Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / दीघनिकाय • Dīghanikāya

    ७. लक्खणसुत्तं

    7. Lakkhaṇasuttaṃ

    द्वत्तिंसमहापुरिसलक्खणानि

    Dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni

    १९८. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तत्र खो भगवा भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘भिक्खवो’’ति। ‘‘भद्दन्ते’’ति 1 ते भिक्खू भगवतो पच्‍चस्सोसुं। भगवा एतदवोच –

    198. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘bhikkhavo’’ti. ‘‘Bhaddante’’ti 2 te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca –

    १९९. ‘‘द्वत्तिंसिमानि, भिक्खवे, महापुरिसस्स महापुरिसलक्खणानि, येहि समन्‍नागतस्स महापुरिसस्स द्वेव गतियो भवन्ति अनञ्‍ञा। सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्‍कवत्ती धम्मिको धम्मराजा चातुरन्तो विजितावी जनपदत्थावरियप्पत्तो सत्तरतनसमन्‍नागतो। तस्सिमानि सत्त रतनानि भवन्ति; सेय्यथिदं, चक्‍करतनं हत्थिरतनं अस्सरतनं मणिरतनं इत्थिरतनं गहपतिरतनं परिणायकरतनमेव सत्तमं। परोसहस्सं खो पनस्स पुत्ता भवन्ति सूरा वीरङ्गरूपा परसेनप्पमद्दना। सो इमं पथविं सागरपरियन्तं अदण्डेन असत्थेन धम्मेन अभिविजिय अज्झावसति। सचे खो पन अगारस्मा अनगारियं पब्बजति, अरहं होति सम्मासम्बुद्धो लोके विवट्टच्छदो 3।

    199. ‘‘Dvattiṃsimāni, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveva gatiyo bhavanti anaññā. Sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato. Tassimāni satta ratanāni bhavanti; seyyathidaṃ, cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthiratanaṃ gahapatiratanaṃ pariṇāyakaratanameva sattamaṃ. Parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. So imaṃ pathaviṃ sāgarapariyantaṃ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasati. Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado 4.

    २००. ‘‘कतमानि च तानि, भिक्खवे, द्वत्तिंस महापुरिसस्स महापुरिसलक्खणानि, येहि समन्‍नागतस्स महापुरिसस्स द्वेव गतियो भवन्ति अनञ्‍ञा? सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्‍कवत्ती…पे॰… सचे खो पन अगारस्मा अनगारियं पब्बजति, अरहं होति सम्मासम्बुद्धो लोके विवट्टच्छदो।

    200. ‘‘Katamāni ca tāni, bhikkhave, dvattiṃsa mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveva gatiyo bhavanti anaññā? Sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado.

    ‘‘इध, भिक्खवे, महापुरिसो सुप्पतिट्ठितपादो होति। यम्पि, भिक्खवे, महापुरिसो सुप्पतिट्ठितपादो होति, इदम्पि, भिक्खवे, महापुरिसस्स महापुरिसलक्खणं भवति।

    ‘‘Idha, bhikkhave, mahāpuriso suppatiṭṭhitapādo hoti. Yampi, bhikkhave, mahāpuriso suppatiṭṭhitapādo hoti, idampi, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati.

    ‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, महापुरिसस्स हेट्ठापादतलेसु चक्‍कानि जातानि होन्ति सहस्सारानि सनेमिकानि सनाभिकानि सब्बाकारपरिपूरानि 5। यम्पि , भिक्खवे, महापुरिसस्स हेट्ठापादतलेसु चक्‍कानि जातानि होन्ति सहस्सारानि सनेमिकानि सनाभिकानि सब्बाकारपरिपूरानि, इदम्पि, भिक्खवे, महापुरिसस्स महापुरिसलक्खणं भवति।

    ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, mahāpurisassa heṭṭhāpādatalesu cakkāni jātāni honti sahassārāni sanemikāni sanābhikāni sabbākāraparipūrāni 6. Yampi , bhikkhave, mahāpurisassa heṭṭhāpādatalesu cakkāni jātāni honti sahassārāni sanemikāni sanābhikāni sabbākāraparipūrāni, idampi, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati.

    ‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, महापुरिसो आयतपण्हि होति…पे॰… दीघङ्गुलि होति… मुदुतलुनहत्थपादो होति… जालहत्थपादो होति… उस्सङ्खपादो होति… एणिजङ्घो होति… ठितकोव अनोनमन्तो उभोहि पाणितलेहि जण्णुकानि परिमसति परिमज्‍जति… कोसोहितवत्थगुय्हो होति… सुवण्णवण्णो होति कञ्‍चनसन्‍निभत्तचो… सुखुमच्छवि होति, सुखुमत्ता छविया रजोजल्‍लं काये न उपलिम्पति… एकेकलोमो होति, एकेकानि लोमानि लोमकूपेसु जातानि… उद्धग्गलोमो होति, उद्धग्गानि लोमानि जातानि नीलानि अञ्‍जनवण्णानि कुण्डलावट्टानि 7 दक्खिणावट्टकजातानि 8 … ब्रह्मुजुगत्तो होति… सत्तुस्सदो होति… सीहपुब्बद्धकायो होति… चितन्तरंसो 9 होति… निग्रोधपरिमण्डलो होति, यावतक्‍वस्स कायो तावतक्‍वस्स ब्यामो यावतक्‍वस्स ब्यामो तावतक्‍वस्स कायो… समवट्टक्खन्धो होति… रसग्गसग्गी होति… सीहहनु होति… चत्तालीसदन्तो होति … समदन्तो होति… अविरळदन्तो होति… सुसुक्‍कदाठो होति… पहूतजिव्हो होति… ब्रह्मस्सरो होति करवीकभाणी… अभिनीलनेत्तो होति… गोपखुमो होति… उण्णा भमुकन्तरे जाता होति, ओदाता मुदुतूलसन्‍निभा। यम्पि, भिक्खवे, महापुरिसस्स उण्णा भमुकन्तरे जाता होति, ओदाता मुदुतूलसन्‍निभा, इदम्पि, भिक्खवे, महापुरिसस्स महापुरिसलक्खणं भवति।

    ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, mahāpuriso āyatapaṇhi hoti…pe… dīghaṅguli hoti… mudutalunahatthapādo hoti… jālahatthapādo hoti… ussaṅkhapādo hoti… eṇijaṅgho hoti… ṭhitakova anonamanto ubhohi pāṇitalehi jaṇṇukāni parimasati parimajjati… kosohitavatthaguyho hoti… suvaṇṇavaṇṇo hoti kañcanasannibhattaco… sukhumacchavi hoti, sukhumattā chaviyā rajojallaṃ kāye na upalimpati… ekekalomo hoti, ekekāni lomāni lomakūpesu jātāni… uddhaggalomo hoti, uddhaggāni lomāni jātāni nīlāni añjanavaṇṇāni kuṇḍalāvaṭṭāni 10 dakkhiṇāvaṭṭakajātāni 11 … brahmujugatto hoti… sattussado hoti… sīhapubbaddhakāyo hoti… citantaraṃso 12 hoti… nigrodhaparimaṇḍalo hoti, yāvatakvassa kāyo tāvatakvassa byāmo yāvatakvassa byāmo tāvatakvassa kāyo… samavaṭṭakkhandho hoti… rasaggasaggī hoti… sīhahanu hoti… cattālīsadanto hoti … samadanto hoti… aviraḷadanto hoti… susukkadāṭho hoti… pahūtajivho hoti… brahmassaro hoti karavīkabhāṇī… abhinīlanetto hoti… gopakhumo hoti… uṇṇā bhamukantare jātā hoti, odātā mudutūlasannibhā. Yampi, bhikkhave, mahāpurisassa uṇṇā bhamukantare jātā hoti, odātā mudutūlasannibhā, idampi, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati.

    ‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, महापुरिसो उण्हीससीसो होति। यम्पि, भिक्खवे, महापुरिसो उण्हीससीसो होति, इदम्पि, भिक्खवे, महापुरिसस्स महापुरिसलक्खणं भवति।

    ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, mahāpuriso uṇhīsasīso hoti. Yampi, bhikkhave, mahāpuriso uṇhīsasīso hoti, idampi, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati.

    ‘‘इमानि खो तानि, भिक्खवे, द्वत्तिंस महापुरिसस्स महापुरिसलक्खणानि, येहि समन्‍नागतस्स महापुरिसस्स द्वेव गतियो भवन्ति अनञ्‍ञा। सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्‍कवत्ती…पे॰… सचे खो पन अगारस्मा अनगारियं पब्बजति, अरहं होति सम्मासम्बुद्धो लोके विवट्टच्छदो।

    ‘‘Imāni kho tāni, bhikkhave, dvattiṃsa mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveva gatiyo bhavanti anaññā. Sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado.

    ‘‘इमानि खो, भिक्खवे, द्वत्तिंस महापुरिसस्स महापुरिसलक्खणानि बाहिरकापि इसयो धारेन्ति, नो च खो ते जानन्ति – ‘इमस्स कम्मस्स कटत्ता इदं लक्खणं पटिलभती’ति।

    ‘‘Imāni kho, bhikkhave, dvattiṃsa mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni bāhirakāpi isayo dhārenti, no ca kho te jānanti – ‘imassa kammassa kaṭattā idaṃ lakkhaṇaṃ paṭilabhatī’ti.

    (१) सुप्पतिट्ठितपादतालक्खणं

    (1) Suppatiṭṭhitapādatālakkhaṇaṃ

    २०१. ‘‘यम्पि, भिक्खवे, तथागतो पुरिमं जातिं पुरिमं भवं पुरिमं निकेतं पुब्बे मनुस्सभूतो समानो दळ्हसमादानो अहोसि कुसलेसु धम्मेसु, अवत्थितसमादानो कायसुचरिते वचीसुचरिते मनोसुचरिते दानसंविभागे सीलसमादाने उपोसथुपवासे मत्तेय्यताय पेत्तेय्यताय सामञ्‍ञताय ब्रह्मञ्‍ञताय कुले जेट्ठापचायिताय अञ्‍ञतरञ्‍ञतरेसु च अधिकुसलेसु धम्मेसु । सो तस्स कम्मस्स कटत्ता उपचितत्ता उस्सन्‍नत्ता विपुलत्ता कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्‍जति। सो तत्थ अञ्‍ञे देवे दसहि ठानेहि अधिग्गण्हाति दिब्बेन आयुना दिब्बेन वण्णेन दिब्बेन सुखेन दिब्बेन यसेन दिब्बेन आधिपतेय्येन दिब्बेहि रूपेहि दिब्बेहि सद्देहि दिब्बेहि गन्धेहि दिब्बेहि रसेहि दिब्बेहि फोट्ठब्बेहि। सो ततो चुतो इत्थत्तं आगतो समानो इमं महापुरिसलक्खणं पटिलभति। सुप्पतिट्ठितपादो होति। समं पादं भूमियं निक्खिपति, समं उद्धरति, समं सब्बावन्तेहि पादतलेहि भूमिं फुसति।

    201. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno daḷhasamādāno ahosi kusalesu dhammesu, avatthitasamādāno kāyasucarite vacīsucarite manosucarite dānasaṃvibhāge sīlasamādāne uposathupavāse matteyyatāya petteyyatāya sāmaññatāya brahmaññatāya kule jeṭṭhāpacāyitāya aññataraññataresu ca adhikusalesu dhammesu . So tassa kammassa kaṭattā upacitattā ussannattā vipulattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati. So tattha aññe deve dasahi ṭhānehi adhiggaṇhāti dibbena āyunā dibbena vaṇṇena dibbena sukhena dibbena yasena dibbena ādhipateyyena dibbehi rūpehi dibbehi saddehi dibbehi gandhehi dibbehi rasehi dibbehi phoṭṭhabbehi. So tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Suppatiṭṭhitapādo hoti. Samaṃ pādaṃ bhūmiyaṃ nikkhipati, samaṃ uddharati, samaṃ sabbāvantehi pādatalehi bhūmiṃ phusati.

    २०२. ‘‘सो तेन लक्खणेन समन्‍नागतो सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्‍कवत्ती धम्मिको धम्मराजा चातुरन्तो विजितावी जनपदत्थावरियप्पत्तो सत्तरतनसमन्‍नागतो। तस्सिमानि सत्त रतनानि भवन्ति; सेय्यथिदं, चक्‍करतनं हत्थिरतनं अस्सरतनं मणिरतनं इत्थिरतनं गहपतिरतनं परिणायकरतनमेव सत्तमं। परोसहस्सं खो पनस्स पुत्ता भवन्ति सूरा वीरङ्गरूपा परसेनप्पमद्दना। सो इमं पथविं सागरपरियन्तं अखिलमनिमित्तमकण्टकं इद्धं फीतं खेमं सिवं निरब्बुदं अदण्डेन असत्थेन धम्मेन अभिविजिय अज्झावसति । राजा समानो किं लभति? अक्खम्भियो 13 होति केनचि मनुस्सभूतेन पच्‍चत्थिकेन पच्‍चामित्तेन। राजा समानो इदं लभति। ‘‘सचे खो पन अगारस्मा अनगारियं पब्बजति, अरहं होति सम्मासम्बुद्धो लोके विवट्टच्छदो। बुद्धो समानो किं लभति? अक्खम्भियो होति अब्भन्तरेहि वा बाहिरेहि वा पच्‍चत्थिकेहि पच्‍चामित्तेहि रागेन वा दोसेन वा मोहेन वा समणेन वा ब्राह्मणेन वा देवेन वा मारेन वा ब्रह्मुना वा केनचि वा लोकस्मिं। बुद्धो समानो इदं लभति’’। एतमत्थं भगवा अवोच।

    202. ‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato. Tassimāni satta ratanāni bhavanti; seyyathidaṃ, cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthiratanaṃ gahapatiratanaṃ pariṇāyakaratanameva sattamaṃ. Parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. So imaṃ pathaviṃ sāgarapariyantaṃ akhilamanimittamakaṇṭakaṃ iddhaṃ phītaṃ khemaṃ sivaṃ nirabbudaṃ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasati . Rājā samāno kiṃ labhati? Akkhambhiyo 14 hoti kenaci manussabhūtena paccatthikena paccāmittena. Rājā samāno idaṃ labhati. ‘‘Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado. Buddho samāno kiṃ labhati? Akkhambhiyo hoti abbhantarehi vā bāhirehi vā paccatthikehi paccāmittehi rāgena vā dosena vā mohena vā samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    २०३. तत्थेतं वुच्‍चति –

    203. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘सच्‍चे च धम्मे च दमे च संयमे,

    ‘‘Sacce ca dhamme ca dame ca saṃyame,

    सोचेय्यसीलालयुपोसथेसु च।

    Soceyyasīlālayuposathesu ca;

    दाने अहिंसाय असाहसे रतो,

    Dāne ahiṃsāya asāhase rato,

    दळ्हं समादाय समत्तमाचरि 15॥

    Daḷhaṃ samādāya samattamācari 16.

    ‘‘सो तेन कम्मेन दिवं समक्‍कमि 17,

    ‘‘So tena kammena divaṃ samakkami 18,

    सुखञ्‍च खिड्डारतियो च अन्वभि 19।

    Sukhañca khiḍḍāratiyo ca anvabhi 20;

    ततो चवित्वा पुनरागतो इध,

    Tato cavitvā punarāgato idha,

    समेहि पादेहि फुसी वसुन्धरं॥

    Samehi pādehi phusī vasundharaṃ.

    ‘‘ब्याकंसु वेय्यञ्‍जनिका समागता,

    ‘‘Byākaṃsu veyyañjanikā samāgatā,

    समप्पतिट्ठस्स न होति खम्भना।

    Samappatiṭṭhassa na hoti khambhanā;

    गिहिस्स वा पब्बजितस्स वा पुन 21,

    Gihissa vā pabbajitassa vā puna 22,

    तं लक्खणं भवति तदत्थजोतकं॥

    Taṃ lakkhaṇaṃ bhavati tadatthajotakaṃ.

    ‘‘अक्खम्भियो होति अगारमावसं,

    ‘‘Akkhambhiyo hoti agāramāvasaṃ,

    पराभिभू सत्तुभि नप्पमद्दनो।

    Parābhibhū sattubhi nappamaddano;

    मनुस्सभूतेनिध होति केनचि,

    Manussabhūtenidha hoti kenaci,

    अक्खम्भियो तस्स फलेन कम्मुनो॥

    Akkhambhiyo tassa phalena kammuno.

    ‘‘सचे च पब्बज्‍जमुपेति तादिसो,

    ‘‘Sace ca pabbajjamupeti tādiso,

    नेक्खम्मछन्दाभिरतो विचक्खणो।

    Nekkhammachandābhirato vicakkhaṇo;

    अग्गो न सो गच्छति जातु खम्भनं,

    Aggo na so gacchati jātu khambhanaṃ,

    नरुत्तमो एस हि तस्स धम्मता’’ति॥

    Naruttamo esa hi tassa dhammatā’’ti.

    (२) पादतलचक्‍कलक्खणं

    (2) Pādatalacakkalakkhaṇaṃ

    २०४. ‘‘यम्पि, भिक्खवे, तथागतो पुरिमं जातिं पुरिमं भवं पुरिमं निकेतं पुब्बे मनुस्सभूतो समानो बहुजनस्स सुखावहो अहोसि, उब्बेगउत्तासभयं अपनुदिता, धम्मिकञ्‍च रक्खावरणगुत्तिं संविधाता, सपरिवारञ्‍च दानं अदासि। सो तस्स कम्मस्स कटत्ता उपचितत्ता उस्सन्‍नत्ता विपुलत्ता कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्‍जति…पे॰… सो ततो चुतो इत्थत्तं आगतो समानो इमं महापुरिसलक्खणं पटिलभति। हेट्ठापादतलेसु चक्‍कानि जातानि होन्ति सहस्सारानि सनेमिकानि सनाभिकानि सब्बाकारपरिपूरानि सुविभत्तन्तरानि।

    204. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno bahujanassa sukhāvaho ahosi, ubbegauttāsabhayaṃ apanuditā, dhammikañca rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidhātā, saparivārañca dānaṃ adāsi. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā ussannattā vipulattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Heṭṭhāpādatalesu cakkāni jātāni honti sahassārāni sanemikāni sanābhikāni sabbākāraparipūrāni suvibhattantarāni.

    ‘‘सो तेन लक्खणेन समन्‍नागतो सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्‍कवत्ती…पे॰… राजा समानो किं लभति? महापरिवारो होति; महास्स होन्ति परिवारा ब्राह्मणगहपतिका नेगमजानपदा गणकमहामत्ता अनीकट्ठा दोवारिका अमच्‍चा पारिसज्‍जा राजानो भोगिया कुमारा। राजा समानो इदं लभति। सचे खो पन अगारस्मा अनगारियं पब्बजति, अरहं होति सम्मासम्बुद्धो लोके विवट्टच्छदो। बुद्धो समानो किं लभति? महापरिवारो होति; महास्स होन्ति परिवारा भिक्खू भिक्खुनियो उपासका उपासिकायो देवा मनुस्सा असुरा नागा गन्धब्बा। बुद्धो समानो इदं लभति’’। एतमत्थं भगवा अवोच।

    ‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Mahāparivāro hoti; mahāssa honti parivārā brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati. Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado. Buddho samāno kiṃ labhati? Mahāparivāro hoti; mahāssa honti parivārā bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    २०५. तत्थेतं वुच्‍चति –

    205. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘पुरे पुरत्था पुरिमासु जातिसु,

    ‘‘Pure puratthā purimāsu jātisu,

    मनुस्सभूतो बहुनं सुखावहो।

    Manussabhūto bahunaṃ sukhāvaho;

    उब्भेगउत्तासभयापनूदनो,

    Ubbhegauttāsabhayāpanūdano,

    गुत्तीसु रक्खावरणेसु उस्सुको॥

    Guttīsu rakkhāvaraṇesu ussuko.

    ‘‘सो तेन कम्मेन दिवं समक्‍कमि,

    ‘‘So tena kammena divaṃ samakkami,

    सुखञ्‍च खिड्डारतियो च अन्वभि।

    Sukhañca khiḍḍāratiyo ca anvabhi;

    ततो चवित्वा पुनरागतो इध,

    Tato cavitvā punarāgato idha,

    चक्‍कानि पादेसु दुवेसु विन्दति॥

    Cakkāni pādesu duvesu vindati.

    ‘‘समन्तनेमीनि सहस्सरानि च,

    ‘‘Samantanemīni sahassarāni ca,

    ब्याकंसु वेय्यञ्‍जनिका समागता।

    Byākaṃsu veyyañjanikā samāgatā;

    दिस्वा कुमारं सतपुञ्‍ञलक्खणं,

    Disvā kumāraṃ satapuññalakkhaṇaṃ,

    परिवारवा हेस्सति सत्तुमद्दनो॥

    Parivāravā hessati sattumaddano.

    तथा ही चक्‍कानि समन्तनेमिनि,

    Tathā hī cakkāni samantanemini,

    सचे न पब्बज्‍जमुपेति तादिसो।

    Sace na pabbajjamupeti tādiso;

    वत्तेति चक्‍कं पथविं पसासति,

    Vatteti cakkaṃ pathaviṃ pasāsati,

    तस्सानुयन्ताध 23 भवन्ति खत्तिया॥

    Tassānuyantādha 24 bhavanti khattiyā.

    ‘‘महायसं संपरिवारयन्ति नं,

    ‘‘Mahāyasaṃ saṃparivārayanti naṃ,

    सचे च पब्बज्‍जमुपेति तादिसो।

    Sace ca pabbajjamupeti tādiso;

    नेक्खम्मछन्दाभिरतो विचक्खणो,

    Nekkhammachandābhirato vicakkhaṇo,

    देवामनुस्सासुरसक्‍करक्खसा 25॥

    Devāmanussāsurasakkarakkhasā 26.

    ‘‘गन्धब्बनागा विहगा चतुप्पदा,

    ‘‘Gandhabbanāgā vihagā catuppadā,

    अनुत्तरं देवमनुस्सपूजितं।

    Anuttaraṃ devamanussapūjitaṃ;

    महायसं संपरिवारयन्ति न’’न्ति॥

    Mahāyasaṃ saṃparivārayanti na’’nti.

    (३-५) आयतपण्हितादितिलक्खणं

    (3-5) Āyatapaṇhitāditilakkhaṇaṃ

    २०६. ‘‘यम्पि, भिक्खवे, तथागतो पुरिमं जातिं पुरिमं भवं पुरिमं निकेतं पुब्बे मनुस्सभूतो समानो पाणातिपातं पहाय पाणातिपाता पटिविरतो अहोसि निहितदण्डो निहितसत्थो लज्‍जी दयापन्‍नो, सब्बपाणभूतहितानुकम्पी विहासि। सो तस्स कम्मस्स कटत्ता उपचितत्ता उस्सन्‍नत्ता विपुलत्ता…पे॰… सो ततो चुतो इत्थत्तं आगतो समानो इमानि तीणि महापुरिसलक्खणानि पटिलभति। आयतपण्हि च होति, दीघङ्गुलि च ब्रह्मुजुगत्तो च।

    206. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno pāṇātipātaṃ pahāya pāṇātipātā paṭivirato ahosi nihitadaṇḍo nihitasattho lajjī dayāpanno, sabbapāṇabhūtahitānukampī vihāsi. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā ussannattā vipulattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni tīṇi mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Āyatapaṇhi ca hoti, dīghaṅguli ca brahmujugatto ca.

    ‘‘सो तेहि लक्खणेहि समन्‍नागतो सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्‍कवत्ती…पे॰… राजा समानो किं लभति? दीघायुको होति चिरट्ठितिको, दीघमायुं पालेति, न सक्‍का होति अन्तरा जीविता वोरोपेतुं केनचि मनुस्सभूतेन पच्‍चत्थिकेन पच्‍चामित्तेन । राजा समानो इदं लभति… बुद्धो समानो किं लभति? दीघायुको होति चिरट्ठितिको, दीघमायुं पालेति, न सक्‍का होति अन्तरा जीविता वोरोपेतुं पच्‍चत्थिकेहि पच्‍चामित्तेहि समणेन वा ब्राह्मणेन वा देवेन वा मारेन वा ब्रह्मुना वा केनचि वा लोकस्मिं। बुद्धो समानो इदं लभति’’। एतमत्थं भगवा अवोच।

    ‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Dīghāyuko hoti ciraṭṭhitiko, dīghamāyuṃ pāleti, na sakkā hoti antarā jīvitā voropetuṃ kenaci manussabhūtena paccatthikena paccāmittena . Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Dīghāyuko hoti ciraṭṭhitiko, dīghamāyuṃ pāleti, na sakkā hoti antarā jīvitā voropetuṃ paccatthikehi paccāmittehi samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    २०७. तत्थेतं वुच्‍चति –

    207. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘मारणवधभयत्तनो 27 विदित्वा,

    ‘‘Māraṇavadhabhayattano 28 viditvā,

    पटिविरतो परं मारणायहोसि।

    Paṭivirato paraṃ māraṇāyahosi;

    तेन सुचरितेन सग्गमगमा 29,

    Tena sucaritena saggamagamā 30,

    सुकतफलविपाकमनुभोसि॥

    Sukataphalavipākamanubhosi.

    ‘‘चविय पुनरिधागतो समानो,

    ‘‘Caviya punaridhāgato samāno,

    पटिलभति इध तीणि लक्खणानि।

    Paṭilabhati idha tīṇi lakkhaṇāni;

    भवति विपुलदीघपासण्हिको,

    Bhavati vipuladīghapāsaṇhiko,

    ब्रह्माव सुजु सुभो सुजातगत्तो॥

    Brahmāva suju subho sujātagatto.

    ‘‘सुभुजो सुसु सुसण्ठितो सुजातो,

    ‘‘Subhujo susu susaṇṭhito sujāto,

    मुदुतलुनङ्गुलियस्स होन्ति।

    Mudutalunaṅguliyassa honti;

    दीघा तीभि पुरिसवरग्गलक्खणेहि,

    Dīghā tībhi purisavaraggalakkhaṇehi,

    चिरयपनाय 31 कुमारमादिसन्ति॥

    Cirayapanāya 32 kumāramādisanti.

    ‘‘भवति यदि गिही चिरं यपेति,

    ‘‘Bhavati yadi gihī ciraṃ yapeti,

    चिरतरं पब्बजति यदि ततो हि।

    Cirataraṃ pabbajati yadi tato hi;

    यापयति च वसिद्धिभावनाय,

    Yāpayati ca vasiddhibhāvanāya,

    इति दीघायुकताय तं निमित्त’’न्ति॥

    Iti dīghāyukatāya taṃ nimitta’’nti.

    (६) सत्तुस्सदतालक्खणं

    (6) Sattussadatālakkhaṇaṃ

    २०८. ‘‘यम्पि , भिक्खवे, तथागतो पुरिमं जातिं पुरिमं भवं पुरिमं निकेतं पुब्बे मनुस्सभूतो समानो दाता अहोसि पणीतानं रसितानं खादनीयानं भोजनीयानं सायनीयानं लेहनीयानं पानानं। सो तस्स कम्मस्स कटत्ता…पे॰… सो ततो चुतो इत्थत्तं आगतो समानो इमं महापुरिसलक्खणं पटिलभति, सत्तुस्सदो होति, सत्तस्स उस्सदा होन्ति; उभोसु हत्थेसु उस्सदा होन्ति, उभोसु पादेसु उस्सदा होन्ति, उभोसु अंसकूटेसु उस्सदा होन्ति, खन्धे उस्सदो होति।

    208. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno dātā ahosi paṇītānaṃ rasitānaṃ khādanīyānaṃ bhojanīyānaṃ sāyanīyānaṃ lehanīyānaṃ pānānaṃ. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati, sattussado hoti, sattassa ussadā honti; ubhosu hatthesu ussadā honti, ubhosu pādesu ussadā honti, ubhosu aṃsakūṭesu ussadā honti, khandhe ussado hoti.

    ‘‘सो तेन लक्खणेन समन्‍नागतो सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्‍कवत्ती…पे॰… राजा समानो किं लभति? लाभी होति पणीतानं रसितानं खादनीयानं भोजनीयानं सायनीयानं लेहनीयानं पानानं। राजा समानो इदं लभति… बुद्धो समानो किं लभति? लाभी होति पणीतानं रसितानं खादनीयानं भोजनीयानं सायनीयानं लेहनीयानं पानानं। बुद्धो समानो इदं लभति’’। एतमत्थं भगवा अवोच।

    ‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Lābhī hoti paṇītānaṃ rasitānaṃ khādanīyānaṃ bhojanīyānaṃ sāyanīyānaṃ lehanīyānaṃ pānānaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Lābhī hoti paṇītānaṃ rasitānaṃ khādanīyānaṃ bhojanīyānaṃ sāyanīyānaṃ lehanīyānaṃ pānānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    २०९. तत्थेतं वुच्‍चति –

    209. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘खज्‍जभोज्‍जमथ लेय्य सायियं,

    ‘‘Khajjabhojjamatha leyya sāyiyaṃ,

    उत्तमग्गरसदायको अहु।

    Uttamaggarasadāyako ahu;

    तेन सो सुचरितेन कम्मुना,

    Tena so sucaritena kammunā,

    नन्दने चिरमभिप्पमोदति॥

    Nandane ciramabhippamodati.

    ‘‘सत्त चुस्सदे इधाधिगच्छति,

    ‘‘Satta cussade idhādhigacchati,

    हत्थपादमुदुतञ्‍च विन्दति।

    Hatthapādamudutañca vindati;

    आहु ब्यञ्‍जननिमित्तकोविदा,

    Āhu byañjananimittakovidā,

    खज्‍जभोज्‍जरसलाभिताय नं॥

    Khajjabhojjarasalābhitāya naṃ.

    ‘‘यं गिहिस्सपि 33 तदत्थजोतकं,

    ‘‘Yaṃ gihissapi 34 tadatthajotakaṃ,

    पब्बज्‍जम्पि च तदाधिगच्छति।

    Pabbajjampi ca tadādhigacchati;

    खज्‍जभोज्‍जरसलाभिरुत्तमं,

    Khajjabhojjarasalābhiruttamaṃ,

    आहु सब्बगिहिबन्धनच्छिद’’न्ति॥

    Āhu sabbagihibandhanacchida’’nti.

    (७-८) करचरणमुदुजालतालक्खणानि

    (7-8) Karacaraṇamudujālatālakkhaṇāni

    २१०. ‘‘यम्पि , भिक्खवे, तथागतो पुरिमं जातिं पुरिमं भवं पुरिमं निकेतं पुब्बे मनुस्सभूतो समानो चतूहि सङ्गहवत्थूहि जनं सङ्गाहको अहोसि – दानेन पेय्यवज्‍जेन 35 अत्थचरियाय समानत्तताय। सो तस्स कम्मस्स कटत्ता…पे॰… सो ततो चुतो इत्थत्तं आगतो समानो इमानि द्वे महापुरिसलक्खणानि पटिलभति। मुदुतलुनहत्थपादो च होति जालहत्थपादो च।

    210. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno catūhi saṅgahavatthūhi janaṃ saṅgāhako ahosi – dānena peyyavajjena 36 atthacariyāya samānattatāya. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Mudutalunahatthapādo ca hoti jālahatthapādo ca.

    ‘‘सो तेहि लक्खणेहि समन्‍नागतो सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्‍कवत्ती…पे॰… राजा समानो किं लभति? सुसङ्गहितपरिजनो होति, सुसङ्गहितास्स होन्ति ब्राह्मणगहपतिका नेगमजानपदा गणकमहामत्ता अनीकट्ठा दोवारिका अमच्‍चा पारिसज्‍जा राजानो भोगिया कुमारा। राजा समानो इदं लभति… बुद्धो समानो किं लभति? सुसङ्गहितपरिजनो होति, सुसङ्गहितास्स होन्ति भिक्खू भिक्खुनियो उपासका उपासिकायो देवा मनुस्सा असुरा नागा गन्धब्बा। बुद्धो समानो इदं लभति’’। एतमत्थं भगवा अवोच।

    ‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Susaṅgahitaparijano hoti, susaṅgahitāssa honti brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Susaṅgahitaparijano hoti, susaṅgahitāssa honti bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    २११. तत्थेतं वुच्‍चति –

    211. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘दानम्पि चत्थचरियतञ्‍च 37,

    ‘‘Dānampi catthacariyatañca 38,

    पियवादितञ्‍च समानत्ततञ्‍च 39।

    Piyavāditañca samānattatañca 40;

    करियचरियसुसङ्गहं बहूनं,

    Kariyacariyasusaṅgahaṃ bahūnaṃ,

    अनवमतेन गुणेन याति सग्गं॥

    Anavamatena guṇena yāti saggaṃ.

    ‘‘चविय पुनरिधागतो समानो,

    ‘‘Caviya punaridhāgato samāno,

    करचरणमुदुतञ्‍च जालिनो च।

    Karacaraṇamudutañca jālino ca;

    अतिरुचिरसुवग्गुदस्सनेय्यं,

    Atirucirasuvaggudassaneyyaṃ,

    पटिलभति दहरो सुसु कुमारो॥

    Paṭilabhati daharo susu kumāro.

    ‘‘भवति परिजनस्सवो विधेय्यो,

    ‘‘Bhavati parijanassavo vidheyyo,

    महिमं आवसितो सुसङ्गहितो।

    Mahimaṃ āvasito susaṅgahito;

    पियवदू हितसुखतं जिगीसमानो 41,

    Piyavadū hitasukhataṃ jigīsamāno 42,

    अभिरुचितानि गुणानि आचरति॥

    Abhirucitāni guṇāni ācarati.

    ‘‘यदि च जहति सब्बकामभोगं,

    ‘‘Yadi ca jahati sabbakāmabhogaṃ,

    कथयति धम्मकथं जिनो जनस्स।

    Kathayati dhammakathaṃ jino janassa;

    वचनपटिकरस्साभिप्पसन्‍ना ,

    Vacanapaṭikarassābhippasannā ,

    सुत्वान धम्मानुधम्ममाचरन्ती’’ति॥

    Sutvāna dhammānudhammamācarantī’’ti.

    (९-१०) उस्सङ्खपादउद्धग्गलोमतालक्खणानि

    (9-10) Ussaṅkhapādauddhaggalomatālakkhaṇāni

    २१२. ‘‘यम्पि, भिक्खवे, तथागतो पुरिमं जातिं पुरिमं भवं पुरिमं निकेतं पुब्बे मनुस्सभूतो समानो 43 अत्थूपसंहितं धम्मूपसंहितं वाचं भासिता अहोसि, बहुजनं निदंसेसि, पाणीनं हितसुखावहो धम्मयागी। सो तस्स कम्मस्स कटत्ता…पे॰… सो ततो चुतो इत्थत्तं आगतो समानो इमानि द्वे महापुरिसलक्खणानि पटिलभति। उस्सङ्खपादो च होति, उद्धग्गलोमो च।

    212. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno 44 atthūpasaṃhitaṃ dhammūpasaṃhitaṃ vācaṃ bhāsitā ahosi, bahujanaṃ nidaṃsesi, pāṇīnaṃ hitasukhāvaho dhammayāgī. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Ussaṅkhapādo ca hoti, uddhaggalomo ca.

    ‘‘सो तेहि लक्खणेहि समन्‍नागतो, सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्‍कवत्ती…पे॰… राजा समानो किं लभति? अग्गो च होति सेट्ठो च पामोक्खो च उत्तमो च पवरो च कामभोगीनं। राजा समानो इदं लभति… बुद्धो समानो किं लभति? अग्गो च होति सेट्ठो च पामोक्खो च उत्तमो च पवरो च सब्बसत्तानं। बुद्धो समानो इदं लभति’’। एतमत्थं भगवा अवोच।

    ‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato, sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Aggo ca hoti seṭṭho ca pāmokkho ca uttamo ca pavaro ca kāmabhogīnaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Aggo ca hoti seṭṭho ca pāmokkho ca uttamo ca pavaro ca sabbasattānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    २१३. तत्थेतं वुच्‍चति –

    213. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘अत्थधम्मसहितं 45 पुरे गिरं,

    ‘‘Atthadhammasahitaṃ 46 pure giraṃ,

    एरयं बहुजनं निदंसयि।

    Erayaṃ bahujanaṃ nidaṃsayi;

    पाणिनं हितसुखावहो अहु,

    Pāṇinaṃ hitasukhāvaho ahu,

    धम्मयागमयजी 47 अमच्छरी॥

    Dhammayāgamayajī 48 amaccharī.

    ‘‘तेन सो सुचरितेन कम्मुना,

    ‘‘Tena so sucaritena kammunā,

    सुग्गतिं वजति तत्थ मोदति।

    Suggatiṃ vajati tattha modati;

    लक्खणानि च दुवे इधागतो,

    Lakkhaṇāni ca duve idhāgato,

    उत्तमप्पमुखताय 49 विन्दति॥

    Uttamappamukhatāya 50 vindati.

    ‘‘उब्भमुप्पतितलोमवा ससो,

    ‘‘Ubbhamuppatitalomavā saso,

    पादगण्ठिरहु साधुसण्ठिता।

    Pādagaṇṭhirahu sādhusaṇṭhitā;

    मंसलोहिताचिता तचोत्थता,

    Maṃsalohitācitā tacotthatā,

    उपरिचरणसोभना 51 अहु॥

    Uparicaraṇasobhanā 52 ahu.

    ‘‘गेहमावसति चे तथाविधो,

    ‘‘Gehamāvasati ce tathāvidho,

    अग्गतं वजति कामभोगिनं।

    Aggataṃ vajati kāmabhoginaṃ;

    तेन उत्तरितरो न विज्‍जति,

    Tena uttaritaro na vijjati,

    जम्बुदीपमभिभुय्य इरियति॥

    Jambudīpamabhibhuyya iriyati.

    ‘‘पब्बजम्पि च अनोमनिक्‍कमो,

    ‘‘Pabbajampi ca anomanikkamo,

    अग्गतं वजति सब्बपाणिनं।

    Aggataṃ vajati sabbapāṇinaṃ;

    तेन उत्तरितरो न विज्‍जति,

    Tena uttaritaro na vijjati,

    सब्बलोकमभिभुय्य विहरती’’ति॥

    Sabbalokamabhibhuyya viharatī’’ti.

    (११) एणिजङ्घलक्खणं

    (11) Eṇijaṅghalakkhaṇaṃ

    २१४. ‘‘यम्पि, भिक्खवे, तथागतो पुरिमं जातिं पुरिमं भवं पुरिमं निकेतं पुब्बे मनुस्सभूतो समानो सक्‍कच्‍चं वाचेता अहोसि सिप्पं वा विज्‍जं वा चरणं वा कम्मं वा – ‘किं तिमे खिप्पं विजानेय्युं, खिप्पं पटिपज्‍जेय्युं, न चिरं किलिस्सेय्यु’’न्ति। सो तस्स कम्मस्स कटत्ता…पे॰… सो ततो चुतो इत्थत्तं आगतो समानो इमं महापुरिसलक्खणं पटिलभति। एणिजङ्घो होति।

    214. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno sakkaccaṃ vācetā ahosi sippaṃ vā vijjaṃ vā caraṇaṃ vā kammaṃ vā – ‘kiṃ time khippaṃ vijāneyyuṃ, khippaṃ paṭipajjeyyuṃ, na ciraṃ kilisseyyu’’nti. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Eṇijaṅgho hoti.

    ‘‘सो तेन लक्खणेन समन्‍नागतो सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्‍कवत्ती…पे॰… राजा समानो किं लभति? यानि तानि राजारहानि राजङ्गानि राजूपभोगानि राजानुच्छविकानि तानि खिप्पं पटिलभति। राजा समानो इदं लभति… बुद्धो समानो किं लभति? यानि तानि समणारहानि समणङ्गानि समणूपभोगानि समणानुच्छविकानि, तानि खिप्पं पटिलभति। बुद्धो समानो इदं लभति’’। एतमत्थं भगवा अवोच।

    ‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Yāni tāni rājārahāni rājaṅgāni rājūpabhogāni rājānucchavikāni tāni khippaṃ paṭilabhati. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Yāni tāni samaṇārahāni samaṇaṅgāni samaṇūpabhogāni samaṇānucchavikāni, tāni khippaṃ paṭilabhati. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    २१५. तत्थेतं वुच्‍चति –

    215. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘सिप्पेसु विज्‍जाचरणेसु कम्मेसु 53,

    ‘‘Sippesu vijjācaraṇesu kammesu 54,

    कथं विजानेय्युं 55 लहुन्ति इच्छति।

    Kathaṃ vijāneyyuṃ 56 lahunti icchati;

    यदूपघाताय न होति कस्सचि,

    Yadūpaghātāya na hoti kassaci,

    वाचेति खिप्पं न चिरं किलिस्सति॥

    Vāceti khippaṃ na ciraṃ kilissati.

    ‘‘तं कम्मं कत्वा कुसलं सुखुद्रयं 57,

    ‘‘Taṃ kammaṃ katvā kusalaṃ sukhudrayaṃ 58,

    जङ्घा मनुञ्‍ञा लभते सुसण्ठिता।

    Jaṅghā manuññā labhate susaṇṭhitā;

    वट्टा सुजाता अनुपुब्बमुग्गता,

    Vaṭṭā sujātā anupubbamuggatā,

    उद्धग्गलोमा सुखुमत्तचोत्थता॥

    Uddhaggalomā sukhumattacotthatā.

    ‘‘एणेय्यजङ्घोति तमाहु पुग्गलं,

    ‘‘Eṇeyyajaṅghoti tamāhu puggalaṃ,

    सम्पत्तिया खिप्पमिधाहु 59 लक्खणं।

    Sampattiyā khippamidhāhu 60 lakkhaṇaṃ;

    गेहानुलोमानि यदाभिकङ्खति,

    Gehānulomāni yadābhikaṅkhati,

    अपब्बजं खिप्पमिधाधिगच्छति 61॥

    Apabbajaṃ khippamidhādhigacchati 62.

    ‘‘सचे च पब्बज्‍जमुपेति तादिसो,

    ‘‘Sace ca pabbajjamupeti tādiso,

    नेक्खम्मछन्दाभिरतो विचक्खणो।

    Nekkhammachandābhirato vicakkhaṇo;

    अनुच्छविकस्स यदानुलोमिकं,

    Anucchavikassa yadānulomikaṃ,

    तं विन्दति खिप्पमनोमविक्‍कमो 63’’ति॥

    Taṃ vindati khippamanomavikkamo 64’’ti.

    (१२) सुखुमच्छविलक्खणं

    (12) Sukhumacchavilakkhaṇaṃ

    २१६. ‘‘यम्पि, भिक्खवे, तथागतो पुरिमं जातिं पुरिमं भवं पुरिमं निकेतं पुब्बे मनुस्सभूतो समानो समणं वा ब्राह्मणं वा उपसङ्कमित्वा परिपुच्छिता अहोसि – ‘‘किं, भन्ते, कुसलं, किं अकुसलं, किं सावज्‍जं, किं अनवज्‍जं, किं सेवितब्बं, किं न सेवितब्बं, किं मे करीयमानं दीघरत्तं अहिताय दुक्खाय अस्स, किं वा पन मे करीयमानं दीघरत्तं हिताय सुखाय अस्सा’’ति। सो तस्स कम्मस्स कटत्ता…पे॰… सो ततो चुतो इत्थत्तं आगतो समानो इमं महापुरिसलक्खणं पटिलभति। सुखुमच्छवि होति, सुखुमत्ता छविया रजोजल्‍लं काये न उपलिम्पति।

    216. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā upasaṅkamitvā paripucchitā ahosi – ‘‘kiṃ, bhante, kusalaṃ, kiṃ akusalaṃ, kiṃ sāvajjaṃ, kiṃ anavajjaṃ, kiṃ sevitabbaṃ, kiṃ na sevitabbaṃ, kiṃ me karīyamānaṃ dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya assa, kiṃ vā pana me karīyamānaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya assā’’ti. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Sukhumacchavi hoti, sukhumattā chaviyā rajojallaṃ kāye na upalimpati.

    ‘‘सो तेन लक्खणेन समन्‍नागतो सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्‍कवत्ती…पे॰… राजा समानो किं लभति? महापञ्‍ञो होति, नास्स होति कोचि पञ्‍ञाय सदिसो वा सेट्ठो वा कामभोगीनं। राजा समानो इदं लभति… बुद्धो समानो किं लभति? महापञ्‍ञो होति पुथुपञ्‍ञो हासपञ्‍ञो 65 जवनपञ्‍ञो तिक्खपञ्‍ञो निब्बेधिकपञ्‍ञो, नास्स होति कोचि पञ्‍ञाय सदिसो वा सेट्ठो वा सब्बसत्तानं। बुद्धो समानो इदं लभति’’। एतमत्थं भगवा अवोच।

    ‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Mahāpañño hoti, nāssa hoti koci paññāya sadiso vā seṭṭho vā kāmabhogīnaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Mahāpañño hoti puthupañño hāsapañño 66 javanapañño tikkhapañño nibbedhikapañño, nāssa hoti koci paññāya sadiso vā seṭṭho vā sabbasattānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    २१७. तत्थेतं वुच्‍चति –

    217. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘पुरे पुरत्था पुरिमासु जातिसु,

    ‘‘Pure puratthā purimāsu jātisu,

    अञ्‍ञातुकामो परिपुच्छिता अहु।

    Aññātukāmo paripucchitā ahu;

    सुस्सूसिता पब्बजितं उपासिता,

    Sussūsitā pabbajitaṃ upāsitā,

    अत्थन्तरो अत्थकथं निसामयि॥

    Atthantaro atthakathaṃ nisāmayi.

    ‘‘पञ्‍ञापटिलाभगतेन 67 कम्मुना,

    ‘‘Paññāpaṭilābhagatena 68 kammunā,

    मनुस्सभूतो सुखुमच्छवी अहु।

    Manussabhūto sukhumacchavī ahu;

    ब्याकंसु उप्पादनिमित्तकोविदा,

    Byākaṃsu uppādanimittakovidā,

    सुखुमानि अत्थानि अवेच्‍च दक्खिति॥

    Sukhumāni atthāni avecca dakkhiti.

    ‘‘सचे न पब्बज्‍जमुपेति तादिसो,

    ‘‘Sace na pabbajjamupeti tādiso,

    वत्तेति चक्‍कं पथविं पसासति।

    Vatteti cakkaṃ pathaviṃ pasāsati;

    अत्थानुसिट्ठीसु परिग्गहेसु च,

    Atthānusiṭṭhīsu pariggahesu ca,

    न तेन सेय्यो सदिसो च विज्‍जति॥

    Na tena seyyo sadiso ca vijjati.

    ‘‘सचे च पब्बज्‍जमुपेति तादिसो,

    ‘‘Sace ca pabbajjamupeti tādiso,

    नेक्खम्मछन्दाभिरतो विचक्खणो।

    Nekkhammachandābhirato vicakkhaṇo;

    पञ्‍ञाविसिट्ठं लभते अनुत्तरं,

    Paññāvisiṭṭhaṃ labhate anuttaraṃ,

    पप्पोति बोधिं वरभूरिमेधसो’’ति॥

    Pappoti bodhiṃ varabhūrimedhaso’’ti.

    (१३) सुवण्णवण्णलक्खणं

    (13) Suvaṇṇavaṇṇalakkhaṇaṃ

    २१८. ‘‘यम्पि , भिक्खवे, तथागतो पुरिमं जातिं पुरिमं भवं पुरिमं निकेतं पुब्बे मनुस्सभूतो समानो अक्‍कोधनो अहोसि अनुपायासबहुलो, बहुम्पि वुत्तो समानो नाभिसज्‍जि न कुप्पि न ब्यापज्‍जि न पतित्थीयि, न कोपञ्‍च दोसञ्‍च अप्पच्‍चयञ्‍च पात्वाकासि। दाता च अहोसि सुखुमानं मुदुकानं अत्थरणानं पावुरणानं 69 खोमसुखुमानं कप्पासिकसुखुमानं कोसेय्यसुखुमानं कम्बलसुखुमानं। सो तस्स कम्मस्स कटत्ता उपचितत्ता…पे॰… सो ततो चुतो इत्थत्तं आगतो समानो इमं महापुरिसलक्खणं पटिलभति। सुवण्णवण्णो होति कञ्‍चनसन्‍निभत्तचो।

    218. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno akkodhano ahosi anupāyāsabahulo, bahumpi vutto samāno nābhisajji na kuppi na byāpajji na patitthīyi, na kopañca dosañca appaccayañca pātvākāsi. Dātā ca ahosi sukhumānaṃ mudukānaṃ attharaṇānaṃ pāvuraṇānaṃ 70 khomasukhumānaṃ kappāsikasukhumānaṃ koseyyasukhumānaṃ kambalasukhumānaṃ. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Suvaṇṇavaṇṇo hoti kañcanasannibhattaco.

    ‘‘सो तेन लक्खणेन समन्‍नागतो सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्‍कवत्ती…पे॰… राजा समानो किं लभति? लाभी होति सुखुमानं मुदुकानं अत्थरणानं पावुरणानं खोमसुखुमानं कप्पासिकसुखुमानं कोसेय्यसुखुमानं कम्बलसुखुमानं। राजा समानो इदं लभति… बुद्धो समानो किं लभति? लाभी होति सुखुमानं मुदुकानं अत्थरणानं पावुरणानं खोमसुखुमानं कप्पासिकसुखुमानं कोसेय्यसुखुमानं कम्बलसुखुमानं। बुद्धो समानो इदं लभति’’। एतमत्थं भगवा अवोच।

    ‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Lābhī hoti sukhumānaṃ mudukānaṃ attharaṇānaṃ pāvuraṇānaṃ khomasukhumānaṃ kappāsikasukhumānaṃ koseyyasukhumānaṃ kambalasukhumānaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Lābhī hoti sukhumānaṃ mudukānaṃ attharaṇānaṃ pāvuraṇānaṃ khomasukhumānaṃ kappāsikasukhumānaṃ koseyyasukhumānaṃ kambalasukhumānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    २१९. तत्थेतं वुच्‍चति –

    219. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘अक्‍कोधञ्‍च अधिट्ठहि अदासि 71,

    ‘‘Akkodhañca adhiṭṭhahi adāsi 72,

    दानञ्‍च वत्थानि सुखुमानि सुच्छवीनि।

    Dānañca vatthāni sukhumāni succhavīni;

    पुरिमतरभवे ठितो अभिविस्सजि,

    Purimatarabhave ṭhito abhivissaji,

    महिमिव सुरो अभिवस्सं॥

    Mahimiva suro abhivassaṃ.

    ‘‘तं कत्वान इतो चुतो दिब्बं,

    ‘‘Taṃ katvāna ito cuto dibbaṃ,

    उपपज्‍जि 73 सुकतफलविपाकमनुभुत्वा।

    Upapajji 74 sukataphalavipākamanubhutvā;

    कनकतनुसन्‍निभो इधाभिभवति,

    Kanakatanusannibho idhābhibhavati,

    सुरवरतरोरिव इन्दो॥

    Suravarataroriva indo.

    ‘‘गेहञ्‍चावसति नरो अपब्बज्‍ज,

    ‘‘Gehañcāvasati naro apabbajja,

    मिच्छं महतिमहिं अनुसासति 75।

    Micchaṃ mahatimahiṃ anusāsati 76;

    पसय्ह सहिध सत्तरतनं 77,

    Pasayha sahidha sattaratanaṃ 78,

    पटिलभति विमल 79 सुखुमच्छविं सुचिञ्‍च॥

    Paṭilabhati vimala 80 sukhumacchaviṃ suciñca.

    ‘‘लाभी अच्छादनवत्थमोक्खपावुरणानं,

    ‘‘Lābhī acchādanavatthamokkhapāvuraṇānaṃ,

    भवति यदि अनागारियतं उपेति।

    Bhavati yadi anāgāriyataṃ upeti;

    सहितो 81 पुरिमकतफलं अनुभवति,

    Sahito 82 purimakataphalaṃ anubhavati,

    न भवति कतस्स पनासो’’ति॥

    Na bhavati katassa panāso’’ti.

    (१४) कोसोहितवत्थगुय्हलक्खणं

    (14) Kosohitavatthaguyhalakkhaṇaṃ

    २२०. यम्पि, भिक्खवे, तथागतो पुरिमं जातिं पुरिमं भवं पुरिमं निकेतं पुब्बे मनुस्सभूतो समानो चिरप्पनट्ठे सुचिरप्पवासिनो ञातिमित्ते सुहज्‍जे सखिनो समानेता अहोसि। मातरम्पि पुत्तेन समानेता अहोसि, पुत्तम्पि मातरा समानेता अहोसि, पितरम्पि पुत्तेन समानेता अहोसि, पुत्तम्पि पितरा समानेता अहोसि, भातरम्पि भातरा समानेता अहोसि, भातरम्पि भगिनिया समानेता अहोसि, भगिनिम्पि भातरा समानेता अहोसि, भगिनिम्पि भगिनिया समानेता अहोसि, समङ्गीकत्वा 83 च अब्भनुमोदिता अहोसि। सो तस्स कम्मस्स कटत्ता…पे॰… सो ततो चुतो इत्थत्तं आगतो समानो इमं महापुरिसलक्खणं पटिलभति – कोसोहितवत्थगुय्हो होति।

    220. Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno cirappanaṭṭhe sucirappavāsino ñātimitte suhajje sakhino samānetā ahosi. Mātarampi puttena samānetā ahosi, puttampi mātarā samānetā ahosi, pitarampi puttena samānetā ahosi, puttampi pitarā samānetā ahosi, bhātarampi bhātarā samānetā ahosi, bhātarampi bhaginiyā samānetā ahosi, bhaginimpi bhātarā samānetā ahosi, bhaginimpi bhaginiyā samānetā ahosi, samaṅgīkatvā 84 ca abbhanumoditā ahosi. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati – kosohitavatthaguyho hoti.

    ‘‘सो तेन लक्खणेन समन्‍नागतो सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्‍कवत्ती…पे॰… राजा समानो किं लभति? पहूतपुत्तो होति, परोसहस्सं खो पनस्स पुत्ता भवन्ति सूरा वीरङ्गरूपा परसेनप्पमद्दना। राजा समानो इदं लभति… बुद्धो समानो किं लभति? पहूतपुत्तो होति, अनेकसहस्सं खो पनस्स पुत्ता भवन्ति सूरा वीरङ्गरूपा परसेनप्पमद्दना। बुद्धो समानो इदं लभति’’। एतमत्थं भगवा अवोच।

    ‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Pahūtaputto hoti, parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Pahūtaputto hoti, anekasahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    २२१. तत्थेतं वुच्‍चति –

    221. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘पुरे पुरत्था पुरिमासु जातिसु,

    ‘‘Pure puratthā purimāsu jātisu,

    चिरप्पनट्ठे सुचिरप्पवासिनो।

    Cirappanaṭṭhe sucirappavāsino;

    ञाती सुहज्‍जे सखिनो समानयि,

    Ñātī suhajje sakhino samānayi,

    समङ्गिकत्वा अनुमोदिता अहु॥

    Samaṅgikatvā anumoditā ahu.

    ‘‘सो तेन 85 कम्मेन दिवं समक्‍कमि,

    ‘‘So tena 86 kammena divaṃ samakkami,

    सुखञ्‍च खिड्डारतियो च अन्वभि।

    Sukhañca khiḍḍāratiyo ca anvabhi;

    ततो चवित्वा पुनरागतो इध,

    Tato cavitvā punarāgato idha,

    कोसोहितं विन्दति वत्थछादियं॥

    Kosohitaṃ vindati vatthachādiyaṃ.

    ‘‘पहूतपुत्तो भवती तथाविधो,

    ‘‘Pahūtaputto bhavatī tathāvidho,

    परोसहस्सञ्‍च 87 भवन्ति अत्रजा।

    Parosahassañca 88 bhavanti atrajā;

    सूरा च वीरा च 89 अमित्ततापना,

    Sūrā ca vīrā ca 90 amittatāpanā,

    गिहिस्स पीतिंजनना पियंवदा॥

    Gihissa pītiṃjananā piyaṃvadā.

    ‘‘बहूतरा पब्बजितस्स इरियतो,

    ‘‘Bahūtarā pabbajitassa iriyato,

    भवन्ति पुत्ता वचनानुसारिनो।

    Bhavanti puttā vacanānusārino;

    गिहिस्स वा पब्बजितस्स वा पुन,

    Gihissa vā pabbajitassa vā puna,

    तं लक्खणं जायति तदत्थजोतक’’न्ति॥

    Taṃ lakkhaṇaṃ jāyati tadatthajotaka’’nti.

    पठमभाणवारो निट्ठितो।

    Paṭhamabhāṇavāro niṭṭhito.

    (१५-१६) परिमण्डलअनोनमजण्णुपरिमसनलक्खणानि

    (15-16) Parimaṇḍalaanonamajaṇṇuparimasanalakkhaṇāni

    २२२. ‘‘यम्पि , भिक्खवे, तथागतो पुरिमं जातिं पुरिमं भवं पुरिमं निकेतं पुब्बे मनुस्सभूतो समानो महाजनसङ्गहं 91 समेक्खमानो 92 समं जानाति सामं जानाति, पुरिसं जानाति पुरिसविसेसं जानाति – ‘अयमिदमरहति अयमिदमरहती’ति तत्थ तत्थ पुरिसविसेसकरो अहोसि। सो तस्स कम्मस्स कटत्ता…पे॰… सो ततो चुतो इत्थत्तं आगतो समानो इमानि द्वे महापुरिसलक्खणानि पटिलभति। निग्रोध परिमण्डलो च होति, ठितकोयेव च अनोनमन्तो उभोहि पाणितलेहि जण्णुकानि परिमसति परिमज्‍जति।

    222. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno mahājanasaṅgahaṃ 93 samekkhamāno 94 samaṃ jānāti sāmaṃ jānāti, purisaṃ jānāti purisavisesaṃ jānāti – ‘ayamidamarahati ayamidamarahatī’ti tattha tattha purisavisesakaro ahosi. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Nigrodha parimaṇḍalo ca hoti, ṭhitakoyeva ca anonamanto ubhohi pāṇitalehi jaṇṇukāni parimasati parimajjati.

    ‘‘सो तेहि लक्खणेहि समन्‍नागतो सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्‍कवत्ती…पे॰… राजा समानो किं लभति ? अड्ढो होति महद्धनो महाभोगो पहूतजातरूपरजतो पहूतवित्तूपकरणो पहूतधनधञ्‍ञो परिपुण्णकोसकोट्ठागारो। राजा समानो इदं लभति…पे॰… बुद्धो समानो किं लभति? अड्ढो होति महद्धनो महाभोगो। तस्सिमानि धनानि होन्ति, सेय्यथिदं, सद्धाधनं सीलधनं हिरिधनं ओत्तप्पधनं सुतधनं चागधनं पञ्‍ञाधनं। बुद्धो समानो इदं लभति’’। एतमत्थं भगवा अवोच।

    ‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati ? Aḍḍho hoti mahaddhano mahābhogo pahūtajātarūparajato pahūtavittūpakaraṇo pahūtadhanadhañño paripuṇṇakosakoṭṭhāgāro. Rājā samāno idaṃ labhati…pe… buddho samāno kiṃ labhati? Aḍḍho hoti mahaddhano mahābhogo. Tassimāni dhanāni honti, seyyathidaṃ, saddhādhanaṃ sīladhanaṃ hiridhanaṃ ottappadhanaṃ sutadhanaṃ cāgadhanaṃ paññādhanaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    २२३. तत्थेतं वुच्‍चति –

    223. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘तुलिय पटिविचय चिन्तयित्वा,

    ‘‘Tuliya paṭivicaya cintayitvā,

    महाजनसङ्गहनं 95 समेक्खमानो।

    Mahājanasaṅgahanaṃ 96 samekkhamāno;

    अयमिदमरहति तत्थ तत्थ,

    Ayamidamarahati tattha tattha,

    पुरिसविसेसकरो पुरे अहोसि॥

    Purisavisesakaro pure ahosi.

    ‘‘महिञ्‍च पन 97 ठितो अनोनमन्तो,

    ‘‘Mahiñca pana 98 ṭhito anonamanto,

    फुसति करेहि उभोहि जण्णुकानि।

    Phusati karehi ubhohi jaṇṇukāni;

    महिरुहपरिमण्डलो अहोसि,

    Mahiruhaparimaṇḍalo ahosi,

    सुचरितकम्मविपाकसेसकेन॥

    Sucaritakammavipākasesakena.

    ‘‘बहुविविधनिमित्तलक्खणञ्‍ञू,

    ‘‘Bahuvividhanimittalakkhaṇaññū,

    अतिनिपुणा मनुजा ब्याकरिंसु।

    Atinipuṇā manujā byākariṃsu;

    बहुविविधा गिहीनं अरहानि,

    Bahuvividhā gihīnaṃ arahāni,

    पटिलभति दहरो सुसु कुमारो॥

    Paṭilabhati daharo susu kumāro.

    ‘‘इध च महीपतिस्स कामभोगी,

    ‘‘Idha ca mahīpatissa kāmabhogī,

    गिहिपतिरूपका बहू भवन्ति।

    Gihipatirūpakā bahū bhavanti;

    यदि च जहति सब्बकामभोगं,

    Yadi ca jahati sabbakāmabhogaṃ,

    लभति अनुत्तरं उत्तमधनग्ग’’न्ति॥

    Labhati anuttaraṃ uttamadhanagga’’nti.

    (१७-१९) सीहपुब्बद्धकायादितिलक्खणं

    (17-19) Sīhapubbaddhakāyāditilakkhaṇaṃ

    २२४. ‘‘यम्पि , भिक्खवे, तथागतो पुरिमं जातिं पुरिमं भवं पुरिमं निकेतं पुब्बे मनुस्सभूतो समानो बहुजनस्स अत्थकामो अहोसि हितकामो फासुकामो योगक्खेमकामो – ‘किन्तिमे सद्धाय वड्ढेय्युं, सीलेन वड्ढेय्युं, सुतेन वड्ढेय्युं 99, चागेन वड्ढेय्युं, धम्मेन वड्ढेय्युं, पञ्‍ञाय वड्ढेय्युं, धनधञ्‍ञेन वड्ढेय्युं, खेत्तवत्थुना वड्ढेय्युं, द्विपदचतुप्पदेहि वड्ढेय्युं, पुत्तदारेहि वड्ढेय्युं, दासकम्मकरपोरिसेहि वड्ढेय्युं, ञातीहि वड्ढेय्युं, मित्तेहि वड्ढेय्युं, बन्धवेहि वड्ढेय्यु’न्ति। सो तस्स कम्मस्स कटत्ता…पे॰… सो ततो चुतो इत्थत्तं आगतो समानो इमानि तीणि महापुरिसलक्खणानि पटिलभति। सीहपुब्बद्धकायो च होति चितन्तरंसो च समवट्टक्खन्धो च।

    224. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno bahujanassa atthakāmo ahosi hitakāmo phāsukāmo yogakkhemakāmo – ‘kintime saddhāya vaḍḍheyyuṃ, sīlena vaḍḍheyyuṃ, sutena vaḍḍheyyuṃ 100, cāgena vaḍḍheyyuṃ, dhammena vaḍḍheyyuṃ, paññāya vaḍḍheyyuṃ, dhanadhaññena vaḍḍheyyuṃ, khettavatthunā vaḍḍheyyuṃ, dvipadacatuppadehi vaḍḍheyyuṃ, puttadārehi vaḍḍheyyuṃ, dāsakammakaraporisehi vaḍḍheyyuṃ, ñātīhi vaḍḍheyyuṃ, mittehi vaḍḍheyyuṃ, bandhavehi vaḍḍheyyu’nti. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni tīṇi mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Sīhapubbaddhakāyo ca hoti citantaraṃso ca samavaṭṭakkhandho ca.

    ‘‘सो तेहि लक्खणेहि समन्‍नागतो सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्‍कवत्ती…पे॰… राजा समानो किं लभति? अपरिहानधम्मो होति, न परिहायति धनधञ्‍ञेन खेत्तवत्थुना द्विपदचतुप्पदेहि पुत्तदारेहि दासकम्मकरपोरिसेहि ञातीहि मित्तेहि बन्धवेहि, न परिहायति सब्बसम्पत्तिया। राजा समानो इदं लभति… बुद्धो समानो किं लभति? अपरिहानधम्मो होति, न परिहायति सद्धाय सीलेन सुतेन चागेन पञ्‍ञाय, न परिहायति सब्बसम्पत्तिया। बुद्धो समानो इदं लभति’’। एतमत्थं भगवा अवोच।

    ‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Aparihānadhammo hoti, na parihāyati dhanadhaññena khettavatthunā dvipadacatuppadehi puttadārehi dāsakammakaraporisehi ñātīhi mittehi bandhavehi, na parihāyati sabbasampattiyā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Aparihānadhammo hoti, na parihāyati saddhāya sīlena sutena cāgena paññāya, na parihāyati sabbasampattiyā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    २२५. तत्थेतं वुच्‍चति –

    225. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘सद्धाय सीलेन सुतेन बुद्धिया,

    ‘‘Saddhāya sīlena sutena buddhiyā,

    चागेन धम्मेन बहूहि साधुहि।

    Cāgena dhammena bahūhi sādhuhi;

    धनेन धञ्‍ञेन च खेत्तवत्थुना,

    Dhanena dhaññena ca khettavatthunā,

    पुत्तेहि दारेहि चतुप्पदेहि च॥

    Puttehi dārehi catuppadehi ca.

    ‘‘ञातीहि मित्तेहि च बन्धवेहि च,

    ‘‘Ñātīhi mittehi ca bandhavehi ca,

    बलेन वण्णेन सुखेन चूभयं।

    Balena vaṇṇena sukhena cūbhayaṃ;

    कथं न हायेय्युं परेति इच्छति,

    Kathaṃ na hāyeyyuṃ pareti icchati,

    अत्थस्स मिद्धी च 101 पनाभिकङ्खति॥

    Atthassa middhī ca 102 panābhikaṅkhati.

    ‘‘स सीहपुब्बद्धसुसण्ठितो अहु,

    ‘‘Sa sīhapubbaddhasusaṇṭhito ahu,

    समवट्टक्खन्धो च चितन्तरंसो।

    Samavaṭṭakkhandho ca citantaraṃso;

    पुब्बे सुचिण्णेन कतेन कम्मुना,

    Pubbe suciṇṇena katena kammunā,

    अहानियं पुब्बनिमित्तमस्स तं॥

    Ahāniyaṃ pubbanimittamassa taṃ.

    ‘‘गिहीपि धञ्‍ञेन धनेन वड्ढति,

    ‘‘Gihīpi dhaññena dhanena vaḍḍhati,

    पुत्तेहि दारेहि चतुप्पदेहि च।

    Puttehi dārehi catuppadehi ca;

    अकिञ्‍चनो पब्बजितो अनुत्तरं,

    Akiñcano pabbajito anuttaraṃ,

    पप्पोति बोधिं असहानधम्मत’’न्ति 103॥

    Pappoti bodhiṃ asahānadhammata’’nti 104.

    (२०) रसग्गसग्गितालक्खणं

    (20) Rasaggasaggitālakkhaṇaṃ

    २२६. ‘‘यम्पि , भिक्खवे, तथागतो पुरिमं जातिं पुरिमं भवं पुरिमं निकेतं पुब्बे मनुस्सभूतो समानो सत्तानं अविहेठकजातिको अहोसि पाणिना वा लेड्डुना वा दण्डेन वा सत्थेन वा। सो तस्स कम्मस्स कटत्ता उपचितत्ता…पे॰… सो ततो चुतो इत्थत्तं आगतो समानो इमं महापुरिसलक्खणं पटिलभति, रसग्गसग्गी होति, उद्धग्गास्स रसहरणीयो गीवाय जाता होन्ति समाभिवाहिनियो 105।

    226. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno sattānaṃ aviheṭhakajātiko ahosi pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena vā satthena vā. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati, rasaggasaggī hoti, uddhaggāssa rasaharaṇīyo gīvāya jātā honti samābhivāhiniyo 106.

    ‘‘सो तेन लक्खणेन समन्‍नागतो सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्‍कवत्ती…पे॰… राजा समानो किं लभति? अप्पाबाधो होति अप्पातङ्को, समवेपाकिनिया गहणिया समन्‍नागतो नातिसीताय नाच्‍चुण्हाय। राजा समानो इदं लभति… बुद्धो समानो किं लभति? अप्पाबाधो होति अप्पातङ्को समवेपाकिनिया गहणिया समन्‍नागतो नातिसीताय नाच्‍चुण्हाय मज्झिमाय पधानक्खमाय। बुद्धो समानो इदं लभति’’। एतमत्थं भगवा अवोच।

    ‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Appābādho hoti appātaṅko, samavepākiniyā gahaṇiyā samannāgato nātisītāya nāccuṇhāya. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Appābādho hoti appātaṅko samavepākiniyā gahaṇiyā samannāgato nātisītāya nāccuṇhāya majjhimāya padhānakkhamāya. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    २२७. तत्थेतं वुच्‍चति –

    227. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘न पाणिदण्डेहि पनाथ लेड्डुना,

    ‘‘Na pāṇidaṇḍehi panātha leḍḍunā,

    सत्थेन वा मरणवधेन 107 वा पन।

    Satthena vā maraṇavadhena 108 vā pana;

    उब्बाधनाय परितज्‍जनाय वा,

    Ubbādhanāya paritajjanāya vā,

    न हेठयी जनतमहेठको अहु॥

    Na heṭhayī janatamaheṭhako ahu.

    ‘‘तेनेव सो सुगतिमुपेच्‍च मोदति,

    ‘‘Teneva so sugatimupecca modati,

    सुखप्फलं करिय सुखानि विन्दति।

    Sukhapphalaṃ kariya sukhāni vindati;

    समोजसा 109 रसहरणी सुसण्ठिता,

    Samojasā 110 rasaharaṇī susaṇṭhitā,

    इधागतो लभति रसग्गसग्गितं॥

    Idhāgato labhati rasaggasaggitaṃ.

    ‘‘तेनाहु नं अतिनिपुणा विचक्खणा,

    ‘‘Tenāhu naṃ atinipuṇā vicakkhaṇā,

    अयं नरो सुखबहुलो भविस्सति।

    Ayaṃ naro sukhabahulo bhavissati;

    गिहिस्स वा पब्बजितस्स वा पुन 111,

    Gihissa vā pabbajitassa vā puna 112,

    तं लक्खणं भवति तदत्थजोतक’’न्ति॥

    Taṃ lakkhaṇaṃ bhavati tadatthajotaka’’nti.

    (२१-२२) अभिनीलनेत्तगोपखुमलक्खणानि

    (21-22) Abhinīlanettagopakhumalakkhaṇāni

    २२८. ‘‘यम्पि, भिक्खवे, तथागतो पुरिमं जातिं पुरिमं भवं पुरिमं निकेतं पुब्बे मनुस्सभूतो समानो न च विसटं, न च विसाचि 113, न च पन विचेय्य पेक्खिता, उजुं तथा पसटमुजुमनो, पियचक्खुना बहुजनं उदिक्खिता अहोसि। सो तस्स कम्मस्स कटत्ता…पे॰… सो ततो चुतो इत्थत्तं आगतो समानो इमानि द्वे महापुरिसलक्खणानि पटिलभति। अभिनीलनेत्तो च होति गोपखुमो च।

    228. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno na ca visaṭaṃ, na ca visāci 114, na ca pana viceyya pekkhitā, ujuṃ tathā pasaṭamujumano, piyacakkhunā bahujanaṃ udikkhitā ahosi. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Abhinīlanetto ca hoti gopakhumo ca.

    ‘‘सो तेहि लक्खणेहि समन्‍नागतो, सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्‍कवत्ती…पे॰… राजा समानो किं लभति? पियदस्सनो होति बहुनो जनस्स, पियो होति मनापो ब्राह्मणगहपतिकानं नेगमजानपदानं गणकमहामत्तानं अनीकट्ठानं दोवारिकानं अमच्‍चानं पारिसज्‍जानं राजूनं भोगियानं कुमारानं। राजा समानो इदं लभति…पे॰… बुद्धो समानो किं लभति? पियदस्सनो होति बहुनो जनस्स, पियो होति मनापो भिक्खूनं भिक्खुनीनं उपासकानं उपासिकानं देवानं मनुस्सानं असुरानं नागानं गन्धब्बानं। बुद्धो समानो इदं लभति’’। एतमत्थं भगवा अवोच।

    ‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato, sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Piyadassano hoti bahuno janassa, piyo hoti manāpo brāhmaṇagahapatikānaṃ negamajānapadānaṃ gaṇakamahāmattānaṃ anīkaṭṭhānaṃ dovārikānaṃ amaccānaṃ pārisajjānaṃ rājūnaṃ bhogiyānaṃ kumārānaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati…pe… buddho samāno kiṃ labhati? Piyadassano hoti bahuno janassa, piyo hoti manāpo bhikkhūnaṃ bhikkhunīnaṃ upāsakānaṃ upāsikānaṃ devānaṃ manussānaṃ asurānaṃ nāgānaṃ gandhabbānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    २२९. तत्थेतं वुच्‍चति –

    229. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘न च विसटं न च विसाचि 115, न च पन विचेय्यपेक्खिता।

    ‘‘Na ca visaṭaṃ na ca visāci 116, na ca pana viceyyapekkhitā;

    उजुं तथा पसटमुजुमनो, पियचक्खुना बहुजनं उदिक्खिता॥

    Ujuṃ tathā pasaṭamujumano, piyacakkhunā bahujanaṃ udikkhitā.

    ‘‘सुगतीसु सो फलविपाकं,

    ‘‘Sugatīsu so phalavipākaṃ,

    अनुभवति तत्थ मोदति।

    Anubhavati tattha modati;

    इध च पन भवति गोपखुमो,

    Idha ca pana bhavati gopakhumo,

    अभिनीलनेत्तनयनो सुदस्सनो॥

    Abhinīlanettanayano sudassano.

    ‘‘अभियोगिनो च निपुणा,

    ‘‘Abhiyogino ca nipuṇā,

    बहू पन निमित्तकोविदा।

    Bahū pana nimittakovidā;

    सुखुमनयनकुसला मनुजा,

    Sukhumanayanakusalā manujā,

    पियदस्सनोति अभिनिद्दिसन्ति नं॥

    Piyadassanoti abhiniddisanti naṃ.

    ‘‘पियदस्सनो गिहीपि सन्तो च,

    ‘‘Piyadassano gihīpi santo ca,

    भवति बहुजनपियायितो।

    Bhavati bahujanapiyāyito;

    यदि च न भवति गिही समणो होति,

    Yadi ca na bhavati gihī samaṇo hoti,

    पियो बहूनं सोकनासनो’’ति॥

    Piyo bahūnaṃ sokanāsano’’ti.

    (२३) उण्हीससीसलक्खणं

    (23) Uṇhīsasīsalakkhaṇaṃ

    २३०. ‘‘यम्पि, भिक्खवे, तथागतो पुरिमं जातिं पुरिमं भवं पुरिमं निकेतं पुब्बे मनुस्सभूतो समानो बहुजनपुब्बङ्गमो अहोसि कुसलेसु धम्मेसु बहुजनपामोक्खो कायसुचरिते वचीसुचरिते मनोसुचरिते दानसंविभागे सीलसमादाने उपोसथुपवासे मत्तेय्यताय पेत्तेय्यताय सामञ्‍ञताय ब्रह्मञ्‍ञताय कुले जेट्ठापचायिताय अञ्‍ञतरञ्‍ञतरेसु च अधिकुसलेसु धम्मेसु। सो तस्स कम्मस्स कटत्ता…पे॰… सो ततो चुतो इत्थत्तं आगतो समानो इमं महापुरिसलक्खणं पटिलभति – उण्हीससीसो होति।

    230. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno bahujanapubbaṅgamo ahosi kusalesu dhammesu bahujanapāmokkho kāyasucarite vacīsucarite manosucarite dānasaṃvibhāge sīlasamādāne uposathupavāse matteyyatāya petteyyatāya sāmaññatāya brahmaññatāya kule jeṭṭhāpacāyitāya aññataraññataresu ca adhikusalesu dhammesu. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati – uṇhīsasīso hoti.

    ‘‘सो तेन लक्खणेन समन्‍नागतो सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्‍कवत्ती…पे॰… राजा समानो किं लभति? महास्स जनो अन्वायिको होति, ब्राह्मणगहपतिका नेगमजानपदा गणकमहामत्ता अनीकट्ठा दोवारिका अमच्‍चा पारिसज्‍जा राजानो भोगिया कुमारा। राजा समानो इदं लभति… बुद्धो समानो किं लभति? महास्स जनो अन्वायिको होति, भिक्खू भिक्खुनियो उपासका उपासिकायो देवा मनुस्सा असुरा नागा गन्धब्बा। बुद्धो समानो इदं लभति’’। एतमत्थं भगवा अवोच।

    ‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Mahāssa jano anvāyiko hoti, brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Mahāssa jano anvāyiko hoti, bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    २३१. तत्थेतं वुच्‍चति –

    231. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘पुब्बङ्गमो सुचरितेसु अहु,

    ‘‘Pubbaṅgamo sucaritesu ahu,

    धम्मेसु धम्मचरियाभिरतो।

    Dhammesu dhammacariyābhirato;

    अन्वायिको बहुजनस्स अहु,

    Anvāyiko bahujanassa ahu,

    सग्गेसु वेदयित्थ पुञ्‍ञफलं॥

    Saggesu vedayittha puññaphalaṃ.

    ‘‘वेदित्वा सो सुचरितस्स फलं,

    ‘‘Veditvā so sucaritassa phalaṃ,

    उण्हीससीसत्तमिधज्झगमा।

    Uṇhīsasīsattamidhajjhagamā;

    ब्याकंसु ब्यञ्‍जननिमित्तधरा,

    Byākaṃsu byañjananimittadharā,

    पुब्बङ्गमो बहुजनं हेस्सति॥

    Pubbaṅgamo bahujanaṃ hessati.

    ‘‘पटिभोगिया मनुजेसु इध,

    ‘‘Paṭibhogiyā manujesu idha,

    पुब्बेव तस्स अभिहरन्ति तदा।

    Pubbeva tassa abhiharanti tadā;

    यदि खत्तियो भवति भूमिपति,

    Yadi khattiyo bhavati bhūmipati,

    पटिहारकं बहुजने लभति॥

    Paṭihārakaṃ bahujane labhati.

    ‘‘अथ चेपि पब्बजति सो मनुजो,

    ‘‘Atha cepi pabbajati so manujo,

    धम्मेसु होति पगुणो विसवी।

    Dhammesu hoti paguṇo visavī;

    तस्सानुसासनिगुणाभिरतो,

    Tassānusāsaniguṇābhirato,

    अन्वायिको बहुजनो भवती’’ति॥

    Anvāyiko bahujano bhavatī’’ti.

    (२४-२५) एकेकलोमताउण्णालक्खणानि

    (24-25) Ekekalomatāuṇṇālakkhaṇāni

    २३२. ‘‘यम्पि, भिक्खवे, तथागतो पुरिमं जातिं पुरिमं भवं पुरिमं निकेतं पुब्बे मनुस्सभूतो समानो मुसावादं पहाय मुसावादा पटिविरतो अहोसि, सच्‍चवादी सच्‍चसन्धो थेतो पच्‍चयिको अविसंवादको लोकस्स । सो तस्स कम्मस्स कटत्ता उपचितत्ता…पे॰… सो ततो चुतो इत्थत्तं आगतो समानो इमानि द्वे महापुरिसलक्खणानि पटिलभति। एकेकलोमो च होति, उण्णा च भमुकन्तरे जाता होति ओदाता मुदुतूलसन्‍निभा।

    232. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno musāvādaṃ pahāya musāvādā paṭivirato ahosi, saccavādī saccasandho theto paccayiko avisaṃvādako lokassa . So tassa kammassa kaṭattā upacitattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Ekekalomo ca hoti, uṇṇā ca bhamukantare jātā hoti odātā mudutūlasannibhā.

    ‘‘सो तेहि लक्खणेहि समन्‍नागतो, सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्‍कवत्ती…पे॰… राजा समानो किं लभति? महास्स जनो उपवत्तति, ब्राह्मणगहपतिका नेगमजानपदा गणकमहामत्ता अनीकट्ठा दोवारिका अमच्‍चा पारिसज्‍जा राजानो भोगिया कुमारा। राजा समानो इदं लभति… बुद्धो समानो किं लभति? महास्स जनो उपवत्तति, भिक्खू भिक्खुनियो उपासका उपासिकायो देवा मनुस्सा असुरा नागा गन्धब्बा। बुद्धो समानो इदं लभति’’। एतमत्थं भगवा अवोच।

    ‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato, sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Mahāssa jano upavattati, brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Mahāssa jano upavattati, bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    २३३. तत्थेतं वुच्‍चति –

    233. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘सच्‍चप्पटिञ्‍ञो पुरिमासु जातिसु,

    ‘‘Saccappaṭiñño purimāsu jātisu,

    अद्वेज्झवाचो अलिकं विवज्‍जयि।

    Advejjhavāco alikaṃ vivajjayi;

    न सो विसंवादयितापि कस्सचि,

    Na so visaṃvādayitāpi kassaci,

    भूतेन तच्छेन तथेन भासयि 117॥

    Bhūtena tacchena tathena bhāsayi 118.

    ‘‘सेता सुसुक्‍का मुदुतूलसन्‍निभा,

    ‘‘Setā susukkā mudutūlasannibhā,

    उण्णा सुजाता 119 भमुकन्तरे अहु।

    Uṇṇā sujātā 120 bhamukantare ahu;

    न लोमकूपेसु दुवे अजायिसुं,

    Na lomakūpesu duve ajāyisuṃ,

    एकेकलोमूपचितङ्गवा अहु॥

    Ekekalomūpacitaṅgavā ahu.

    ‘‘तं लक्खणञ्‍ञू बहवो समागता,

    ‘‘Taṃ lakkhaṇaññū bahavo samāgatā,

    ब्याकंसु उप्पादनिमित्तकोविदा।

    Byākaṃsu uppādanimittakovidā;

    उण्णा च लोमा च यथा सुसण्ठिता,

    Uṇṇā ca lomā ca yathā susaṇṭhitā,

    उपवत्तती ईदिसकं बहुज्‍जनो॥

    Upavattatī īdisakaṃ bahujjano.

    ‘‘गिहिम्पि सन्तं उपवत्तती जनो,

    ‘‘Gihimpi santaṃ upavattatī jano,

    बहु पुरत्थापकतेन कम्मुना।

    Bahu puratthāpakatena kammunā;

    अकिञ्‍चनं पब्बजितं अनुत्तरं,

    Akiñcanaṃ pabbajitaṃ anuttaraṃ,

    बुद्धम्पि सन्तं उपवत्तति जनो’’ति॥

    Buddhampi santaṃ upavattati jano’’ti.

    (२६-२७) चत्तालीसअविरळदन्तलक्खणानि

    (26-27) Cattālīsaaviraḷadantalakkhaṇāni

    २३४. ‘‘यम्पि, भिक्खवे तथागतो पुरिमं जातिं पुरिमं भवं पुरिमं निकेतं पुब्बे मनुस्सभूतो समानो पिसुणं वाचं पहाय पिसुणाय वाचाय पटिविरतो अहोसि। इतो सुत्वा न अमुत्र अक्खाता इमेसं भेदाय, अमुत्र वा सुत्वा न इमेसं अक्खाता अमूसं भेदाय , इति भिन्‍नानं वा सन्धाता, सहितानं वा अनुप्पदाता, समग्गारामो समग्गरतो समग्गनन्दी समग्गकरणिं वाचं भासिता अहोसि। सो तस्स कम्मस्स कटत्ता…पे॰… सो ततो चुतो इत्थत्तं आगतो समानो इमानि द्वे महापुरिसलक्खणानि पटिलभति। चत्तालीसदन्तो च होति अविरळदन्तो च।

    234. ‘‘Yampi, bhikkhave tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno pisuṇaṃ vācaṃ pahāya pisuṇāya vācāya paṭivirato ahosi. Ito sutvā na amutra akkhātā imesaṃ bhedāya, amutra vā sutvā na imesaṃ akkhātā amūsaṃ bhedāya , iti bhinnānaṃ vā sandhātā, sahitānaṃ vā anuppadātā, samaggārāmo samaggarato samagganandī samaggakaraṇiṃ vācaṃ bhāsitā ahosi. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Cattālīsadanto ca hoti aviraḷadanto ca.

    ‘‘सो तेहि लक्खणेहि समन्‍नागतो सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्‍कवत्ती…पे॰… राजा समानो किं लभति? अभेज्‍जपरिसो होति, अभेज्‍जास्स होन्ति परिसा, ब्राह्मणगहपतिका नेगमजानपदा गणकमहामत्ता अनीकट्ठा दोवारिका अमच्‍चा पारिसज्‍जा राजानो भोगिया कुमारा। राजा समानो इदं लभति … बुद्धो समानो किं लभति? अभेज्‍जपरिसो होति, अभेज्‍जास्स होन्ति परिसा, भिक्खू भिक्खुनियो उपासका उपासिकायो देवा मनुस्सा असुरा नागा गन्धब्बा। बुद्धो समानो इदं लभति’’। एतमत्थं भगवा अवोच।

    ‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Abhejjapariso hoti, abhejjāssa honti parisā, brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati … buddho samāno kiṃ labhati? Abhejjapariso hoti, abhejjāssa honti parisā, bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    २३५. तत्थेतं वुच्‍चति –

    235. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘वेभूतियं सहितभेदकारिं,

    ‘‘Vebhūtiyaṃ sahitabhedakāriṃ,

    भेदप्पवड्ढनविवादकारिं।

    Bhedappavaḍḍhanavivādakāriṃ;

    कलहप्पवड्ढनआकिच्‍चकारिं,

    Kalahappavaḍḍhanaākiccakāriṃ,

    सहितानं भेदजननिं न भणि॥

    Sahitānaṃ bhedajananiṃ na bhaṇi.

    ‘‘अविवादवड्ढनकरिं सुगिरं,

    ‘‘Avivādavaḍḍhanakariṃ sugiraṃ,

    भिन्‍नानुसन्धिजननिं अभणि।

    Bhinnānusandhijananiṃ abhaṇi;

    कलहं जनस्स पनुदी समङ्गी,

    Kalahaṃ janassa panudī samaṅgī,

    सहितेहि नन्दति पमोदति च॥

    Sahitehi nandati pamodati ca.

    ‘‘सुगतीसु सो फलविपाकं,

    ‘‘Sugatīsu so phalavipākaṃ,

    अनुभवति तत्थ मोदति।

    Anubhavati tattha modati;

    दन्ता इध होन्ति अविरळा सहिता,

    Dantā idha honti aviraḷā sahitā,

    चतुरो दसस्स मुखजा सुसण्ठिता॥

    Caturo dasassa mukhajā susaṇṭhitā.

    ‘‘यदि खत्तियो भवति भूमिपति,

    ‘‘Yadi khattiyo bhavati bhūmipati,

    अविभेदियास्स परिसा भवति।

    Avibhediyāssa parisā bhavati;

    समणो च होति विरजो विमलो,

    Samaṇo ca hoti virajo vimalo,

    परिसास्स होति अनुगता अचला’’ति॥

    Parisāssa hoti anugatā acalā’’ti.

    (२८-२९) पहूतजिव्हाब्रह्मस्सरलक्खणानि

    (28-29) Pahūtajivhābrahmassaralakkhaṇāni

    २३६. ‘‘यम्पि , भिक्खवे, तथागतो पुरिमं जातिं पुरिमं भवं पुरिमं निकेतं पुब्बे मनुस्सभूतो समानो फरुसं वाचं पहाय फरुसाय वाचाय पटिविरतो अहोसि। या सा वाचा नेला कण्णसुखा पेमनीया हदयङ्गमा पोरी बहुजनकन्ता बहुजनमनापा, तथारूपिं वाचं भासिता अहोसि। सो तस्स कम्मस्स कटत्ता उपचितत्ता…पे॰… सो ततो चुतो इत्थत्तं आगतो समानो इमानि द्वे महापुरिसलक्खणानि पटिलभति। पहूतजिव्हो च होति ब्रह्मस्सरो च करवीकभाणी।

    236. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno pharusaṃ vācaṃ pahāya pharusāya vācāya paṭivirato ahosi. Yā sā vācā nelā kaṇṇasukhā pemanīyā hadayaṅgamā porī bahujanakantā bahujanamanāpā, tathārūpiṃ vācaṃ bhāsitā ahosi. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Pahūtajivho ca hoti brahmassaro ca karavīkabhāṇī.

    ‘‘सो तेहि लक्खणेहि समन्‍नागतो सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्‍कवत्ती…पे॰… राजा समानो किं लभति? आदेय्यवाचो होति, आदियन्तिस्स वचनं ब्राह्मणगहपतिका नेगमजानपदा गणकमहामत्ता अनीकट्ठा दोवारिका अमच्‍चा पारिसज्‍जा राजानो भोगिया कुमारा। राजा समानो इदं लभति… बुद्धो समानो किं लभति? आदेय्यवाचो होति, आदियन्तिस्स वचनं भिक्खू भिक्खुनियो उपासका उपासिकायो देवा मनुस्सा असुरा नागा गन्धब्बा। बुद्धो समानो इदं लभति’’। एतमत्थं भगवा अवोच।

    ‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Ādeyyavāco hoti, ādiyantissa vacanaṃ brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Ādeyyavāco hoti, ādiyantissa vacanaṃ bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    २३७. तत्थेतं वुच्‍चति –

    237. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘अक्‍कोसभण्डनविहेसकारिं,

    ‘‘Akkosabhaṇḍanavihesakāriṃ,

    उब्बाधिकं 121 बहुजनप्पमद्दनं।

    Ubbādhikaṃ 122 bahujanappamaddanaṃ;

    अबाळ्हं गिरं सो न भणि फरुसं,

    Abāḷhaṃ giraṃ so na bhaṇi pharusaṃ,

    मधुरं भणि सुसंहितं 123 सखिलं॥

    Madhuraṃ bhaṇi susaṃhitaṃ 124 sakhilaṃ.

    ‘‘मनसो पिया हदयगामिनियो,

    ‘‘Manaso piyā hadayagāminiyo,

    वाचा सो एरयति कण्णसुखा।

    Vācā so erayati kaṇṇasukhā;

    वाचासुचिण्णफलमनुभवि,

    Vācāsuciṇṇaphalamanubhavi,

    सग्गेसु वेदयथ 125 पुञ्‍ञफलं॥

    Saggesu vedayatha 126 puññaphalaṃ.

    ‘‘वेदित्वा सो सुचरितस्स फलं,

    ‘‘Veditvā so sucaritassa phalaṃ,

    ब्रह्मस्सरत्तमिधमज्झगमा।

    Brahmassarattamidhamajjhagamā;

    जिव्हास्स होति विपुला पुथुला,

    Jivhāssa hoti vipulā puthulā,

    आदेय्यवाक्यवचनो भवति॥

    Ādeyyavākyavacano bhavati.

    ‘‘गिहिनोपि इज्झति यथा भणतो,

    ‘‘Gihinopi ijjhati yathā bhaṇato,

    अथ चे पब्बजति सो मनुजो।

    Atha ce pabbajati so manujo;

    आदियन्तिस्स वचनं जनता,

    Ādiyantissa vacanaṃ janatā,

    बहुनो बहुं सुभणितं भणतो’’ति॥

    Bahuno bahuṃ subhaṇitaṃ bhaṇato’’ti.

    (३०) सीहहनुलक्खणं

    (30) Sīhahanulakkhaṇaṃ

    २३८. ‘‘यम्पि , भिक्खवे, तथागतो पुरिमं जातिं पुरिमं भवं पुरिमं निकेतं पुब्बे मनुस्सभूतो समानो सम्फप्पलापं पहाय सम्फप्पलापा पटिविरतो अहोसि कालवादी भूतवादी अत्थवादी धम्मवादी विनयवादी, निधानवतिं वाचं भासिता अहोसि कालेन सापदेसं परियन्तवतिं अत्थसंहितं। सो तस्स कम्मस्स कटत्ता…पे॰… सो ततो चुतो इत्थत्तं आगतो समानो इमं महापुरिसलक्खणं पटिलभति, सीहहनु होति।

    238. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno samphappalāpaṃ pahāya samphappalāpā paṭivirato ahosi kālavādī bhūtavādī atthavādī dhammavādī vinayavādī, nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsitā ahosi kālena sāpadesaṃ pariyantavatiṃ atthasaṃhitaṃ. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati, sīhahanu hoti.

    ‘‘सो तेन लक्खणेन समन्‍नागतो सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्‍कवत्ती…पे॰… राजा समानो किं लभति? अप्पधंसियो होति केनचि मनुस्सभूतेन पच्‍चत्थिकेन पच्‍चामित्तेन। राजा समानो इदं लभति… बुद्धो समानो किं लभति? अप्पधंसियो होति अब्भन्तरेहि वा बाहिरेहि वा पच्‍चत्थिकेहि पच्‍चामित्तेहि, रागेन वा दोसेन वा मोहेन वा समणेन वा ब्राह्मणेन वा देवेन वा मारेन वा ब्रह्मुना वा केनचि वा लोकस्मिं। बुद्धो समानो इदं लभति’’। एतमत्थं भगवा अवोच।

    ‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Appadhaṃsiyo hoti kenaci manussabhūtena paccatthikena paccāmittena. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Appadhaṃsiyo hoti abbhantarehi vā bāhirehi vā paccatthikehi paccāmittehi, rāgena vā dosena vā mohena vā samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    २३९. तत्थेतं वुच्‍चति –

    239. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘न सम्फप्पलापं न मुद्धतं 127,

    ‘‘Na samphappalāpaṃ na muddhataṃ 128,

    अविकिण्णवचनब्यप्पथो अहोसि।

    Avikiṇṇavacanabyappatho ahosi;

    अहितमपि च अपनुदि,

    Ahitamapi ca apanudi,

    हितमपि च बहुजनसुखञ्‍च अभणि॥

    Hitamapi ca bahujanasukhañca abhaṇi.

    ‘‘तं कत्वा इतो चुतो दिवमुपपज्‍जि,

    ‘‘Taṃ katvā ito cuto divamupapajji,

    सुकतफलविपाकमनुभोसि।

    Sukataphalavipākamanubhosi;

    चविय पुनरिधागतो समानो,

    Caviya punaridhāgato samāno,

    द्विदुगमवरतरहनुत्तमलत्थ॥

    Dvidugamavaratarahanuttamalattha.

    ‘‘राजा होति सुदुप्पधंसियो,

    ‘‘Rājā hoti suduppadhaṃsiyo,

    मनुजिन्दो मनुजाधिपति महानुभावो।

    Manujindo manujādhipati mahānubhāvo;

    तिदिवपुरवरसमो भवति,

    Tidivapuravarasamo bhavati,

    सुरवरतरोरिव इन्दो॥

    Suravarataroriva indo.

    ‘‘गन्धब्बासुरयक्खरक्खसेभि 129,

    ‘‘Gandhabbāsurayakkharakkhasebhi 130,

    सुरेहि न हि भवति सुप्पधंसियो।

    Surehi na hi bhavati suppadhaṃsiyo;

    तथत्तो यदि भवति तथाविधो,

    Tathatto yadi bhavati tathāvidho,

    इध दिसा च पटिदिसा च विदिसा चा’’ति॥

    Idha disā ca paṭidisā ca vidisā cā’’ti.

    (३१-३२) समदन्तसुसुक्‍कदाठालक्खणानि

    (31-32) Samadantasusukkadāṭhālakkhaṇāni

    २४०. ‘‘यम्पि, भिक्खवे, तथागतो पुरिमं जातिं पुरिमं भवं पुरिमं निकेतं पुब्बे मनुस्सभूतो समानो मिच्छाजीवं पहाय सम्माआजीवेन जीविकं कप्पेसि, तुलाकूट कंसकूट मानकूट उक्‍कोटन वञ्‍चन निकति साचियोग छेदन वध बन्धन विपरामोस आलोप सहसाकारा 131 पटिविरतो अहोसि। सो तस्स कम्मस्स कटत्ता उपचितत्ता उस्सन्‍नत्ता विपुलत्ता कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्‍जति। सो तत्थ अञ्‍ञे देवे दसहि ठानेहि अधिगण्हाति दिब्बेन आयुना दिब्बेन वण्णेन दिब्बेन सुखेन दिब्बेन यसेन दिब्बेन आधिपतेय्येन दिब्बेहि रूपेहि दिब्बेहि सद्देहि दिब्बेहि गन्धेहि दिब्बेहि रसेहि दिब्बेहि फोट्ठब्बेहि। सो ततो चुतो इत्थत्तं आगतो समानो इमानि द्वे महापुरिसलक्खणानि पटिलभति, समदन्तो च होति सुसुक्‍कदाठो च।

    240. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno micchājīvaṃ pahāya sammāājīvena jīvikaṃ kappesi, tulākūṭa kaṃsakūṭa mānakūṭa ukkoṭana vañcana nikati sāciyoga chedana vadha bandhana viparāmosa ālopa sahasākārā 132 paṭivirato ahosi. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā ussannattā vipulattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati. So tattha aññe deve dasahi ṭhānehi adhigaṇhāti dibbena āyunā dibbena vaṇṇena dibbena sukhena dibbena yasena dibbena ādhipateyyena dibbehi rūpehi dibbehi saddehi dibbehi gandhehi dibbehi rasehi dibbehi phoṭṭhabbehi. So tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati, samadanto ca hoti susukkadāṭho ca.

    ‘‘सो तेहि लक्खणेहि समन्‍नागतो सचे अगारं अज्झावसति, राजा होति चक्‍कवत्ती धम्मिको धम्मराजा चातुरन्तो विजितावी जनपदत्थावरियप्पत्तो सत्तरतनसमन्‍नागतो। तस्सिमानि सत्त रतनानि भवन्ति, सेय्यथिदं – चक्‍करतनं हत्थिरतनं अस्सरतनं मणिरतनं इत्थिरतनं गहपतिरतनं परिणायकरतनमेव सत्तमं। परोसहस्सं खो पनस्स पुत्ता भवन्ति सूरा वीरङ्गरूपा परसेनप्पमद्दना। सो इमं पथविं सागरपरियन्तं अखिलमनिमित्तमकण्टकं इद्धं फीतं खेमं सिवं निरब्बुदं अदण्डेन असत्थेन धम्मेन अभिविजिय अज्झावसति। राजा समानो किं लभति? सुचिपरिवारो होति सुचिस्स होन्ति परिवारा ब्राह्मणगहपतिका नेगमजानपदा गणकमहामत्ता अनीकट्ठा दोवारिका अमच्‍चा पारिसज्‍जा राजानो भोगिया कुमारा। राजा समानो इदं लभति।

    ‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato. Tassimāni satta ratanāni bhavanti, seyyathidaṃ – cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthiratanaṃ gahapatiratanaṃ pariṇāyakaratanameva sattamaṃ. Parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. So imaṃ pathaviṃ sāgarapariyantaṃ akhilamanimittamakaṇṭakaṃ iddhaṃ phītaṃ khemaṃ sivaṃ nirabbudaṃ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasati. Rājā samāno kiṃ labhati? Suciparivāro hoti sucissa honti parivārā brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati.

    ‘‘सचे खो पन अगारस्मा अनगारियं पब्बजति, अरहं होति सम्मासम्बुद्धो लोके विवट्टच्छदो। बुद्धो समानो किं लभति? सुचिपरिवारो होति, सुचिस्स होन्ति परिवारा, भिक्खू भिक्खुनियो उपासका उपासिकायो देवा मनुस्सा असुरा नागा गन्धब्बा। बुद्धो समानो इदं लभति’’। एतमत्थं भगवा अवोच।

    ‘‘Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado. Buddho samāno kiṃ labhati? Suciparivāro hoti, sucissa honti parivārā, bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    २४१. तत्थेतं वुच्‍चति –

    241. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘मिच्छाजीवञ्‍च अवस्सजि समेन वुत्तिं,

    ‘‘Micchājīvañca avassaji samena vuttiṃ,

    सुचिना सो जनयित्थ धम्मिकेन।

    Sucinā so janayittha dhammikena;

    अहितमपि च अपनुदि,

    Ahitamapi ca apanudi,

    हितमपि च बहुजनसुखञ्‍च अचरि॥

    Hitamapi ca bahujanasukhañca acari.

    ‘‘सग्गे वेदयति नरो सुखप्फलानि,

    ‘‘Sagge vedayati naro sukhapphalāni,

    करित्वा निपुणेभि विदूहि सब्भि।

    Karitvā nipuṇebhi vidūhi sabbhi;

    वण्णितानि तिदिवपुरवरसमो,

    Vaṇṇitāni tidivapuravarasamo,

    अभिरमति रतिखिड्डासमङ्गी॥

    Abhiramati ratikhiḍḍāsamaṅgī.

    ‘‘लद्धानं मानुसकं भवं ततो,

    ‘‘Laddhānaṃ mānusakaṃ bhavaṃ tato,

    चवित्वान सुकतफलविपाकं।

    Cavitvāna sukataphalavipākaṃ;

    सेसकेन पटिलभति लपनजं,

    Sesakena paṭilabhati lapanajaṃ,

    सममपि सुचिसुसुक्‍कं 133॥

    Samamapi sucisusukkaṃ 134.

    ‘‘तं वेय्यञ्‍जनिका समागता बहवो,

    ‘‘Taṃ veyyañjanikā samāgatā bahavo,

    ब्याकंसु निपुणसम्मता मनुजा।

    Byākaṃsu nipuṇasammatā manujā;

    सुचिजनपरिवारगणो भवति,

    Sucijanaparivāragaṇo bhavati,

    दिजसमसुक्‍कसुचिसोभनदन्तो॥

    Dijasamasukkasucisobhanadanto.

    ‘‘रञ्‍ञो होति बहुजनो,

    ‘‘Rañño hoti bahujano,

    सुचिपरिवारो महतिं महिं अनुसासतो।

    Suciparivāro mahatiṃ mahiṃ anusāsato;

    पसय्ह न च जनपदतुदनं,

    Pasayha na ca janapadatudanaṃ,

    हितमपि च बहुजनसुखञ्‍च चरन्ति॥

    Hitamapi ca bahujanasukhañca caranti.

    ‘‘अथ चे पब्बजति भवति विपापो,

    ‘‘Atha ce pabbajati bhavati vipāpo,

    समणो समितरजो विवट्टच्छदो।

    Samaṇo samitarajo vivaṭṭacchado;

    विगतदरथकिलमथो,

    Vigatadarathakilamatho,

    इममपि च परमपि च 135 पस्सति लोकं॥

    Imamapi ca paramapi ca 136 passati lokaṃ.

    ‘‘तस्सोवादकरा बहुगिही च पब्बजिता च,

    ‘‘Tassovādakarā bahugihī ca pabbajitā ca,

    असुचिं गरहितं धुनन्ति पापं।

    Asuciṃ garahitaṃ dhunanti pāpaṃ;

    स हि सुचिभि परिवुतो भवति,

    Sa hi sucibhi parivuto bhavati,

    मलखिलकलिकिलेसे पनुदेही’’ति 137॥

    Malakhilakalikilese panudehī’’ti 138.

    इदमवोच भगवा। अत्तमना ते भिक्खू भगवतो भासितं अभिनन्दुन्ति।

    Idamavoca bhagavā. Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti.

    लक्खणसुत्तं निट्ठितं सत्तमं।

    Lakkhaṇasuttaṃ niṭṭhitaṃ sattamaṃ.




    Next: ८. सिङ्गालसुत्तं • 8. Siṅgālasuttaṃ




    Footnotes:
    1. भदन्तेति (सी॰ स्या॰ पी॰)
    2. bhadanteti (sī. syā. pī.)
    3. विवटच्छदो (स्या॰ क॰), विवत्तच्छदो (सी॰ पी॰)
    4. vivaṭacchado (syā. ka.), vivattacchado (sī. pī.)
    5. सब्बाकारपरिपूरानि सुविभत्तन्तरानि (सी॰ पी॰)
    6. sabbākāraparipūrāni suvibhattantarāni (sī. pī.)
    7. कुण्डलावत्तानि (बहूसु)
    8. दक्खिणावत्तकजातानि (सी॰ स्या॰ पी॰)
    9. पितन्तरंसो (स्या॰)
    10. kuṇḍalāvattāni (bahūsu)
    11. dakkhiṇāvattakajātāni (sī. syā. pī.)
    12. pitantaraṃso (syā.)
    13. अविक्खम्भियो (सी॰ पी॰)
    14. avikkhambhiyo (sī. pī.)
    15. समन्तमाचरि (स्या॰ क॰)
    16. samantamācari (syā. ka.)
    17. अपक्‍कमि (स्या॰ क॰)
    18. apakkami (syā. ka.)
    19. अंन्वभि (टीका)
    20. aṃnvabhi (ṭīkā)
    21. पन (स्या॰)
    22. pana (syā.)
    23. तस्सानुयुत्ता इध (सी॰ पी॰), तस्सानुयन्ता इध (स्या॰ क॰)
    24. tassānuyuttā idha (sī. pī.), tassānuyantā idha (syā. ka.)
    25. सत्तरक्खसा (क॰) सी॰ स्याअट्ठकथा ओलोकेतब्बा
    26. sattarakkhasā (ka.) sī. syāaṭṭhakathā oloketabbā
    27. मरणवधभयत्तनो (सी॰ पी॰ क॰), मरणवधभयमत्तनो (स्या॰)
    28. maraṇavadhabhayattano (sī. pī. ka.), maraṇavadhabhayamattano (syā.)
    29. तेन सो सुचरितेन सग्गमगमासि (स्या॰)
    30. tena so sucaritena saggamagamāsi (syā.)
    31. चिरयापनाय (स्या॰)
    32. cirayāpanāya (syā.)
    33. न तं गिहिस्सापि (स्या॰)
    34. na taṃ gihissāpi (syā.)
    35. पियवाचेन (स्या॰ क॰)
    36. piyavācena (syā. ka.)
    37. दानम्पि च अत्थचरियतम्पि च (सी॰ पी॰)
    38. dānampi ca atthacariyatampi ca (sī. pī.)
    39. पियवदतञ्‍च समानछन्दतञ्‍च (सी॰ पी॰)
    40. piyavadatañca samānachandatañca (sī. pī.)
    41. जिगिं समानो (सी॰ स्या॰ पी॰)
    42. jigiṃ samāno (sī. syā. pī.)
    43. समानो बहुनो जनस्स (सी॰ पी॰)
    44. samāno bahuno janassa (sī. pī.)
    45. अत्थधम्मसंहितं (क॰ सी॰ पी॰), अत्थधम्मुपसंहितं (क॰)
    46. atthadhammasaṃhitaṃ (ka. sī. pī.), atthadhammupasaṃhitaṃ (ka.)
    47. धम्मयागं अस्सजि (क॰)
    48. dhammayāgaṃ assaji (ka.)
    49. उत्तमसुखताय (स्या॰), उत्तमपमुक्खताय (क॰)
    50. uttamasukhatāya (syā.), uttamapamukkhatāya (ka.)
    51. उपरिजानुसोभना (स्या॰), उपरि च पन सोभना (सी॰ पी॰)
    52. uparijānusobhanā (syā.), upari ca pana sobhanā (sī. pī.)
    53. कम्मसु (सी॰ पी॰)
    54. kammasu (sī. pī.)
    55. विजानेय्य (सी॰ पी॰), विजानेय्यु (स्या॰)
    56. vijāneyya (sī. pī.), vijāneyyu (syā.)
    57. सुखिन्द्रियं (क॰)
    58. sukhindriyaṃ (ka.)
    59. खिप्पमिदाहु (?)
    60. khippamidāhu (?)
    61. खिप्पमिदाधिगच्छति (?)
    62. khippamidādhigacchati (?)
    63. निक्‍कमो (सी॰ स्या॰ पी॰)
    64. nikkamo (sī. syā. pī.)
    65. हासुपञ्‍ञो (सी॰ पी॰)
    66. hāsupañño (sī. pī.)
    67. पञ्‍ञापटिलाभकतेन (सी॰ पी॰) टीका ओलोकेतब्बा
    68. paññāpaṭilābhakatena (sī. pī.) ṭīkā oloketabbā
    69. पापुरणानं (सी॰ स्या॰ पी॰)
    70. pāpuraṇānaṃ (sī. syā. pī.)
    71. अदासि च (सी॰ पी॰)
    72. adāsi ca (sī. pī.)
    73. उपपज्‍ज (सी॰ पी॰)
    74. upapajja (sī. pī.)
    75. पसासति (स्या॰)
    76. pasāsati (syā.)
    77. पसय्ह अभिवसन-वरतरं (सी॰ पी॰)
    78. pasayha abhivasana-varataraṃ (sī. pī.)
    79. विपुल (स्या॰), विपुलं (सी॰ पी॰)
    80. vipula (syā.), vipulaṃ (sī. pī.)
    81. सुहित (स्या॰), स हि (सी॰ पी॰)
    82. suhita (syā.), sa hi (sī. pī.)
    83. समग्गिं कत्वा (सी॰ स्या॰ पी॰)
    84. samaggiṃ katvā (sī. syā. pī.)
    85. स तेन (क॰)
    86. sa tena (ka.)
    87. परोसहस्सस्स (सी॰ पी॰)
    88. parosahassassa (sī. pī.)
    89. सूरा च वीरङ्गरूपा (क॰)
    90. sūrā ca vīraṅgarūpā (ka.)
    91. महाजनसङ्गाहकं (क॰)
    92. समपेक्खमानो (क॰)
    93. mahājanasaṅgāhakaṃ (ka.)
    94. samapekkhamāno (ka.)
    95. महाजनं सङ्गाहकं (क॰)
    96. mahājanaṃ saṅgāhakaṃ (ka.)
    97. समा च पन (स्या॰), स हि च पन (सी॰ पी॰)
    98. samā ca pana (syā.), sa hi ca pana (sī. pī.)
    99. सुतेन वड्ढेय्युं, बुद्धिया वड्ढेय्युं (स्या॰)
    100. sutena vaḍḍheyyuṃ, buddhiyā vaḍḍheyyuṃ (syā.)
    101. इदं समिद्धञ्‍च (क॰), अद्धं समिद्धञ्‍च (स्या॰)
    102. idaṃ samiddhañca (ka.), addhaṃ samiddhañca (syā.)
    103. सम्बोधिमहानधम्मतन्ति (स्या॰ क॰) टीका ओलोकेतब्बा
    104. sambodhimahānadhammatanti (syā. ka.) ṭīkā oloketabbā
    105. समवाहरसहरणियो (स्या॰)
    106. samavāharasaharaṇiyo (syā.)
    107. मारणवधेन (क॰)
    108. māraṇavadhena (ka.)
    109. सम्पज्‍जसा (सी॰ पी॰), पामुञ्‍जसा (स्या॰), सामञ्‍च सा (क॰)
    110. sampajjasā (sī. pī.), pāmuñjasā (syā.), sāmañca sā (ka.)
    111. पन (स्या॰)
    112. pana (syā.)
    113. न च विसाचितं (सी॰ पी॰), न च विसावि (स्या॰)
    114. na ca visācitaṃ (sī. pī.), na ca visāvi (syā.)
    115. विसाचितं (सी॰ पी॰), विसावि (स्या॰)
    116. visācitaṃ (sī. pī.), visāvi (syā.)
    117. तोसयि (सी॰ पी॰)
    118. tosayi (sī. pī.)
    119. उण्णास्स जाता (क॰ सी॰)
    120. uṇṇāssa jātā (ka. sī.)
    121. उब्बाधकरं (स्या॰)
    122. ubbādhakaraṃ (syā.)
    123. सुसहितं (स्या॰)
    124. susahitaṃ (syā.)
    125. वेदयति (?) टीका ओलोकेतब्बा
    126. vedayati (?) ṭīkā oloketabbā
    127. बुद्धतन्ति (क॰)
    128. buddhatanti (ka.)
    129. सुरसक्‍करक्खसेभि (स्या॰)
    130. surasakkarakkhasebhi (syā.)
    131. साहसाकारा (सी॰ स्या॰ पी॰)
    132. sāhasākārā (sī. syā. pī.)
    133. लद्धान मनुस्सकं भवं ततो चविय, पुन सुकतफलविपाकसेसकेन। पटिलभति लपनजं सममपि, सुचि च सुविसुद्धसुसुक्‍कं (स्या॰)
    134. laddhāna manussakaṃ bhavaṃ tato caviya, puna sukataphalavipākasesakena; paṭilabhati lapanajaṃ samamapi, suci ca suvisuddhasusukkaṃ (syā.)
    135. इमम्पि च परम्पि च (पी॰), परंपि परमंपि च (स्या॰)
    136. imampi ca parampi ca (pī.), paraṃpi paramaṃpi ca (syā.)
    137. तस्सोवादकरा बहुगिही च, पब्बजिता च असुचिविगरहित। पनुदिपापस्स हि सुचिभिपरिवुतो, भवति मलखिलककिलेसे पनुदेति (स्या॰)
    138. tassovādakarā bahugihī ca, pabbajitā ca asucivigarahita; panudipāpassa hi sucibhiparivuto, bhavati malakhilakakilese panudeti (syā.)



    Related texts:



    अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / दीघ निकाय (अट्ठकथा) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ७. लक्खणसुत्तवण्णना • 7. Lakkhaṇasuttavaṇṇanā

    टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / दीघनिकाय (टीका) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ७. लक्खणसुत्तवण्णना • 7. Lakkhaṇasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact