vuḍḍhi nāma hotīti. Idāni taṃ vuḍḍhiṃ dassetuṃ puttamātaraṃ ālapanto viya ‘‘lakkhaṇaṃ passā’’tiādimāha. Tatrāyaṃ saṅkhepattho – ācārapaṭisanthārasampannaṃ attano puttaṃ ekamigampi avināsetvā ñātisaṅghena purakkhataṃ parivāritaṃ āgacchantaṃ passa. Tāya pana ācārapaṭisanthārasampadāya vihīnaṃ dandhapaññaṃ atha passasimaṃ kāḷaṃ ekampi ñātiṃ anavasesetvā suvihīnameva ñātīhi ekakaṃ āgacchantanti. Evaṃ puttaṃ abhinanditvā pana bodhisatto yāvatāyukaṃ ṭhatvā yathākammaṃ gato.
सत्थापि ‘‘न, भिक्खवे, सारिपुत्तो इदानेव ञातिसङ्घपरिवारितो सोभति, पुब्बेपि सोभतियेव। न च देवदत्तो एतरहियेव गणम्हा परिहीनो, पुब्बेपि परिहीनोयेवा’’ति इमं धम्मदेसनं दस्सेत्वा द्वे वत्थूनि कथेत्वा अनुसन्धिं घटेत्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा काळो देवदत्तो अहोसि, परिसापिस्स देवदत्तपरिसाव, लक्खणो सारिपुत्तो, परिसा पनस्स बुद्धपरिसा, माता राहुलमाता, पिता पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthāpi ‘‘na, bhikkhave, sāriputto idāneva ñātisaṅghaparivārito sobhati, pubbepi sobhatiyeva. Na ca devadatto etarahiyeva gaṇamhā parihīno, pubbepi parihīnoyevā’’ti imaṃ dhammadesanaṃ dassetvā dve vatthūni kathetvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kāḷo devadatto ahosi, parisāpissa devadattaparisāva, lakkhaṇo sāriputto, parisā panassa buddhaparisā, mātā rāhulamātā, pitā pana ahameva ahosi’’nti.
लक्खणमिगजातकवण्णना पठमा।
Lakkhaṇamigajātakavaṇṇanā paṭhamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ११. लक्खणमिगजातकं • 11. Lakkhaṇamigajātakaṃ
