Tipiṭaka / Tipiṭaka (English) / Dīgha Nikāya, English translation |
ទីឃ និកាយ ៣០
Long Discourses 30
លក្ខណសុត្ត
The Marks of a Great Man
ឯវំ មេ សុតំ—ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ: “ភិក្ខវោ”តិ។
So I have heard. At one time the Buddha was staying near Sāvatthī in Jeta’s Grove, Anāthapiṇḍika’s monastery. There the Buddha addressed the bhikkhus, “Bhikkhus!”
“ភទ្ទន្តេ”តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច:
“Venerable sir,” they replied. The Buddha said this:
“ទ្វត្តិំសិមានិ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសស្ស មហាបុរិសលក្ខណានិ, យេហិ សមន្នាគតស្ស មហាបុរិសស្ស ទ្វេវ គតិយោ ភវន្តិ អនញ្ញា។ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី ធម្មិកោ ធម្មរាជា ចាតុរន្តោ វិជិតាវី ជនបទត្ថាវរិយប្បត្តោ សត្តរតនសមន្នាគតោ។ តស្សិមានិ សត្ត រតនានិ ភវន្តិ; សេយ្យថិទំ—ចក្ករតនំ ហត្ថិរតនំ អស្សរតនំ មណិរតនំ ឥត្ថិរតនំ គហបតិរតនំ បរិណាយករតនមេវ សត្តមំ។ បរោសហស្សំ ខោ បនស្ស បុត្តា ភវន្តិ សូរា វីរង្គរូបា បរសេនប្បមទ្ទនា។ សោ ឥមំ បថវិំ សាគរបរិយន្តំ អទណ្ឌេន អសត្ថេន ធម្មេន អភិវិជិយ អជ្ឈាវសតិ។ សចេ ខោ បន អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជតិ, អរហំ ហោតិ សម្មាសម្ពុទ្ធោ លោកេ វិវដ្ដច្ឆទោ។
“There are thirty-two marks of a great man. A great man who possesses these has only two possible destinies, no other. If he stays at home he becomes a king, a wheel-turning monarch, a just and principled king. His dominion extends to all four sides, he achieves stability in the country, and he possesses the seven treasures. He has the following seven treasures: the wheel, the elephant, the horse, the jewel, the woman, the treasurer, and the counselor as the seventh treasure. He has over a thousand sons who are valiant and heroic, crushing the armies of his enemies. After conquering this land girt by sea, he reigns by principle, without rod or sword. But if he goes forth from the lay life to homelessness, he becomes a perfected one, a fully awakened Buddha, who draws back the veil from the world.
កតមានិ ច តានិ, ភិក្ខវេ, ទ្វត្តិំស មហាបុរិសស្ស មហាបុរិសលក្ខណានិ, យេហិ សមន្នាគតស្ស មហាបុរិសស្ស ទ្វេវ គតិយោ ភវន្តិ អនញ្ញា? សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី …បេ… សចេ ខោ បន អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជតិ, អរហំ ហោតិ សម្មាសម្ពុទ្ធោ លោកេ វិវដ្ដច្ឆទោ។
And what are the thirty-two marks?
ឥធ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសោ សុប្បតិដ្ឋិតបាទោ ហោតិ។ យម្បិ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសោ សុប្បតិដ្ឋិតបាទោ ហោតិ, ឥទម្បិ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសស្ស មហាបុរិសលក្ខណំ ភវតិ។
He has well-planted feet.
បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសស្ស ហេដ្ឋាបាទតលេសុ ចក្កានិ ជាតានិ ហោន្តិ សហស្សារានិ សនេមិកានិ សនាភិកានិ សព្ពាការបរិបូរានិ។ យម្បិ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសស្ស ហេដ្ឋាបាទតលេសុ ចក្កានិ ជាតានិ ហោន្តិ សហស្សារានិ សនេមិកានិ សនាភិកានិ សព្ពាការបរិបូរានិ, ឥទម្បិ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសស្ស មហាបុរិសលក្ខណំ ភវតិ។
On the soles of his feet there are thousand-spoked wheels, with rims and hubs, complete in every detail.
បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសោ អាយតបណ្ហិ ហោតិ …បេ…
He has stretched heels.
ទីឃង្គុលិ ហោតិ …
He has long fingers.
មុទុតលុនហត្ថបាទោ ហោតិ …
His hands and feet are tender.
ជាលហត្ថបាទោ ហោតិ …
He has serried hands and feet.
ឧស្សង្ខបាទោ ហោតិ …
The tops of his feet are arched.
ឯណិជង្ឃោ ហោតិ …
His calves are like those of an antelope.
ឋិតកោវ អនោនមន្តោ ឧភោហិ បាណិតលេហិ ជណ្ណុកានិ បរិមសតិ បរិមជ្ជតិ …
When standing upright and not bending over, the palms of both hands touch the knees.
កោសោហិតវត្ថគុយ្ហោ ហោតិ …
His private parts are covered in a foreskin.
សុវណ្ណវណ្ណោ ហោតិ កញ្ចនសន្និភត្តចោ …
He is gold colored; his skin has a golden sheen.
សុខុមច្ឆវិ ហោតិ, សុខុមត្តា ឆវិយា រជោជល្លំ កាយេ ន ឧបលិម្បតិ …
He has delicate skin, so delicate that dust and dirt don’t stick to his body.
ឯកេកលោមោ ហោតិ, ឯកេកានិ លោមានិ លោមកូបេសុ ជាតានិ …
His hairs grow one per pore.
ឧទ្ធគ្គលោមោ ហោតិ, ឧទ្ធគ្គានិ លោមានិ ជាតានិ នីលានិ អញ្ជនវណ្ណានិ កុណ្ឌលាវដ្ដានិ ទក្ខិណាវដ្ដកជាតានិ …
His hairs stand up; they’re blue-black and curl clockwise.
ព្រហ្មុជុគត្តោ ហោតិ …
His body is tall and straight-limbed.
សត្តុស្សទោ ហោតិ …
He has bulging muscles in seven places.
សីហបុព្ពទ្ធកាយោ ហោតិ …
His chest is like that of a lion.
ចិតន្តរំសោ ហោតិ …
He is filled out between the shoulders.
និគ្រោធបរិមណ្ឌលោ ហោតិ, យាវតក្វស្ស កាយោ តាវតក្វស្ស ព្យាមោ យាវតក្វស្ស ព្យាមោ តាវតក្វស្ស កាយោ …
He has the proportional circumference of a banyan tree: the span of his arms equals the height of his body.
សមវដ្ដក្ខន្ធោ ហោតិ …
His torso is cylindrical.
រសគ្គសគ្គី ហោតិ …
He has ridged taste buds.
សីហហនុ ហោតិ …
His jaw is like that of a lion.
ចត្តាលីសទន្តោ ហោតិ …
He has forty teeth.
សមទន្តោ ហោតិ …
His teeth are even.
អវិរឡទន្តោ ហោតិ …
His teeth have no gaps.
សុសុក្កទាឋោ ហោតិ …
His teeth are perfectly white.
បហូតជិវ្ហោ ហោតិ …
He has a large tongue.
ព្រហ្មស្សរោ ហោតិ ករវីកភាណី …
He has the voice of Brahmā, like a cuckoo’s call.
អភិនីលនេត្តោ ហោតិ …
His eyes are indigo.
គោបខុមោ ហោតិ …
He has eyelashes like a cow’s.
ឧណ្ណា ភមុកន្តរេ ជាតា ហោតិ, ឱទាតា មុទុតូលសន្និភា។ យម្បិ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសស្ស ឧណ្ណា ភមុកន្តរេ ជាតា ហោតិ, ឱទាតា មុទុតូលសន្និភា, ឥទម្បិ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសស្ស មហាបុរិសលក្ខណំ ភវតិ។
Between his eyebrows there grows a tuft, soft and white like cotton-wool.
បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសោ ឧណ្ហីសសីសោ ហោតិ។ យម្បិ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសោ ឧណ្ហីសសីសោ ហោតិ, ឥទម្បិ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសស្ស មហាបុរិសលក្ខណំ ភវតិ។
The crown of his head is like a turban.
ឥមានិ ខោ តានិ, ភិក្ខវេ, ទ្វត្តិំស មហាបុរិសស្ស មហាបុរិសលក្ខណានិ, យេហិ សមន្នាគតស្ស មហាបុរិសស្ស ទ្វេវ គតិយោ ភវន្តិ អនញ្ញា។ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី …បេ… សចេ ខោ បន អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជតិ, អរហំ ហោតិ សម្មាសម្ពុទ្ធោ លោកេ វិវដ្ដច្ឆទោ។
These are the thirty-two marks of a great man. A great man who possesses these has only two possible destinies, no other.
ឥមានិ ខោ, ភិក្ខវេ, ទ្វត្តិំស មហាបុរិសស្ស មហាបុរិសលក្ខណានិ ពាហិរកាបិ ឥសយោ ធារេន្តិ, នោ ច ខោ តេ ជានន្តិ: ‘ឥមស្ស កម្មស្ស កដត្តា ឥទំ លក្ខណំ បដិលភតីៜតិ។
Seers who are outsiders remember these marks, but they do not know the specific deeds performed in the past to obtain each mark.
១។ សុប្បតិដ្ឋិតបាទតាលក្ខណំ
1. Well-Planted Feet
យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ ទឡ្ហសមាទានោ អហោសិ កុសលេសុ ធម្មេសុ, អវត្ថិតសមាទានោ កាយសុចរិតេ វចីសុចរិតេ មនោសុចរិតេ ទានសំវិភាគេ សីលសមាទានេ ឧបោសថុបវាសេ មត្តេយ្យតាយ បេត្តេយ្យតាយ សាមញ្ញតាយ ព្រហ្មញ្ញតាយ កុលេ ជេដ្ឋាបចាយិតាយ អញ្ញតរញ្ញតរេសុ ច អធិកុសលេសុ ធម្មេសុ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា ឧបចិតត្តា ឧស្សន្នត្តា វិបុលត្តា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជតិ។ សោ តត្ថ អញ្ញេ ទេវេ ទសហិ ឋានេហិ អធិគ្គណ្ហាតិ ទិព្ពេន អាយុនា ទិព្ពេន វណ្ណេន ទិព្ពេន សុខេន ទិព្ពេន យសេន ទិព្ពេន អាធិបតេយ្យេន ទិព្ពេហិ រូបេហិ ទិព្ពេហិ សទ្ទេហិ ទិព្ពេហិ គន្ធេហិ ទិព្ពេហិ រសេហិ ទិព្ពេហិ ផោដ្ឋព្ពេហិ។ សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមំ មហាបុរិសលក្ខណំ បដិលភតិ។ សុប្បតិដ្ឋិតបាទោ ហោតិ។ សមំ បាទំ ភូមិយំ និក្ខិបតិ, សមំ ឧទ្ធរតិ, សមំ សព្ពាវន្តេហិ បាទតលេហិ ភូមិំ ផុសតិ។
In some past lives, past existences, past abodes the Realized One was reborn as a human being. He firmly and persistently undertook skillful behaviors such as good conduct by way of body, speech, and mind, giving and sharing, taking precepts, observing the Uposatha day, paying due respect to mother and father, ascetics and brahmins, honoring the elders in the family, and various other things pertaining to skillful behaviors. Due to performing, accumulating, heaping up, and amassing those deeds, when his body broke up, after death, he was reborn in a good place, a heavenly realm. There he surpassed the other gods in ten respects: divine life span, beauty, happiness, glory, sovereignty, sights, sounds, smells, tastes, and touches. When he passed away from there and came back to this state of existence he obtained this mark of a great man: he has well-planted feet. He places his foot on the ground evenly, raises it evenly, and touches the ground evenly with the whole sole of his foot.
សោ តេន លក្ខណេន សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី ធម្មិកោ ធម្មរាជា ចាតុរន្តោ វិជិតាវី ជនបទត្ថាវរិយប្បត្តោ សត្តរតនសមន្នាគតោ។ តស្សិមានិ សត្ត រតនានិ ភវន្តិ; សេយ្យថិទំ—ចក្ករតនំ ហត្ថិរតនំ អស្សរតនំ មណិរតនំ ឥត្ថិរតនំ គហបតិរតនំ បរិណាយករតនមេវ សត្តមំ។ បរោសហស្សំ ខោ បនស្ស បុត្តា ភវន្តិ សូរា វីរង្គរូបា បរសេនប្បមទ្ទនា។ សោ ឥមំ បថវិំ សាគរបរិយន្តំ អខិលមនិមិត្តមកណ្ដកំ ឥទ្ធំ ផីតំ ខេមំ សិវំ និរព្ពុទំ អទណ្ឌេន អសត្ថេន ធម្មេន អភិវិជិយ អជ្ឈាវសតិ។ រាជា សមានោ កិំ លភតិ? អក្ខម្ភិយោ ហោតិ កេនចិ មនុស្សភូតេន បច្ចត្ថិកេន បច្ចាមិត្តេន។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ។ សចេ ខោ បន អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជតិ, អរហំ ហោតិ សម្មាសម្ពុទ្ធោ លោកេ វិវដ្ដច្ឆទោ។ ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? អក្ខម្ភិយោ ហោតិ អព្ភន្តរេហិ វា ពាហិរេហិ វា បច្ចត្ថិកេហិ បច្ចាមិត្តេហិ រាគេន វា ទោសេន វា មោហេន វា សមណេន វា ព្រាហ្មណេន វា ទេវេន វា មារេន វា ព្រហ្មុនា វា កេនចិ វា លោកស្មិំ។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ”។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
Possessing this mark, if he stays at home he becomes a wheel-turning monarch. He has the following seven treasures: the wheel, the elephant, the horse, the jewel, the woman, the treasurer, and the counselor as the seventh treasure. He has over a thousand sons who are valiant and heroic, crushing the armies of his enemies. After conquering this land girt by sea—free of harassment by bandits, successful and prosperous, safe, blessed, and untroubled—he reigns by principle, without rod or sword. And what does he obtain as king? He can’t be stopped by any human foe or enemy. That’s what he obtains as king. But if he goes forth from the lay life to homelessness, he becomes a perfected one, a fully awakened Buddha, who draws back the veil from the world. And what does he obtain as Buddha? He can’t be stopped by any foe or enemy whether internal or external; nor by greed, hate, or delusion; nor by any ascetic or brahmin or god or Māra or Brahmā or by anyone in the world. That’s what he obtains as Buddha.” The Buddha spoke this matter.
តត្ថេតំ វុច្ចតិ:
On this it is said:
“សច្ចេ ច ធម្មេ ច ទមេ ច សំយមេ, សោចេយ្យសីលាលយុបោសថេសុ ច; ទានេ អហិំសាយ អសាហសេ រតោ, ទឡ្ហំ សមាទាយ សមត្តមាចរិ។
“Truth, principle, self-control, and restraint; purity, precepts, and observing the Uposatha day; giving, harmlessness, delighting in non-violence—firmly undertaking these things, he lived accordingly.
សោ តេន កម្មេន ទិវំ សមក្កមិ, សុខញ្ច ខិឌ្ឌារតិយោ ច អន្វភិ; តតោ ចវិត្វា បុនរាគតោ ឥធ, សមេហិ បាទេហិ ផុសី វសុន្ធរំ។
By means of these deeds he went to heaven, where he enjoyed happiness and merriment. After passing away from there to here, he steps evenly on this rich earth.
ព្យាកំសុ វេយ្យញ្ជនិកា សមាគតា, សមប្បតិដ្ឋស្ស ន ហោតិ ខម្ភនា; គិហិស្ស វា បព្ពជិតស្ស វា បុន, តំ លក្ខណំ ភវតិ តទត្ថជោតកំ។
The gathered soothsayers predicted that there is no stopping one of such even tread, as householder or renunciate. That’s the meaning shown by this mark.
អក្ខម្ភិយោ ហោតិ អគារមាវសំ, បរាភិភូ សត្តុភិ នប្បមទ្ទនោ; មនុស្សភូតេនិធ ហោតិ កេនចិ, អក្ខម្ភិយោ តស្ស ផលេន កម្មុនោ។
While living at home he cannot be stopped, he defeats his foes, and cannot be beaten. Due to the fruit of that deed, he cannot be stopped by any human.
សចេ ច បព្ពជ្ជមុបេតិ តាទិសោ, នេក្ខម្មឆន្ទាភិរតោ វិចក្ខណោ; អគ្គោ ន សោ គច្ឆតិ ជាតុ ខម្ភនំ, នរុត្តមោ ឯស ហិ តស្ស ធម្មតា”តិ។
But if he chooses the life gone forth, seeing clearly, loving renunciation, not even the best can hope to stop him; this is the nature of the supreme person.”
២។ បាទតលចក្កលក្ខណំ
2. Wheels on the Feet
“យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ ពហុជនស្ស សុខាវហោ អហោសិ, ឧព្ពេគៅត្តាសភយំ អបនុទិតា, ធម្មិកញ្ច រក្ខាវរណគុត្តិំ សំវិធាតា, សបរិវារញ្ច ទានំ អទាសិ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា ឧបចិតត្តា ឧស្សន្នត្តា វិបុលត្តា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជតិ …បេ… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមំ មហាបុរិសលក្ខណំ បដិលភតិ។ ហេដ្ឋាបាទតលេសុ ចក្កានិ ជាតានិ ហោន្តិ សហស្សារានិ សនេមិកានិ សនាភិកានិ សព្ពាការបរិបូរានិ សុវិភត្តន្តរានិ។
“Bhikkhus, in some past lives the Realized One was reborn as a human being. He conveyed happiness to many people, eliminating threats, terror, and danger, providing just protection and security, and giving gifts with all the trimmings. Due to performing those deeds he was reborn in a heavenly realm. When he came back to this state of existence he obtained this mark: on the soles of his feet there are thousand-spoked wheels, with rims and hubs, complete in every detail and well divided inside.
សោ តេន លក្ខណេន សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី …បេ… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? មហាបរិវារោ ហោតិ; មហាស្ស ហោន្តិ បរិវារា ព្រាហ្មណគហបតិកា នេគមជានបទា គណកមហាមត្តា អនីកដ្ឋា ទោវារិកា អមច្ចា បារិសជ្ជា រាជានោ ភោគិយា កុមារា។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ។ សចេ ខោ បន អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជតិ, អរហំ ហោតិ សម្មាសម្ពុទ្ធោ លោកេ វិវដ្ដច្ឆទោ។ ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? មហាបរិវារោ ហោតិ; មហាស្ស ហោន្តិ បរិវារា ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឧបាសកា ឧបាសិកាយោ ទេវា មនុស្សា អសុរា នាគា គន្ធព្ពា។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ”។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
Possessing this mark, if he stays at home he becomes a wheel-turning monarch. And what does he obtain as king? He has a large following of brahmins and householders, people of town and country, treasury officials, military officers, guardsmen, ministers, counselors, rulers, tax beneficiaries, and princes. That’s what he obtains as king. But if he goes forth from the lay life to homelessness, he becomes a fully awakened Buddha. And what does he obtain as Buddha? He has a large following of monks, nuns, laymen, laywomen, gods, humans, demons, dragons, and centaurs. That’s what he obtains as Buddha.” The Buddha spoke this matter.
តត្ថេតំ វុច្ចតិ:
On this it is said:
“បុរេ បុរត្ថា បុរិមាសុ ជាតិសុ, មនុស្សភូតោ ពហុនំ សុខាវហោ; ឧព្ភេគៅត្តាសភយាបនូទនោ, គុត្តីសុ រក្ខាវរណេសុ ឧស្សុកោ។
“In olden days, in past lives, he brought happiness to many people, ridding them of fear, terror, and danger, eagerly guarding and protecting them.
សោ តេន កម្មេន ទិវំ សមក្កមិ, សុខញ្ច ខិឌ្ឌារតិយោ ច អន្វភិ; តតោ ចវិត្វា បុនរាគតោ ឥធ, ចក្កានិ បាទេសុ ទុវេសុ វិន្ទតិ។
By means of these deeds he went to heaven, where he enjoyed happiness and merriment. After passing away from there to here, wheels on his two feet are found,
សមន្តនេមីនិ សហស្សរានិ ច, ព្យាកំសុ វេយ្យញ្ជនិកា សមាគតា; ទិស្វា កុមារំ សតបុញ្ញលក្ខណំ, បរិវារវា ហេស្សតិ សត្តុមទ្ទនោ។
all rimmed around and thousand-spoked. The gathered soothsayers predicted, seeing the prince
តថា ហិ ចក្កានិ សមន្តនេមិនិ, សចេ ន បព្ពជ្ជមុបេតិ តាទិសោ; វត្តេតិ ចក្កំ បថវិំ បសាសតិ, តស្សានុយន្តាធ ភវន្តិ ខត្តិយា។
which is why he has wheels all rimmed around. If he doesn’t choose the life gone forth, he’ll roll the wheel and rule the land. The aristocrats will be his vassals,
មហាយសំ សម្បរិវារយន្តិ នំ, សចេ ច បព្ពជ្ជមុបេតិ តាទិសោ; នេក្ខម្មឆន្ទាភិរតោ វិចក្ខណោ, ទេវា មនុស្សាសុរសក្ករក្ខសា។
flocking to his glory. But if he chooses the life gone forth, seeing clearly, loving renunciation, the gods, humans, demons, Sakka, and monsters;
គន្ធព្ពនាគា វិហគា ចតុប្បទា, អនុត្តរំ ទេវមនុស្សបូជិតំ; មហាយសំ សម្បរិវារយន្តិ នន៑”តិ។
centaurs and dragons, birds and beasts, will flock to his glory, the supreme, honored by gods and humans.”
៣–៥។ អាយតបណ្ហិតាទិតិលក្ខណំ
3–5. Stretched Heels, Etc.
“យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ បាណាតិបាតំ បហាយ បាណាតិបាតា បដិវិរតោ អហោសិ និហិតទណ្ឌោ និហិតសត្ថោ លជ្ជី ទយាបន្នោ, សព្ពបាណភូតហិតានុកម្បី វិហាសិ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា ឧបចិតត្តា ឧស្សន្នត្តា វិបុលត្តា …បេ… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមានិ តីណិ មហាបុរិសលក្ខណានិ បដិលភតិ។ អាយតបណ្ហិ ច ហោតិ, ទីឃង្គុលិ ច ព្រហ្មុជុគត្តោ ច។
“Bhikkhus, in some past lives the Realized One was reborn as a human being. He gave up killing living creatures, renouncing the rod and the sword. He was scrupulous and kind, living full of compassion for all living beings. Due to performing those deeds he was reborn in a heavenly realm. When he came back to this state of existence he obtained these three marks: he has stretched heels, long fingers, and his body is tall and straight-limbed.
សោ តេហិ លក្ខណេហិ សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី …បេ… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? ទីឃាយុកោ ហោតិ ចិរដ្ឋិតិកោ, ទីឃមាយុំ បាលេតិ, ន សក្កា ហោតិ អន្តរា ជីវិតា វោរោបេតុំ កេនចិ មនុស្សភូតេន បច្ចត្ថិកេន បច្ចាមិត្តេន។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ …បេ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? ទីឃាយុកោ ហោតិ ចិរដ្ឋិតិកោ, ទីឃមាយុំ បាលេតិ, ន សក្កា ហោតិ អន្តរា ជីវិតា វោរោបេតុំ បច្ចត្ថិកេហិ បច្ចាមិត្តេហិ សមណេន វា ព្រាហ្មណេន វា ទេវេន វា មារេន វា ព្រហ្មុនា វា កេនចិ វា លោកស្មិំ។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ”។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
Possessing these marks, if he stays at home he becomes a wheel-turning monarch. And what does he obtain as king? He’s long-lived, preserving his life for a long time. No human foe or enemy is able to take his life before his time. That’s what he obtains as king. And what does he obtain as Buddha? He’s long-lived, preserving his life for a long time. No foes or enemies—nor any ascetic or brahmin or god or Māra or Brahmā or anyone in the world—is able to take his life before his time. That’s what he obtains as Buddha.” The Buddha spoke this matter.
តត្ថេតំ វុច្ចតិ:
On this it is said:
“មារណវធភយត្តនោ វិទិត្វា, បដិវិរតោ បរំ មារណាយហោសិ; តេន សុចរិតេន សគ្គមគមា, សុកតផលវិបាកមនុភោសិ។
“Realizing for himself the horrors of death, he refrained from killing other creatures. By that good conduct he went to heaven, where he enjoyed the fruit of deeds well done.
ចវិយ បុនរិធាគតោ សមានោ, បដិលភតិ ឥធ តីណិ លក្ខណានិ; ភវតិ វិបុលទីឃបាសណ្ហិកោ, ព្រហ្មាវ សុជុ សុភោ សុជាតគត្តោ។
Passing away, on his return to here, he obtained these three marks: his stretched heels are abundant and long, and like Brahmā, he’s straight and beautiful,
សុភុជោ សុសុ សុសណ្ឋិតោ សុជាតោ, មុទុតលុនង្គុលិយស្ស ហោន្តិ; ទីឃា តីភិ បុរិសវរគ្គលក្ខណេហិ, ចិរយបនាយ កុមារមាទិសន្តិ។
Fair of arm, youthful, of good posture and breeding, his fingers are soft and tender and long. By these three marks of an excellent man, they indicated that the prince’s life would be long:
ភវតិ យទិ គិហី ចិរំ យបេតិ, ចិរតរំ បព្ពជតិ យទិ តតោ ហិ; យាបយតិ ច វសិទ្ធិភាវនាយ, ឥតិ ទីឃាយុកតាយ តំ និមិត្តន៑”តិ។
‘As a householder he will live long; longer still if he goes forth, due to mastery in the development of psychic power. Thus this is the sign of long life.’”
៦។ សត្តុស្សទតាលក្ខណំ
6. Seven Rounded Places
“យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ ទាតា អហោសិ បណីតានំ រសិតានំ ខាទនីយានំ ភោជនីយានំ សាយនីយានំ លេហនីយានំ បានានំ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា …បេ… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមំ មហាបុរិសលក្ខណំ បដិលភតិ, សត្តុស្សទោ ហោតិ, សត្តស្ស ឧស្សទា ហោន្តិ; ឧភោសុ ហត្ថេសុ ឧស្សទា ហោន្តិ, ឧភោសុ បាទេសុ ឧស្សទា ហោន្តិ, ឧភោសុ អំសកូដេសុ ឧស្សទា ហោន្តិ, ខន្ធេ ឧស្សទោ ហោតិ។
“Bhikkhus, in some past lives the Realized One was reborn as a human being. He was a donor of delicious and tasty cooked and fresh foods, and drinks that were sweet and succulent. Due to performing those deeds he was reborn in a heavenly realm. When he came back to this state of existence he obtained this mark: he is rounded in seven places. Both hands, both feet, both shoulders, and his chest are all rounded.
សោ តេន លក្ខណេន សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី …បេ… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? លាភី ហោតិ បណីតានំ រសិតានំ ខាទនីយានំ ភោជនីយានំ សាយនីយានំ លេហនីយានំ បានានំ។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ …បេ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? លាភី ហោតិ បណីតានំ រសិតានំ ខាទនីយានំ ភោជនីយានំ សាយនីយានំ លេហនីយានំ បានានំ។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ”។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
Possessing this mark, if he stays at home he becomes a wheel-turning monarch. And what does he obtain as king? He gets delicious and tasty cooked and fresh foods, and drinks that are sweet and succulent. That’s what he obtains as king. And what does he obtain as Buddha? He gets delicious and tasty cooked and fresh foods, and drinks that are sweet and succulent. That’s what he obtains as Buddha.” The Buddha spoke this matter.
តត្ថេតំ វុច្ចតិ:
On this it is said:
“ខជ្ជភោជ្ជមថ លេយ្យ សាយិយំ, ឧត្តមគ្គរសទាយកោ អហុ; តេន សោ សុចរិតេន កម្មុនា, នន្ទនេ ចិរមភិប្បមោទតិ។
“He used to give the very best of flavors—scrumptious foods of every kind. Because of that good deed, he rejoiced long in Nandana heaven.
សត្ត ចុស្សទេ ឥធាធិគច្ឆតិ, ហត្ថបាទមុទុតញ្ច វិន្ទតិ; អាហុ ព្យញ្ជននិមិត្តកោវិទា, ខជ្ជភោជ្ជរសលាភិតាយ នំ។
On returning to here, he is rounded in seven places, and tender hands and feet are found. The soothsayers expert in signs declared: ‘He’ll get tasty foods of all sorts
យំ គិហិស្សបិ តទត្ថជោតកំ, បព្ពជ្ជម្បិ ច តទាធិគច្ឆតិ; ខជ្ជភោជ្ជរសលាភិរុត្តមំ, អាហុ សព្ពគិហិពន្ធនច្ឆិទន៑”តិ។
as a householder, that’s what that means. But even if he goes forth he’ll get the same, supreme in gaining tasty foods of all sorts, cutting all bonds of the lay life.’”
៧–៨។ ករចរណមុទុជាលតាលក្ខណានិ
7–8. Tender and Serried Hands
“យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ ចតូហិ សង្គហវត្ថូហិ ជនំ សង្គាហកោ អហោសិ—ទានេន បេយ្យវជ្ជេន អត្ថចរិយាយ សមានត្តតាយ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា …បេ… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមានិ ទ្វេ មហាបុរិសលក្ខណានិ បដិលភតិ។ មុទុតលុនហត្ថបាទោ ច ហោតិ ជាលហត្ថបាទោ ច។
“Bhikkhus, in some past lives the Realized One was reborn as a human being. He brought people together using the four ways of being inclusive: giving, kindly words, taking care, and equality. Due to performing those deeds he was reborn in a heavenly realm. When he came back to this state of existence he obtained these two marks: his hands and feet are tender, and they are serried.
សោ តេហិ លក្ខណេហិ សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី …បេ… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? សុសង្គហិតបរិជនោ ហោតិ, សុសង្គហិតាស្ស ហោន្តិ ព្រាហ្មណគហបតិកា នេគមជានបទា គណកមហាមត្តា អនីកដ្ឋា ទោវារិកា អមច្ចា បារិសជ្ជា រាជានោ ភោគិយា កុមារា។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ … ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? សុសង្គហិតបរិជនោ ហោតិ, សុសង្គហិតាស្ស ហោន្តិ ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឧបាសកា ឧបាសិកាយោ ទេវា មនុស្សា អសុរា នាគា គន្ធព្ពា។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ”។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
Possessing these marks, if he stays at home he becomes a wheel-turning monarch. And what does he obtain as king? His retinue is inclusive, cohesive, and well-managed. This includes brahmins and householders, people of town and country, treasury officials, military officers, guardsmen, ministers, counselors, rulers, tax beneficiaries, and princes. That’s what he obtains as king. And what does he obtain as Buddha? His retinue is inclusive and well-managed. This includes monks, nuns, laymen, laywomen, gods, humans, demons, dragons, and centaurs. That’s what he obtains as Buddha.” The Buddha spoke this matter.
តត្ថេតំ វុច្ចតិ:
On this it is said:
“ទានម្បិ ចត្ថចរិយតញ្ច, បិយវាទិតញ្ច សមានត្តតញ្ច; ករិយចរិយសុសង្គហំ ពហូនំ, អនវមតេន គុណេន យាតិ សគ្គំ។
“By giving and helping others, kindly speech, and equal treatment, such action and conduct as brought people together, he went to heaven due to his esteemed virtue.
ចវិយ បុនរិធាគតោ សមានោ, ករចរណមុទុតញ្ច ជាលិនោ ច; អតិរុចិរសុវគ្គុទស្សនេយ្យំ, បដិលភតិ ទហរោ សុសុ កុមារោ។
Passing away, on his return to here, the young baby prince obtained hands and feet so tender and serried, lovely, graceful, and good-looking.
ភវតិ បរិជនស្សវោ វិធេយ្យោ, មហិមំ អាវសិតោ សុសង្គហិតោ; បិយវទូ ហិតសុខតំ ជិគីសមានោ, អភិរុចិតានិ គុណានិ អាចរតិ។
His retinue is loyal and manageable, staying agreeably all over this broad land. Speaking kindly, seeking happiness, he implements agreeable qualities.
យទិ ច ជហតិ សព្ពកាមភោគំ, កថយតិ ធម្មកថំ ជិនោ ជនស្ស; វចនបដិករស្សាភិប្បសន្នា, សុត្វាន ធម្មានុធម្មមាចរន្តី”តិ។
But if he gives up all sensual enjoyments, as victor he speaks Dhamma to the people. Devoted, they respond to his words; after listening, they practice in line with the teaching.”
៩–១០។ ឧស្សង្ខបាទ-ឧទ្ធគ្គលោមតាលក្ខណានិ
9–10. Arched Feet and Upright Hair
“យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ អត្ថូបសំហិតំ ធម្មូបសំហិតំ វាចំ ភាសិតា អហោសិ, ពហុជនំ និទំសេសិ, បាណីនំ ហិតសុខាវហោ ធម្មយាគី។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា …បេ… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមានិ ទ្វេ មហាបុរិសលក្ខណានិ បដិលភតិ។ ឧស្សង្ខបាទោ ច ហោតិ, ឧទ្ធគ្គលោមោ ច។
“Bhikkhus, in some past lives the Realized One was reborn as a human being. His speech was meaningful and principled. He educated many people, bringing welfare and happiness, offering the teaching. Due to performing those deeds he was reborn in a heavenly realm. When he came back to this state of existence he obtained these two marks: the tops of his feet are arched and his hairs stand up.
សោ តេហិ លក្ខណេហិ សមន្នាគតោ, សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី …បេ… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? អគ្គោ ច ហោតិ សេដ្ឋោ ច បាមោក្ខោ ច ឧត្តមោ ច បវរោ ច កាមភោគីនំ។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ …បេ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? អគ្គោ ច ហោតិ សេដ្ឋោ ច បាមោក្ខោ ច ឧត្តមោ ច បវរោ ច សព្ពសត្តានំ។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ”។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
Possessing these marks, if he stays at home he becomes a wheel-turning monarch. And what does he obtain as king? He is the foremost, best, chief, highest, and finest of those who enjoy sensual pleasures. That’s what he obtains as king. And what does he obtain as Buddha? He is the foremost, best, chief, highest, and finest of all sentient beings. That’s what he obtains as Buddha.” The Buddha spoke this matter.
តត្ថេតំ វុច្ចតិ:
On this it is said:
“អត្ថធម្មសហិតំ បុរេ គិរំ, ឯរយំ ពហុជនំ និទំសយិ; បាណិនំ ហិតសុខាវហោ អហុ, ធម្មយាគមយជី អមច្ឆរី។
“His word was meaningful and principled, moving the people with his explanations. He brought welfare and happiness to creatures, unstintingly offering up teaching.
តេន សោ សុចរិតេន កម្មុនា, សុគ្គតិំ វជតិ តត្ថ មោទតិ; លក្ខណានិ ច ទុវេ ឥធាគតោ, ឧត្តមប្បមុខតាយ វិន្ទតិ។
Because of that good deed, he advanced to heaven and there rejoiced. On return to here two marks are found, of excellence and supremacy.
ឧព្ភមុប្បតិតលោមវា សសោ, បាទគណ្ឋិរហុ សាធុសណ្ឋិតា; មំសលោហិតាចិតា តចោត្ថតា, ឧបរិចរណសោភនា អហុ។
His hairs stand upright, and his ankles stand out well. Swollen with flesh and blood, encased in skin, beautified above the feet.
គេហមាវសតិ ចេ តថាវិធោ, អគ្គតំ វជតិ កាមភោគិនំ; តេន ឧត្តរិតរោ ន វិជ្ជតិ, ជម្ពុទីបមភិភុយ្យ ឥរិយតិ។
If such a one lives in the home, he becomes the best of those who enjoy sensual pleasures. There’ll be none better than him; he’ll proceed having mastered all India.
បព្ពជម្បិ ច អនោមនិក្កមោ, អគ្គតំ វជតិ សព្ពបាណិនំ; តេន ឧត្តរិតរោ ន វិជ្ជតិ, សព្ពលោកមភិភុយ្យ វិហរតី”តិ។
But going forth the peerless renunciate turns into the best of all creatures. There’ll be none better than him, he’ll live having mastered the whole world.”
១១។ ឯណិជង្ឃលក្ខណំ
11. Antelope Calves
“យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ សក្កច្ចំ វាចេតា អហោសិ សិប្បំ វា វិជ្ឹ វា ចរណំ វា កម្មំ វា: ‘កិន្តិមេ ខិប្បំ វិជានេយ្យុំ, ខិប្បំ បដិបជ្ជេយ្យុំ, ន ចិរំ កិលិស្សេយ្យុន៑ៜ”តិ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា …បេ… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមំ មហាបុរិសលក្ខណំ បដិលភតិ។ ឯណិជង្ឃោ ហោតិ។
“Bhikkhus, in some past lives the Realized One was reborn as a human being. He was a thorough teacher of a profession, a branch of knowledge, conduct, or action, thinking: ‘How might they quickly learn and practice, without getting exhausted?’ Due to performing those deeds he was reborn in a heavenly realm. When he came back to this state of existence he obtained this mark: his calves are like those of an antelope.
សោ តេន លក្ខណេន សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី …បេ… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? យានិ តានិ រាជារហានិ រាជង្គានិ រាជូបភោគានិ រាជានុច្ឆវិកានិ តានិ ខិប្បំ បដិលភតិ។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ …បេ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? យានិ តានិ សមណារហានិ សមណង្គានិ សមណូបភោគានិ សមណានុច្ឆវិកានិ, តានិ ខិប្បំ បដិលភតិ។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ”។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
Possessing this mark, if he stays at home he becomes a wheel-turning monarch. And what does he obtain as king? He quickly obtains the things worthy of a king, the factors, supports, and things befitting a king. That’s what he obtains as king. And what does he obtain as Buddha? He quickly obtains the things worthy of an ascetic, the factors, supports, and things befitting an ascetic. That’s what he obtains as Buddha.” The Buddha spoke this matter.
តត្ថេតំ វុច្ចតិ:
On this it is said:
“សិប្បេសុ វិជ្ជាចរណេសុ កម្មេសុ, កថំ វិជានេយ្យុំ លហុន្តិ ឥច្ឆតិ; យទូបឃាតាយ ន ហោតិ កស្សចិ, វាចេតិ ខិប្បំ ន ចិរំ កិលិស្សតិ។
“In professions, knowledge, conduct, and deeds, he thought of how they might swiftly learn. Things that harm no-one at all, he quickly taught so they would not get tired.
តំ កម្មំ កត្វា កុសលំ សុខុទ្រយំ, ជង្ឃា មនុញ្ញា លភតេ សុសណ្ឋិតា; វដ្ដា សុជាតា អនុបុព្ពមុគ្គតា, ឧទ្ធគ្គលោមា សុខុមត្តចោត្ថតា។
Having done that skillful deed
ឯណេយ្យជង្ឃោតិ តមាហុ បុគ្គលំ, សម្បត្តិយា ខិប្បមិធាហុ លក្ខណំ; គេហានុលោមានិ យទាភិកង្ខតិ, អបព្ពឹ ខិប្បមិធាធិគច្ឆតិ។
They say that person has antelope calves, and that this is the mark of swift success. If he desires the things of the household life, not going forth, they’ll quickly be his.
សចេ ច បព្ពជ្ជមុបេតិ តាទិសោ, នេក្ខម្មឆន្ទាភិរតោ វិចក្ខណោ; អនុច្ឆវិកស្ស យទានុលោមិកំ, តំ វិន្ទតិ ខិប្បមនោមវិក្កមោ”តិ។
But if he chooses the life gone forth, seeing clearly, loving renunciation, the peerless renunciate will quickly find what is fitting and suitable.”
១២។ សុខុមច្ឆវិលក្ខណំ
12. Delicate Skin
“យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ សមណំ វា ព្រាហ្មណំ វា ឧបសង្កមិត្វា បរិបុច្ឆិតា អហោសិ: ‘កិំ, ភន្តេ, កុសលំ, កិំ អកុសលំ, កិំ សាវជ្ឹ, កិំ អនវជ្ឹ, កិំ សេវិតព្ពំ, កិំ ន សេវិតព្ពំ, កិំ មេ ករីយមានំ ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយ អស្ស, កិំ វា បន មេ ករីយមានំ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ អស្សាៜតិ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា …បេ… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមំ មហាបុរិសលក្ខណំ បដិលភតិ។ សុខុមច្ឆវិ ហោតិ, សុខុមត្តា ឆវិយា រជោជល្លំ កាយេ ន ឧបលិម្បតិ។
“Bhikkhus, in some past lives the Realized One was reborn as a human being. He approached an ascetic or brahmin and asked: ‘Sirs, what is skillful? What is unskillful? What is blameworthy? What is blameless? What should be cultivated? What should not be cultivated? Doing what leads to my lasting harm and suffering? Doing what leads to my lasting welfare and happiness?’ Due to performing those deeds he was reborn in a heavenly realm. When he came back to this state of existence he obtained this mark: he has delicate skin, so delicate that dust and dirt don’t stick to his body.
សោ តេន លក្ខណេន សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី …បេ… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? មហាបញ្ញោ ហោតិ, នាស្ស ហោតិ កោចិ បញ្ញាយ សទិសោ វា សេដ្ឋោ វា កាមភោគីនំ។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ …បេ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? មហាបញ្ញោ ហោតិ បុថុបញ្ញោ ហាសបញ្ញោ ជវនបញ្ញោ តិក្ខបញ្ញោ និព្ពេធិកបញ្ញោ, នាស្ស ហោតិ កោចិ បញ្ញាយ សទិសោ វា សេដ្ឋោ វា សព្ពសត្តានំ។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ”។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
Possessing this mark, if he stays at home he becomes a wheel-turning monarch. And what does he obtain as king? He has great wisdom. Of those who enjoy sensual pleasures, none is his equal or better in wisdom. That’s what he obtains as king. And what does he obtain as Buddha? He has great wisdom, widespread wisdom, laughing wisdom, swift wisdom, sharp wisdom, and penetrating wisdom. No sentient being is his equal or better in wisdom. That’s what he obtains as Buddha.” The Buddha spoke this matter.
តត្ថេតំ វុច្ចតិ:
On this it is said:
“បុរេ បុរត្ថា បុរិមាសុ ជាតិសុ, អញ្ញាតុកាមោ បរិបុច្ឆិតា អហុ; សុស្សូសិតា បព្ពជិតំ ឧបាសិតា, អត្ថន្តរោ អត្ថកថំ និសាមយិ។
“In olden days, in past lives, eager to understand, he asked questions. Keen to learn, he waited on renunciates, heeding their explanation with pure intent.
បញ្ញាបដិលាភគតេន កម្មុនា, មនុស្សភូតោ សុខុមច្ឆវី អហុ; ព្យាកំសុ ឧប្បាទនិមិត្តកោវិទា, សុខុមានិ អត្ថានិ អវេច្ច ទក្ខិតិ។
Due to that deed of acquiring wisdom, as a human being his skin is delicate. At his birth
សចេ ន បព្ពជ្ជមុបេតិ តាទិសោ, វត្តេតិ ចក្កំ បថវិំ បសាសតិ; អត្ថានុសិដ្ឋីសុ បរិគ្គហេសុ ច, ន តេន សេយ្យោ សទិសោ ច វិជ្ជតិ។
If he doesn’t choose the life gone forth, he’ll roll the wheel and rule the land. Among those with material possessions
សចេ ច បព្ពជ្ជមុបេតិ តាទិសោ, នេក្ខម្មឆន្ទាភិរតោ វិចក្ខណោ; បញ្ញាវិសិដ្ឋំ លភតេ អនុត្តរំ, បប្បោតិ ពោធិំ វរភូរិមេធសោ”តិ។
But if he chooses the life gone forth, seeing clearly, loving renunciation, gaining wisdom that’s supreme and eminent, the one of superb, vast intelligence
១៣។ សុវណ្ណវណ្ណលក្ខណំ
13. Golden Skin
“យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ អក្កោធនោ អហោសិ អនុបាយាសពហុលោ, ពហុម្បិ វុត្តោ សមានោ នាភិសជ្ជិ ន កុប្បិ ន ព្យាបជ្ជិ ន បតិត្ថីយិ, ន កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាត្វាកាសិ។ ទាតា ច អហោសិ សុខុមានំ មុទុកានំ អត្ថរណានំ បាវុរណានំ ខោមសុខុមានំ កប្បាសិកសុខុមានំ កោសេយ្យសុខុមានំ កម្ពលសុខុមានំ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា ឧបចិតត្តា …បេ… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមំ មហាបុរិសលក្ខណំ បដិលភតិ។ សុវណ្ណវណ្ណោ ហោតិ កញ្ចនសន្និភត្តចោ។
“Bhikkhus, in some past lives the Realized One was reborn as a human being. He wasn’t irritable or bad-tempered. Even when heavily criticized he didn’t lose his temper, become annoyed, hostile, and hard-hearted, or display annoyance, hate, and bitterness. He donated soft and fine mats and blankets, and fine cloths of linen, cotton, silk, and wool. Due to performing those deeds he was reborn in a heavenly realm. When he came back to this state of existence he obtained this mark: he is gold colored; his skin has a golden sheen.
សោ តេន លក្ខណេន សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី …បេ… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? លាភី ហោតិ សុខុមានំ មុទុកានំ អត្ថរណានំ បាវុរណានំ ខោមសុខុមានំ កប្បាសិកសុខុមានំ កោសេយ្យសុខុមានំ កម្ពលសុខុមានំ។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ …បេ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? លាភី ហោតិ សុខុមានំ មុទុកានំ អត្ថរណានំ បាវុរណានំ ខោមសុខុមានំ កប្បាសិកសុខុមានំ កោសេយ្យសុខុមានំ កម្ពលសុខុមានំ។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ”។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
Possessing this mark, if he stays at home he becomes a wheel-turning monarch. And what does he obtain as king? He obtains soft and fine mats and blankets, and fine cloths of linen, cotton, silk, and wool. That’s what he obtains as king. And what does he obtain as Buddha? He obtains soft and fine mats and blankets, and fine cloths of linen, cotton, silk, and wool. That’s what he obtains as Buddha.” The Buddha spoke this matter.
តត្ថេតំ វុច្ចតិ:
On this it is said:
“អក្កោធញ្ច អធិដ្ឋហិ អទាសិ, ទានញ្ច វត្ថានិ សុខុមានិ សុច្ឆវីនិ; បុរិមតរភវេ ឋិតោ អភិវិស្សជិ, មហិមិវ សុរោ អភិវស្សំ។
“Dedicated to good will, he gave gifts. In an earlier life he poured forth cloth fine and soft to touch, like a god pouring rain on this broad earth.
តំ កត្វាន ឥតោ ចុតោ ទិព្ពំ, ឧបបជ្ជិ សុកតផលវិបាកមនុភុត្វា; កនកតនុសន្និភោ ឥធាភិភវតិ, សុរវរតរោរិវ ឥន្ទោ។
So doing he passed from here to heaven, where he enjoyed the fruits of deeds well done. Here he wins a figure of gold, like Indra, the finest of gods.
គេហញ្ចាវសតិ នរោ អបព្ពជ្ជ, មិច្ឆំ មហតិមហិំ អនុសាសតិ; បសយ្ហ សហិធ សត្តរតនំ, បដិលភតិ វិមលសុខុមច្ឆវិំ សុចិញ្ច។
If that man stays in the house, not wishing to go forth, he conquers and rules this vast, broad earth. He obtains abundant excellent cloth, so fine and soft to touch.
លាភី អច្ឆាទនវត្ថមោក្ខបាវុរណានំ, ភវតិ យទិ អនាគារិយតំ ឧបេតិ; សហិតោ បុរិមកតផលំ អនុភវតិ, ន ភវតិ កតស្ស បនាសោ”តិ។
He receives robes, cloth, and the finest garments if he chooses the life gone forth. For he still partakes of past deed’s fruit; what’s been done is never lost.”
១៤។ កោសោហិតវត្ថគុយ្ហលក្ខណំ
14. Privates in Foreskin
“យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ ចិរប្បនដ្ឋេ សុចិរប្បវាសិនោ ញាតិមិត្តេ សុហជ្ជេ សខិនោ សមានេតា អហោសិ។ មាតរម្បិ បុត្តេន សមានេតា អហោសិ, បុត្តម្បិ មាតរា សមានេតា អហោសិ, បិតរម្បិ បុត្តេន សមានេតា អហោសិ, បុត្តម្បិ បិតរា សមានេតា អហោសិ, ភាតរម្បិ ភាតរា សមានេតា អហោសិ, ភាតរម្បិ ភគិនិយា សមានេតា អហោសិ, ភគិនិម្បិ ភាតរា សមានេតា អហោសិ, ភគិនិម្បិ ភគិនិយា សមានេតា អហោសិ, សមង្គីកត្វា ច អព្ភនុមោទិតា អហោសិ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា …បេ… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមំ មហាបុរិសលក្ខណំ បដិលភតិ—កោសោហិតវត្ថគុយ្ហោ ហោតិ។
“Bhikkhus, in some past lives the Realized One was reborn as a human being. He reunited long-lost and long-separated relatives, friends, loved ones, and companions. He reunited mother with child and child with mother; father with child and child with father; brother with brother, brother with sister, sister with brother, and sister with sister, bringing them together with rejoicing. Due to performing those deeds he was reborn in a heavenly realm. When he came back to this state of existence he obtained this mark: his private parts are covered in a foreskin.
សោ តេន លក្ខណេន សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី …បេ… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? បហូតបុត្តោ ហោតិ, បរោសហស្សំ ខោ បនស្ស បុត្តា ភវន្តិ សូរា វីរង្គរូបា បរសេនប្បមទ្ទនា។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ …បេ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? បហូតបុត្តោ ហោតិ, អនេកសហស្សំ ខោ បនស្ស បុត្តា ភវន្តិ សូរា វីរង្គរូបា បរសេនប្បមទ្ទនា។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ”។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
Possessing this mark, if he stays at home he becomes a wheel-turning monarch. And what does he obtain as king? He has many sons, over a thousand sons who are valiant and heroic, crushing the armies of his enemies. That’s what he obtains as king. And what does he obtain as Buddha? He has many sons, many thousands of sons who are valiant and heroic, crushing the armies of his enemies. That’s what he obtains as Buddha.” The Buddha spoke this matter.
តត្ថេតំ វុច្ចតិ:
On this it is said:
“បុរេ បុរត្ថា បុរិមាសុ ជាតិសុ, ចិរប្បនដ្ឋេ សុចិរប្បវាសិនោ; ញាតី សុហជ្ជេ សខិនោ សមានយិ, សមង្គិកត្វា អនុមោទិតា អហុ។
“In olden days, in past lives, he reunited long-lost and long-separated friends and family, bringing them together with joy.
សោ តេន កម្មេន ទិវំ សមក្កមិ, សុខញ្ច ខិឌ្ឌារតិយោ ច អន្វភិ; តតោ ចវិត្វា បុនរាគតោ ឥធ, កោសោហិតំ វិន្ទតិ វត្ថឆាទិយំ។
By means of these deeds he went to heaven, where he enjoyed happiness and merriment. After passing away from there to here, his private parts are covered in a foreskin.
បហូតបុត្តោ ភវតី តថាវិធោ, បរោសហស្សញ្ច ភវន្តិ អត្រជា; សូរា ច វីរា ច អមិត្តតាបនា, គិហិស្ស បីតិំ ជននា បិយំវទា។
Such a one has many sons, over a thousand descendants, valiant and heroic, devastating foes, a layman’s joy, speaking kindly.
ពហូតរា បព្ពជិតស្ស ឥរិយតោ, ភវន្តិ បុត្តា វចនានុសារិនោ; គិហិស្ស វា បព្ពជិតស្ស វា បុន, តំ លក្ខណំ ជាយតិ តទត្ថជោតកន៑”តិ។
But if he lives the renunciate life he has even more sons following his word. As householder or renunciate, that’s the meaning shown by this mark.”
បឋមភាណវារោ និដ្ឋិតោ។
The first recitation section is finished.
១៥–១៦។ បរិមណ្ឌលអនោនមជណ្ណុបរិមសនលក្ខណានិ
15–16. Equal Proportions and Touching the Knees
“យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ មហាជនសង្គហំ សមេក្ខមានោ សមំ ជានាតិ សាមំ ជានាតិ, បុរិសំ ជានាតិ បុរិសវិសេសំ ជានាតិ: ‘អយមិទមរហតិ អយមិទមរហតីៜតិ តត្ថ តត្ថ បុរិសវិសេសករោ អហោសិ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា …បេ… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមានិ ទ្វេ មហាបុរិសលក្ខណានិ បដិលភតិ។ និគ្រោធបរិមណ្ឌលោ ច ហោតិ, ឋិតកោយេវ ច អនោនមន្តោ ឧភោហិ បាណិតលេហិ ជណ្ណុកានិ បរិមសតិ បរិមជ្ជតិ។
“Bhikkhus, in some past lives the Realized One was reborn as a human being. Examining the gathered population, he knew what they had in common and what was their own; he knew each person, and he knew the distinctions between people. In each case, he made appropriate distinctions between people: ‘This one deserves that; that one deserves this.’ Due to performing those deeds he was reborn in a heavenly realm. When he came back to this state of existence he obtained these two marks: he has the proportional circumference of a banyan tree; and when standing upright and not bending over, the palms of both hands touch the knees.
សោ តេហិ លក្ខណេហិ សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី …បេ… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? អឌ្ឍោ ហោតិ មហទ្ធនោ មហាភោគោ បហូតជាតរូបរជតោ បហូតវិត្តូបករណោ បហូតធនធញ្ញោ បរិបុណ្ណកោសកោដ្ឋាគារោ។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ …បេ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? អឌ្ឍោ ហោតិ មហទ្ធនោ មហាភោគោ។ តស្សិមានិ ធនានិ ហោន្តិ, សេយ្យថិទំ—សទ្ធាធនំ សីលធនំ ហិរិធនំ ឱត្តប្បធនំ សុតធនំ ចាគធនំ បញ្ញាធនំ។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ”។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
Possessing these marks, if he stays at home he becomes a wheel-turning monarch. And what does he obtain as king? He is rich, affluent, and wealthy, with lots of gold and silver, lots of property and assets, lots of money and grain, and a full treasury and storehouses. That’s what he obtains as king. And what does he obtain as Buddha? He is rich, affluent, and wealthy. He has these kinds of wealth: the wealth of faith, ethics, conscience, prudence, learning, generosity, and wisdom. That’s what he obtains as Buddha.” The Buddha spoke this matter.
តត្ថេតំ វុច្ចតិ:
On this it is said:
“តុលិយ បដិវិចយ ចិន្តយិត្វា, មហាជនសង្គហនំ សមេក្ខមានោ; អយមិទមរហតិ តត្ថ តត្ថ, បុរិសវិសេសករោ បុរេ អហោសិ។
“Examining the many people in a community, he weighed, evaluated, and judged each case: ‘This one deserves that.’ That’s how he used to draw
distinctions between people.
មហិញ្ច បន ឋិតោ អនោនមន្តោ, ផុសតិ ករេហិ ឧភោហិ ជណ្ណុកានិ; មហិរុហបរិមណ្ឌលោ អហោសិ, សុចរិតកម្មវិបាកសេសកេន។
Now standing without bending he can touch his knees with both hands. With the remaining ripening
ពហុវិវិធនិមិត្តលក្ខណញ្ញូ, អតិនិបុណា មនុជា ព្យាករិំសុ; ពហុវិវិធា គិហីនំ អរហានិ, បដិលភតិ ទហរោ សុសុ កុមារោ។
Learned experts in the many different signs and marks prophesied: ‘The young prince will obtain many different things that householders deserve.
ឥធ ច មហីបតិស្ស កាមភោគី, គិហិបតិរូបកា ពហូ ភវន្តិ; យទិ ច ជហតិ សព្ពកាមភោគំ, លភតិ អនុត្តរំ ឧត្តមធនគ្គន៑”តិ។
Here there are many suitable pleasures for the ruler of the land to enjoy as householder. But if he gives up all sensual enjoyments, he will gain the supreme, highest peak of wealth.’”
១៧–១៩។ សីហបុព្ពទ្ធកាយាទិតិលក្ខណំ
17–19. A Lion’s Chest, Etc.
“យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ ពហុជនស្ស អត្ថកាមោ អហោសិ ហិតកាមោ ផាសុកាមោ យោគក្ខេមកាមោ: ‘កិន្តិមេ សទ្ធាយ វឌ្ឍេយ្យុំ, សីលេន វឌ្ឍេយ្យុំ, សុតេន វឌ្ឍេយ្យុំ, ចាគេន វឌ្ឍេយ្យុំ, ធម្មេន វឌ្ឍេយ្យុំ, បញ្ញាយ វឌ្ឍេយ្យុំ, ធនធញ្ញេន វឌ្ឍេយ្យុំ, ខេត្តវត្ថុនា វឌ្ឍេយ្យុំ, ទ្វិបទចតុប្បទេហិ វឌ្ឍេយ្យុំ, បុត្តទារេហិ វឌ្ឍេយ្យុំ, ទាសកម្មករបោរិសេហិ វឌ្ឍេយ្យុំ, ញាតីហិ វឌ្ឍេយ្យុំ, មិត្តេហិ វឌ្ឍេយ្យុំ, ពន្ធវេហិ វឌ្ឍេយ្យុន៑ៜតិ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា …បេ… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមានិ តីណិ មហាបុរិសលក្ខណានិ បដិលភតិ។ សីហបុព្ពទ្ធកាយោ ច ហោតិ ចិតន្តរំសោ ច សមវដ្ដក្ខន្ធោ ច។
“Bhikkhus, in some past lives the Realized One was reborn as a human being. He desired the good, the welfare, the comfort, and sanctuary of the people, thinking: ‘How might they flourish in faith, ethics, learning, generosity, teachings, and wisdom; in wealth and grain, fields and land, birds and beasts, children and partners; in bondservants, workers, and staff; in family, friends, and kin?’ Due to performing those deeds he was reborn in a heavenly realm. When he came back to this state of existence he obtained these three marks: his chest is like that of a lion; he is filled out between the shoulders.; and his torso is cylindrical.
សោ តេហិ លក្ខណេហិ សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី …បេ… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? អបរិហានធម្មោ ហោតិ, ន បរិហាយតិ ធនធញ្ញេន ខេត្តវត្ថុនា ទ្វិបទចតុប្បទេហិ បុត្តទារេហិ ទាសកម្មករបោរិសេហិ ញាតីហិ មិត្តេហិ ពន្ធវេហិ, ន បរិហាយតិ សព្ពសម្បត្តិយា។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ …បេ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? អបរិហានធម្មោ ហោតិ, ន បរិហាយតិ សទ្ធាយ សីលេន សុតេន ចាគេន បញ្ញាយ, ន បរិហាយតិ សព្ពសម្បត្តិយា។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ”។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
Possessing these marks, if he stays at home he becomes a wheel-turning monarch. And what does he obtain as king? He’s not liable to decline. He doesn’t decline in wealth and grain, fields and land, birds and beasts, children and partners; in bondservants, workers, and staff; in family, friends, and kin. He doesn’t decline in any of his accomplishments. That’s what he obtains as king. And what does he obtain as Buddha? He’s not liable to decline. He doesn’t decline in faith, ethics, learning, generosity, and wisdom. He doesn’t decline in any of his accomplishments. That’s what he obtains as Buddha.” The Buddha spoke this matter.
តត្ថេតំ វុច្ចតិ:
On this it is said:
“សទ្ធាយ សីលេន សុតេន ពុទ្ធិយា, ចាគេន ធម្មេន ពហូហិ សាធុហិ; ធនេន ធញ្ញេន ច ខេត្តវត្ថុនា, បុត្តេហិ ទារេហិ ចតុប្បទេហិ ច។
“His wish was this: ‘How may others not decline in faith, ethics, learning, and intelligence, in generosity, teachings, and much good else, in coin and grain, fields and lands,
ញាតីហិ មិត្តេហិ ច ពន្ធវេហិ ច, ពលេន វណ្ណេន សុខេន ចូភយំ; កថំ ន ហាយេយ្យុំ បរេតិ ឥច្ឆតិ, អត្ថស្ស មិទ្ធី ច បនាភិកង្ខតិ។
in children, partners, and livestock, in family, friends, and kin, in health, and both beauty and happiness?’ And so he ever desired their success.
ស សីហបុព្ពទ្ធសុសណ្ឋិតោ អហុ, សមវដ្ដខន្ធោ ច ចិតន្តរំសោ; បុព្ពេ សុចិណ្ណេន កតេន កម្មុនា, អហានិយំ បុព្ពនិមិត្តមស្ស តំ។
His chest was prominent like that of a lion, filled out between the shoulders,
គិហីបិ ធញ្ញេន ធនេន វឌ្ឍតិ, បុត្តេហិ ទារេហិ ចតុប្បទេហិ ច; អកិញ្ចនោ បព្ពជិតោ អនុត្តរំ, បប្បោតិ ពោធិំ អសហានធម្មតន៑”តិ។
Even as layman he grows in coin and grain, in wives, children, and livestock. But once gone forth, owning nothing, he attains the supreme awakening which may never decline.”
២០។ រសគ្គសគ្គិតាលក្ខណំ
20. Ridged Taste Buds
“យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ សត្តានំ អវិហេឋកជាតិកោ អហោសិ បាណិនា វា លេឌ្ឌុនា វា ទណ្ឌេន វា សត្ថេន វា។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា ឧបចិតត្តា …បេ… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមំ មហាបុរិសលក្ខណំ បដិលភតិ, រសគ្គសគ្គី ហោតិ, ឧទ្ធគ្គាស្ស រសហរណីយោ គីវាយ ជាតា ហោន្តិ សមាភិវាហិនិយោ។
“Bhikkhus, in some past lives the Realized One was reborn as a human being. He would never hurt any sentient being with fists, stones, rods, or swords. Due to performing those deeds he was reborn in a heavenly realm. When he came back to this state of existence he obtained this mark: he has ridged taste buds. His raised taste receptors, originating in the throat, disperse evenly.
សោ តេន លក្ខណេន សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី …បេ… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? អប្បាពាធោ ហោតិ អប្បាតង្កោ, សមវេបាកិនិយា គហណិយា សមន្នាគតោ នាតិសីតាយ នាច្ចុណ្ហាយ។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ …បេ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? អប្បាពាធោ ហោតិ អប្បាតង្កោ សមវេបាកិនិយា គហណិយា សមន្នាគតោ នាតិសីតាយ នាច្ចុណ្ហាយ មជ្ឈិមាយ បធានក្ខមាយ។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ”។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
Possessing this mark, if he stays at home he becomes a wheel-turning monarch. And what does he obtain as king? He is rarely ill or unwell. His stomach digests well, being neither too hot nor too cold. That’s what he obtains as king. And what does he obtain as Buddha? He is rarely ill or unwell. His stomach digests well, being neither too hot nor too cold, but just right, and fit for meditation. That’s what he obtains as Buddha.” The Buddha spoke this matter.
តត្ថេតំ វុច្ចតិ:
On this it is said:
“ន បាណិទណ្ឌេហិ បនាថ លេឌ្ឌុនា, សត្ថេន វា មរណវធេន វា បន; ឧព្ពាធនាយ បរិតជ្ជនាយ វា, ន ហេឋយី ជនតមហេឋកោ អហុ។
“Not with fist or rod or stone, or sword or beating to death, or by bondage or threats did he ever harm anyone.
តេនេវ សោ សុគតិមុបេច្ច មោទតិ, សុខប្ផលំ ករិយ សុខានិ វិន្ទតិ; សមោជសា រសហរណី សុសណ្ឋិតា, ឥធាគតោ លភតិ រសគ្គសគ្គិតំ។
For that very reason he rejoiced in heaven
តេនាហុ នំ អតិនិបុណា វិចក្ខណា, អយំ នរោ សុខពហុលោ ភវិស្សតិ; គិហិស្ស វា បព្ពជិតស្ស វា បុន, តំ លក្ខណំ ភវតិ តទត្ថជោតកន៑”តិ។
That’s why the clever prophets said: ‘This man will have much happiness as householder or renunciate. That’s the meaning shown by this mark.’”
២១–២២។ អភិនីលនេត្តគោបខុមលក្ខណានិ
21–22. Indigo Eyes
“យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ ន ច វិសដំ, ន ច វិសាចិ, ន ច បន វិចេយ្យ បេក្ខិតា, ឧជុំ តថា បសដមុជុមនោ, បិយចក្ខុនា ពហុជនំ ឧទិក្ខិតា អហោសិ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា …បេ… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមានិ ទ្វេ មហាបុរិសលក្ខណានិ បដិលភតិ។ អភិនីលនេត្តោ ច ហោតិ គោបខុមោ ច។
“Bhikkhus, in some past lives the Realized One was reborn as a human being. When looking at others he didn’t glare, look askance, or avert his eyes. Being straightforward, he reached out to others with straightforward intentions, looking at people with kindly eyes. Due to performing those deeds he was reborn in a heavenly realm. When he came back to this state of existence he obtained these two marks: his eyes are indigo, and he has eyelashes like a cow’s.
សោ តេហិ លក្ខណេហិ សមន្នាគតោ, សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី …បេ… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? បិយទស្សនោ ហោតិ ពហុនោ ជនស្ស, បិយោ ហោតិ មនាបោ ព្រាហ្មណគហបតិកានំ នេគមជានបទានំ គណកមហាមត្តានំ អនីកដ្ឋានំ ទោវារិកានំ អមច្ចានំ បារិសជ្ជានំ រាជូនំ ភោគិយានំ កុមារានំ។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ …បេ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? បិយទស្សនោ ហោតិ ពហុនោ ជនស្ស, បិយោ ហោតិ មនាបោ ភិក្ខូនំ ភិក្ខុនីនំ ឧបាសកានំ ឧបាសិកានំ ទេវានំ មនុស្សានំ អសុរានំ នាគានំ គន្ធព្ពានំ។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ”។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
Possessing these marks, if he stays at home he becomes a wheel-turning monarch. And what does he obtain as king? The people look on him with kindly eyes. He is dear and beloved to the brahmins and householders, people of town and country, treasury officials, military officers, guardsmen, ministers, counselors, rulers, tax beneficiaries, and princes. That’s what he obtains as king. And what does he obtain as Buddha? The people look on him with kindly eyes. He is dear and beloved to the monks, nuns, laymen, laywomen, gods, humans, demons, dragons, and centaurs. That’s what he obtains as Buddha.” The Buddha spoke this matter.
តត្ថេតំ វុច្ចតិ:
On this it is said:
“ន ច វិសដំ ន ច វិសាចិ, ន ច បន វិចេយ្យបេក្ខិតា; ឧជុំ តថា បសដមុជុមនោ, បិយចក្ខុនា ពហុជនំ ឧទិក្ខិតា។
“With not a glare or glance askance, nor averting of the eyes; straightforward, he reached out straightforwardly, looking at people with kindly eyes.
សុគតីសុ សោ ផលវិបាកំ, អនុភវតិ តត្ថ មោទតិ; ឥធ ច បន ភវតិ គោបខុមោ, អភិនីលនេត្តនយនោ សុទស្សនោ។
In good rebirths he enjoyed the fruit and result, rejoicing there. But here he has a cow’s eyelashes, and indigo eyes so fair to see.
អភិយោគិនោ ច និបុណា, ពហូ បន និមិត្តកោវិទា; សុខុមនយនកុសលា មនុជា, បិយទស្សនោតិ អភិនិទ្ទិសន្តិ នំ។
Many soothsayers, men clever and learned in prognostic texts, expert in cow-like lashes, indicated he’d be looked upon with kindly eyes.
បិយទស្សនោ គិហីបិ សន្តោ ច, ភវតិ ពហុជនបិយាយិតោ; យទិ ច ន ភវតិ គិហី សមណោ ហោតិ, បិយោ ពហូនំ សោកនាសនោ”តិ។
Even as a householder he’d be regarded kindly, beloved of the people. But if he becomes an ascetic, not lay, as destroyer of sorrow he’ll be loved by many.”
២៣។ ឧណ្ហីសសីសលក្ខណំ
23. Crown Like a Turban
“យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ ពហុជនបុព្ពង្គមោ អហោសិ កុសលេសុ ធម្មេសុ ពហុជនបាមោក្ខោ កាយសុចរិតេ វចីសុចរិតេ មនោសុចរិតេ ទានសំវិភាគេ សីលសមាទានេ ឧបោសថុបវាសេ មត្តេយ្យតាយ បេត្តេយ្យតាយ សាមញ្ញតាយ ព្រហ្មញ្ញតាយ កុលេ ជេដ្ឋាបចាយិតាយ អញ្ញតរញ្ញតរេសុ ច អធិកុសលេសុ ធម្មេសុ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា …បេ… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមំ មហាបុរិសលក្ខណំ បដិលភតិ—ឧណ្ហីសសីសោ ហោតិ។
“Bhikkhus, in some past lives the Realized One was reborn as a human being. He was the leader and forerunner of people in skillful behaviors such as good conduct by way of body, speech, and mind, giving and sharing, taking precepts, observing the Uposatha day, paying due respect to mother and father, ascetics and brahmins, honoring the elders in the family, and various other things pertaining to skillful behaviors. Due to performing those deeds he was reborn in a heavenly realm. When he came back to this state of existence he obtained this mark: the crown of his head is like a turban.
សោ តេន លក្ខណេន សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី …បេ… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? មហាស្ស ជនោ អន្វាយិកោ ហោតិ, ព្រាហ្មណគហបតិកា នេគមជានបទា គណកមហាមត្តា អនីកដ្ឋា ទោវារិកា អមច្ចា បារិសជ្ជា រាជានោ ភោគិយា កុមារា។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ …បេ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? មហាស្ស ជនោ អន្វាយិកោ ហោតិ, ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឧបាសកា ឧបាសិកាយោ ទេវា មនុស្សា អសុរា នាគា គន្ធព្ពា។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ”។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
Possessing this mark, if he stays at home he becomes a wheel-turning monarch. And what does he obtain as king? He has a large following of brahmins and householders, people of town and country, treasury officials, military officers, guardsmen, ministers, counselors, rulers, tax beneficiaries, and princes. That’s what he obtains as king. And what does he obtain as Buddha? He has a large following of monks, nuns, laymen, laywomen, gods, humans, demons, dragons, and centaurs. That’s what he obtains as Buddha.” The Buddha spoke this matter.
តត្ថេតំ វុច្ចតិ:
On this it is said:
“បុព្ពង្គមោ សុចរិតេសុ អហុ, ធម្មេសុ ធម្មចរិយាភិរតោ; អន្វាយិកោ ពហុជនស្ស អហុ, សគ្គេសុ វេទយិត្ថ បុញ្ញផលំ។
“Among people of good conduct, he was the leader, devoted to a life of principle among the principled. The people followed him, and he experienced the fruit of good deeds in heaven.
វេទិត្វា សោ សុចរិតស្ស ផលំ, ឧណ្ហីសសីសត្តមិធជ្ឈគមា; ព្យាកំសុ ព្យញ្ជននិមិត្តធរា, បុព្ពង្គមោ ពហុជនំ ហេស្សតិ។
Having experienced that fruit, he gains a head crowned like a turban. The experts in omens and signs prophesied: ‘He will be leader of the people.
បដិភោគិយា មនុជេសុ ឥធ, បុព្ពេវ តស្ស អភិហរន្តិ តទា; យទិ ខត្តិយោ ភវតិ ភូមិបតិ, បដិហារកំ ពហុជនេ លភតិ។
Among people then, as before, they will bring presents for him. If he becomes an aristocrat, ruler of the land, he’ll gain the service of the people.
អថ ចេបិ បព្ពជតិ សោ មនុជោ, ធម្មេសុ ហោតិ បគុណោ វិសវី; តស្សានុសាសនិគុណាភិរតោ, អន្វាយិកោ ពហុជនោ ភវតី”តិ។
But if that man goes forth, he’ll be sophisticated, proficient in the teachings. Devoted to the virtues of his instruction, the people will become his followers.’”
២៤–២៥។ ឯកេកលោមតាឧណ្ណាលក្ខណានិ
24–25. One Hair Per Pore, and a Tuft
“យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ មុសាវាទំ បហាយ មុសាវាទា បដិវិរតោ អហោសិ, សច្ចវាទី សច្ចសន្ធោ ថេតោ បច្ចយិកោ អវិសំវាទកោ លោកស្ស។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា ឧបចិតត្តា …បេ… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមានិ ទ្វេ មហាបុរិសលក្ខណានិ បដិលភតិ។ ឯកេកលោមោ ច ហោតិ, ឧណ្ណា ច ភមុកន្តរេ ជាតា ហោតិ ឱទាតា មុទុតូលសន្និភា។
“Bhikkhus, in some past lives the Realized One was reborn as a human being. He refrained from lying. He spoke the truth and stuck to the truth. He was honest and trustworthy, and didn’t trick the world with his words. Due to performing those deeds he was reborn in a heavenly realm. When he came back to this state of existence he obtained these two marks: his hairs grow one per pore, and between his eyebrows there grows a tuft, soft and white like cotton-wool.
សោ តេហិ លក្ខណេហិ សមន្នាគតោ, សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី …បេ… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? មហាស្ស ជនោ ឧបវត្តតិ, ព្រាហ្មណគហបតិកា នេគមជានបទា គណកមហាមត្តា អនីកដ្ឋា ទោវារិកា អមច្ចា បារិសជ្ជា រាជានោ ភោគិយា កុមារា។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ …បេ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? មហាស្ស ជនោ ឧបវត្តតិ, ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឧបាសកា ឧបាសិកាយោ ទេវា មនុស្សា អសុរា នាគា គន្ធព្ពា។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ”។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
Possessing these marks, if he stays at home he becomes a wheel-turning monarch. And what does he obtain as king? He has many close adherents among the brahmins and householders, people of town and country, treasury officials, military officers, guardsmen, ministers, counselors, rulers, tax beneficiaries, and princes. That’s what he obtains as king. And what does he obtain as Buddha? He has many close adherents among the monks, nuns, laymen, laywomen, gods, humans, demons, dragons, and centaurs. That’s what he obtains as Buddha.” The Buddha spoke this matter.
តត្ថេតំ វុច្ចតិ:
On this it is said:
“សច្ចប្បដិញ្ញោ បុរិមាសុ ជាតិសុ, អទ្វេជ្ឈវាចោ អលិកំ វិវជ្ជយិ; ន សោ វិសំវាទយិតាបិ កស្សចិ, ភូតេន តច្ឆេន តថេន ភាសយិ។
“In past lives he was true to his promise, with no forked tongue, he shunned lies. He never broke his word to anyone, but spoke what was true, real, and factual.
សេតា សុសុក្កា មុទុតូលសន្និភា, ឧណ្ណា សុជាតា ភមុកន្តរេ អហុ; ន លោមកូបេសុ ទុវេ អជាយិសុំ, ឯកេកលោមូបចិតង្គវា អហុ។
A tuft so very white like cotton-wool grew prettily between his eyebrows. And never two, but only one, hair grew in each of his pores.
តំ លក្ខណញ្ញូ ពហវោ សមាគតា, ព្យាកំសុ ឧប្បាទនិមិត្តកោវិទា; ឧណ្ណា ច លោមា ច យថា សុសណ្ឋិតា, ឧបវត្តតី ឦទិសកំ ពហុជ្ជនោ។
Many soothsayers learned in marks and expert in signs gathered and prophesied: ‘One like this, with tuft and hair so prominent, will have many as his close adherents.
គិហិម្បិ សន្តំ ឧបវត្តតី ជនោ, ពហុ បុរត្ថាបកតេន កម្មុនា; អកិញ្ចនំ បព្ពជិតំ អនុត្តរំ, ពុទ្ធម្បិ សន្តំ ឧបវត្តតិ ជនោ”តិ។
Even as householder many people will follow him, due to the power of deeds in the past. But once gone forth, owning nothing, as Buddha the people will follow him.’”
២៦–២៧។ ចត្តាលីសអវិរឡទន្តលក្ខណានិ
26–27. Forty Gapless Teeth
“យម្បិ, ភិក្ខវេ តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ បិសុណំ វាចំ បហាយ បិសុណាយ វាចាយ បដិវិរតោ អហោសិ។ ឥតោ សុត្វា ន អមុត្រ អក្ខាតា ឥមេសំ ភេទាយ, អមុត្រ វា សុត្វា ន ឥមេសំ អក្ខាតា អមូសំ ភេទាយ, ឥតិ ភិន្នានំ វា សន្ធាតា, សហិតានំ វា អនុប្បទាតា, សមគ្គារាមោ សមគ្គរតោ សមគ្គនន្ទី សមគ្គករណិំ វាចំ ភាសិតា អហោសិ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា …បេ… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមានិ ទ្វេ មហាបុរិសលក្ខណានិ បដិលភតិ។ ចត្តាលីសទន្តោ ច ហោតិ អវិរឡទន្តោ ច។
“Bhikkhus, in some past lives the Realized One was reborn as a human being. He refrained from divisive speech. He didn’t repeat in one place what he heard in another so as to divide people against each other. Instead, he reconciled those who were divided, supporting unity, delighting in harmony, loving harmony, speaking words that promote harmony. Due to performing those deeds he was reborn in a heavenly realm. When he came back to this state of existence he obtained these two marks: he has forty teeth, and his teeth have no gaps.
សោ តេហិ លក្ខណេហិ សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី …បេ… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? អភេជ្ជបរិសោ ហោតិ, អភេជ្ជាស្ស ហោន្តិ បរិសា, ព្រាហ្មណគហបតិកា នេគមជានបទា គណកមហាមត្តា អនីកដ្ឋា ទោវារិកា អមច្ចា បារិសជ្ជា រាជានោ ភោគិយា កុមារា។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ … ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? អភេជ្ជបរិសោ ហោតិ, អភេជ្ជាស្ស ហោន្តិ បរិសា, ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឧបាសកា ឧបាសិកាយោ ទេវា មនុស្សា អសុរា នាគា គន្ធព្ពា។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ”។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
Possessing these marks, if he stays at home he becomes a wheel-turning monarch. And what does he obtain as king? His retinue cannot be divided. This includes brahmins and householders, people of town and country, treasury officials, military officers, guardsmen, ministers, counselors, rulers, tax beneficiaries, and princes. That’s what he obtains as king. And what does he obtain as Buddha? His retinue cannot be divided. This includes monks, nuns, laymen, laywomen, gods, humans, demons, dragons, and centaurs. That’s what he obtains as Buddha.” The Buddha spoke this matter.
តត្ថេតំ វុច្ចតិ:
On this it is said:
“វេភូតិយំ សហិតភេទការិំ, ភេទប្បវឌ្ឍនវិវាទការិំ; កលហប្បវឌ្ឍនអាកិច្ចការិំ, សហិតានំ ភេទជននិំ ន ភណិ។
“He spoke no words divisive causing friends to split, creating disputes that foster division, acting improperly by fostering quarrels, creating division among friends.
អវិវាទវឌ្ឍនករិំ សុគិរំ, ភិន្នានុសន្ធិជននិំ អភណិ; កលហំ ជនស្ស បនុទី សមង្គី, សហិតេហិ នន្ទតិ បមោទតិ ច។
He spoke kind words to foster harmony, uniting those who are divided. He eliminated quarrels among the people, rejoicing together with the united.
សុគតីសុ សោ ផលវិបាកំ, អនុភវតិ តត្ថ មោទតិ; ទន្តា ឥធ ហោន្តិ អវិរឡា សហិតា, ចតុរោ ទសស្ស មុខជា សុសណ្ឋិតា។
In good rebirths he enjoyed the fruit and result, rejoicing there. Here his teeth are gapless, close together, forty standing prominent in his mouth.
យទិ ខត្តិយោ ភវតិ ភូមិបតិ, អវិភេទិយាស្ស បរិសា ភវតិ; សមណោ ច ហោតិ វិរជោ វិមលោ, បរិសាស្ស ហោតិ អនុគតា អចលា”តិ។
If he becomes an aristocrat, ruler of the land, his assembly will be indivisible. And as an ascetic, stainless, immaculate, his assembly will follow him, unshakable.”
២៨–២៩។ បហូតជិវ្ហាព្រហ្មស្សរលក្ខណានិ
28–29. A Large Tongue and the Voice of Brahmā
“យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ ផរុសំ វាចំ បហាយ ផរុសាយ វាចាយ បដិវិរតោ អហោសិ។ យា សា វាចា នេលា កណ្ណសុខា បេមនីយា ហទយង្គមា បោរី ពហុជនកន្តា ពហុជនមនាបា, តថារូបិំ វាចំ ភាសិតា អហោសិ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា ឧបចិតត្តា …បេ… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមានិ ទ្វេ មហាបុរិសលក្ខណានិ បដិលភតិ។ បហូតជិវ្ហោ ច ហោតិ ព្រហ្មស្សរោ ច ករវីកភាណី។
“Bhikkhus, in some past lives the Realized One was reborn as a human being. He refrained from harsh speech. He spoke in a way that’s mellow, pleasing to the ear, lovely, going to the heart, polite, likable and agreeable to the people. Due to performing those deeds he was reborn in a heavenly realm. When he came back to this state of existence he obtained these two marks: he has a large tongue, and the voice of Brahmā, like a cuckoo’s call.
សោ តេហិ លក្ខណេហិ សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី …បេ… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? អាទេយ្យវាចោ ហោតិ, អាទិយន្តិស្ស វចនំ ព្រាហ្មណគហបតិកា នេគមជានបទា គណកមហាមត្តា អនីកដ្ឋា ទោវារិកា អមច្ចា បារិសជ្ជា រាជានោ ភោគិយា កុមារា។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ …បេ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? អាទេយ្យវាចោ ហោតិ, អាទិយន្តិស្ស វចនំ ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឧបាសកា ឧបាសិកាយោ ទេវា មនុស្សា អសុរា នាគា គន្ធព្ពា។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ”។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
Possessing these marks, if he stays at home he becomes a wheel-turning monarch. And what does he obtain as king? He has a persuasive voice. His words are persuasive to brahmins and householders, people of town and country, treasury officials, military officers, guardsmen, ministers, counselors, rulers, tax beneficiaries, and princes. That’s what he obtains as king. And what does he obtain as Buddha? He has a persuasive voice. His words are persuasive to monks, nuns, laymen, laywomen, gods, humans, demons, dragons, and centaurs. That’s what he obtains as Buddha.” The Buddha spoke this matter.
តត្ថេតំ វុច្ចតិ:
On this it is said:
“អក្កោសភណ្ឌនវិហេសការិំ, ឧព្ពាធិកំ ពហុជនប្បមទ្ទនំ; អពាឡ្ហំ គិរំ សោ ន ភណិ ផរុសំ, មធុរំ ភណិ សុសំហិតំ សខិលំ។
“He never spoke a loud harsh word, insulting, quarrelsome, causing harm, rude, crushing the people. His speech was sweet, helpful, and courteous.
មនសោ បិយា ហទយគាមិនិយោ, វាចា សោ ឯរយតិ កណ្ណសុខា; វាចាសុចិណ្ណផលមនុភវិ, សគ្គេសុ វេទយថ បុញ្ញផលំ។
He uttered words dear to the mind, going to the heart, pleasing to the ear. He enjoyed the fruit of his good verbal conduct, experiencing the fruit of good deeds in heaven.
វេទិត្វា សោ សុចរិតស្ស ផលំ, ព្រហ្មស្សរត្តមិធមជ្ឈគមា; ជិវ្ហាស្ស ហោតិ វិបុលា បុថុលា, អាទេយ្យវាក្យវចនោ ភវតិ។
Having experienced that fruit, on his return to here he acquired the voice of Brahmā. His tongue was long and wide, and his speech was persuasive.
គិហិនោបិ ឥជ្ឈតិ យថា ភណតោ, អថ ចេ បព្ពជតិ សោ មនុជោ; អាទិយន្តិស្ស វចនំ ជនតា, ពហុនោ ពហុំ សុភណិតំ ភណតោ”តិ។
Even as householder his speech brings prosperity. But if that man goes forth, speaking often to the people, they’ll be persuaded by his fair words.”
៣០។ សីហហនុលក្ខណំ
30. A Lion-Like Jaw
“យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ សម្ផប្បលាបំ បហាយ សម្ផប្បលាបា បដិវិរតោ អហោសិ កាលវាទី ភូតវាទី អត្ថវាទី ធម្មវាទី វិនយវាទី, និធានវតិំ វាចំ ភាសិតា អហោសិ កាលេន សាបទេសំ បរិយន្តវតិំ អត្ថសំហិតំ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា …បេ… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមំ មហាបុរិសលក្ខណំ បដិលភតិ, សីហហនុ ហោតិ។
“Bhikkhus, in some past lives the Realized One was reborn as a human being. He refrained from talking nonsense. His words were timely, true, and meaningful, in line with the teaching and training. He said things at the right time which were valuable, reasonable, succinct, and beneficial. Due to performing those deeds he was reborn in a heavenly realm. When he came back to this state of existence he obtained this mark: his jaw is like that of a lion.
សោ តេន លក្ខណេន សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី …បេ… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? អប្បធំសិយោ ហោតិ កេនចិ មនុស្សភូតេន បច្ចត្ថិកេន បច្ចាមិត្តេន។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ …បេ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? អប្បធំសិយោ ហោតិ អព្ភន្តរេហិ វា ពាហិរេហិ វា បច្ចត្ថិកេហិ បច្ចាមិត្តេហិ, រាគេន វា ទោសេន វា មោហេន វា សមណេន វា ព្រាហ្មណេន វា ទេវេន វា មារេន វា ព្រហ្មុនា វា កេនចិ វា លោកស្មិំ។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ”។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
Possessing this mark, if he stays at home he becomes a wheel-turning monarch. And what does he obtain as king? He can’t be destroyed by any human foe or enemy. That’s what he obtains as king. And what does he obtain as Buddha? He can’t be destroyed by any foe or enemy whether internal or external; nor by greed, hate, or delusion; nor by any ascetic or brahmin or god or Māra or Brahmā or by anyone in the world. That’s what he obtains as Buddha.” The Buddha spoke this matter.
តត្ថេតំ វុច្ចតិ:
On this it is said:
“ន សម្ផប្បលាបំ ន មុទ្ធតំ, អវិកិណ្ណវចនព្យប្បថោ អហោសិ; អហិតមបិ ច អបនុទិ, ហិតមបិ ច ពហុជនសុខញ្ច អភណិ។
“Neither nonsensical nor silly, his way of speaking was never loose. He eliminated what was useless, and spoke for the welfare
and happiness of the people.
តំ កត្វា ឥតោ ចុតោ ទិវមុបបជ្ជិ, សុកតផលវិបាកមនុភោសិ; ចវិយ បុនរិធាគតោ សមានោ, ទ្វិទុគមវរតរហនុត្តមលត្ថ។
So doing he passed from here to be reborn in heaven, where he enjoyed the fruit of deeds well done. Passing away, on his return to here, he gained a jaw like the finest of beasts.
រាជា ហោតិ សុទុប្បធំសិយោ, មនុជិន្ទោ មនុជាធិបតិ មហានុភាវោ; តិទិវបុរវរសមោ ភវតិ, សុរវរតរោរិវ ឥន្ទោ។
He became a king so very hard to defeat, a mighty lord and ruler of men. He was equal to the best
គន្ធព្ពាសុរយក្ខរក្ខសេភិ, សុរេហិ ន ហិ ភវតិ សុប្បធំសិយោ; តថត្តោ យទិ ភវតិ តថាវិធោ, ឥធ ទិសា ច បដិទិសា ច វិទិសា ចា”តិ។
One such as that is not easily beaten by centaurs, demons, spirits, monsters, or gods. If he becomes of such a kind, he illuminates the quarters and in-between.”
៣១–៣២។ សមទន្តសុសុក្កទាឋាលក្ខណានិ
31–32. Even and White Teeth
“យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ មិច្ឆាជីវំ បហាយ សម្មាអាជីវេន ជីវិកំ កប្បេសិ, តុលាកូដកំសកូដមានកូដៅក្កោដនវញ្ចននិកតិសាចិយោគឆេទនវធពន្ធនវិបរាមោសអាលោបសហសាការា បដិវិរតោ អហោសិ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា ឧបចិតត្តា ឧស្សន្នត្តា វិបុលត្តា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជតិ។ សោ តត្ថ អញ្ញេ ទេវេ ទសហិ ឋានេហិ អធិគណ្ហាតិ ទិព្ពេន អាយុនា ទិព្ពេន វណ្ណេន ទិព្ពេន សុខេន ទិព្ពេន យសេន ទិព្ពេន អាធិបតេយ្យេន ទិព្ពេហិ រូបេហិ ទិព្ពេហិ សទ្ទេហិ ទិព្ពេហិ គន្ធេហិ ទិព្ពេហិ រសេហិ ទិព្ពេហិ ផោដ្ឋព្ពេហិ។ សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមានិ ទ្វេ មហាបុរិសលក្ខណានិ បដិលភតិ, សមទន្តោ ច ហោតិ សុសុក្កទាឋោ ច។
“Bhikkhus, in some past lives the Realized One was reborn as a human being. He gave up wrong livelihood and earned a living by right livelihood. He refrained from falsifying weights, metals, or measures; bribery, fraud, cheating, and duplicity; mutilation, murder, abduction, banditry, plunder, and violence. Due to performing, accumulating, heaping up, and amassing those deeds, when his body broke up, after death, he was reborn in a good place, a heavenly realm. There he surpassed the other gods in ten respects: divine life span, beauty, happiness, glory, sovereignty, sights, sounds, smells, tastes, and touches. When he came back to this state of existence he obtained these two marks: his teeth are even and perfectly white.
សោ តេហិ លក្ខណេហិ សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី ធម្មិកោ ធម្មរាជា ចាតុរន្តោ វិជិតាវី ជនបទត្ថាវរិយប្បត្តោ សត្តរតនសមន្នាគតោ។ តស្សិមានិ សត្ត រតនានិ ភវន្តិ, សេយ្យថិទំ—ចក្ករតនំ ហត្ថិរតនំ អស្សរតនំ មណិរតនំ ឥត្ថិរតនំ គហបតិរតនំ បរិណាយករតនមេវ សត្តមំ។ បរោសហស្សំ ខោ បនស្ស បុត្តា ភវន្តិ សូរា វីរង្គរូបា បរសេនប្បមទ្ទនា។ សោ ឥមំ បថវិំ សាគរបរិយន្តំ អខិលមនិមិត្តមកណ្ដកំ ឥទ្ធំ ផីតំ ខេមំ សិវំ និរព្ពុទំ អទណ្ឌេន អសត្ថេន ធម្មេន អភិវិជិយ អជ្ឈាវសតិ។ រាជា សមានោ កិំ លភតិ? សុចិបរិវារោ ហោតិ សុចិស្ស ហោន្តិ បរិវារា ព្រាហ្មណគហបតិកា នេគមជានបទា គណកមហាមត្តា អនីកដ្ឋា ទោវារិកា អមច្ចា បារិសជ្ជា រាជានោ ភោគិយា កុមារា។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ។
Possessing these marks, if he stays at home he becomes a king, a wheel-turning monarch, a just and principled king. His dominion extends to all four sides, he achieves stability in the country, and he possesses the seven treasures. He has the following seven treasures: the wheel, the elephant, the horse, the jewel, the woman, the treasurer, and the counselor as the seventh treasure. He has over a thousand sons who are valiant and heroic, crushing the armies of his enemies. After conquering this land girt by sea—free of harassment by bandits, successful and prosperous, safe, blessed, and untroubled—he reigns by principle, without rod or sword. And what does he obtain as king? His retinue is pure. This includes brahmins and householders, people of town and country, treasury officials, military officers, guardsmen, ministers, counselors, rulers, tax beneficiaries, and princes. That’s what he obtains as king.
សចេ ខោ បន អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជតិ, អរហំ ហោតិ សម្មាសម្ពុទ្ធោ លោកេ វិវដ្ដច្ឆទោ។ ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? សុចិបរិវារោ ហោតិ, សុចិស្ស ហោន្តិ បរិវារា, ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឧបាសកា ឧបាសិកាយោ ទេវា មនុស្សា អសុរា នាគា គន្ធព្ពា។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ”។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
But if he goes forth from the lay life to homelessness, he becomes a perfected one, a fully awakened Buddha, who draws back the veil from the world. And what does he obtain as Buddha? His retinue is pure. This includes monks, nuns, laymen, laywomen, gods, humans, demons, dragons, and centaurs. That’s what he obtains as Buddha.” The Buddha spoke this matter.
តត្ថេតំ វុច្ចតិ:
On this it is said:
“មិច្ឆាជីវញ្ច អវស្សជិ សមេន វុត្តិំ, សុចិនា សោ ជនយិត្ថ ធម្មិកេន; អហិតមបិ ច អបនុទិ, ហិតមបិ ច ពហុជនសុខញ្ច អចរិ។
“He abandoned wrong livelihood, and created a way of life that’s fair, pure, and just. He eliminated what was useless, and lived for the welfare and happiness of the people.
សគ្គេ វេទយតិ នរោ សុខប្ផលានិ, ករិត្វា និបុណេភិ វិទូហិ សព្ភិ; វណ្ណិតានិ តិទិវបុរវរសមោ, អភិរមតិ រតិខិឌ្ឌាសមង្គី។
Having done what’s praised
លទ្ធាន មានុសកំ ភវំ តតោ, ចវិត្វាន សុកតផលវិបាកំ; សេសកេន បដិលភតិ លបនឹ, សមមបិ សុចិសុសុក្កំ។
From there he passed back to a human life. With the remaining ripening
តំ វេយ្យញ្ជនិកា សមាគតា ពហវោ, ព្យាកំសុ និបុណសម្មតា មនុជា; សុចិជនបរិវារគណោ ភវតិ, ទិជសមសុក្កសុចិសោភនទន្តោ។
Many soothsayers regarded as wise men gathered and predicted of him: ‘With twice-born teeth
រញ្ញោ ហោតិ ពហុជនោ, សុចិបរិវារោ មហតិំ មហិំ អនុសាសតោ; បសយ្ហ ន ច ជនបទតុទនំ, ហិតមបិ ច ពហុជនសុខញ្ច ចរន្តិ។
As king, his people will also be pure, when he rules having conquered this earth so broad. They won’t harm the country, but will live for the welfare
អថ ចេ បព្ពជតិ ភវតិ វិបាបោ, សមណោ សមិតរជោ វិវដ្ដច្ឆទោ; វិគតទរថកិលមថោ, ឥមមបិ ច បរមបិ ច បស្សតិ លោកំ។
But if he goes forth he’ll be an ascetic free of ill, his passions quelled, the veil drawn back. Rid of stress and weariness, he sees this world and the next.
តស្សោវាទករា ពហុគិហី ច បព្ពជិតា ច, អសុចិំ គរហិតំ ធុនន្តិ បាបំ; ស ហិ សុចិភិ បរិវុតោ ភវតិ, មលខិលកលិកិលេសេ បនុទេហី”តិ។
Those who do his bidding, both lay and renunciate, shake off wickedness, impure and blameworthy. He’s surrounded by pure people, who dispel stains, callousness, sin, and corruptions.’”
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ។
That is what the Buddha said. Satisfied, the bhikkhus approved what the Buddha said.
លក្ខណសុត្តំ និដ្ឋិតំ សត្តមំ។
The authoritative text of the Dīgha Nikāya is the Pāli text. The English translation is provided as an aid to the study of the original Pāli text. [CREDITS »]