| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ទីឃនិកាយ • Dīghanikāya |
៧. លក្ខណសុត្តំ
7. Lakkhaṇasuttaṃ
ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ
Dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni
១៩៨. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ។ ‘‘ភទ្ទន្តេ’’តិ 1 តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច –
198. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘bhikkhavo’’ti. ‘‘Bhaddante’’ti 2 te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca –
១៩៩. ‘‘ទ្វត្តិំសិមានិ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសស្ស មហាបុរិសលក្ខណានិ, យេហិ សមន្នាគតស្ស មហាបុរិសស្ស ទ្វេវ គតិយោ ភវន្តិ អនញ្ញា។ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី ធម្មិកោ ធម្មរាជា ចាតុរន្តោ វិជិតាវី ជនបទត្ថាវរិយប្បត្តោ សត្តរតនសមន្នាគតោ។ តស្សិមានិ សត្ត រតនានិ ភវន្តិ; សេយ្យថិទំ, ចក្ករតនំ ហត្ថិរតនំ អស្សរតនំ មណិរតនំ ឥត្ថិរតនំ គហបតិរតនំ បរិណាយករតនមេវ សត្តមំ។ បរោសហស្សំ ខោ បនស្ស បុត្តា ភវន្តិ សូរា វីរង្គរូបា បរសេនប្បមទ្ទនា។ សោ ឥមំ បថវិំ សាគរបរិយន្តំ អទណ្ឌេន អសត្ថេន ធម្មេន អភិវិជិយ អជ្ឈាវសតិ។ សចេ ខោ បន អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជតិ, អរហំ ហោតិ សម្មាសម្ពុទ្ធោ លោកេ វិវដ្ដច្ឆទោ 3។
199. ‘‘Dvattiṃsimāni, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveva gatiyo bhavanti anaññā. Sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato. Tassimāni satta ratanāni bhavanti; seyyathidaṃ, cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthiratanaṃ gahapatiratanaṃ pariṇāyakaratanameva sattamaṃ. Parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. So imaṃ pathaviṃ sāgarapariyantaṃ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasati. Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado 4.
២០០. ‘‘កតមានិ ច តានិ, ភិក្ខវេ, ទ្វត្តិំស មហាបុរិសស្ស មហាបុរិសលក្ខណានិ, យេហិ សមន្នាគតស្ស មហាបុរិសស្ស ទ្វេវ គតិយោ ភវន្តិ អនញ្ញា? សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី…បេ.… សចេ ខោ បន អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជតិ, អរហំ ហោតិ សម្មាសម្ពុទ្ធោ លោកេ វិវដ្ដច្ឆទោ។
200. ‘‘Katamāni ca tāni, bhikkhave, dvattiṃsa mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveva gatiyo bhavanti anaññā? Sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado.
‘‘ឥធ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសោ សុប្បតិដ្ឋិតបាទោ ហោតិ។ យម្បិ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសោ សុប្បតិដ្ឋិតបាទោ ហោតិ, ឥទម្បិ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសស្ស មហាបុរិសលក្ខណំ ភវតិ។
‘‘Idha, bhikkhave, mahāpuriso suppatiṭṭhitapādo hoti. Yampi, bhikkhave, mahāpuriso suppatiṭṭhitapādo hoti, idampi, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati.
‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសស្ស ហេដ្ឋាបាទតលេសុ ចក្កានិ ជាតានិ ហោន្តិ សហស្សារានិ សនេមិកានិ សនាភិកានិ សព្ពាការបរិបូរានិ 5។ យម្បិ , ភិក្ខវេ, មហាបុរិសស្ស ហេដ្ឋាបាទតលេសុ ចក្កានិ ជាតានិ ហោន្តិ សហស្សារានិ សនេមិកានិ សនាភិកានិ សព្ពាការបរិបូរានិ, ឥទម្បិ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសស្ស មហាបុរិសលក្ខណំ ភវតិ។
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, mahāpurisassa heṭṭhāpādatalesu cakkāni jātāni honti sahassārāni sanemikāni sanābhikāni sabbākāraparipūrāni 6. Yampi , bhikkhave, mahāpurisassa heṭṭhāpādatalesu cakkāni jātāni honti sahassārāni sanemikāni sanābhikāni sabbākāraparipūrāni, idampi, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati.
‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសោ អាយតបណ្ហិ ហោតិ…បេ.… ទីឃង្គុលិ ហោតិ… មុទុតលុនហត្ថបាទោ ហោតិ… ជាលហត្ថបាទោ ហោតិ… ឧស្សង្ខបាទោ ហោតិ… ឯណិជង្ឃោ ហោតិ… ឋិតកោវ អនោនមន្តោ ឧភោហិ បាណិតលេហិ ជណ្ណុកានិ បរិមសតិ បរិមជ្ជតិ… កោសោហិតវត្ថគុយ្ហោ ហោតិ… សុវណ្ណវណ្ណោ ហោតិ កញ្ចនសន្និភត្តចោ… សុខុមច្ឆវិ ហោតិ, សុខុមត្តា ឆវិយា រជោជល្លំ កាយេ ន ឧបលិម្បតិ… ឯកេកលោមោ ហោតិ, ឯកេកានិ លោមានិ លោមកូបេសុ ជាតានិ… ឧទ្ធគ្គលោមោ ហោតិ, ឧទ្ធគ្គានិ លោមានិ ជាតានិ នីលានិ អញ្ជនវណ្ណានិ កុណ្ឌលាវដ្ដានិ 7 ទក្ខិណាវដ្ដកជាតានិ 8 … ព្រហ្មុជុគត្តោ ហោតិ… សត្តុស្សទោ ហោតិ… សីហបុព្ពទ្ធកាយោ ហោតិ… ចិតន្តរំសោ 9 ហោតិ… និគ្រោធបរិមណ្ឌលោ ហោតិ, យាវតក្វស្ស កាយោ តាវតក្វស្ស ព្យាមោ យាវតក្វស្ស ព្យាមោ តាវតក្វស្ស កាយោ… សមវដ្ដក្ខន្ធោ ហោតិ… រសគ្គសគ្គី ហោតិ… សីហហនុ ហោតិ… ចត្តាលីសទន្តោ ហោតិ … សមទន្តោ ហោតិ… អវិរឡទន្តោ ហោតិ… សុសុក្កទាឋោ ហោតិ… បហូតជិវ្ហោ ហោតិ… ព្រហ្មស្សរោ ហោតិ ករវីកភាណី… អភិនីលនេត្តោ ហោតិ… គោបខុមោ ហោតិ… ឧណ្ណា ភមុកន្តរេ ជាតា ហោតិ, ឱទាតា មុទុតូលសន្និភា។ យម្បិ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសស្ស ឧណ្ណា ភមុកន្តរេ ជាតា ហោតិ, ឱទាតា មុទុតូលសន្និភា, ឥទម្បិ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសស្ស មហាបុរិសលក្ខណំ ភវតិ។
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, mahāpuriso āyatapaṇhi hoti…pe… dīghaṅguli hoti… mudutalunahatthapādo hoti… jālahatthapādo hoti… ussaṅkhapādo hoti… eṇijaṅgho hoti… ṭhitakova anonamanto ubhohi pāṇitalehi jaṇṇukāni parimasati parimajjati… kosohitavatthaguyho hoti… suvaṇṇavaṇṇo hoti kañcanasannibhattaco… sukhumacchavi hoti, sukhumattā chaviyā rajojallaṃ kāye na upalimpati… ekekalomo hoti, ekekāni lomāni lomakūpesu jātāni… uddhaggalomo hoti, uddhaggāni lomāni jātāni nīlāni añjanavaṇṇāni kuṇḍalāvaṭṭāni 10 dakkhiṇāvaṭṭakajātāni 11 … brahmujugatto hoti… sattussado hoti… sīhapubbaddhakāyo hoti… citantaraṃso 12 hoti… nigrodhaparimaṇḍalo hoti, yāvatakvassa kāyo tāvatakvassa byāmo yāvatakvassa byāmo tāvatakvassa kāyo… samavaṭṭakkhandho hoti… rasaggasaggī hoti… sīhahanu hoti… cattālīsadanto hoti … samadanto hoti… aviraḷadanto hoti… susukkadāṭho hoti… pahūtajivho hoti… brahmassaro hoti karavīkabhāṇī… abhinīlanetto hoti… gopakhumo hoti… uṇṇā bhamukantare jātā hoti, odātā mudutūlasannibhā. Yampi, bhikkhave, mahāpurisassa uṇṇā bhamukantare jātā hoti, odātā mudutūlasannibhā, idampi, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati.
‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសោ ឧណ្ហីសសីសោ ហោតិ។ យម្បិ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសោ ឧណ្ហីសសីសោ ហោតិ, ឥទម្បិ, ភិក្ខវេ, មហាបុរិសស្ស មហាបុរិសលក្ខណំ ភវតិ។
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, mahāpuriso uṇhīsasīso hoti. Yampi, bhikkhave, mahāpuriso uṇhīsasīso hoti, idampi, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati.
‘‘ឥមានិ ខោ តានិ, ភិក្ខវេ, ទ្វត្តិំស មហាបុរិសស្ស មហាបុរិសលក្ខណានិ, យេហិ សមន្នាគតស្ស មហាបុរិសស្ស ទ្វេវ គតិយោ ភវន្តិ អនញ្ញា។ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី…បេ.… សចេ ខោ បន អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជតិ, អរហំ ហោតិ សម្មាសម្ពុទ្ធោ លោកេ វិវដ្ដច្ឆទោ។
‘‘Imāni kho tāni, bhikkhave, dvattiṃsa mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveva gatiyo bhavanti anaññā. Sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado.
‘‘ឥមានិ ខោ, ភិក្ខវេ, ទ្វត្តិំស មហាបុរិសស្ស មហាបុរិសលក្ខណានិ ពាហិរកាបិ ឥសយោ ធារេន្តិ, នោ ច ខោ តេ ជានន្តិ – ‘ឥមស្ស កម្មស្ស កដត្តា ឥទំ លក្ខណំ បដិលភតី’តិ។
‘‘Imāni kho, bhikkhave, dvattiṃsa mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni bāhirakāpi isayo dhārenti, no ca kho te jānanti – ‘imassa kammassa kaṭattā idaṃ lakkhaṇaṃ paṭilabhatī’ti.
(១) សុប្បតិដ្ឋិតបាទតាលក្ខណំ
(1) Suppatiṭṭhitapādatālakkhaṇaṃ
២០១. ‘‘យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ ទឡ្ហសមាទានោ អហោសិ កុសលេសុ ធម្មេសុ, អវត្ថិតសមាទានោ កាយសុចរិតេ វចីសុចរិតេ មនោសុចរិតេ ទានសំវិភាគេ សីលសមាទានេ ឧបោសថុបវាសេ មត្តេយ្យតាយ បេត្តេយ្យតាយ សាមញ្ញតាយ ព្រហ្មញ្ញតាយ កុលេ ជេដ្ឋាបចាយិតាយ អញ្ញតរញ្ញតរេសុ ច អធិកុសលេសុ ធម្មេសុ ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា ឧបចិតត្តា ឧស្សន្នត្តា វិបុលត្តា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជតិ។ សោ តត្ថ អញ្ញេ ទេវេ ទសហិ ឋានេហិ អធិគ្គណ្ហាតិ ទិព្ពេន អាយុនា ទិព្ពេន វណ្ណេន ទិព្ពេន សុខេន ទិព្ពេន យសេន ទិព្ពេន អាធិបតេយ្យេន ទិព្ពេហិ រូបេហិ ទិព្ពេហិ សទ្ទេហិ ទិព្ពេហិ គន្ធេហិ ទិព្ពេហិ រសេហិ ទិព្ពេហិ ផោដ្ឋព្ពេហិ។ សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមំ មហាបុរិសលក្ខណំ បដិលភតិ។ សុប្បតិដ្ឋិតបាទោ ហោតិ។ សមំ បាទំ ភូមិយំ និក្ខិបតិ, សមំ ឧទ្ធរតិ, សមំ សព្ពាវន្តេហិ បាទតលេហិ ភូមិំ ផុសតិ។
201. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno daḷhasamādāno ahosi kusalesu dhammesu, avatthitasamādāno kāyasucarite vacīsucarite manosucarite dānasaṃvibhāge sīlasamādāne uposathupavāse matteyyatāya petteyyatāya sāmaññatāya brahmaññatāya kule jeṭṭhāpacāyitāya aññataraññataresu ca adhikusalesu dhammesu . So tassa kammassa kaṭattā upacitattā ussannattā vipulattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati. So tattha aññe deve dasahi ṭhānehi adhiggaṇhāti dibbena āyunā dibbena vaṇṇena dibbena sukhena dibbena yasena dibbena ādhipateyyena dibbehi rūpehi dibbehi saddehi dibbehi gandhehi dibbehi rasehi dibbehi phoṭṭhabbehi. So tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Suppatiṭṭhitapādo hoti. Samaṃ pādaṃ bhūmiyaṃ nikkhipati, samaṃ uddharati, samaṃ sabbāvantehi pādatalehi bhūmiṃ phusati.
២០២. ‘‘សោ តេន លក្ខណេន សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី ធម្មិកោ ធម្មរាជា ចាតុរន្តោ វិជិតាវី ជនបទត្ថាវរិយប្បត្តោ សត្តរតនសមន្នាគតោ។ តស្សិមានិ សត្ត រតនានិ ភវន្តិ; សេយ្យថិទំ, ចក្ករតនំ ហត្ថិរតនំ អស្សរតនំ មណិរតនំ ឥត្ថិរតនំ គហបតិរតនំ បរិណាយករតនមេវ សត្តមំ។ បរោសហស្សំ ខោ បនស្ស បុត្តា ភវន្តិ សូរា វីរង្គរូបា បរសេនប្បមទ្ទនា។ សោ ឥមំ បថវិំ សាគរបរិយន្តំ អខិលមនិមិត្តមកណ្ដកំ ឥទ្ធំ ផីតំ ខេមំ សិវំ និរព្ពុទំ អទណ្ឌេន អសត្ថេន ធម្មេន អភិវិជិយ អជ្ឈាវសតិ ។ រាជា សមានោ កិំ លភតិ? អក្ខម្ភិយោ 13 ហោតិ កេនចិ មនុស្សភូតេន បច្ចត្ថិកេន បច្ចាមិត្តេន។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ។ ‘‘សចេ ខោ បន អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជតិ, អរហំ ហោតិ សម្មាសម្ពុទ្ធោ លោកេ វិវដ្ដច្ឆទោ។ ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? អក្ខម្ភិយោ ហោតិ អព្ភន្តរេហិ វា ពាហិរេហិ វា បច្ចត្ថិកេហិ បច្ចាមិត្តេហិ រាគេន វា ទោសេន វា មោហេន វា សមណេន វា ព្រាហ្មណេន វា ទេវេន វា មារេន វា ព្រហ្មុនា វា កេនចិ វា លោកស្មិំ។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ’’។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
202. ‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato. Tassimāni satta ratanāni bhavanti; seyyathidaṃ, cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthiratanaṃ gahapatiratanaṃ pariṇāyakaratanameva sattamaṃ. Parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. So imaṃ pathaviṃ sāgarapariyantaṃ akhilamanimittamakaṇṭakaṃ iddhaṃ phītaṃ khemaṃ sivaṃ nirabbudaṃ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasati . Rājā samāno kiṃ labhati? Akkhambhiyo 14 hoti kenaci manussabhūtena paccatthikena paccāmittena. Rājā samāno idaṃ labhati. ‘‘Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado. Buddho samāno kiṃ labhati? Akkhambhiyo hoti abbhantarehi vā bāhirehi vā paccatthikehi paccāmittehi rāgena vā dosena vā mohena vā samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
២០៣. តត្ថេតំ វុច្ចតិ –
203. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘សច្ចេ ច ធម្មេ ច ទមេ ច សំយមេ,
‘‘Sacce ca dhamme ca dame ca saṃyame,
សោចេយ្យសីលាលយុបោសថេសុ ច;
Soceyyasīlālayuposathesu ca;
ទានេ អហិំសាយ អសាហសេ រតោ,
Dāne ahiṃsāya asāhase rato,
តតោ ចវិត្វា បុនរាគតោ ឥធ,
Tato cavitvā punarāgato idha,
សមេហិ បាទេហិ ផុសី វសុន្ធរំ។
Samehi pādehi phusī vasundharaṃ.
‘‘ព្យាកំសុ វេយ្យញ្ជនិកា សមាគតា,
‘‘Byākaṃsu veyyañjanikā samāgatā,
សមប្បតិដ្ឋស្ស ន ហោតិ ខម្ភនា;
Samappatiṭṭhassa na hoti khambhanā;
តំ លក្ខណំ ភវតិ តទត្ថជោតកំ។
Taṃ lakkhaṇaṃ bhavati tadatthajotakaṃ.
‘‘អក្ខម្ភិយោ ហោតិ អគារមាវសំ,
‘‘Akkhambhiyo hoti agāramāvasaṃ,
បរាភិភូ សត្តុភិ នប្បមទ្ទនោ;
Parābhibhū sattubhi nappamaddano;
មនុស្សភូតេនិធ ហោតិ កេនចិ,
Manussabhūtenidha hoti kenaci,
អក្ខម្ភិយោ តស្ស ផលេន កម្មុនោ។
Akkhambhiyo tassa phalena kammuno.
‘‘សចេ ច បព្ពជ្ជមុបេតិ តាទិសោ,
‘‘Sace ca pabbajjamupeti tādiso,
នេក្ខម្មឆន្ទាភិរតោ វិចក្ខណោ;
Nekkhammachandābhirato vicakkhaṇo;
អគ្គោ ន សោ គច្ឆតិ ជាតុ ខម្ភនំ,
Aggo na so gacchati jātu khambhanaṃ,
នរុត្តមោ ឯស ហិ តស្ស ធម្មតា’’តិ។
Naruttamo esa hi tassa dhammatā’’ti.
(២) បាទតលចក្កលក្ខណំ
(2) Pādatalacakkalakkhaṇaṃ
២០៤. ‘‘យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ ពហុជនស្ស សុខាវហោ អហោសិ, ឧព្ពេគឧត្តាសភយំ អបនុទិតា, ធម្មិកញ្ច រក្ខាវរណគុត្តិំ សំវិធាតា, សបរិវារញ្ច ទានំ អទាសិ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា ឧបចិតត្តា ឧស្សន្នត្តា វិបុលត្តា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជតិ…បេ.… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមំ មហាបុរិសលក្ខណំ បដិលភតិ។ ហេដ្ឋាបាទតលេសុ ចក្កានិ ជាតានិ ហោន្តិ សហស្សារានិ សនេមិកានិ សនាភិកានិ សព្ពាការបរិបូរានិ សុវិភត្តន្តរានិ។
204. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno bahujanassa sukhāvaho ahosi, ubbegauttāsabhayaṃ apanuditā, dhammikañca rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidhātā, saparivārañca dānaṃ adāsi. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā ussannattā vipulattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Heṭṭhāpādatalesu cakkāni jātāni honti sahassārāni sanemikāni sanābhikāni sabbākāraparipūrāni suvibhattantarāni.
‘‘សោ តេន លក្ខណេន សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី…បេ.… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? មហាបរិវារោ ហោតិ; មហាស្ស ហោន្តិ បរិវារា ព្រាហ្មណគហបតិកា នេគមជានបទា គណកមហាមត្តា អនីកដ្ឋា ទោវារិកា អមច្ចា បារិសជ្ជា រាជានោ ភោគិយា កុមារា។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ។ សចេ ខោ បន អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជតិ, អរហំ ហោតិ សម្មាសម្ពុទ្ធោ លោកេ វិវដ្ដច្ឆទោ។ ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? មហាបរិវារោ ហោតិ; មហាស្ស ហោន្តិ បរិវារា ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឧបាសកា ឧបាសិកាយោ ទេវា មនុស្សា អសុរា នាគា គន្ធព្ពា។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ’’។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Mahāparivāro hoti; mahāssa honti parivārā brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati. Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado. Buddho samāno kiṃ labhati? Mahāparivāro hoti; mahāssa honti parivārā bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
២០៥. តត្ថេតំ វុច្ចតិ –
205. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘បុរេ បុរត្ថា បុរិមាសុ ជាតិសុ,
‘‘Pure puratthā purimāsu jātisu,
មនុស្សភូតោ ពហុនំ សុខាវហោ;
Manussabhūto bahunaṃ sukhāvaho;
ឧព្ភេគឧត្តាសភយាបនូទនោ,
Ubbhegauttāsabhayāpanūdano,
គុត្តីសុ រក្ខាវរណេសុ ឧស្សុកោ។
Guttīsu rakkhāvaraṇesu ussuko.
‘‘សោ តេន កម្មេន ទិវំ សមក្កមិ,
‘‘So tena kammena divaṃ samakkami,
សុខញ្ច ខិឌ្ឌារតិយោ ច អន្វភិ;
Sukhañca khiḍḍāratiyo ca anvabhi;
តតោ ចវិត្វា បុនរាគតោ ឥធ,
Tato cavitvā punarāgato idha,
ចក្កានិ បាទេសុ ទុវេសុ វិន្ទតិ។
Cakkāni pādesu duvesu vindati.
‘‘សមន្តនេមីនិ សហស្សរានិ ច,
‘‘Samantanemīni sahassarāni ca,
ព្យាកំសុ វេយ្យញ្ជនិកា សមាគតា;
Byākaṃsu veyyañjanikā samāgatā;
ទិស្វា កុមារំ សតបុញ្ញលក្ខណំ,
Disvā kumāraṃ satapuññalakkhaṇaṃ,
បរិវារវា ហេស្សតិ សត្តុមទ្ទនោ។
Parivāravā hessati sattumaddano.
តថា ហី ចក្កានិ សមន្តនេមិនិ,
Tathā hī cakkāni samantanemini,
សចេ ន បព្ពជ្ជមុបេតិ តាទិសោ;
Sace na pabbajjamupeti tādiso;
វត្តេតិ ចក្កំ បថវិំ បសាសតិ,
Vatteti cakkaṃ pathaviṃ pasāsati,
‘‘មហាយសំ សំបរិវារយន្តិ នំ,
‘‘Mahāyasaṃ saṃparivārayanti naṃ,
សចេ ច បព្ពជ្ជមុបេតិ តាទិសោ;
Sace ca pabbajjamupeti tādiso;
នេក្ខម្មឆន្ទាភិរតោ វិចក្ខណោ,
Nekkhammachandābhirato vicakkhaṇo,
‘‘គន្ធព្ពនាគា វិហគា ចតុប្បទា,
‘‘Gandhabbanāgā vihagā catuppadā,
អនុត្តរំ ទេវមនុស្សបូជិតំ;
Anuttaraṃ devamanussapūjitaṃ;
មហាយសំ សំបរិវារយន្តិ ន’’ន្តិ។
Mahāyasaṃ saṃparivārayanti na’’nti.
(៣-៥) អាយតបណ្ហិតាទិតិលក្ខណំ
(3-5) Āyatapaṇhitāditilakkhaṇaṃ
២០៦. ‘‘យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ បាណាតិបាតំ បហាយ បាណាតិបាតា បដិវិរតោ អហោសិ និហិតទណ្ឌោ និហិតសត្ថោ លជ្ជី ទយាបន្នោ, សព្ពបាណភូតហិតានុកម្បី វិហាសិ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា ឧបចិតត្តា ឧស្សន្នត្តា វិបុលត្តា…បេ.… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមានិ តីណិ មហាបុរិសលក្ខណានិ បដិលភតិ។ អាយតបណ្ហិ ច ហោតិ, ទីឃង្គុលិ ច ព្រហ្មុជុគត្តោ ច។
206. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno pāṇātipātaṃ pahāya pāṇātipātā paṭivirato ahosi nihitadaṇḍo nihitasattho lajjī dayāpanno, sabbapāṇabhūtahitānukampī vihāsi. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā ussannattā vipulattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni tīṇi mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Āyatapaṇhi ca hoti, dīghaṅguli ca brahmujugatto ca.
‘‘សោ តេហិ លក្ខណេហិ សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី…បេ.… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? ទីឃាយុកោ ហោតិ ចិរដ្ឋិតិកោ, ទីឃមាយុំ បាលេតិ, ន សក្កា ហោតិ អន្តរា ជីវិតា វោរោបេតុំ កេនចិ មនុស្សភូតេន បច្ចត្ថិកេន បច្ចាមិត្តេន ។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? ទីឃាយុកោ ហោតិ ចិរដ្ឋិតិកោ, ទីឃមាយុំ បាលេតិ, ន សក្កា ហោតិ អន្តរា ជីវិតា វោរោបេតុំ បច្ចត្ថិកេហិ បច្ចាមិត្តេហិ សមណេន វា ព្រាហ្មណេន វា ទេវេន វា មារេន វា ព្រហ្មុនា វា កេនចិ វា លោកស្មិំ។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ’’។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Dīghāyuko hoti ciraṭṭhitiko, dīghamāyuṃ pāleti, na sakkā hoti antarā jīvitā voropetuṃ kenaci manussabhūtena paccatthikena paccāmittena . Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Dīghāyuko hoti ciraṭṭhitiko, dīghamāyuṃ pāleti, na sakkā hoti antarā jīvitā voropetuṃ paccatthikehi paccāmittehi samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
២០៧. តត្ថេតំ វុច្ចតិ –
207. Tatthetaṃ vuccati –
បដិវិរតោ បរំ មារណាយហោសិ;
Paṭivirato paraṃ māraṇāyahosi;
សុកតផលវិបាកមនុភោសិ។
Sukataphalavipākamanubhosi.
‘‘ចវិយ បុនរិធាគតោ សមានោ,
‘‘Caviya punaridhāgato samāno,
បដិលភតិ ឥធ តីណិ លក្ខណានិ;
Paṭilabhati idha tīṇi lakkhaṇāni;
ភវតិ វិបុលទីឃបាសណ្ហិកោ,
Bhavati vipuladīghapāsaṇhiko,
ព្រហ្មាវ សុជុ សុភោ សុជាតគត្តោ។
Brahmāva suju subho sujātagatto.
‘‘សុភុជោ សុសុ សុសណ្ឋិតោ សុជាតោ,
‘‘Subhujo susu susaṇṭhito sujāto,
មុទុតលុនង្គុលិយស្ស ហោន្តិ;
Mudutalunaṅguliyassa honti;
ទីឃា តីភិ បុរិសវរគ្គលក្ខណេហិ,
Dīghā tībhi purisavaraggalakkhaṇehi,
‘‘ភវតិ យទិ គិហី ចិរំ យបេតិ,
‘‘Bhavati yadi gihī ciraṃ yapeti,
ចិរតរំ បព្ពជតិ យទិ តតោ ហិ;
Cirataraṃ pabbajati yadi tato hi;
យាបយតិ ច វសិទ្ធិភាវនាយ,
Yāpayati ca vasiddhibhāvanāya,
ឥតិ ទីឃាយុកតាយ តំ និមិត្ត’’ន្តិ។
Iti dīghāyukatāya taṃ nimitta’’nti.
(៦) សត្តុស្សទតាលក្ខណំ
(6) Sattussadatālakkhaṇaṃ
២០៨. ‘‘យម្បិ , ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ ទាតា អហោសិ បណីតានំ រសិតានំ ខាទនីយានំ ភោជនីយានំ សាយនីយានំ លេហនីយានំ បានានំ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា…បេ.… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមំ មហាបុរិសលក្ខណំ បដិលភតិ, សត្តុស្សទោ ហោតិ, សត្តស្ស ឧស្សទា ហោន្តិ; ឧភោសុ ហត្ថេសុ ឧស្សទា ហោន្តិ, ឧភោសុ បាទេសុ ឧស្សទា ហោន្តិ, ឧភោសុ អំសកូដេសុ ឧស្សទា ហោន្តិ, ខន្ធេ ឧស្សទោ ហោតិ។
208. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno dātā ahosi paṇītānaṃ rasitānaṃ khādanīyānaṃ bhojanīyānaṃ sāyanīyānaṃ lehanīyānaṃ pānānaṃ. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati, sattussado hoti, sattassa ussadā honti; ubhosu hatthesu ussadā honti, ubhosu pādesu ussadā honti, ubhosu aṃsakūṭesu ussadā honti, khandhe ussado hoti.
‘‘សោ តេន លក្ខណេន សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី…បេ.… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? លាភី ហោតិ បណីតានំ រសិតានំ ខាទនីយានំ ភោជនីយានំ សាយនីយានំ លេហនីយានំ បានានំ។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? លាភី ហោតិ បណីតានំ រសិតានំ ខាទនីយានំ ភោជនីយានំ សាយនីយានំ លេហនីយានំ បានានំ។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ’’។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Lābhī hoti paṇītānaṃ rasitānaṃ khādanīyānaṃ bhojanīyānaṃ sāyanīyānaṃ lehanīyānaṃ pānānaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Lābhī hoti paṇītānaṃ rasitānaṃ khādanīyānaṃ bhojanīyānaṃ sāyanīyānaṃ lehanīyānaṃ pānānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
២០៩. តត្ថេតំ វុច្ចតិ –
209. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ខជ្ជភោជ្ជមថ លេយ្យ សាយិយំ,
‘‘Khajjabhojjamatha leyya sāyiyaṃ,
ឧត្តមគ្គរសទាយកោ អហុ;
Uttamaggarasadāyako ahu;
តេន សោ សុចរិតេន កម្មុនា,
Tena so sucaritena kammunā,
នន្ទនេ ចិរមភិប្បមោទតិ។
Nandane ciramabhippamodati.
‘‘សត្ត ចុស្សទេ ឥធាធិគច្ឆតិ,
‘‘Satta cussade idhādhigacchati,
ហត្ថបាទមុទុតញ្ច វិន្ទតិ;
Hatthapādamudutañca vindati;
អាហុ ព្យញ្ជននិមិត្តកោវិទា,
Āhu byañjananimittakovidā,
ខជ្ជភោជ្ជរសលាភិតាយ នំ។
Khajjabhojjarasalābhitāya naṃ.
បព្ពជ្ជម្បិ ច តទាធិគច្ឆតិ;
Pabbajjampi ca tadādhigacchati;
ខជ្ជភោជ្ជរសលាភិរុត្តមំ,
Khajjabhojjarasalābhiruttamaṃ,
អាហុ សព្ពគិហិពន្ធនច្ឆិទ’’ន្តិ។
Āhu sabbagihibandhanacchida’’nti.
(៧-៨) ករចរណមុទុជាលតាលក្ខណានិ
(7-8) Karacaraṇamudujālatālakkhaṇāni
២១០. ‘‘យម្បិ , ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ ចតូហិ សង្គហវត្ថូហិ ជនំ សង្គាហកោ អហោសិ – ទានេន បេយ្យវជ្ជេន 35 អត្ថចរិយាយ សមានត្តតាយ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា…បេ.… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមានិ ទ្វេ មហាបុរិសលក្ខណានិ បដិលភតិ។ មុទុតលុនហត្ថបាទោ ច ហោតិ ជាលហត្ថបាទោ ច។
210. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno catūhi saṅgahavatthūhi janaṃ saṅgāhako ahosi – dānena peyyavajjena 36 atthacariyāya samānattatāya. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Mudutalunahatthapādo ca hoti jālahatthapādo ca.
‘‘សោ តេហិ លក្ខណេហិ សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី…បេ.… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? សុសង្គហិតបរិជនោ ហោតិ, សុសង្គហិតាស្ស ហោន្តិ ព្រាហ្មណគហបតិកា នេគមជានបទា គណកមហាមត្តា អនីកដ្ឋា ទោវារិកា អមច្ចា បារិសជ្ជា រាជានោ ភោគិយា កុមារា។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? សុសង្គហិតបរិជនោ ហោតិ, សុសង្គហិតាស្ស ហោន្តិ ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឧបាសកា ឧបាសិកាយោ ទេវា មនុស្សា អសុរា នាគា គន្ធព្ពា។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ’’។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Susaṅgahitaparijano hoti, susaṅgahitāssa honti brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Susaṅgahitaparijano hoti, susaṅgahitāssa honti bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
២១១. តត្ថេតំ វុច្ចតិ –
211. Tatthetaṃ vuccati –
ករិយចរិយសុសង្គហំ ពហូនំ,
Kariyacariyasusaṅgahaṃ bahūnaṃ,
អនវមតេន គុណេន យាតិ សគ្គំ។
Anavamatena guṇena yāti saggaṃ.
‘‘ចវិយ បុនរិធាគតោ សមានោ,
‘‘Caviya punaridhāgato samāno,
ករចរណមុទុតញ្ច ជាលិនោ ច;
Karacaraṇamudutañca jālino ca;
អតិរុចិរសុវគ្គុទស្សនេយ្យំ,
Atirucirasuvaggudassaneyyaṃ,
បដិលភតិ ទហរោ សុសុ កុមារោ។
Paṭilabhati daharo susu kumāro.
‘‘ភវតិ បរិជនស្សវោ វិធេយ្យោ,
‘‘Bhavati parijanassavo vidheyyo,
មហិមំ អាវសិតោ សុសង្គហិតោ;
Mahimaṃ āvasito susaṅgahito;
អភិរុចិតានិ គុណានិ អាចរតិ។
Abhirucitāni guṇāni ācarati.
‘‘យទិ ច ជហតិ សព្ពកាមភោគំ,
‘‘Yadi ca jahati sabbakāmabhogaṃ,
កថយតិ ធម្មកថំ ជិនោ ជនស្ស;
Kathayati dhammakathaṃ jino janassa;
វចនបដិករស្សាភិប្បសន្នា ,
Vacanapaṭikarassābhippasannā ,
សុត្វាន ធម្មានុធម្មមាចរន្តី’’តិ។
Sutvāna dhammānudhammamācarantī’’ti.
(៩-១០) ឧស្សង្ខបាទឧទ្ធគ្គលោមតាលក្ខណានិ
(9-10) Ussaṅkhapādauddhaggalomatālakkhaṇāni
២១២. ‘‘យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ 43 អត្ថូបសំហិតំ ធម្មូបសំហិតំ វាចំ ភាសិតា អហោសិ, ពហុជនំ និទំសេសិ, បាណីនំ ហិតសុខាវហោ ធម្មយាគី។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា…បេ.… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមានិ ទ្វេ មហាបុរិសលក្ខណានិ បដិលភតិ។ ឧស្សង្ខបាទោ ច ហោតិ, ឧទ្ធគ្គលោមោ ច។
212. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno 44 atthūpasaṃhitaṃ dhammūpasaṃhitaṃ vācaṃ bhāsitā ahosi, bahujanaṃ nidaṃsesi, pāṇīnaṃ hitasukhāvaho dhammayāgī. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Ussaṅkhapādo ca hoti, uddhaggalomo ca.
‘‘សោ តេហិ លក្ខណេហិ សមន្នាគតោ, សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី…បេ.… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? អគ្គោ ច ហោតិ សេដ្ឋោ ច បាមោក្ខោ ច ឧត្តមោ ច បវរោ ច កាមភោគីនំ។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? អគ្គោ ច ហោតិ សេដ្ឋោ ច បាមោក្ខោ ច ឧត្តមោ ច បវរោ ច សព្ពសត្តានំ។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ’’។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato, sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Aggo ca hoti seṭṭho ca pāmokkho ca uttamo ca pavaro ca kāmabhogīnaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Aggo ca hoti seṭṭho ca pāmokkho ca uttamo ca pavaro ca sabbasattānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
២១៣. តត្ថេតំ វុច្ចតិ –
213. Tatthetaṃ vuccati –
ឯរយំ ពហុជនំ និទំសយិ;
Erayaṃ bahujanaṃ nidaṃsayi;
បាណិនំ ហិតសុខាវហោ អហុ,
Pāṇinaṃ hitasukhāvaho ahu,
‘‘តេន សោ សុចរិតេន កម្មុនា,
‘‘Tena so sucaritena kammunā,
សុគ្គតិំ វជតិ តត្ថ មោទតិ;
Suggatiṃ vajati tattha modati;
លក្ខណានិ ច ទុវេ ឥធាគតោ,
Lakkhaṇāni ca duve idhāgato,
‘‘ឧព្ភមុប្បតិតលោមវា សសោ,
‘‘Ubbhamuppatitalomavā saso,
បាទគណ្ឋិរហុ សាធុសណ្ឋិតា;
Pādagaṇṭhirahu sādhusaṇṭhitā;
មំសលោហិតាចិតា តចោត្ថតា,
Maṃsalohitācitā tacotthatā,
‘‘គេហមាវសតិ ចេ តថាវិធោ,
‘‘Gehamāvasati ce tathāvidho,
អគ្គតំ វជតិ កាមភោគិនំ;
Aggataṃ vajati kāmabhoginaṃ;
តេន ឧត្តរិតរោ ន វិជ្ជតិ,
Tena uttaritaro na vijjati,
ជម្ពុទីបមភិភុយ្យ ឥរិយតិ។
Jambudīpamabhibhuyya iriyati.
‘‘បព្ពជម្បិ ច អនោមនិក្កមោ,
‘‘Pabbajampi ca anomanikkamo,
អគ្គតំ វជតិ សព្ពបាណិនំ;
Aggataṃ vajati sabbapāṇinaṃ;
តេន ឧត្តរិតរោ ន វិជ្ជតិ,
Tena uttaritaro na vijjati,
សព្ពលោកមភិភុយ្យ វិហរតី’’តិ។
Sabbalokamabhibhuyya viharatī’’ti.
(១១) ឯណិជង្ឃលក្ខណំ
(11) Eṇijaṅghalakkhaṇaṃ
២១៤. ‘‘យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ សក្កច្ចំ វាចេតា អហោសិ សិប្បំ វា វិជ្ជំ វា ចរណំ វា កម្មំ វា – ‘កិំ តិមេ ខិប្បំ វិជានេយ្យុំ, ខិប្បំ បដិបជ្ជេយ្យុំ, ន ចិរំ កិលិស្សេយ្យុ’’ន្តិ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា…បេ.… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមំ មហាបុរិសលក្ខណំ បដិលភតិ។ ឯណិជង្ឃោ ហោតិ។
214. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno sakkaccaṃ vācetā ahosi sippaṃ vā vijjaṃ vā caraṇaṃ vā kammaṃ vā – ‘kiṃ time khippaṃ vijāneyyuṃ, khippaṃ paṭipajjeyyuṃ, na ciraṃ kilisseyyu’’nti. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Eṇijaṅgho hoti.
‘‘សោ តេន លក្ខណេន សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី…បេ.… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? យានិ តានិ រាជារហានិ រាជង្គានិ រាជូបភោគានិ រាជានុច្ឆវិកានិ តានិ ខិប្បំ បដិលភតិ។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? យានិ តានិ សមណារហានិ សមណង្គានិ សមណូបភោគានិ សមណានុច្ឆវិកានិ, តានិ ខិប្បំ បដិលភតិ។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ’’។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Yāni tāni rājārahāni rājaṅgāni rājūpabhogāni rājānucchavikāni tāni khippaṃ paṭilabhati. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Yāni tāni samaṇārahāni samaṇaṅgāni samaṇūpabhogāni samaṇānucchavikāni, tāni khippaṃ paṭilabhati. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
២១៥. តត្ថេតំ វុច្ចតិ –
215. Tatthetaṃ vuccati –
យទូបឃាតាយ ន ហោតិ កស្សចិ,
Yadūpaghātāya na hoti kassaci,
វាចេតិ ខិប្បំ ន ចិរំ កិលិស្សតិ។
Vāceti khippaṃ na ciraṃ kilissati.
ជង្ឃា មនុញ្ញា លភតេ សុសណ្ឋិតា;
Jaṅghā manuññā labhate susaṇṭhitā;
វដ្ដា សុជាតា អនុបុព្ពមុគ្គតា,
Vaṭṭā sujātā anupubbamuggatā,
ឧទ្ធគ្គលោមា សុខុមត្តចោត្ថតា។
Uddhaggalomā sukhumattacotthatā.
‘‘ឯណេយ្យជង្ឃោតិ តមាហុ បុគ្គលំ,
‘‘Eṇeyyajaṅghoti tamāhu puggalaṃ,
គេហានុលោមានិ យទាភិកង្ខតិ,
Gehānulomāni yadābhikaṅkhati,
‘‘សចេ ច បព្ពជ្ជមុបេតិ តាទិសោ,
‘‘Sace ca pabbajjamupeti tādiso,
នេក្ខម្មឆន្ទាភិរតោ វិចក្ខណោ;
Nekkhammachandābhirato vicakkhaṇo;
អនុច្ឆវិកស្ស យទានុលោមិកំ,
Anucchavikassa yadānulomikaṃ,
(១២) សុខុមច្ឆវិលក្ខណំ
(12) Sukhumacchavilakkhaṇaṃ
២១៦. ‘‘យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ សមណំ វា ព្រាហ្មណំ វា ឧបសង្កមិត្វា បរិបុច្ឆិតា អហោសិ – ‘‘កិំ, ភន្តេ, កុសលំ, កិំ អកុសលំ, កិំ សាវជ្ជំ, កិំ អនវជ្ជំ, កិំ សេវិតព្ពំ, កិំ ន សេវិតព្ពំ, កិំ មេ ករីយមានំ ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយ អស្ស, កិំ វា បន មេ ករីយមានំ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ អស្សា’’តិ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា…បេ.… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមំ មហាបុរិសលក្ខណំ បដិលភតិ។ សុខុមច្ឆវិ ហោតិ, សុខុមត្តា ឆវិយា រជោជល្លំ កាយេ ន ឧបលិម្បតិ។
216. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā upasaṅkamitvā paripucchitā ahosi – ‘‘kiṃ, bhante, kusalaṃ, kiṃ akusalaṃ, kiṃ sāvajjaṃ, kiṃ anavajjaṃ, kiṃ sevitabbaṃ, kiṃ na sevitabbaṃ, kiṃ me karīyamānaṃ dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya assa, kiṃ vā pana me karīyamānaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya assā’’ti. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Sukhumacchavi hoti, sukhumattā chaviyā rajojallaṃ kāye na upalimpati.
‘‘សោ តេន លក្ខណេន សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី…បេ.… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? មហាបញ្ញោ ហោតិ, នាស្ស ហោតិ កោចិ បញ្ញាយ សទិសោ វា សេដ្ឋោ វា កាមភោគីនំ។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? មហាបញ្ញោ ហោតិ បុថុបញ្ញោ ហាសបញ្ញោ 65 ជវនបញ្ញោ តិក្ខបញ្ញោ និព្ពេធិកបញ្ញោ, នាស្ស ហោតិ កោចិ បញ្ញាយ សទិសោ វា សេដ្ឋោ វា សព្ពសត្តានំ។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ’’។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Mahāpañño hoti, nāssa hoti koci paññāya sadiso vā seṭṭho vā kāmabhogīnaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Mahāpañño hoti puthupañño hāsapañño 66 javanapañño tikkhapañño nibbedhikapañño, nāssa hoti koci paññāya sadiso vā seṭṭho vā sabbasattānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
២១៧. តត្ថេតំ វុច្ចតិ –
217. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘បុរេ បុរត្ថា បុរិមាសុ ជាតិសុ,
‘‘Pure puratthā purimāsu jātisu,
អញ្ញាតុកាមោ បរិបុច្ឆិតា អហុ;
Aññātukāmo paripucchitā ahu;
សុស្សូសិតា បព្ពជិតំ ឧបាសិតា,
Sussūsitā pabbajitaṃ upāsitā,
អត្ថន្តរោ អត្ថកថំ និសាមយិ។
Atthantaro atthakathaṃ nisāmayi.
មនុស្សភូតោ សុខុមច្ឆវី អហុ;
Manussabhūto sukhumacchavī ahu;
ព្យាកំសុ ឧប្បាទនិមិត្តកោវិទា,
Byākaṃsu uppādanimittakovidā,
សុខុមានិ អត្ថានិ អវេច្ច ទក្ខិតិ។
Sukhumāni atthāni avecca dakkhiti.
‘‘សចេ ន បព្ពជ្ជមុបេតិ តាទិសោ,
‘‘Sace na pabbajjamupeti tādiso,
វត្តេតិ ចក្កំ បថវិំ បសាសតិ;
Vatteti cakkaṃ pathaviṃ pasāsati;
អត្ថានុសិដ្ឋីសុ បរិគ្គហេសុ ច,
Atthānusiṭṭhīsu pariggahesu ca,
ន តេន សេយ្យោ សទិសោ ច វិជ្ជតិ។
Na tena seyyo sadiso ca vijjati.
‘‘សចេ ច បព្ពជ្ជមុបេតិ តាទិសោ,
‘‘Sace ca pabbajjamupeti tādiso,
នេក្ខម្មឆន្ទាភិរតោ វិចក្ខណោ;
Nekkhammachandābhirato vicakkhaṇo;
បញ្ញាវិសិដ្ឋំ លភតេ អនុត្តរំ,
Paññāvisiṭṭhaṃ labhate anuttaraṃ,
បប្បោតិ ពោធិំ វរភូរិមេធសោ’’តិ។
Pappoti bodhiṃ varabhūrimedhaso’’ti.
(១៣) សុវណ្ណវណ្ណលក្ខណំ
(13) Suvaṇṇavaṇṇalakkhaṇaṃ
២១៨. ‘‘យម្បិ , ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ អក្កោធនោ អហោសិ អនុបាយាសពហុលោ, ពហុម្បិ វុត្តោ សមានោ នាភិសជ្ជិ ន កុប្បិ ន ព្យាបជ្ជិ ន បតិត្ថីយិ, ន កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាត្វាកាសិ។ ទាតា ច អហោសិ សុខុមានំ មុទុកានំ អត្ថរណានំ បាវុរណានំ 69 ខោមសុខុមានំ កប្បាសិកសុខុមានំ កោសេយ្យសុខុមានំ កម្ពលសុខុមានំ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា ឧបចិតត្តា…បេ.… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមំ មហាបុរិសលក្ខណំ បដិលភតិ។ សុវណ្ណវណ្ណោ ហោតិ កញ្ចនសន្និភត្តចោ។
218. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno akkodhano ahosi anupāyāsabahulo, bahumpi vutto samāno nābhisajji na kuppi na byāpajji na patitthīyi, na kopañca dosañca appaccayañca pātvākāsi. Dātā ca ahosi sukhumānaṃ mudukānaṃ attharaṇānaṃ pāvuraṇānaṃ 70 khomasukhumānaṃ kappāsikasukhumānaṃ koseyyasukhumānaṃ kambalasukhumānaṃ. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Suvaṇṇavaṇṇo hoti kañcanasannibhattaco.
‘‘សោ តេន លក្ខណេន សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី…បេ.… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? លាភី ហោតិ សុខុមានំ មុទុកានំ អត្ថរណានំ បាវុរណានំ ខោមសុខុមានំ កប្បាសិកសុខុមានំ កោសេយ្យសុខុមានំ កម្ពលសុខុមានំ។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? លាភី ហោតិ សុខុមានំ មុទុកានំ អត្ថរណានំ បាវុរណានំ ខោមសុខុមានំ កប្បាសិកសុខុមានំ កោសេយ្យសុខុមានំ កម្ពលសុខុមានំ។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ’’។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Lābhī hoti sukhumānaṃ mudukānaṃ attharaṇānaṃ pāvuraṇānaṃ khomasukhumānaṃ kappāsikasukhumānaṃ koseyyasukhumānaṃ kambalasukhumānaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Lābhī hoti sukhumānaṃ mudukānaṃ attharaṇānaṃ pāvuraṇānaṃ khomasukhumānaṃ kappāsikasukhumānaṃ koseyyasukhumānaṃ kambalasukhumānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
២១៩. តត្ថេតំ វុច្ចតិ –
219. Tatthetaṃ vuccati –
ទានញ្ច វត្ថានិ សុខុមានិ សុច្ឆវីនិ;
Dānañca vatthāni sukhumāni succhavīni;
បុរិមតរភវេ ឋិតោ អភិវិស្សជិ,
Purimatarabhave ṭhito abhivissaji,
មហិមិវ សុរោ អភិវស្សំ។
Mahimiva suro abhivassaṃ.
‘‘តំ កត្វាន ឥតោ ចុតោ ទិព្ពំ,
‘‘Taṃ katvāna ito cuto dibbaṃ,
កនកតនុសន្និភោ ឥធាភិភវតិ,
Kanakatanusannibho idhābhibhavati,
សុរវរតរោរិវ ឥន្ទោ។
Suravarataroriva indo.
‘‘គេហញ្ចាវសតិ នរោ អបព្ពជ្ជ,
‘‘Gehañcāvasati naro apabbajja,
‘‘លាភី អច្ឆាទនវត្ថមោក្ខបាវុរណានំ,
‘‘Lābhī acchādanavatthamokkhapāvuraṇānaṃ,
ភវតិ យទិ អនាគារិយតំ ឧបេតិ;
Bhavati yadi anāgāriyataṃ upeti;
ន ភវតិ កតស្ស បនាសោ’’តិ។
Na bhavati katassa panāso’’ti.
(១៤) កោសោហិតវត្ថគុយ្ហលក្ខណំ
(14) Kosohitavatthaguyhalakkhaṇaṃ
២២០. យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ ចិរប្បនដ្ឋេ សុចិរប្បវាសិនោ ញាតិមិត្តេ សុហជ្ជេ សខិនោ សមានេតា អហោសិ។ មាតរម្បិ បុត្តេន សមានេតា អហោសិ, បុត្តម្បិ មាតរា សមានេតា អហោសិ, បិតរម្បិ បុត្តេន សមានេតា អហោសិ, បុត្តម្បិ បិតរា សមានេតា អហោសិ, ភាតរម្បិ ភាតរា សមានេតា អហោសិ, ភាតរម្បិ ភគិនិយា សមានេតា អហោសិ, ភគិនិម្បិ ភាតរា សមានេតា អហោសិ, ភគិនិម្បិ ភគិនិយា សមានេតា អហោសិ, សមង្គីកត្វា 83 ច អព្ភនុមោទិតា អហោសិ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា…បេ.… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមំ មហាបុរិសលក្ខណំ បដិលភតិ – កោសោហិតវត្ថគុយ្ហោ ហោតិ។
220. Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno cirappanaṭṭhe sucirappavāsino ñātimitte suhajje sakhino samānetā ahosi. Mātarampi puttena samānetā ahosi, puttampi mātarā samānetā ahosi, pitarampi puttena samānetā ahosi, puttampi pitarā samānetā ahosi, bhātarampi bhātarā samānetā ahosi, bhātarampi bhaginiyā samānetā ahosi, bhaginimpi bhātarā samānetā ahosi, bhaginimpi bhaginiyā samānetā ahosi, samaṅgīkatvā 84 ca abbhanumoditā ahosi. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati – kosohitavatthaguyho hoti.
‘‘សោ តេន លក្ខណេន សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី…បេ.… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? បហូតបុត្តោ ហោតិ, បរោសហស្សំ ខោ បនស្ស បុត្តា ភវន្តិ សូរា វីរង្គរូបា បរសេនប្បមទ្ទនា។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? បហូតបុត្តោ ហោតិ, អនេកសហស្សំ ខោ បនស្ស បុត្តា ភវន្តិ សូរា វីរង្គរូបា បរសេនប្បមទ្ទនា។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ’’។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Pahūtaputto hoti, parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Pahūtaputto hoti, anekasahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
២២១. តត្ថេតំ វុច្ចតិ –
221. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘បុរេ បុរត្ថា បុរិមាសុ ជាតិសុ,
‘‘Pure puratthā purimāsu jātisu,
ចិរប្បនដ្ឋេ សុចិរប្បវាសិនោ;
Cirappanaṭṭhe sucirappavāsino;
ញាតី សុហជ្ជេ សខិនោ សមានយិ,
Ñātī suhajje sakhino samānayi,
សមង្គិកត្វា អនុមោទិតា អហុ។
Samaṅgikatvā anumoditā ahu.
សុខញ្ច ខិឌ្ឌារតិយោ ច អន្វភិ;
Sukhañca khiḍḍāratiyo ca anvabhi;
តតោ ចវិត្វា បុនរាគតោ ឥធ,
Tato cavitvā punarāgato idha,
កោសោហិតំ វិន្ទតិ វត្ថឆាទិយំ។
Kosohitaṃ vindati vatthachādiyaṃ.
‘‘បហូតបុត្តោ ភវតី តថាវិធោ,
‘‘Pahūtaputto bhavatī tathāvidho,
គិហិស្ស បីតិំជននា បិយំវទា។
Gihissa pītiṃjananā piyaṃvadā.
‘‘ពហូតរា បព្ពជិតស្ស ឥរិយតោ,
‘‘Bahūtarā pabbajitassa iriyato,
ភវន្តិ បុត្តា វចនានុសារិនោ;
Bhavanti puttā vacanānusārino;
គិហិស្ស វា បព្ពជិតស្ស វា បុន,
Gihissa vā pabbajitassa vā puna,
តំ លក្ខណំ ជាយតិ តទត្ថជោតក’’ន្តិ។
Taṃ lakkhaṇaṃ jāyati tadatthajotaka’’nti.
បឋមភាណវារោ និដ្ឋិតោ។
Paṭhamabhāṇavāro niṭṭhito.
(១៥-១៦) បរិមណ្ឌលអនោនមជណ្ណុបរិមសនលក្ខណានិ
(15-16) Parimaṇḍalaanonamajaṇṇuparimasanalakkhaṇāni
២២២. ‘‘យម្បិ , ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ មហាជនសង្គហំ 91 សមេក្ខមានោ 92 សមំ ជានាតិ សាមំ ជានាតិ, បុរិសំ ជានាតិ បុរិសវិសេសំ ជានាតិ – ‘អយមិទមរហតិ អយមិទមរហតី’តិ តត្ថ តត្ថ បុរិសវិសេសករោ អហោសិ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា…បេ.… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមានិ ទ្វេ មហាបុរិសលក្ខណានិ បដិលភតិ។ និគ្រោធ បរិមណ្ឌលោ ច ហោតិ, ឋិតកោយេវ ច អនោនមន្តោ ឧភោហិ បាណិតលេហិ ជណ្ណុកានិ បរិមសតិ បរិមជ្ជតិ។
222. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno mahājanasaṅgahaṃ 93 samekkhamāno 94 samaṃ jānāti sāmaṃ jānāti, purisaṃ jānāti purisavisesaṃ jānāti – ‘ayamidamarahati ayamidamarahatī’ti tattha tattha purisavisesakaro ahosi. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Nigrodha parimaṇḍalo ca hoti, ṭhitakoyeva ca anonamanto ubhohi pāṇitalehi jaṇṇukāni parimasati parimajjati.
‘‘សោ តេហិ លក្ខណេហិ សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី…បេ.… រាជា សមានោ កិំ លភតិ ? អឌ្ឍោ ហោតិ មហទ្ធនោ មហាភោគោ បហូតជាតរូបរជតោ បហូតវិត្តូបករណោ បហូតធនធញ្ញោ បរិបុណ្ណកោសកោដ្ឋាគារោ។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ…បេ.… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? អឌ្ឍោ ហោតិ មហទ្ធនោ មហាភោគោ។ តស្សិមានិ ធនានិ ហោន្តិ, សេយ្យថិទំ, សទ្ធាធនំ សីលធនំ ហិរិធនំ ឱត្តប្បធនំ សុតធនំ ចាគធនំ បញ្ញាធនំ។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ’’។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati ? Aḍḍho hoti mahaddhano mahābhogo pahūtajātarūparajato pahūtavittūpakaraṇo pahūtadhanadhañño paripuṇṇakosakoṭṭhāgāro. Rājā samāno idaṃ labhati…pe… buddho samāno kiṃ labhati? Aḍḍho hoti mahaddhano mahābhogo. Tassimāni dhanāni honti, seyyathidaṃ, saddhādhanaṃ sīladhanaṃ hiridhanaṃ ottappadhanaṃ sutadhanaṃ cāgadhanaṃ paññādhanaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
២២៣. តត្ថេតំ វុច្ចតិ –
223. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘តុលិយ បដិវិចយ ចិន្តយិត្វា,
‘‘Tuliya paṭivicaya cintayitvā,
អយមិទមរហតិ តត្ថ តត្ថ,
Ayamidamarahati tattha tattha,
បុរិសវិសេសករោ បុរេ អហោសិ។
Purisavisesakaro pure ahosi.
ផុសតិ ករេហិ ឧភោហិ ជណ្ណុកានិ;
Phusati karehi ubhohi jaṇṇukāni;
មហិរុហបរិមណ្ឌលោ អហោសិ,
Mahiruhaparimaṇḍalo ahosi,
សុចរិតកម្មវិបាកសេសកេន។
Sucaritakammavipākasesakena.
‘‘ពហុវិវិធនិមិត្តលក្ខណញ្ញូ,
‘‘Bahuvividhanimittalakkhaṇaññū,
អតិនិបុណា មនុជា ព្យាករិំសុ;
Atinipuṇā manujā byākariṃsu;
ពហុវិវិធា គិហីនំ អរហានិ,
Bahuvividhā gihīnaṃ arahāni,
បដិលភតិ ទហរោ សុសុ កុមារោ។
Paṭilabhati daharo susu kumāro.
‘‘ឥធ ច មហីបតិស្ស កាមភោគី,
‘‘Idha ca mahīpatissa kāmabhogī,
គិហិបតិរូបកា ពហូ ភវន្តិ;
Gihipatirūpakā bahū bhavanti;
យទិ ច ជហតិ សព្ពកាមភោគំ,
Yadi ca jahati sabbakāmabhogaṃ,
លភតិ អនុត្តរំ ឧត្តមធនគ្គ’’ន្តិ។
Labhati anuttaraṃ uttamadhanagga’’nti.
(១៧-១៩) សីហបុព្ពទ្ធកាយាទិតិលក្ខណំ
(17-19) Sīhapubbaddhakāyāditilakkhaṇaṃ
២២៤. ‘‘យម្បិ , ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ ពហុជនស្ស អត្ថកាមោ អហោសិ ហិតកាមោ ផាសុកាមោ យោគក្ខេមកាមោ – ‘កិន្តិមេ សទ្ធាយ វឌ្ឍេយ្យុំ, សីលេន វឌ្ឍេយ្យុំ, សុតេន វឌ្ឍេយ្យុំ 99, ចាគេន វឌ្ឍេយ្យុំ, ធម្មេន វឌ្ឍេយ្យុំ, បញ្ញាយ វឌ្ឍេយ្យុំ, ធនធញ្ញេន វឌ្ឍេយ្យុំ, ខេត្តវត្ថុនា វឌ្ឍេយ្យុំ, ទ្វិបទចតុប្បទេហិ វឌ្ឍេយ្យុំ, បុត្តទារេហិ វឌ្ឍេយ្យុំ, ទាសកម្មករបោរិសេហិ វឌ្ឍេយ្យុំ, ញាតីហិ វឌ្ឍេយ្យុំ, មិត្តេហិ វឌ្ឍេយ្យុំ, ពន្ធវេហិ វឌ្ឍេយ្យុ’ន្តិ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា…បេ.… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមានិ តីណិ មហាបុរិសលក្ខណានិ បដិលភតិ។ សីហបុព្ពទ្ធកាយោ ច ហោតិ ចិតន្តរំសោ ច សមវដ្ដក្ខន្ធោ ច។
224. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno bahujanassa atthakāmo ahosi hitakāmo phāsukāmo yogakkhemakāmo – ‘kintime saddhāya vaḍḍheyyuṃ, sīlena vaḍḍheyyuṃ, sutena vaḍḍheyyuṃ 100, cāgena vaḍḍheyyuṃ, dhammena vaḍḍheyyuṃ, paññāya vaḍḍheyyuṃ, dhanadhaññena vaḍḍheyyuṃ, khettavatthunā vaḍḍheyyuṃ, dvipadacatuppadehi vaḍḍheyyuṃ, puttadārehi vaḍḍheyyuṃ, dāsakammakaraporisehi vaḍḍheyyuṃ, ñātīhi vaḍḍheyyuṃ, mittehi vaḍḍheyyuṃ, bandhavehi vaḍḍheyyu’nti. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni tīṇi mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Sīhapubbaddhakāyo ca hoti citantaraṃso ca samavaṭṭakkhandho ca.
‘‘សោ តេហិ លក្ខណេហិ សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី…បេ.… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? អបរិហានធម្មោ ហោតិ, ន បរិហាយតិ ធនធញ្ញេន ខេត្តវត្ថុនា ទ្វិបទចតុប្បទេហិ បុត្តទារេហិ ទាសកម្មករបោរិសេហិ ញាតីហិ មិត្តេហិ ពន្ធវេហិ, ន បរិហាយតិ សព្ពសម្បត្តិយា។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? អបរិហានធម្មោ ហោតិ, ន បរិហាយតិ សទ្ធាយ សីលេន សុតេន ចាគេន បញ្ញាយ, ន បរិហាយតិ សព្ពសម្បត្តិយា។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ’’។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Aparihānadhammo hoti, na parihāyati dhanadhaññena khettavatthunā dvipadacatuppadehi puttadārehi dāsakammakaraporisehi ñātīhi mittehi bandhavehi, na parihāyati sabbasampattiyā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Aparihānadhammo hoti, na parihāyati saddhāya sīlena sutena cāgena paññāya, na parihāyati sabbasampattiyā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
២២៥. តត្ថេតំ វុច្ចតិ –
225. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘សទ្ធាយ សីលេន សុតេន ពុទ្ធិយា,
‘‘Saddhāya sīlena sutena buddhiyā,
ចាគេន ធម្មេន ពហូហិ សាធុហិ;
Cāgena dhammena bahūhi sādhuhi;
ធនេន ធញ្ញេន ច ខេត្តវត្ថុនា,
Dhanena dhaññena ca khettavatthunā,
បុត្តេហិ ទារេហិ ចតុប្បទេហិ ច។
Puttehi dārehi catuppadehi ca.
‘‘ញាតីហិ មិត្តេហិ ច ពន្ធវេហិ ច,
‘‘Ñātīhi mittehi ca bandhavehi ca,
ពលេន វណ្ណេន សុខេន ចូភយំ;
Balena vaṇṇena sukhena cūbhayaṃ;
កថំ ន ហាយេយ្យុំ បរេតិ ឥច្ឆតិ,
Kathaṃ na hāyeyyuṃ pareti icchati,
‘‘ស សីហបុព្ពទ្ធសុសណ្ឋិតោ អហុ,
‘‘Sa sīhapubbaddhasusaṇṭhito ahu,
សមវដ្ដក្ខន្ធោ ច ចិតន្តរំសោ;
Samavaṭṭakkhandho ca citantaraṃso;
បុព្ពេ សុចិណ្ណេន កតេន កម្មុនា,
Pubbe suciṇṇena katena kammunā,
អហានិយំ បុព្ពនិមិត្តមស្ស តំ។
Ahāniyaṃ pubbanimittamassa taṃ.
‘‘គិហីបិ ធញ្ញេន ធនេន វឌ្ឍតិ,
‘‘Gihīpi dhaññena dhanena vaḍḍhati,
បុត្តេហិ ទារេហិ ចតុប្បទេហិ ច;
Puttehi dārehi catuppadehi ca;
អកិញ្ចនោ បព្ពជិតោ អនុត្តរំ,
Akiñcano pabbajito anuttaraṃ,
(២០) រសគ្គសគ្គិតាលក្ខណំ
(20) Rasaggasaggitālakkhaṇaṃ
២២៦. ‘‘យម្បិ , ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ សត្តានំ អវិហេឋកជាតិកោ អហោសិ បាណិនា វា លេឌ្ឌុនា វា ទណ្ឌេន វា សត្ថេន វា។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា ឧបចិតត្តា…បេ.… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមំ មហាបុរិសលក្ខណំ បដិលភតិ, រសគ្គសគ្គី ហោតិ, ឧទ្ធគ្គាស្ស រសហរណីយោ គីវាយ ជាតា ហោន្តិ សមាភិវាហិនិយោ 105។
226. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno sattānaṃ aviheṭhakajātiko ahosi pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena vā satthena vā. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati, rasaggasaggī hoti, uddhaggāssa rasaharaṇīyo gīvāya jātā honti samābhivāhiniyo 106.
‘‘សោ តេន លក្ខណេន សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី…បេ.… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? អប្បាពាធោ ហោតិ អប្បាតង្កោ, សមវេបាកិនិយា គហណិយា សមន្នាគតោ នាតិសីតាយ នាច្ចុណ្ហាយ។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? អប្បាពាធោ ហោតិ អប្បាតង្កោ សមវេបាកិនិយា គហណិយា សមន្នាគតោ នាតិសីតាយ នាច្ចុណ្ហាយ មជ្ឈិមាយ បធានក្ខមាយ។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ’’។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Appābādho hoti appātaṅko, samavepākiniyā gahaṇiyā samannāgato nātisītāya nāccuṇhāya. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Appābādho hoti appātaṅko samavepākiniyā gahaṇiyā samannāgato nātisītāya nāccuṇhāya majjhimāya padhānakkhamāya. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
២២៧. តត្ថេតំ វុច្ចតិ –
227. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ន បាណិទណ្ឌេហិ បនាថ លេឌ្ឌុនា,
‘‘Na pāṇidaṇḍehi panātha leḍḍunā,
ឧព្ពាធនាយ បរិតជ្ជនាយ វា,
Ubbādhanāya paritajjanāya vā,
ន ហេឋយី ជនតមហេឋកោ អហុ។
Na heṭhayī janatamaheṭhako ahu.
‘‘តេនេវ សោ សុគតិមុបេច្ច មោទតិ,
‘‘Teneva so sugatimupecca modati,
សុខប្ផលំ ករិយ សុខានិ វិន្ទតិ;
Sukhapphalaṃ kariya sukhāni vindati;
ឥធាគតោ លភតិ រសគ្គសគ្គិតំ។
Idhāgato labhati rasaggasaggitaṃ.
‘‘តេនាហុ នំ អតិនិបុណា វិចក្ខណា,
‘‘Tenāhu naṃ atinipuṇā vicakkhaṇā,
អយំ នរោ សុខពហុលោ ភវិស្សតិ;
Ayaṃ naro sukhabahulo bhavissati;
តំ លក្ខណំ ភវតិ តទត្ថជោតក’’ន្តិ។
Taṃ lakkhaṇaṃ bhavati tadatthajotaka’’nti.
(២១-២២) អភិនីលនេត្តគោបខុមលក្ខណានិ
(21-22) Abhinīlanettagopakhumalakkhaṇāni
២២៨. ‘‘យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ ន ច វិសដំ, ន ច វិសាចិ 113, ន ច បន វិចេយ្យ បេក្ខិតា, ឧជុំ តថា បសដមុជុមនោ, បិយចក្ខុនា ពហុជនំ ឧទិក្ខិតា អហោសិ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា…បេ.… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមានិ ទ្វេ មហាបុរិសលក្ខណានិ បដិលភតិ។ អភិនីលនេត្តោ ច ហោតិ គោបខុមោ ច។
228. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno na ca visaṭaṃ, na ca visāci 114, na ca pana viceyya pekkhitā, ujuṃ tathā pasaṭamujumano, piyacakkhunā bahujanaṃ udikkhitā ahosi. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Abhinīlanetto ca hoti gopakhumo ca.
‘‘សោ តេហិ លក្ខណេហិ សមន្នាគតោ, សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី…បេ.… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? បិយទស្សនោ ហោតិ ពហុនោ ជនស្ស, បិយោ ហោតិ មនាបោ ព្រាហ្មណគហបតិកានំ នេគមជានបទានំ គណកមហាមត្តានំ អនីកដ្ឋានំ ទោវារិកានំ អមច្ចានំ បារិសជ្ជានំ រាជូនំ ភោគិយានំ កុមារានំ។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ…បេ.… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? បិយទស្សនោ ហោតិ ពហុនោ ជនស្ស, បិយោ ហោតិ មនាបោ ភិក្ខូនំ ភិក្ខុនីនំ ឧបាសកានំ ឧបាសិកានំ ទេវានំ មនុស្សានំ អសុរានំ នាគានំ គន្ធព្ពានំ។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ’’។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato, sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Piyadassano hoti bahuno janassa, piyo hoti manāpo brāhmaṇagahapatikānaṃ negamajānapadānaṃ gaṇakamahāmattānaṃ anīkaṭṭhānaṃ dovārikānaṃ amaccānaṃ pārisajjānaṃ rājūnaṃ bhogiyānaṃ kumārānaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati…pe… buddho samāno kiṃ labhati? Piyadassano hoti bahuno janassa, piyo hoti manāpo bhikkhūnaṃ bhikkhunīnaṃ upāsakānaṃ upāsikānaṃ devānaṃ manussānaṃ asurānaṃ nāgānaṃ gandhabbānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
២២៩. តត្ថេតំ វុច្ចតិ –
229. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ន ច វិសដំ ន ច វិសាចិ 115, ន ច បន វិចេយ្យបេក្ខិតា;
‘‘Na ca visaṭaṃ na ca visāci 116, na ca pana viceyyapekkhitā;
ឧជុំ តថា បសដមុជុមនោ, បិយចក្ខុនា ពហុជនំ ឧទិក្ខិតា។
Ujuṃ tathā pasaṭamujumano, piyacakkhunā bahujanaṃ udikkhitā.
‘‘សុគតីសុ សោ ផលវិបាកំ,
‘‘Sugatīsu so phalavipākaṃ,
អនុភវតិ តត្ថ មោទតិ;
Anubhavati tattha modati;
ឥធ ច បន ភវតិ គោបខុមោ,
Idha ca pana bhavati gopakhumo,
អភិនីលនេត្តនយនោ សុទស្សនោ។
Abhinīlanettanayano sudassano.
‘‘អភិយោគិនោ ច និបុណា,
‘‘Abhiyogino ca nipuṇā,
ពហូ បន និមិត្តកោវិទា;
Bahū pana nimittakovidā;
សុខុមនយនកុសលា មនុជា,
Sukhumanayanakusalā manujā,
បិយទស្សនោតិ អភិនិទ្ទិសន្តិ នំ។
Piyadassanoti abhiniddisanti naṃ.
‘‘បិយទស្សនោ គិហីបិ សន្តោ ច,
‘‘Piyadassano gihīpi santo ca,
ភវតិ ពហុជនបិយាយិតោ;
Bhavati bahujanapiyāyito;
យទិ ច ន ភវតិ គិហី សមណោ ហោតិ,
Yadi ca na bhavati gihī samaṇo hoti,
បិយោ ពហូនំ សោកនាសនោ’’តិ។
Piyo bahūnaṃ sokanāsano’’ti.
(២៣) ឧណ្ហីសសីសលក្ខណំ
(23) Uṇhīsasīsalakkhaṇaṃ
២៣០. ‘‘យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ ពហុជនបុព្ពង្គមោ អហោសិ កុសលេសុ ធម្មេសុ ពហុជនបាមោក្ខោ កាយសុចរិតេ វចីសុចរិតេ មនោសុចរិតេ ទានសំវិភាគេ សីលសមាទានេ ឧបោសថុបវាសេ មត្តេយ្យតាយ បេត្តេយ្យតាយ សាមញ្ញតាយ ព្រហ្មញ្ញតាយ កុលេ ជេដ្ឋាបចាយិតាយ អញ្ញតរញ្ញតរេសុ ច អធិកុសលេសុ ធម្មេសុ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា…បេ.… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមំ មហាបុរិសលក្ខណំ បដិលភតិ – ឧណ្ហីសសីសោ ហោតិ។
230. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno bahujanapubbaṅgamo ahosi kusalesu dhammesu bahujanapāmokkho kāyasucarite vacīsucarite manosucarite dānasaṃvibhāge sīlasamādāne uposathupavāse matteyyatāya petteyyatāya sāmaññatāya brahmaññatāya kule jeṭṭhāpacāyitāya aññataraññataresu ca adhikusalesu dhammesu. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati – uṇhīsasīso hoti.
‘‘សោ តេន លក្ខណេន សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី…បេ.… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? មហាស្ស ជនោ អន្វាយិកោ ហោតិ, ព្រាហ្មណគហបតិកា នេគមជានបទា គណកមហាមត្តា អនីកដ្ឋា ទោវារិកា អមច្ចា បារិសជ្ជា រាជានោ ភោគិយា កុមារា។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? មហាស្ស ជនោ អន្វាយិកោ ហោតិ, ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឧបាសកា ឧបាសិកាយោ ទេវា មនុស្សា អសុរា នាគា គន្ធព្ពា។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ’’។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Mahāssa jano anvāyiko hoti, brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Mahāssa jano anvāyiko hoti, bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
២៣១. តត្ថេតំ វុច្ចតិ –
231. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘បុព្ពង្គមោ សុចរិតេសុ អហុ,
‘‘Pubbaṅgamo sucaritesu ahu,
ធម្មេសុ ធម្មចរិយាភិរតោ;
Dhammesu dhammacariyābhirato;
អន្វាយិកោ ពហុជនស្ស អហុ,
Anvāyiko bahujanassa ahu,
សគ្គេសុ វេទយិត្ថ បុញ្ញផលំ។
Saggesu vedayittha puññaphalaṃ.
‘‘វេទិត្វា សោ សុចរិតស្ស ផលំ,
‘‘Veditvā so sucaritassa phalaṃ,
ឧណ្ហីសសីសត្តមិធជ្ឈគមា;
Uṇhīsasīsattamidhajjhagamā;
ព្យាកំសុ ព្យញ្ជននិមិត្តធរា,
Byākaṃsu byañjananimittadharā,
បុព្ពង្គមោ ពហុជនំ ហេស្សតិ។
Pubbaṅgamo bahujanaṃ hessati.
‘‘បដិភោគិយា មនុជេសុ ឥធ,
‘‘Paṭibhogiyā manujesu idha,
បុព្ពេវ តស្ស អភិហរន្តិ តទា;
Pubbeva tassa abhiharanti tadā;
យទិ ខត្តិយោ ភវតិ ភូមិបតិ,
Yadi khattiyo bhavati bhūmipati,
បដិហារកំ ពហុជនេ លភតិ។
Paṭihārakaṃ bahujane labhati.
‘‘អថ ចេបិ បព្ពជតិ សោ មនុជោ,
‘‘Atha cepi pabbajati so manujo,
ធម្មេសុ ហោតិ បគុណោ វិសវី;
Dhammesu hoti paguṇo visavī;
តស្សានុសាសនិគុណាភិរតោ,
Tassānusāsaniguṇābhirato,
អន្វាយិកោ ពហុជនោ ភវតី’’តិ។
Anvāyiko bahujano bhavatī’’ti.
(២៤-២៥) ឯកេកលោមតាឧណ្ណាលក្ខណានិ
(24-25) Ekekalomatāuṇṇālakkhaṇāni
២៣២. ‘‘យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ មុសាវាទំ បហាយ មុសាវាទា បដិវិរតោ អហោសិ, សច្ចវាទី សច្ចសន្ធោ ថេតោ បច្ចយិកោ អវិសំវាទកោ លោកស្ស ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា ឧបចិតត្តា…បេ.… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមានិ ទ្វេ មហាបុរិសលក្ខណានិ បដិលភតិ។ ឯកេកលោមោ ច ហោតិ, ឧណ្ណា ច ភមុកន្តរេ ជាតា ហោតិ ឱទាតា មុទុតូលសន្និភា។
232. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno musāvādaṃ pahāya musāvādā paṭivirato ahosi, saccavādī saccasandho theto paccayiko avisaṃvādako lokassa . So tassa kammassa kaṭattā upacitattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Ekekalomo ca hoti, uṇṇā ca bhamukantare jātā hoti odātā mudutūlasannibhā.
‘‘សោ តេហិ លក្ខណេហិ សមន្នាគតោ, សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី…បេ.… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? មហាស្ស ជនោ ឧបវត្តតិ, ព្រាហ្មណគហបតិកា នេគមជានបទា គណកមហាមត្តា អនីកដ្ឋា ទោវារិកា អមច្ចា បារិសជ្ជា រាជានោ ភោគិយា កុមារា។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? មហាស្ស ជនោ ឧបវត្តតិ, ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឧបាសកា ឧបាសិកាយោ ទេវា មនុស្សា អសុរា នាគា គន្ធព្ពា។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ’’។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato, sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Mahāssa jano upavattati, brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Mahāssa jano upavattati, bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
២៣៣. តត្ថេតំ វុច្ចតិ –
233. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘សច្ចប្បដិញ្ញោ បុរិមាសុ ជាតិសុ,
‘‘Saccappaṭiñño purimāsu jātisu,
អទ្វេជ្ឈវាចោ អលិកំ វិវជ្ជយិ;
Advejjhavāco alikaṃ vivajjayi;
ន សោ វិសំវាទយិតាបិ កស្សចិ,
Na so visaṃvādayitāpi kassaci,
‘‘សេតា សុសុក្កា មុទុតូលសន្និភា,
‘‘Setā susukkā mudutūlasannibhā,
ន លោមកូបេសុ ទុវេ អជាយិសុំ,
Na lomakūpesu duve ajāyisuṃ,
ឯកេកលោមូបចិតង្គវា អហុ។
Ekekalomūpacitaṅgavā ahu.
‘‘តំ លក្ខណញ្ញូ ពហវោ សមាគតា,
‘‘Taṃ lakkhaṇaññū bahavo samāgatā,
ព្យាកំសុ ឧប្បាទនិមិត្តកោវិទា;
Byākaṃsu uppādanimittakovidā;
ឧណ្ណា ច លោមា ច យថា សុសណ្ឋិតា,
Uṇṇā ca lomā ca yathā susaṇṭhitā,
ឧបវត្តតី ឦទិសកំ ពហុជ្ជនោ។
Upavattatī īdisakaṃ bahujjano.
‘‘គិហិម្បិ សន្តំ ឧបវត្តតី ជនោ,
‘‘Gihimpi santaṃ upavattatī jano,
ពហុ បុរត្ថាបកតេន កម្មុនា;
Bahu puratthāpakatena kammunā;
អកិញ្ចនំ បព្ពជិតំ អនុត្តរំ,
Akiñcanaṃ pabbajitaṃ anuttaraṃ,
ពុទ្ធម្បិ សន្តំ ឧបវត្តតិ ជនោ’’តិ។
Buddhampi santaṃ upavattati jano’’ti.
(២៦-២៧) ចត្តាលីសអវិរឡទន្តលក្ខណានិ
(26-27) Cattālīsaaviraḷadantalakkhaṇāni
២៣៤. ‘‘យម្បិ, ភិក្ខវេ តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ បិសុណំ វាចំ បហាយ បិសុណាយ វាចាយ បដិវិរតោ អហោសិ។ ឥតោ សុត្វា ន អមុត្រ អក្ខាតា ឥមេសំ ភេទាយ, អមុត្រ វា សុត្វា ន ឥមេសំ អក្ខាតា អមូសំ ភេទាយ , ឥតិ ភិន្នានំ វា សន្ធាតា, សហិតានំ វា អនុប្បទាតា, សមគ្គារាមោ សមគ្គរតោ សមគ្គនន្ទី សមគ្គករណិំ វាចំ ភាសិតា អហោសិ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា…បេ.… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមានិ ទ្វេ មហាបុរិសលក្ខណានិ បដិលភតិ។ ចត្តាលីសទន្តោ ច ហោតិ អវិរឡទន្តោ ច។
234. ‘‘Yampi, bhikkhave tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno pisuṇaṃ vācaṃ pahāya pisuṇāya vācāya paṭivirato ahosi. Ito sutvā na amutra akkhātā imesaṃ bhedāya, amutra vā sutvā na imesaṃ akkhātā amūsaṃ bhedāya , iti bhinnānaṃ vā sandhātā, sahitānaṃ vā anuppadātā, samaggārāmo samaggarato samagganandī samaggakaraṇiṃ vācaṃ bhāsitā ahosi. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Cattālīsadanto ca hoti aviraḷadanto ca.
‘‘សោ តេហិ លក្ខណេហិ សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី…បេ.… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? អភេជ្ជបរិសោ ហោតិ, អភេជ្ជាស្ស ហោន្តិ បរិសា, ព្រាហ្មណគហបតិកា នេគមជានបទា គណកមហាមត្តា អនីកដ្ឋា ទោវារិកា អមច្ចា បារិសជ្ជា រាជានោ ភោគិយា កុមារា។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ … ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? អភេជ្ជបរិសោ ហោតិ, អភេជ្ជាស្ស ហោន្តិ បរិសា, ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឧបាសកា ឧបាសិកាយោ ទេវា មនុស្សា អសុរា នាគា គន្ធព្ពា។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ’’។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Abhejjapariso hoti, abhejjāssa honti parisā, brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati … buddho samāno kiṃ labhati? Abhejjapariso hoti, abhejjāssa honti parisā, bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
២៣៥. តត្ថេតំ វុច្ចតិ –
235. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘វេភូតិយំ សហិតភេទការិំ,
‘‘Vebhūtiyaṃ sahitabhedakāriṃ,
ភេទប្បវឌ្ឍនវិវាទការិំ;
Bhedappavaḍḍhanavivādakāriṃ;
កលហប្បវឌ្ឍនអាកិច្ចការិំ,
Kalahappavaḍḍhanaākiccakāriṃ,
សហិតានំ ភេទជននិំ ន ភណិ។
Sahitānaṃ bhedajananiṃ na bhaṇi.
‘‘អវិវាទវឌ្ឍនករិំ សុគិរំ,
‘‘Avivādavaḍḍhanakariṃ sugiraṃ,
ភិន្នានុសន្ធិជននិំ អភណិ;
Bhinnānusandhijananiṃ abhaṇi;
កលហំ ជនស្ស បនុទី សមង្គី,
Kalahaṃ janassa panudī samaṅgī,
សហិតេហិ នន្ទតិ បមោទតិ ច។
Sahitehi nandati pamodati ca.
‘‘សុគតីសុ សោ ផលវិបាកំ,
‘‘Sugatīsu so phalavipākaṃ,
អនុភវតិ តត្ថ មោទតិ;
Anubhavati tattha modati;
ទន្តា ឥធ ហោន្តិ អវិរឡា សហិតា,
Dantā idha honti aviraḷā sahitā,
ចតុរោ ទសស្ស មុខជា សុសណ្ឋិតា។
Caturo dasassa mukhajā susaṇṭhitā.
‘‘យទិ ខត្តិយោ ភវតិ ភូមិបតិ,
‘‘Yadi khattiyo bhavati bhūmipati,
អវិភេទិយាស្ស បរិសា ភវតិ;
Avibhediyāssa parisā bhavati;
សមណោ ច ហោតិ វិរជោ វិមលោ,
Samaṇo ca hoti virajo vimalo,
បរិសាស្ស ហោតិ អនុគតា អចលា’’តិ។
Parisāssa hoti anugatā acalā’’ti.
(២៨-២៩) បហូតជិវ្ហាព្រហ្មស្សរលក្ខណានិ
(28-29) Pahūtajivhābrahmassaralakkhaṇāni
២៣៦. ‘‘យម្បិ , ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ ផរុសំ វាចំ បហាយ ផរុសាយ វាចាយ បដិវិរតោ អហោសិ។ យា សា វាចា នេលា កណ្ណសុខា បេមនីយា ហទយង្គមា បោរី ពហុជនកន្តា ពហុជនមនាបា, តថារូបិំ វាចំ ភាសិតា អហោសិ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា ឧបចិតត្តា…បេ.… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមានិ ទ្វេ មហាបុរិសលក្ខណានិ បដិលភតិ។ បហូតជិវ្ហោ ច ហោតិ ព្រហ្មស្សរោ ច ករវីកភាណី។
236. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno pharusaṃ vācaṃ pahāya pharusāya vācāya paṭivirato ahosi. Yā sā vācā nelā kaṇṇasukhā pemanīyā hadayaṅgamā porī bahujanakantā bahujanamanāpā, tathārūpiṃ vācaṃ bhāsitā ahosi. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Pahūtajivho ca hoti brahmassaro ca karavīkabhāṇī.
‘‘សោ តេហិ លក្ខណេហិ សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី…បេ.… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? អាទេយ្យវាចោ ហោតិ, អាទិយន្តិស្ស វចនំ ព្រាហ្មណគហបតិកា នេគមជានបទា គណកមហាមត្តា អនីកដ្ឋា ទោវារិកា អមច្ចា បារិសជ្ជា រាជានោ ភោគិយា កុមារា។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? អាទេយ្យវាចោ ហោតិ, អាទិយន្តិស្ស វចនំ ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឧបាសកា ឧបាសិកាយោ ទេវា មនុស្សា អសុរា នាគា គន្ធព្ពា។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ’’។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Ādeyyavāco hoti, ādiyantissa vacanaṃ brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Ādeyyavāco hoti, ādiyantissa vacanaṃ bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
២៣៧. តត្ថេតំ វុច្ចតិ –
237. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘អក្កោសភណ្ឌនវិហេសការិំ,
‘‘Akkosabhaṇḍanavihesakāriṃ,
អពាឡ្ហំ គិរំ សោ ន ភណិ ផរុសំ,
Abāḷhaṃ giraṃ so na bhaṇi pharusaṃ,
‘‘មនសោ បិយា ហទយគាមិនិយោ,
‘‘Manaso piyā hadayagāminiyo,
វាចា សោ ឯរយតិ កណ្ណសុខា;
Vācā so erayati kaṇṇasukhā;
វាចាសុចិណ្ណផលមនុភវិ,
Vācāsuciṇṇaphalamanubhavi,
‘‘វេទិត្វា សោ សុចរិតស្ស ផលំ,
‘‘Veditvā so sucaritassa phalaṃ,
ព្រហ្មស្សរត្តមិធមជ្ឈគមា;
Brahmassarattamidhamajjhagamā;
ជិវ្ហាស្ស ហោតិ វិបុលា បុថុលា,
Jivhāssa hoti vipulā puthulā,
អាទេយ្យវាក្យវចនោ ភវតិ។
Ādeyyavākyavacano bhavati.
‘‘គិហិនោបិ ឥជ្ឈតិ យថា ភណតោ,
‘‘Gihinopi ijjhati yathā bhaṇato,
អថ ចេ បព្ពជតិ សោ មនុជោ;
Atha ce pabbajati so manujo;
អាទិយន្តិស្ស វចនំ ជនតា,
Ādiyantissa vacanaṃ janatā,
ពហុនោ ពហុំ សុភណិតំ ភណតោ’’តិ។
Bahuno bahuṃ subhaṇitaṃ bhaṇato’’ti.
(៣០) សីហហនុលក្ខណំ
(30) Sīhahanulakkhaṇaṃ
២៣៨. ‘‘យម្បិ , ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ សម្ផប្បលាបំ បហាយ សម្ផប្បលាបា បដិវិរតោ អហោសិ កាលវាទី ភូតវាទី អត្ថវាទី ធម្មវាទី វិនយវាទី, និធានវតិំ វាចំ ភាសិតា អហោសិ កាលេន សាបទេសំ បរិយន្តវតិំ អត្ថសំហិតំ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា…បេ.… សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមំ មហាបុរិសលក្ខណំ បដិលភតិ, សីហហនុ ហោតិ។
238. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno samphappalāpaṃ pahāya samphappalāpā paṭivirato ahosi kālavādī bhūtavādī atthavādī dhammavādī vinayavādī, nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsitā ahosi kālena sāpadesaṃ pariyantavatiṃ atthasaṃhitaṃ. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati, sīhahanu hoti.
‘‘សោ តេន លក្ខណេន សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី…បេ.… រាជា សមានោ កិំ លភតិ? អប្បធំសិយោ ហោតិ កេនចិ មនុស្សភូតេន បច្ចត្ថិកេន បច្ចាមិត្តេន។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ… ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? អប្បធំសិយោ ហោតិ អព្ភន្តរេហិ វា ពាហិរេហិ វា បច្ចត្ថិកេហិ បច្ចាមិត្តេហិ, រាគេន វា ទោសេន វា មោហេន វា សមណេន វា ព្រាហ្មណេន វា ទេវេន វា មារេន វា ព្រហ្មុនា វា កេនចិ វា លោកស្មិំ។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ’’។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Appadhaṃsiyo hoti kenaci manussabhūtena paccatthikena paccāmittena. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Appadhaṃsiyo hoti abbhantarehi vā bāhirehi vā paccatthikehi paccāmittehi, rāgena vā dosena vā mohena vā samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
២៣៩. តត្ថេតំ វុច្ចតិ –
239. Tatthetaṃ vuccati –
អវិកិណ្ណវចនព្យប្បថោ អហោសិ;
Avikiṇṇavacanabyappatho ahosi;
អហិតមបិ ច អបនុទិ,
Ahitamapi ca apanudi,
ហិតមបិ ច ពហុជនសុខញ្ច អភណិ។
Hitamapi ca bahujanasukhañca abhaṇi.
‘‘តំ កត្វា ឥតោ ចុតោ ទិវមុបបជ្ជិ,
‘‘Taṃ katvā ito cuto divamupapajji,
សុកតផលវិបាកមនុភោសិ;
Sukataphalavipākamanubhosi;
ចវិយ បុនរិធាគតោ សមានោ,
Caviya punaridhāgato samāno,
ទ្វិទុគមវរតរហនុត្តមលត្ថ។
Dvidugamavaratarahanuttamalattha.
‘‘រាជា ហោតិ សុទុប្បធំសិយោ,
‘‘Rājā hoti suduppadhaṃsiyo,
មនុជិន្ទោ មនុជាធិបតិ មហានុភាវោ;
Manujindo manujādhipati mahānubhāvo;
តិទិវបុរវរសមោ ភវតិ,
Tidivapuravarasamo bhavati,
សុរវរតរោរិវ ឥន្ទោ។
Suravarataroriva indo.
សុរេហិ ន ហិ ភវតិ សុប្បធំសិយោ;
Surehi na hi bhavati suppadhaṃsiyo;
តថត្តោ យទិ ភវតិ តថាវិធោ,
Tathatto yadi bhavati tathāvidho,
ឥធ ទិសា ច បដិទិសា ច វិទិសា ចា’’តិ។
Idha disā ca paṭidisā ca vidisā cā’’ti.
(៣១-៣២) សមទន្តសុសុក្កទាឋាលក្ខណានិ
(31-32) Samadantasusukkadāṭhālakkhaṇāni
២៤០. ‘‘យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ បុរិមំ ភវំ បុរិមំ និកេតំ បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ មិច្ឆាជីវំ បហាយ សម្មាអាជីវេន ជីវិកំ កប្បេសិ, តុលាកូដ កំសកូដ មានកូដ ឧក្កោដន វញ្ចន និកតិ សាចិយោគ ឆេទន វធ ពន្ធន វិបរាមោស អាលោប សហសាការា 131 បដិវិរតោ អហោសិ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កដត្តា ឧបចិតត្តា ឧស្សន្នត្តា វិបុលត្តា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជតិ។ សោ តត្ថ អញ្ញេ ទេវេ ទសហិ ឋានេហិ អធិគណ្ហាតិ ទិព្ពេន អាយុនា ទិព្ពេន វណ្ណេន ទិព្ពេន សុខេន ទិព្ពេន យសេន ទិព្ពេន អាធិបតេយ្យេន ទិព្ពេហិ រូបេហិ ទិព្ពេហិ សទ្ទេហិ ទិព្ពេហិ គន្ធេហិ ទិព្ពេហិ រសេហិ ទិព្ពេហិ ផោដ្ឋព្ពេហិ។ សោ តតោ ចុតោ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមានិ ទ្វេ មហាបុរិសលក្ខណានិ បដិលភតិ, សមទន្តោ ច ហោតិ សុសុក្កទាឋោ ច។
240. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno micchājīvaṃ pahāya sammāājīvena jīvikaṃ kappesi, tulākūṭa kaṃsakūṭa mānakūṭa ukkoṭana vañcana nikati sāciyoga chedana vadha bandhana viparāmosa ālopa sahasākārā 132 paṭivirato ahosi. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā ussannattā vipulattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati. So tattha aññe deve dasahi ṭhānehi adhigaṇhāti dibbena āyunā dibbena vaṇṇena dibbena sukhena dibbena yasena dibbena ādhipateyyena dibbehi rūpehi dibbehi saddehi dibbehi gandhehi dibbehi rasehi dibbehi phoṭṭhabbehi. So tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati, samadanto ca hoti susukkadāṭho ca.
‘‘សោ តេហិ លក្ខណេហិ សមន្នាគតោ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី ធម្មិកោ ធម្មរាជា ចាតុរន្តោ វិជិតាវី ជនបទត្ថាវរិយប្បត្តោ សត្តរតនសមន្នាគតោ។ តស្សិមានិ សត្ត រតនានិ ភវន្តិ, សេយ្យថិទំ – ចក្ករតនំ ហត្ថិរតនំ អស្សរតនំ មណិរតនំ ឥត្ថិរតនំ គហបតិរតនំ បរិណាយករតនមេវ សត្តមំ។ បរោសហស្សំ ខោ បនស្ស បុត្តា ភវន្តិ សូរា វីរង្គរូបា បរសេនប្បមទ្ទនា។ សោ ឥមំ បថវិំ សាគរបរិយន្តំ អខិលមនិមិត្តមកណ្ដកំ ឥទ្ធំ ផីតំ ខេមំ សិវំ និរព្ពុទំ អទណ្ឌេន អសត្ថេន ធម្មេន អភិវិជិយ អជ្ឈាវសតិ។ រាជា សមានោ កិំ លភតិ? សុចិបរិវារោ ហោតិ សុចិស្ស ហោន្តិ បរិវារា ព្រាហ្មណគហបតិកា នេគមជានបទា គណកមហាមត្តា អនីកដ្ឋា ទោវារិកា អមច្ចា បារិសជ្ជា រាជានោ ភោគិយា កុមារា។ រាជា សមានោ ឥទំ លភតិ។
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato. Tassimāni satta ratanāni bhavanti, seyyathidaṃ – cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthiratanaṃ gahapatiratanaṃ pariṇāyakaratanameva sattamaṃ. Parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. So imaṃ pathaviṃ sāgarapariyantaṃ akhilamanimittamakaṇṭakaṃ iddhaṃ phītaṃ khemaṃ sivaṃ nirabbudaṃ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasati. Rājā samāno kiṃ labhati? Suciparivāro hoti sucissa honti parivārā brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati.
‘‘សចេ ខោ បន អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជតិ, អរហំ ហោតិ សម្មាសម្ពុទ្ធោ លោកេ វិវដ្ដច្ឆទោ។ ពុទ្ធោ សមានោ កិំ លភតិ? សុចិបរិវារោ ហោតិ, សុចិស្ស ហោន្តិ បរិវារា, ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឧបាសកា ឧបាសិកាយោ ទេវា មនុស្សា អសុរា នាគា គន្ធព្ពា។ ពុទ្ធោ សមានោ ឥទំ លភតិ’’។ ឯតមត្ថំ ភគវា អវោច។
‘‘Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado. Buddho samāno kiṃ labhati? Suciparivāro hoti, sucissa honti parivārā, bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
២៤១. តត្ថេតំ វុច្ចតិ –
241. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘មិច្ឆាជីវញ្ច អវស្សជិ សមេន វុត្តិំ,
‘‘Micchājīvañca avassaji samena vuttiṃ,
សុចិនា សោ ជនយិត្ថ ធម្មិកេន;
Sucinā so janayittha dhammikena;
អហិតមបិ ច អបនុទិ,
Ahitamapi ca apanudi,
ហិតមបិ ច ពហុជនសុខញ្ច អចរិ។
Hitamapi ca bahujanasukhañca acari.
‘‘សគ្គេ វេទយតិ នរោ សុខប្ផលានិ,
‘‘Sagge vedayati naro sukhapphalāni,
ករិត្វា និបុណេភិ វិទូហិ សព្ភិ;
Karitvā nipuṇebhi vidūhi sabbhi;
វណ្ណិតានិ តិទិវបុរវរសមោ,
Vaṇṇitāni tidivapuravarasamo,
អភិរមតិ រតិខិឌ្ឌាសមង្គី។
Abhiramati ratikhiḍḍāsamaṅgī.
‘‘លទ្ធានំ មានុសកំ ភវំ តតោ,
‘‘Laddhānaṃ mānusakaṃ bhavaṃ tato,
ចវិត្វាន សុកតផលវិបាកំ;
Cavitvāna sukataphalavipākaṃ;
សេសកេន បដិលភតិ លបនជំ,
Sesakena paṭilabhati lapanajaṃ,
‘‘តំ វេយ្យញ្ជនិកា សមាគតា ពហវោ,
‘‘Taṃ veyyañjanikā samāgatā bahavo,
ព្យាកំសុ និបុណសម្មតា មនុជា;
Byākaṃsu nipuṇasammatā manujā;
សុចិជនបរិវារគណោ ភវតិ,
Sucijanaparivāragaṇo bhavati,
ទិជសមសុក្កសុចិសោភនទន្តោ។
Dijasamasukkasucisobhanadanto.
‘‘រញ្ញោ ហោតិ ពហុជនោ,
‘‘Rañño hoti bahujano,
សុចិបរិវារោ មហតិំ មហិំ អនុសាសតោ;
Suciparivāro mahatiṃ mahiṃ anusāsato;
បសយ្ហ ន ច ជនបទតុទនំ,
Pasayha na ca janapadatudanaṃ,
ហិតមបិ ច ពហុជនសុខញ្ច ចរន្តិ។
Hitamapi ca bahujanasukhañca caranti.
‘‘អថ ចេ បព្ពជតិ ភវតិ វិបាបោ,
‘‘Atha ce pabbajati bhavati vipāpo,
សមណោ សមិតរជោ វិវដ្ដច្ឆទោ;
Samaṇo samitarajo vivaṭṭacchado;
វិគតទរថកិលមថោ,
Vigatadarathakilamatho,
‘‘តស្សោវាទករា ពហុគិហី ច បព្ពជិតា ច,
‘‘Tassovādakarā bahugihī ca pabbajitā ca,
អសុចិំ គរហិតំ ធុនន្តិ បាបំ;
Asuciṃ garahitaṃ dhunanti pāpaṃ;
ស ហិ សុចិភិ បរិវុតោ ភវតិ,
Sa hi sucibhi parivuto bhavati,
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ។
Idamavoca bhagavā. Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti.
លក្ខណសុត្តំ និដ្ឋិតំ សត្តមំ។
Lakkhaṇasuttaṃ niṭṭhitaṃ sattamaṃ.
Footnotes:
Related texts:
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ទីឃ និកាយ (អដ្ឋកថា) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ៧. លក្ខណសុត្តវណ្ណនា • 7. Lakkhaṇasuttavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ទីឃនិកាយ (ដីកា) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ៧. លក្ខណសុត្តវណ្ណនា • 7. Lakkhaṇasuttavaṇṇanā
