Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਦੀਘਨਿਕਾਯ • Dīghanikāya

    ੭. ਲਕ੍ਖਣਸੁਤ੍ਤਂ

    7. Lakkhaṇasuttaṃ

    ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਾਨਿ

    Dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni

    ੧੯੮. ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ – ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ વਿਹਰਤਿ ਜੇਤવਨੇ ਅਨਾਥਪਿਣ੍ਡਿਕਸ੍ਸ ਆਰਾਮੇ। ਤਤ੍ਰ ਖੋ ਭਗવਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਭਿਕ੍ਖવੋ’’ਤਿ। ‘‘ਭਦ੍ਦਨ੍ਤੇ’’ਤਿ 1 ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਤੋ ਪਚ੍ਚਸ੍ਸੋਸੁਂ। ਭਗવਾ ਏਤਦવੋਚ –

    198. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘bhikkhavo’’ti. ‘‘Bhaddante’’ti 2 te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca –

    ੧੯੯. ‘‘ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਿਮਾਨਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਹਾਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਾਨਿ, ਯੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸ ਮਹਾਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਦ੍વੇવ ਗਤਿਯੋ ਭવਨ੍ਤਿ ਅਨਞ੍ਞਾ। ਸਚੇ ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ, ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ ਧਮ੍ਮਿਕੋ ਧਮ੍ਮਰਾਜਾ ਚਾਤੁਰਨ੍ਤੋ વਿਜਿਤਾવੀ ਜਨਪਦਤ੍ਥਾવਰਿਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਸਤ੍ਤਰਤਨਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਤਸ੍ਸਿਮਾਨਿ ਸਤ੍ਤ ਰਤਨਾਨਿ ਭવਨ੍ਤਿ; ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ, ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ ਹਤ੍ਥਿਰਤਨਂ ਅਸ੍ਸਰਤਨਂ ਮਣਿਰਤਨਂ ਇਤ੍ਥਿਰਤਨਂ ਗਹਪਤਿਰਤਨਂ ਪਰਿਣਾਯਕਰਤਨਮੇવ ਸਤ੍ਤਮਂ। ਪਰੋਸਹਸ੍ਸਂ ਖੋ ਪਨਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤਾ ਭવਨ੍ਤਿ ਸੂਰਾ વੀਰਙ੍ਗਰੂਪਾ ਪਰਸੇਨਪ੍ਪਮਦ੍ਦਨਾ। ਸੋ ਇਮਂ ਪਥવਿਂ ਸਾਗਰਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਅਦਣ੍ਡੇਨ ਅਸਤ੍ਥੇਨ ਧਮ੍ਮੇਨ ਅਭਿવਿਜਿਯ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ। ਸਚੇ ਖੋ ਪਨ ਅਗਾਰਸ੍ਮਾ ਅਨਗਾਰਿਯਂ ਪਬ੍ਬਜਤਿ, ਅਰਹਂ ਹੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਲੋਕੇ વਿવਟ੍ਟਚ੍ਛਦੋ 3

    199. ‘‘Dvattiṃsimāni, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveva gatiyo bhavanti anaññā. Sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato. Tassimāni satta ratanāni bhavanti; seyyathidaṃ, cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthiratanaṃ gahapatiratanaṃ pariṇāyakaratanameva sattamaṃ. Parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. So imaṃ pathaviṃ sāgarapariyantaṃ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasati. Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado 4.

    ੨੦੦. ‘‘ਕਤਮਾਨਿ ਚ ਤਾਨਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸ ਮਹਾਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਾਨਿ, ਯੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸ ਮਹਾਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਦ੍વੇવ ਗਤਿਯੋ ਭવਨ੍ਤਿ ਅਨਞ੍ਞਾ? ਸਚੇ ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ, ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ…ਪੇ॰… ਸਚੇ ਖੋ ਪਨ ਅਗਾਰਸ੍ਮਾ ਅਨਗਾਰਿਯਂ ਪਬ੍ਬਜਤਿ, ਅਰਹਂ ਹੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਲੋਕੇ વਿવਟ੍ਟਚ੍ਛਦੋ।

    200. ‘‘Katamāni ca tāni, bhikkhave, dvattiṃsa mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveva gatiyo bhavanti anaññā? Sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado.

    ‘‘ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਹਾਪੁਰਿਸੋ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਪਾਦੋ ਹੋਤਿ। ਯਮ੍ਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਹਾਪੁਰਿਸੋ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਪਾਦੋ ਹੋਤਿ, ਇਦਮ੍ਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਹਾਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਂ ਭવਤਿ।

    ‘‘Idha, bhikkhave, mahāpuriso suppatiṭṭhitapādo hoti. Yampi, bhikkhave, mahāpuriso suppatiṭṭhitapādo hoti, idampi, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati.

    ‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਹਾਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਹੇਟ੍ਠਾਪਾਦਤਲੇਸੁ ਚਕ੍ਕਾਨਿ ਜਾਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਸਹਸ੍ਸਾਰਾਨਿ ਸਨੇਮਿਕਾਨਿ ਸਨਾਭਿਕਾਨਿ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਪਰਿਪੂਰਾਨਿ 5। ਯਮ੍ਪਿ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਹਾਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਹੇਟ੍ਠਾਪਾਦਤਲੇਸੁ ਚਕ੍ਕਾਨਿ ਜਾਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਸਹਸ੍ਸਾਰਾਨਿ ਸਨੇਮਿਕਾਨਿ ਸਨਾਭਿਕਾਨਿ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਪਰਿਪੂਰਾਨਿ, ਇਦਮ੍ਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਹਾਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਂ ਭવਤਿ।

    ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, mahāpurisassa heṭṭhāpādatalesu cakkāni jātāni honti sahassārāni sanemikāni sanābhikāni sabbākāraparipūrāni 6. Yampi , bhikkhave, mahāpurisassa heṭṭhāpādatalesu cakkāni jātāni honti sahassārāni sanemikāni sanābhikāni sabbākāraparipūrāni, idampi, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati.

    ‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਹਾਪੁਰਿਸੋ ਆਯਤਪਣ੍ਹਿ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਦੀਘਙ੍ਗੁਲਿ ਹੋਤਿ… ਮੁਦੁਤਲੁਨਹਤ੍ਥਪਾਦੋ ਹੋਤਿ… ਜਾਲਹਤ੍ਥਪਾਦੋ ਹੋਤਿ… ਉਸ੍ਸਙ੍ਖਪਾਦੋ ਹੋਤਿ… ਏਣਿਜਙ੍ਘੋ ਹੋਤਿ… ਠਿਤਕੋવ ਅਨੋਨਮਨ੍ਤੋ ਉਭੋਹਿ ਪਾਣਿਤਲੇਹਿ ਜਣ੍ਣੁਕਾਨਿ ਪਰਿਮਸਤਿ ਪਰਿਮਜ੍ਜਤਿ… ਕੋਸੋਹਿਤવਤ੍ਥਗੁਯ੍ਹੋ ਹੋਤਿ… ਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣੋ ਹੋਤਿ ਕਞ੍ਚਨਸਨ੍ਨਿਭਤ੍ਤਚੋ… ਸੁਖੁਮਚ੍ਛવਿ ਹੋਤਿ, ਸੁਖੁਮਤ੍ਤਾ ਛવਿਯਾ ਰਜੋਜਲ੍ਲਂ ਕਾਯੇ ਨ ਉਪਲਿਮ੍ਪਤਿ… ਏਕੇਕਲੋਮੋ ਹੋਤਿ, ਏਕੇਕਾਨਿ ਲੋਮਾਨਿ ਲੋਮਕੂਪੇਸੁ ਜਾਤਾਨਿ… ਉਦ੍ਧਗ੍ਗਲੋਮੋ ਹੋਤਿ, ਉਦ੍ਧਗ੍ਗਾਨਿ ਲੋਮਾਨਿ ਜਾਤਾਨਿ ਨੀਲਾਨਿ ਅਞ੍ਜਨવਣ੍ਣਾਨਿ ਕੁਣ੍ਡਲਾવਟ੍ਟਾਨਿ 7 ਦਕ੍ਖਿਣਾવਟ੍ਟਕਜਾਤਾਨਿ 8 … ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਜੁਗਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ… ਸਤ੍ਤੁਸ੍ਸਦੋ ਹੋਤਿ… ਸੀਹਪੁਬ੍ਬਦ੍ਧਕਾਯੋ ਹੋਤਿ… ਚਿਤਨ੍ਤਰਂਸੋ 9 ਹੋਤਿ… ਨਿਗ੍ਰੋਧਪਰਿਮਣ੍ਡਲੋ ਹੋਤਿ, ਯਾવਤਕ੍વਸ੍ਸ ਕਾਯੋ ਤਾવਤਕ੍વਸ੍ਸ ਬ੍ਯਾਮੋ ਯਾવਤਕ੍વਸ੍ਸ ਬ੍ਯਾਮੋ ਤਾવਤਕ੍વਸ੍ਸ ਕਾਯੋ… ਸਮવਟ੍ਟਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਹੋਤਿ… ਰਸਗ੍ਗਸਗ੍ਗੀ ਹੋਤਿ… ਸੀਹਹਨੁ ਹੋਤਿ… ਚਤ੍ਤਾਲੀਸਦਨ੍ਤੋ ਹੋਤਿ … ਸਮਦਨ੍ਤੋ ਹੋਤਿ… ਅવਿਰਲ਼ਦਨ੍ਤੋ ਹੋਤਿ… ਸੁਸੁਕ੍ਕਦਾਠੋ ਹੋਤਿ… ਪਹੂਤਜਿવ੍ਹੋ ਹੋਤਿ… ਬ੍ਰਹ੍ਮਸ੍ਸਰੋ ਹੋਤਿ ਕਰવੀਕਭਾਣੀ… ਅਭਿਨੀਲਨੇਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ… ਗੋਪਖੁਮੋ ਹੋਤਿ… ਉਣ੍ਣਾ ਭਮੁਕਨ੍ਤਰੇ ਜਾਤਾ ਹੋਤਿ, ਓਦਾਤਾ ਮੁਦੁਤੂਲਸਨ੍ਨਿਭਾ। ਯਮ੍ਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਹਾਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਉਣ੍ਣਾ ਭਮੁਕਨ੍ਤਰੇ ਜਾਤਾ ਹੋਤਿ, ਓਦਾਤਾ ਮੁਦੁਤੂਲਸਨ੍ਨਿਭਾ, ਇਦਮ੍ਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਹਾਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਂ ਭવਤਿ।

    ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, mahāpuriso āyatapaṇhi hoti…pe… dīghaṅguli hoti… mudutalunahatthapādo hoti… jālahatthapādo hoti… ussaṅkhapādo hoti… eṇijaṅgho hoti… ṭhitakova anonamanto ubhohi pāṇitalehi jaṇṇukāni parimasati parimajjati… kosohitavatthaguyho hoti… suvaṇṇavaṇṇo hoti kañcanasannibhattaco… sukhumacchavi hoti, sukhumattā chaviyā rajojallaṃ kāye na upalimpati… ekekalomo hoti, ekekāni lomāni lomakūpesu jātāni… uddhaggalomo hoti, uddhaggāni lomāni jātāni nīlāni añjanavaṇṇāni kuṇḍalāvaṭṭāni 10 dakkhiṇāvaṭṭakajātāni 11 … brahmujugatto hoti… sattussado hoti… sīhapubbaddhakāyo hoti… citantaraṃso 12 hoti… nigrodhaparimaṇḍalo hoti, yāvatakvassa kāyo tāvatakvassa byāmo yāvatakvassa byāmo tāvatakvassa kāyo… samavaṭṭakkhandho hoti… rasaggasaggī hoti… sīhahanu hoti… cattālīsadanto hoti … samadanto hoti… aviraḷadanto hoti… susukkadāṭho hoti… pahūtajivho hoti… brahmassaro hoti karavīkabhāṇī… abhinīlanetto hoti… gopakhumo hoti… uṇṇā bhamukantare jātā hoti, odātā mudutūlasannibhā. Yampi, bhikkhave, mahāpurisassa uṇṇā bhamukantare jātā hoti, odātā mudutūlasannibhā, idampi, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati.

    ‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਹਾਪੁਰਿਸੋ ਉਣ੍ਹੀਸਸੀਸੋ ਹੋਤਿ। ਯਮ੍ਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਹਾਪੁਰਿਸੋ ਉਣ੍ਹੀਸਸੀਸੋ ਹੋਤਿ, ਇਦਮ੍ਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਹਾਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਂ ਭવਤਿ।

    ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, mahāpuriso uṇhīsasīso hoti. Yampi, bhikkhave, mahāpuriso uṇhīsasīso hoti, idampi, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati.

    ‘‘ਇਮਾਨਿ ਖੋ ਤਾਨਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸ ਮਹਾਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਾਨਿ, ਯੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸ ਮਹਾਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਦ੍વੇવ ਗਤਿਯੋ ਭવਨ੍ਤਿ ਅਨਞ੍ਞਾ। ਸਚੇ ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ, ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ…ਪੇ॰… ਸਚੇ ਖੋ ਪਨ ਅਗਾਰਸ੍ਮਾ ਅਨਗਾਰਿਯਂ ਪਬ੍ਬਜਤਿ, ਅਰਹਂ ਹੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਲੋਕੇ વਿવਟ੍ਟਚ੍ਛਦੋ।

    ‘‘Imāni kho tāni, bhikkhave, dvattiṃsa mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveva gatiyo bhavanti anaññā. Sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado.

    ‘‘ਇਮਾਨਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸ ਮਹਾਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਬਾਹਿਰਕਾਪਿ ਇਸਯੋ ਧਾਰੇਨ੍ਤਿ, ਨੋ ਚ ਖੋ ਤੇ ਜਾਨਨ੍ਤਿ – ‘ਇਮਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਟਤ੍ਤਾ ਇਦਂ ਲਕ੍ਖਣਂ ਪਟਿਲਭਤੀ’ਤਿ।

    ‘‘Imāni kho, bhikkhave, dvattiṃsa mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni bāhirakāpi isayo dhārenti, no ca kho te jānanti – ‘imassa kammassa kaṭattā idaṃ lakkhaṇaṃ paṭilabhatī’ti.

    (੧) ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਪਾਦਤਾਲਕ੍ਖਣਂ

    (1) Suppatiṭṭhitapādatālakkhaṇaṃ

    ੨੦੧. ‘‘ਯਮ੍ਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਰਿਮਂ ਜਾਤਿਂ ਪੁਰਿਮਂ ਭવਂ ਪੁਰਿਮਂ ਨਿਕੇਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਸਮਾਨੋ ਦਲ਼੍ਹਸਮਾਦਾਨੋ ਅਹੋਸਿ ਕੁਸਲੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ, ਅવਤ੍ਥਿਤਸਮਾਦਾਨੋ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤੇ વਚੀਸੁਚਰਿਤੇ ਮਨੋਸੁਚਰਿਤੇ ਦਾਨਸਂવਿਭਾਗੇ ਸੀਲਸਮਾਦਾਨੇ ਉਪੋਸਥੁਪવਾਸੇ ਮਤ੍ਤੇਯ੍ਯਤਾਯ ਪੇਤ੍ਤੇਯ੍ਯਤਾਯ ਸਾਮਞ੍ਞਤਾਯ ਬ੍ਰਹ੍ਮਞ੍ਞਤਾਯ ਕੁਲੇ ਜੇਟ੍ਠਾਪਚਾਯਿਤਾਯ ਅਞ੍ਞਤਰਞ੍ਞਤਰੇਸੁ ਚ ਅਧਿਕੁਸਲੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ । ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਟਤ੍ਤਾ ਉਪਚਿਤਤ੍ਤਾ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਤ੍ਤਾ વਿਪੁਲਤ੍ਤਾ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਸੁਗਤਿਂ ਸਗ੍ਗਂ ਲੋਕਂ ਉਪਪਜ੍ਜਤਿ। ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਅਞ੍ਞੇ ਦੇવੇ ਦਸਹਿ ਠਾਨੇਹਿ ਅਧਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਆਯੁਨਾ ਦਿਬ੍ਬੇਨ વਣ੍ਣੇਨ ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਸੁਖੇਨ ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਯਸੇਨ ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯੇਨ ਦਿਬ੍ਬੇਹਿ ਰੂਪੇਹਿ ਦਿਬ੍ਬੇਹਿ ਸਦ੍ਦੇਹਿ ਦਿਬ੍ਬੇਹਿ ਗਨ੍ਧੇਹਿ ਦਿਬ੍ਬੇਹਿ ਰਸੇਹਿ ਦਿਬ੍ਬੇਹਿ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇਹਿ। ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਆਗਤੋ ਸਮਾਨੋ ਇਮਂ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਂ ਪਟਿਲਭਤਿ। ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਪਾਦੋ ਹੋਤਿ। ਸਮਂ ਪਾਦਂ ਭੂਮਿਯਂ ਨਿਕ੍ਖਿਪਤਿ, ਸਮਂ ਉਦ੍ਧਰਤਿ, ਸਮਂ ਸਬ੍ਬਾવਨ੍ਤੇਹਿ ਪਾਦਤਲੇਹਿ ਭੂਮਿਂ ਫੁਸਤਿ।

    201. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno daḷhasamādāno ahosi kusalesu dhammesu, avatthitasamādāno kāyasucarite vacīsucarite manosucarite dānasaṃvibhāge sīlasamādāne uposathupavāse matteyyatāya petteyyatāya sāmaññatāya brahmaññatāya kule jeṭṭhāpacāyitāya aññataraññataresu ca adhikusalesu dhammesu . So tassa kammassa kaṭattā upacitattā ussannattā vipulattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati. So tattha aññe deve dasahi ṭhānehi adhiggaṇhāti dibbena āyunā dibbena vaṇṇena dibbena sukhena dibbena yasena dibbena ādhipateyyena dibbehi rūpehi dibbehi saddehi dibbehi gandhehi dibbehi rasehi dibbehi phoṭṭhabbehi. So tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Suppatiṭṭhitapādo hoti. Samaṃ pādaṃ bhūmiyaṃ nikkhipati, samaṃ uddharati, samaṃ sabbāvantehi pādatalehi bhūmiṃ phusati.

    ੨੦੨. ‘‘ਸੋ ਤੇਨ ਲਕ੍ਖਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸਚੇ ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ, ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ ਧਮ੍ਮਿਕੋ ਧਮ੍ਮਰਾਜਾ ਚਾਤੁਰਨ੍ਤੋ વਿਜਿਤਾવੀ ਜਨਪਦਤ੍ਥਾવਰਿਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਸਤ੍ਤਰਤਨਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਤਸ੍ਸਿਮਾਨਿ ਸਤ੍ਤ ਰਤਨਾਨਿ ਭવਨ੍ਤਿ; ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ, ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ ਹਤ੍ਥਿਰਤਨਂ ਅਸ੍ਸਰਤਨਂ ਮਣਿਰਤਨਂ ਇਤ੍ਥਿਰਤਨਂ ਗਹਪਤਿਰਤਨਂ ਪਰਿਣਾਯਕਰਤਨਮੇવ ਸਤ੍ਤਮਂ। ਪਰੋਸਹਸ੍ਸਂ ਖੋ ਪਨਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤਾ ਭવਨ੍ਤਿ ਸੂਰਾ વੀਰਙ੍ਗਰੂਪਾ ਪਰਸੇਨਪ੍ਪਮਦ੍ਦਨਾ। ਸੋ ਇਮਂ ਪਥવਿਂ ਸਾਗਰਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਅਖਿਲਮਨਿਮਿਤ੍ਤਮਕਣ੍ਟਕਂ ਇਦ੍ਧਂ ਫੀਤਂ ਖੇਮਂ ਸਿવਂ ਨਿਰਬ੍ਬੁਦਂ ਅਦਣ੍ਡੇਨ ਅਸਤ੍ਥੇਨ ਧਮ੍ਮੇਨ ਅਭਿવਿਜਿਯ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ । ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਅਕ੍ਖਮ੍ਭਿਯੋ 13 ਹੋਤਿ ਕੇਨਚਿ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੇਨ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੇਨ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤੇਨ। ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ। ‘‘ਸਚੇ ਖੋ ਪਨ ਅਗਾਰਸ੍ਮਾ ਅਨਗਾਰਿਯਂ ਪਬ੍ਬਜਤਿ, ਅਰਹਂ ਹੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਲੋਕੇ વਿવਟ੍ਟਚ੍ਛਦੋ। ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਅਕ੍ਖਮ੍ਭਿਯੋ ਹੋਤਿ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇਹਿ વਾ ਬਾਹਿਰੇਹਿ વਾ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੇਹਿ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤੇਹਿ ਰਾਗੇਨ વਾ ਦੋਸੇਨ વਾ ਮੋਹੇਨ વਾ ਸਮਣੇਨ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਨ વਾ ਦੇવੇਨ વਾ ਮਾਰੇਨ વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨਾ વਾ ਕੇਨਚਿ વਾ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ। ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ’’। ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਭਗવਾ ਅવੋਚ।

    202. ‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato. Tassimāni satta ratanāni bhavanti; seyyathidaṃ, cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthiratanaṃ gahapatiratanaṃ pariṇāyakaratanameva sattamaṃ. Parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. So imaṃ pathaviṃ sāgarapariyantaṃ akhilamanimittamakaṇṭakaṃ iddhaṃ phītaṃ khemaṃ sivaṃ nirabbudaṃ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasati . Rājā samāno kiṃ labhati? Akkhambhiyo 14 hoti kenaci manussabhūtena paccatthikena paccāmittena. Rājā samāno idaṃ labhati. ‘‘Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado. Buddho samāno kiṃ labhati? Akkhambhiyo hoti abbhantarehi vā bāhirehi vā paccatthikehi paccāmittehi rāgena vā dosena vā mohena vā samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    ੨੦੩. ਤਤ੍ਥੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    203. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘ਸਚ੍ਚੇ ਚ ਧਮ੍ਮੇ ਚ ਦਮੇ ਚ ਸਂਯਮੇ,

    ‘‘Sacce ca dhamme ca dame ca saṃyame,

    ਸੋਚੇਯ੍ਯਸੀਲਾਲਯੁਪੋਸਥੇਸੁ ਚ।

    Soceyyasīlālayuposathesu ca;

    ਦਾਨੇ ਅਹਿਂਸਾਯ ਅਸਾਹਸੇ ਰਤੋ,

    Dāne ahiṃsāya asāhase rato,

    ਦਲ਼੍ਹਂ ਸਮਾਦਾਯ ਸਮਤ੍ਤਮਾਚਰਿ 15

    Daḷhaṃ samādāya samattamācari 16.

    ‘‘ਸੋ ਤੇਨ ਕਮ੍ਮੇਨ ਦਿવਂ ਸਮਕ੍ਕਮਿ 17,

    ‘‘So tena kammena divaṃ samakkami 18,

    ਸੁਖਞ੍ਚ ਖਿਡ੍ਡਾਰਤਿਯੋ ਚ ਅਨ੍વਭਿ 19

    Sukhañca khiḍḍāratiyo ca anvabhi 20;

    ਤਤੋ ਚવਿਤ੍વਾ ਪੁਨਰਾਗਤੋ ਇਧ,

    Tato cavitvā punarāgato idha,

    ਸਮੇਹਿ ਪਾਦੇਹਿ ਫੁਸੀ વਸੁਨ੍ਧਰਂ॥

    Samehi pādehi phusī vasundharaṃ.

    ‘‘ਬ੍ਯਾਕਂਸੁ વੇਯ੍ਯਞ੍ਜਨਿਕਾ ਸਮਾਗਤਾ,

    ‘‘Byākaṃsu veyyañjanikā samāgatā,

    ਸਮਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਨ ਹੋਤਿ ਖਮ੍ਭਨਾ।

    Samappatiṭṭhassa na hoti khambhanā;

    ਗਿਹਿਸ੍ਸ વਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤਸ੍ਸ વਾ ਪੁਨ 21,

    Gihissa vā pabbajitassa vā puna 22,

    ਤਂ ਲਕ੍ਖਣਂ ਭવਤਿ ਤਦਤ੍ਥਜੋਤਕਂ॥

    Taṃ lakkhaṇaṃ bhavati tadatthajotakaṃ.

    ‘‘ਅਕ੍ਖਮ੍ਭਿਯੋ ਹੋਤਿ ਅਗਾਰਮਾવਸਂ,

    ‘‘Akkhambhiyo hoti agāramāvasaṃ,

    ਪਰਾਭਿਭੂ ਸਤ੍ਤੁਭਿ ਨਪ੍ਪਮਦ੍ਦਨੋ।

    Parābhibhū sattubhi nappamaddano;

    ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੇਨਿਧ ਹੋਤਿ ਕੇਨਚਿ,

    Manussabhūtenidha hoti kenaci,

    ਅਕ੍ਖਮ੍ਭਿਯੋ ਤਸ੍ਸ ਫਲੇਨ ਕਮ੍ਮੁਨੋ॥

    Akkhambhiyo tassa phalena kammuno.

    ‘‘ਸਚੇ ਚ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਮੁਪੇਤਿ ਤਾਦਿਸੋ,

    ‘‘Sace ca pabbajjamupeti tādiso,

    ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਛਨ੍ਦਾਭਿਰਤੋ વਿਚਕ੍ਖਣੋ।

    Nekkhammachandābhirato vicakkhaṇo;

    ਅਗ੍ਗੋ ਨ ਸੋ ਗਚ੍ਛਤਿ ਜਾਤੁ ਖਮ੍ਭਨਂ,

    Aggo na so gacchati jātu khambhanaṃ,

    ਨਰੁਤ੍ਤਮੋ ਏਸ ਹਿ ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਤਾ’’ਤਿ॥

    Naruttamo esa hi tassa dhammatā’’ti.

    (੨) ਪਾਦਤਲਚਕ੍ਕਲਕ੍ਖਣਂ

    (2) Pādatalacakkalakkhaṇaṃ

    ੨੦੪. ‘‘ਯਮ੍ਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਰਿਮਂ ਜਾਤਿਂ ਪੁਰਿਮਂ ਭવਂ ਪੁਰਿਮਂ ਨਿਕੇਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਸਮਾਨੋ ਬਹੁਜਨਸ੍ਸ ਸੁਖਾવਹੋ ਅਹੋਸਿ, ਉਬ੍ਬੇਗਉਤ੍ਤਾਸਭਯਂ ਅਪਨੁਦਿਤਾ, ਧਮ੍ਮਿਕਞ੍ਚ ਰਕ੍ਖਾવਰਣਗੁਤ੍ਤਿਂ ਸਂવਿਧਾਤਾ, ਸਪਰਿવਾਰਞ੍ਚ ਦਾਨਂ ਅਦਾਸਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਟਤ੍ਤਾ ਉਪਚਿਤਤ੍ਤਾ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਤ੍ਤਾ વਿਪੁਲਤ੍ਤਾ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਸੁਗਤਿਂ ਸਗ੍ਗਂ ਲੋਕਂ ਉਪਪਜ੍ਜਤਿ…ਪੇ॰… ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਆਗਤੋ ਸਮਾਨੋ ਇਮਂ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਂ ਪਟਿਲਭਤਿ। ਹੇਟ੍ਠਾਪਾਦਤਲੇਸੁ ਚਕ੍ਕਾਨਿ ਜਾਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਸਹਸ੍ਸਾਰਾਨਿ ਸਨੇਮਿਕਾਨਿ ਸਨਾਭਿਕਾਨਿ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਪਰਿਪੂਰਾਨਿ ਸੁવਿਭਤ੍ਤਨ੍ਤਰਾਨਿ।

    204. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno bahujanassa sukhāvaho ahosi, ubbegauttāsabhayaṃ apanuditā, dhammikañca rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidhātā, saparivārañca dānaṃ adāsi. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā ussannattā vipulattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Heṭṭhāpādatalesu cakkāni jātāni honti sahassārāni sanemikāni sanābhikāni sabbākāraparipūrāni suvibhattantarāni.

    ‘‘ਸੋ ਤੇਨ ਲਕ੍ਖਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸਚੇ ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ, ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ…ਪੇ॰… ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਮਹਾਪਰਿવਾਰੋ ਹੋਤਿ; ਮਹਾਸ੍ਸ ਹੋਨ੍ਤਿ ਪਰਿવਾਰਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗਹਪਤਿਕਾ ਨੇਗਮਜਾਨਪਦਾ ਗਣਕਮਹਾਮਤ੍ਤਾ ਅਨੀਕਟ੍ਠਾ ਦੋવਾਰਿਕਾ ਅਮਚ੍ਚਾ ਪਾਰਿਸਜ੍ਜਾ ਰਾਜਾਨੋ ਭੋਗਿਯਾ ਕੁਮਾਰਾ। ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ। ਸਚੇ ਖੋ ਪਨ ਅਗਾਰਸ੍ਮਾ ਅਨਗਾਰਿਯਂ ਪਬ੍ਬਜਤਿ, ਅਰਹਂ ਹੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਲੋਕੇ વਿવਟ੍ਟਚ੍ਛਦੋ। ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਮਹਾਪਰਿવਾਰੋ ਹੋਤਿ; ਮਹਾਸ੍ਸ ਹੋਨ੍ਤਿ ਪਰਿવਾਰਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯੋ ਉਪਾਸਕਾ ਉਪਾਸਿਕਾਯੋ ਦੇવਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਅਸੁਰਾ ਨਾਗਾ ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾ। ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ’’। ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਭਗવਾ ਅવੋਚ।

    ‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Mahāparivāro hoti; mahāssa honti parivārā brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati. Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado. Buddho samāno kiṃ labhati? Mahāparivāro hoti; mahāssa honti parivārā bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    ੨੦੫. ਤਤ੍ਥੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    205. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘ਪੁਰੇ ਪੁਰਤ੍ਥਾ ਪੁਰਿਮਾਸੁ ਜਾਤਿਸੁ,

    ‘‘Pure puratthā purimāsu jātisu,

    ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਬਹੁਨਂ ਸੁਖਾવਹੋ।

    Manussabhūto bahunaṃ sukhāvaho;

    ਉਬ੍ਭੇਗਉਤ੍ਤਾਸਭਯਾਪਨੂਦਨੋ,

    Ubbhegauttāsabhayāpanūdano,

    ਗੁਤ੍ਤੀਸੁ ਰਕ੍ਖਾવਰਣੇਸੁ ਉਸ੍ਸੁਕੋ॥

    Guttīsu rakkhāvaraṇesu ussuko.

    ‘‘ਸੋ ਤੇਨ ਕਮ੍ਮੇਨ ਦਿવਂ ਸਮਕ੍ਕਮਿ,

    ‘‘So tena kammena divaṃ samakkami,

    ਸੁਖਞ੍ਚ ਖਿਡ੍ਡਾਰਤਿਯੋ ਚ ਅਨ੍વਭਿ।

    Sukhañca khiḍḍāratiyo ca anvabhi;

    ਤਤੋ ਚવਿਤ੍વਾ ਪੁਨਰਾਗਤੋ ਇਧ,

    Tato cavitvā punarāgato idha,

    ਚਕ੍ਕਾਨਿ ਪਾਦੇਸੁ ਦੁવੇਸੁ વਿਨ੍ਦਤਿ॥

    Cakkāni pādesu duvesu vindati.

    ‘‘ਸਮਨ੍ਤਨੇਮੀਨਿ ਸਹਸ੍ਸਰਾਨਿ ਚ,

    ‘‘Samantanemīni sahassarāni ca,

    ਬ੍ਯਾਕਂਸੁ વੇਯ੍ਯਞ੍ਜਨਿਕਾ ਸਮਾਗਤਾ।

    Byākaṃsu veyyañjanikā samāgatā;

    ਦਿਸ੍વਾ ਕੁਮਾਰਂ ਸਤਪੁਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣਂ,

    Disvā kumāraṃ satapuññalakkhaṇaṃ,

    ਪਰਿવਾਰવਾ ਹੇਸ੍ਸਤਿ ਸਤ੍ਤੁਮਦ੍ਦਨੋ॥

    Parivāravā hessati sattumaddano.

    ਤਥਾ ਹੀ ਚਕ੍ਕਾਨਿ ਸਮਨ੍ਤਨੇਮਿਨਿ,

    Tathā hī cakkāni samantanemini,

    ਸਚੇ ਨ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਮੁਪੇਤਿ ਤਾਦਿਸੋ।

    Sace na pabbajjamupeti tādiso;

    વਤ੍ਤੇਤਿ ਚਕ੍ਕਂ ਪਥવਿਂ ਪਸਾਸਤਿ,

    Vatteti cakkaṃ pathaviṃ pasāsati,

    ਤਸ੍ਸਾਨੁਯਨ੍ਤਾਧ 23 ਭવਨ੍ਤਿ ਖਤ੍ਤਿਯਾ॥

    Tassānuyantādha 24 bhavanti khattiyā.

    ‘‘ਮਹਾਯਸਂ ਸਂਪਰਿવਾਰਯਨ੍ਤਿ ਨਂ,

    ‘‘Mahāyasaṃ saṃparivārayanti naṃ,

    ਸਚੇ ਚ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਮੁਪੇਤਿ ਤਾਦਿਸੋ।

    Sace ca pabbajjamupeti tādiso;

    ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਛਨ੍ਦਾਭਿਰਤੋ વਿਚਕ੍ਖਣੋ,

    Nekkhammachandābhirato vicakkhaṇo,

    ਦੇવਾਮਨੁਸ੍ਸਾਸੁਰਸਕ੍ਕਰਕ੍ਖਸਾ 25

    Devāmanussāsurasakkarakkhasā 26.

    ‘‘ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਨਾਗਾ વਿਹਗਾ ਚਤੁਪ੍ਪਦਾ,

    ‘‘Gandhabbanāgā vihagā catuppadā,

    ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਪੂਜਿਤਂ।

    Anuttaraṃ devamanussapūjitaṃ;

    ਮਹਾਯਸਂ ਸਂਪਰਿવਾਰਯਨ੍ਤਿ ਨ’’ਨ੍ਤਿ॥

    Mahāyasaṃ saṃparivārayanti na’’nti.

    (੩-੫) ਆਯਤਪਣ੍ਹਿਤਾਦਿਤਿਲਕ੍ਖਣਂ

    (3-5) Āyatapaṇhitāditilakkhaṇaṃ

    ੨੦੬. ‘‘ਯਮ੍ਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਰਿਮਂ ਜਾਤਿਂ ਪੁਰਿਮਂ ਭવਂ ਪੁਰਿਮਂ ਨਿਕੇਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਸਮਾਨੋ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਂ ਪਹਾਯ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾ ਪਟਿવਿਰਤੋ ਅਹੋਸਿ ਨਿਹਿਤਦਣ੍ਡੋ ਨਿਹਿਤਸਤ੍ਥੋ ਲਜ੍ਜੀ ਦਯਾਪਨ੍ਨੋ, ਸਬ੍ਬਪਾਣਭੂਤਹਿਤਾਨੁਕਮ੍ਪੀ વਿਹਾਸਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਟਤ੍ਤਾ ਉਪਚਿਤਤ੍ਤਾ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਤ੍ਤਾ વਿਪੁਲਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਆਗਤੋ ਸਮਾਨੋ ਇਮਾਨਿ ਤੀਣਿ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਪਟਿਲਭਤਿ। ਆਯਤਪਣ੍ਹਿ ਚ ਹੋਤਿ, ਦੀਘਙ੍ਗੁਲਿ ਚ ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਜੁਗਤ੍ਤੋ ਚ।

    206. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno pāṇātipātaṃ pahāya pāṇātipātā paṭivirato ahosi nihitadaṇḍo nihitasattho lajjī dayāpanno, sabbapāṇabhūtahitānukampī vihāsi. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā ussannattā vipulattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni tīṇi mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Āyatapaṇhi ca hoti, dīghaṅguli ca brahmujugatto ca.

    ‘‘ਸੋ ਤੇਹਿ ਲਕ੍ਖਣੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸਚੇ ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ, ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ…ਪੇ॰… ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਦੀਘਾਯੁਕੋ ਹੋਤਿ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕੋ, ਦੀਘਮਾਯੁਂ ਪਾਲੇਤਿ, ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਹੋਤਿ ਅਨ੍ਤਰਾ ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪੇਤੁਂ ਕੇਨਚਿ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੇਨ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੇਨ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤੇਨ । ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ… ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਦੀਘਾਯੁਕੋ ਹੋਤਿ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕੋ, ਦੀਘਮਾਯੁਂ ਪਾਲੇਤਿ, ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਹੋਤਿ ਅਨ੍ਤਰਾ ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪੇਤੁਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੇਹਿ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤੇਹਿ ਸਮਣੇਨ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਨ વਾ ਦੇવੇਨ વਾ ਮਾਰੇਨ વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨਾ વਾ ਕੇਨਚਿ વਾ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ। ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ’’। ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਭਗવਾ ਅવੋਚ।

    ‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Dīghāyuko hoti ciraṭṭhitiko, dīghamāyuṃ pāleti, na sakkā hoti antarā jīvitā voropetuṃ kenaci manussabhūtena paccatthikena paccāmittena . Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Dīghāyuko hoti ciraṭṭhitiko, dīghamāyuṃ pāleti, na sakkā hoti antarā jīvitā voropetuṃ paccatthikehi paccāmittehi samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    ੨੦੭. ਤਤ੍ਥੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    207. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘ਮਾਰਣવਧਭਯਤ੍ਤਨੋ 27 વਿਦਿਤ੍વਾ,

    ‘‘Māraṇavadhabhayattano 28 viditvā,

    ਪਟਿવਿਰਤੋ ਪਰਂ ਮਾਰਣਾਯਹੋਸਿ।

    Paṭivirato paraṃ māraṇāyahosi;

    ਤੇਨ ਸੁਚਰਿਤੇਨ ਸਗ੍ਗਮਗਮਾ 29,

    Tena sucaritena saggamagamā 30,

    ਸੁਕਤਫਲવਿਪਾਕਮਨੁਭੋਸਿ॥

    Sukataphalavipākamanubhosi.

    ‘‘ਚવਿਯ ਪੁਨਰਿਧਾਗਤੋ ਸਮਾਨੋ,

    ‘‘Caviya punaridhāgato samāno,

    ਪਟਿਲਭਤਿ ਇਧ ਤੀਣਿ ਲਕ੍ਖਣਾਨਿ।

    Paṭilabhati idha tīṇi lakkhaṇāni;

    ਭવਤਿ વਿਪੁਲਦੀਘਪਾਸਣ੍ਹਿਕੋ,

    Bhavati vipuladīghapāsaṇhiko,

    ਬ੍ਰਹ੍ਮਾવ ਸੁਜੁ ਸੁਭੋ ਸੁਜਾਤਗਤ੍ਤੋ॥

    Brahmāva suju subho sujātagatto.

    ‘‘ਸੁਭੁਜੋ ਸੁਸੁ ਸੁਸਣ੍ਠਿਤੋ ਸੁਜਾਤੋ,

    ‘‘Subhujo susu susaṇṭhito sujāto,

    ਮੁਦੁਤਲੁਨਙ੍ਗੁਲਿਯਸ੍ਸ ਹੋਨ੍ਤਿ।

    Mudutalunaṅguliyassa honti;

    ਦੀਘਾ ਤੀਭਿ ਪੁਰਿਸવਰਗ੍ਗਲਕ੍ਖਣੇਹਿ,

    Dīghā tībhi purisavaraggalakkhaṇehi,

    ਚਿਰਯਪਨਾਯ 31 ਕੁਮਾਰਮਾਦਿਸਨ੍ਤਿ॥

    Cirayapanāya 32 kumāramādisanti.

    ‘‘ਭવਤਿ ਯਦਿ ਗਿਹੀ ਚਿਰਂ ਯਪੇਤਿ,

    ‘‘Bhavati yadi gihī ciraṃ yapeti,

    ਚਿਰਤਰਂ ਪਬ੍ਬਜਤਿ ਯਦਿ ਤਤੋ ਹਿ।

    Cirataraṃ pabbajati yadi tato hi;

    ਯਾਪਯਤਿ ਚ વਸਿਦ੍ਧਿਭਾવਨਾਯ,

    Yāpayati ca vasiddhibhāvanāya,

    ਇਤਿ ਦੀਘਾਯੁਕਤਾਯ ਤਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ॥

    Iti dīghāyukatāya taṃ nimitta’’nti.

    (੬) ਸਤ੍ਤੁਸ੍ਸਦਤਾਲਕ੍ਖਣਂ

    (6) Sattussadatālakkhaṇaṃ

    ੨੦੮. ‘‘ਯਮ੍ਪਿ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਰਿਮਂ ਜਾਤਿਂ ਪੁਰਿਮਂ ਭવਂ ਪੁਰਿਮਂ ਨਿਕੇਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਸਮਾਨੋ ਦਾਤਾ ਅਹੋਸਿ ਪਣੀਤਾਨਂ ਰਸਿਤਾਨਂ ਖਾਦਨੀਯਾਨਂ ਭੋਜਨੀਯਾਨਂ ਸਾਯਨੀਯਾਨਂ ਲੇਹਨੀਯਾਨਂ ਪਾਨਾਨਂ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਟਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਆਗਤੋ ਸਮਾਨੋ ਇਮਂ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਂ ਪਟਿਲਭਤਿ, ਸਤ੍ਤੁਸ੍ਸਦੋ ਹੋਤਿ, ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਸ੍ਸਦਾ ਹੋਨ੍ਤਿ; ਉਭੋਸੁ ਹਤ੍ਥੇਸੁ ਉਸ੍ਸਦਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਉਭੋਸੁ ਪਾਦੇਸੁ ਉਸ੍ਸਦਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਉਭੋਸੁ ਅਂਸਕੂਟੇਸੁ ਉਸ੍ਸਦਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਖਨ੍ਧੇ ਉਸ੍ਸਦੋ ਹੋਤਿ।

    208. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno dātā ahosi paṇītānaṃ rasitānaṃ khādanīyānaṃ bhojanīyānaṃ sāyanīyānaṃ lehanīyānaṃ pānānaṃ. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati, sattussado hoti, sattassa ussadā honti; ubhosu hatthesu ussadā honti, ubhosu pādesu ussadā honti, ubhosu aṃsakūṭesu ussadā honti, khandhe ussado hoti.

    ‘‘ਸੋ ਤੇਨ ਲਕ੍ਖਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸਚੇ ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ, ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ…ਪੇ॰… ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਲਾਭੀ ਹੋਤਿ ਪਣੀਤਾਨਂ ਰਸਿਤਾਨਂ ਖਾਦਨੀਯਾਨਂ ਭੋਜਨੀਯਾਨਂ ਸਾਯਨੀਯਾਨਂ ਲੇਹਨੀਯਾਨਂ ਪਾਨਾਨਂ। ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ… ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਲਾਭੀ ਹੋਤਿ ਪਣੀਤਾਨਂ ਰਸਿਤਾਨਂ ਖਾਦਨੀਯਾਨਂ ਭੋਜਨੀਯਾਨਂ ਸਾਯਨੀਯਾਨਂ ਲੇਹਨੀਯਾਨਂ ਪਾਨਾਨਂ। ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ’’। ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਭਗવਾ ਅવੋਚ।

    ‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Lābhī hoti paṇītānaṃ rasitānaṃ khādanīyānaṃ bhojanīyānaṃ sāyanīyānaṃ lehanīyānaṃ pānānaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Lābhī hoti paṇītānaṃ rasitānaṃ khādanīyānaṃ bhojanīyānaṃ sāyanīyānaṃ lehanīyānaṃ pānānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    ੨੦੯. ਤਤ੍ਥੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    209. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘ਖਜ੍ਜਭੋਜ੍ਜਮਥ ਲੇਯ੍ਯ ਸਾਯਿਯਂ,

    ‘‘Khajjabhojjamatha leyya sāyiyaṃ,

    ਉਤ੍ਤਮਗ੍ਗਰਸਦਾਯਕੋ ਅਹੁ।

    Uttamaggarasadāyako ahu;

    ਤੇਨ ਸੋ ਸੁਚਰਿਤੇਨ ਕਮ੍ਮੁਨਾ,

    Tena so sucaritena kammunā,

    ਨਨ੍ਦਨੇ ਚਿਰਮਭਿਪ੍ਪਮੋਦਤਿ॥

    Nandane ciramabhippamodati.

    ‘‘ਸਤ੍ਤ ਚੁਸ੍ਸਦੇ ਇਧਾਧਿਗਚ੍ਛਤਿ,

    ‘‘Satta cussade idhādhigacchati,

    ਹਤ੍ਥਪਾਦਮੁਦੁਤਞ੍ਚ વਿਨ੍ਦਤਿ।

    Hatthapādamudutañca vindati;

    ਆਹੁ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਨਿਮਿਤ੍ਤਕੋવਿਦਾ,

    Āhu byañjananimittakovidā,

    ਖਜ੍ਜਭੋਜ੍ਜਰਸਲਾਭਿਤਾਯ ਨਂ॥

    Khajjabhojjarasalābhitāya naṃ.

    ‘‘ਯਂ ਗਿਹਿਸ੍ਸਪਿ 33 ਤਦਤ੍ਥਜੋਤਕਂ,

    ‘‘Yaṃ gihissapi 34 tadatthajotakaṃ,

    ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਮ੍ਪਿ ਚ ਤਦਾਧਿਗਚ੍ਛਤਿ।

    Pabbajjampi ca tadādhigacchati;

    ਖਜ੍ਜਭੋਜ੍ਜਰਸਲਾਭਿਰੁਤ੍ਤਮਂ,

    Khajjabhojjarasalābhiruttamaṃ,

    ਆਹੁ ਸਬ੍ਬਗਿਹਿਬਨ੍ਧਨਚ੍ਛਿਦ’’ਨ੍ਤਿ॥

    Āhu sabbagihibandhanacchida’’nti.

    (੭-੮) ਕਰਚਰਣਮੁਦੁਜਾਲਤਾਲਕ੍ਖਣਾਨਿ

    (7-8) Karacaraṇamudujālatālakkhaṇāni

    ੨੧੦. ‘‘ਯਮ੍ਪਿ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਰਿਮਂ ਜਾਤਿਂ ਪੁਰਿਮਂ ਭવਂ ਪੁਰਿਮਂ ਨਿਕੇਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਸਮਾਨੋ ਚਤੂਹਿ ਸਙ੍ਗਹવਤ੍ਥੂਹਿ ਜਨਂ ਸਙ੍ਗਾਹਕੋ ਅਹੋਸਿ – ਦਾਨੇਨ ਪੇਯ੍ਯવਜ੍ਜੇਨ 35 ਅਤ੍ਥਚਰਿਯਾਯ ਸਮਾਨਤ੍ਤਤਾਯ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਟਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਆਗਤੋ ਸਮਾਨੋ ਇਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਪਟਿਲਭਤਿ। ਮੁਦੁਤਲੁਨਹਤ੍ਥਪਾਦੋ ਚ ਹੋਤਿ ਜਾਲਹਤ੍ਥਪਾਦੋ ਚ।

    210. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno catūhi saṅgahavatthūhi janaṃ saṅgāhako ahosi – dānena peyyavajjena 36 atthacariyāya samānattatāya. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Mudutalunahatthapādo ca hoti jālahatthapādo ca.

    ‘‘ਸੋ ਤੇਹਿ ਲਕ੍ਖਣੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸਚੇ ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ, ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ…ਪੇ॰… ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਸੁਸਙ੍ਗਹਿਤਪਰਿਜਨੋ ਹੋਤਿ, ਸੁਸਙ੍ਗਹਿਤਾਸ੍ਸ ਹੋਨ੍ਤਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗਹਪਤਿਕਾ ਨੇਗਮਜਾਨਪਦਾ ਗਣਕਮਹਾਮਤ੍ਤਾ ਅਨੀਕਟ੍ਠਾ ਦੋવਾਰਿਕਾ ਅਮਚ੍ਚਾ ਪਾਰਿਸਜ੍ਜਾ ਰਾਜਾਨੋ ਭੋਗਿਯਾ ਕੁਮਾਰਾ। ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ… ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਸੁਸਙ੍ਗਹਿਤਪਰਿਜਨੋ ਹੋਤਿ, ਸੁਸਙ੍ਗਹਿਤਾਸ੍ਸ ਹੋਨ੍ਤਿ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯੋ ਉਪਾਸਕਾ ਉਪਾਸਿਕਾਯੋ ਦੇવਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਅਸੁਰਾ ਨਾਗਾ ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾ। ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ’’। ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਭਗવਾ ਅવੋਚ।

    ‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Susaṅgahitaparijano hoti, susaṅgahitāssa honti brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Susaṅgahitaparijano hoti, susaṅgahitāssa honti bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    ੨੧੧. ਤਤ੍ਥੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    211. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘ਦਾਨਮ੍ਪਿ ਚਤ੍ਥਚਰਿਯਤਞ੍ਚ 37,

    ‘‘Dānampi catthacariyatañca 38,

    ਪਿਯવਾਦਿਤਞ੍ਚ ਸਮਾਨਤ੍ਤਤਞ੍ਚ 39

    Piyavāditañca samānattatañca 40;

    ਕਰਿਯਚਰਿਯਸੁਸਙ੍ਗਹਂ ਬਹੂਨਂ,

    Kariyacariyasusaṅgahaṃ bahūnaṃ,

    ਅਨવਮਤੇਨ ਗੁਣੇਨ ਯਾਤਿ ਸਗ੍ਗਂ॥

    Anavamatena guṇena yāti saggaṃ.

    ‘‘ਚવਿਯ ਪੁਨਰਿਧਾਗਤੋ ਸਮਾਨੋ,

    ‘‘Caviya punaridhāgato samāno,

    ਕਰਚਰਣਮੁਦੁਤਞ੍ਚ ਜਾਲਿਨੋ ਚ।

    Karacaraṇamudutañca jālino ca;

    ਅਤਿਰੁਚਿਰਸੁવਗ੍ਗੁਦਸ੍ਸਨੇਯ੍ਯਂ,

    Atirucirasuvaggudassaneyyaṃ,

    ਪਟਿਲਭਤਿ ਦਹਰੋ ਸੁਸੁ ਕੁਮਾਰੋ॥

    Paṭilabhati daharo susu kumāro.

    ‘‘ਭવਤਿ ਪਰਿਜਨਸ੍ਸવੋ વਿਧੇਯ੍ਯੋ,

    ‘‘Bhavati parijanassavo vidheyyo,

    ਮਹਿਮਂ ਆવਸਿਤੋ ਸੁਸਙ੍ਗਹਿਤੋ।

    Mahimaṃ āvasito susaṅgahito;

    ਪਿਯવਦੂ ਹਿਤਸੁਖਤਂ ਜਿਗੀਸਮਾਨੋ 41,

    Piyavadū hitasukhataṃ jigīsamāno 42,

    ਅਭਿਰੁਚਿਤਾਨਿ ਗੁਣਾਨਿ ਆਚਰਤਿ॥

    Abhirucitāni guṇāni ācarati.

    ‘‘ਯਦਿ ਚ ਜਹਤਿ ਸਬ੍ਬਕਾਮਭੋਗਂ,

    ‘‘Yadi ca jahati sabbakāmabhogaṃ,

    ਕਥਯਤਿ ਧਮ੍ਮਕਥਂ ਜਿਨੋ ਜਨਸ੍ਸ।

    Kathayati dhammakathaṃ jino janassa;

    વਚਨਪਟਿਕਰਸ੍ਸਾਭਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨਾ ,

    Vacanapaṭikarassābhippasannā ,

    ਸੁਤ੍વਾਨ ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਮਾਚਰਨ੍ਤੀ’’ਤਿ॥

    Sutvāna dhammānudhammamācarantī’’ti.

    (੯-੧੦) ਉਸ੍ਸਙ੍ਖਪਾਦਉਦ੍ਧਗ੍ਗਲੋਮਤਾਲਕ੍ਖਣਾਨਿ

    (9-10) Ussaṅkhapādauddhaggalomatālakkhaṇāni

    ੨੧੨. ‘‘ਯਮ੍ਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਰਿਮਂ ਜਾਤਿਂ ਪੁਰਿਮਂ ਭવਂ ਪੁਰਿਮਂ ਨਿਕੇਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਸਮਾਨੋ 43 ਅਤ੍ਥੂਪਸਂਹਿਤਂ ਧਮ੍ਮੂਪਸਂਹਿਤਂ વਾਚਂ ਭਾਸਿਤਾ ਅਹੋਸਿ, ਬਹੁਜਨਂ ਨਿਦਂਸੇਸਿ, ਪਾਣੀਨਂ ਹਿਤਸੁਖਾવਹੋ ਧਮ੍ਮਯਾਗੀ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਟਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਆਗਤੋ ਸਮਾਨੋ ਇਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਪਟਿਲਭਤਿ। ਉਸ੍ਸਙ੍ਖਪਾਦੋ ਚ ਹੋਤਿ, ਉਦ੍ਧਗ੍ਗਲੋਮੋ ਚ।

    212. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno 44 atthūpasaṃhitaṃ dhammūpasaṃhitaṃ vācaṃ bhāsitā ahosi, bahujanaṃ nidaṃsesi, pāṇīnaṃ hitasukhāvaho dhammayāgī. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Ussaṅkhapādo ca hoti, uddhaggalomo ca.

    ‘‘ਸੋ ਤੇਹਿ ਲਕ੍ਖਣੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਸਚੇ ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ, ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ…ਪੇ॰… ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਅਗ੍ਗੋ ਚ ਹੋਤਿ ਸੇਟ੍ਠੋ ਚ ਪਾਮੋਕ੍ਖੋ ਚ ਉਤ੍ਤਮੋ ਚ ਪવਰੋ ਚ ਕਾਮਭੋਗੀਨਂ। ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ… ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਅਗ੍ਗੋ ਚ ਹੋਤਿ ਸੇਟ੍ਠੋ ਚ ਪਾਮੋਕ੍ਖੋ ਚ ਉਤ੍ਤਮੋ ਚ ਪવਰੋ ਚ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ। ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ’’। ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਭਗવਾ ਅવੋਚ।

    ‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato, sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Aggo ca hoti seṭṭho ca pāmokkho ca uttamo ca pavaro ca kāmabhogīnaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Aggo ca hoti seṭṭho ca pāmokkho ca uttamo ca pavaro ca sabbasattānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    ੨੧੩. ਤਤ੍ਥੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    213. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘ਅਤ੍ਥਧਮ੍ਮਸਹਿਤਂ 45 ਪੁਰੇ ਗਿਰਂ,

    ‘‘Atthadhammasahitaṃ 46 pure giraṃ,

    ਏਰਯਂ ਬਹੁਜਨਂ ਨਿਦਂਸਯਿ।

    Erayaṃ bahujanaṃ nidaṃsayi;

    ਪਾਣਿਨਂ ਹਿਤਸੁਖਾવਹੋ ਅਹੁ,

    Pāṇinaṃ hitasukhāvaho ahu,

    ਧਮ੍ਮਯਾਗਮਯਜੀ 47 ਅਮਚ੍ਛਰੀ॥

    Dhammayāgamayajī 48 amaccharī.

    ‘‘ਤੇਨ ਸੋ ਸੁਚਰਿਤੇਨ ਕਮ੍ਮੁਨਾ,

    ‘‘Tena so sucaritena kammunā,

    ਸੁਗ੍ਗਤਿਂ વਜਤਿ ਤਤ੍ਥ ਮੋਦਤਿ।

    Suggatiṃ vajati tattha modati;

    ਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਚ ਦੁવੇ ਇਧਾਗਤੋ,

    Lakkhaṇāni ca duve idhāgato,

    ਉਤ੍ਤਮਪ੍ਪਮੁਖਤਾਯ 49 વਿਨ੍ਦਤਿ॥

    Uttamappamukhatāya 50 vindati.

    ‘‘ਉਬ੍ਭਮੁਪ੍ਪਤਿਤਲੋਮવਾ ਸਸੋ,

    ‘‘Ubbhamuppatitalomavā saso,

    ਪਾਦਗਣ੍ਠਿਰਹੁ ਸਾਧੁਸਣ੍ਠਿਤਾ।

    Pādagaṇṭhirahu sādhusaṇṭhitā;

    ਮਂਸਲੋਹਿਤਾਚਿਤਾ ਤਚੋਤ੍ਥਤਾ,

    Maṃsalohitācitā tacotthatā,

    ਉਪਰਿਚਰਣਸੋਭਨਾ 51 ਅਹੁ॥

    Uparicaraṇasobhanā 52 ahu.

    ‘‘ਗੇਹਮਾવਸਤਿ ਚੇ ਤਥਾવਿਧੋ,

    ‘‘Gehamāvasati ce tathāvidho,

    ਅਗ੍ਗਤਂ વਜਤਿ ਕਾਮਭੋਗਿਨਂ।

    Aggataṃ vajati kāmabhoginaṃ;

    ਤੇਨ ਉਤ੍ਤਰਿਤਰੋ ਨ વਿਜ੍ਜਤਿ,

    Tena uttaritaro na vijjati,

    ਜਮ੍ਬੁਦੀਪਮਭਿਭੁਯ੍ਯ ਇਰਿਯਤਿ॥

    Jambudīpamabhibhuyya iriyati.

    ‘‘ਪਬ੍ਬਜਮ੍ਪਿ ਚ ਅਨੋਮਨਿਕ੍ਕਮੋ,

    ‘‘Pabbajampi ca anomanikkamo,

    ਅਗ੍ਗਤਂ વਜਤਿ ਸਬ੍ਬਪਾਣਿਨਂ।

    Aggataṃ vajati sabbapāṇinaṃ;

    ਤੇਨ ਉਤ੍ਤਰਿਤਰੋ ਨ વਿਜ੍ਜਤਿ,

    Tena uttaritaro na vijjati,

    ਸਬ੍ਬਲੋਕਮਭਿਭੁਯ੍ਯ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ॥

    Sabbalokamabhibhuyya viharatī’’ti.

    (੧੧) ਏਣਿਜਙ੍ਘਲਕ੍ਖਣਂ

    (11) Eṇijaṅghalakkhaṇaṃ

    ੨੧੪. ‘‘ਯਮ੍ਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਰਿਮਂ ਜਾਤਿਂ ਪੁਰਿਮਂ ਭવਂ ਪੁਰਿਮਂ ਨਿਕੇਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਸਮਾਨੋ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ વਾਚੇਤਾ ਅਹੋਸਿ ਸਿਪ੍ਪਂ વਾ વਿਜ੍ਜਂ વਾ ਚਰਣਂ વਾ ਕਮ੍ਮਂ વਾ – ‘ਕਿਂ ਤਿਮੇ ਖਿਪ੍ਪਂ વਿਜਾਨੇਯ੍ਯੁਂ, ਖਿਪ੍ਪਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ, ਨ ਚਿਰਂ ਕਿਲਿਸ੍ਸੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਟਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਆਗਤੋ ਸਮਾਨੋ ਇਮਂ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਂ ਪਟਿਲਭਤਿ। ਏਣਿਜਙ੍ਘੋ ਹੋਤਿ।

    214. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno sakkaccaṃ vācetā ahosi sippaṃ vā vijjaṃ vā caraṇaṃ vā kammaṃ vā – ‘kiṃ time khippaṃ vijāneyyuṃ, khippaṃ paṭipajjeyyuṃ, na ciraṃ kilisseyyu’’nti. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Eṇijaṅgho hoti.

    ‘‘ਸੋ ਤੇਨ ਲਕ੍ਖਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸਚੇ ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ, ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ…ਪੇ॰… ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਯਾਨਿ ਤਾਨਿ ਰਾਜਾਰਹਾਨਿ ਰਾਜਙ੍ਗਾਨਿ ਰਾਜੂਪਭੋਗਾਨਿ ਰਾਜਾਨੁਚ੍ਛવਿਕਾਨਿ ਤਾਨਿ ਖਿਪ੍ਪਂ ਪਟਿਲਭਤਿ। ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ… ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਯਾਨਿ ਤਾਨਿ ਸਮਣਾਰਹਾਨਿ ਸਮਣਙ੍ਗਾਨਿ ਸਮਣੂਪਭੋਗਾਨਿ ਸਮਣਾਨੁਚ੍ਛવਿਕਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਖਿਪ੍ਪਂ ਪਟਿਲਭਤਿ। ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ’’। ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਭਗવਾ ਅવੋਚ।

    ‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Yāni tāni rājārahāni rājaṅgāni rājūpabhogāni rājānucchavikāni tāni khippaṃ paṭilabhati. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Yāni tāni samaṇārahāni samaṇaṅgāni samaṇūpabhogāni samaṇānucchavikāni, tāni khippaṃ paṭilabhati. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    ੨੧੫. ਤਤ੍ਥੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    215. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘ਸਿਪ੍ਪੇਸੁ વਿਜ੍ਜਾਚਰਣੇਸੁ ਕਮ੍ਮੇਸੁ 53,

    ‘‘Sippesu vijjācaraṇesu kammesu 54,

    ਕਥਂ વਿਜਾਨੇਯ੍ਯੁਂ 55 ਲਹੁਨ੍ਤਿ ਇਚ੍ਛਤਿ।

    Kathaṃ vijāneyyuṃ 56 lahunti icchati;

    ਯਦੂਪਘਾਤਾਯ ਨ ਹੋਤਿ ਕਸ੍ਸਚਿ,

    Yadūpaghātāya na hoti kassaci,

    વਾਚੇਤਿ ਖਿਪ੍ਪਂ ਨ ਚਿਰਂ ਕਿਲਿਸ੍ਸਤਿ॥

    Vāceti khippaṃ na ciraṃ kilissati.

    ‘‘ਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਕੁਸਲਂ ਸੁਖੁਦ੍ਰਯਂ 57,

    ‘‘Taṃ kammaṃ katvā kusalaṃ sukhudrayaṃ 58,

    ਜਙ੍ਘਾ ਮਨੁਞ੍ਞਾ ਲਭਤੇ ਸੁਸਣ੍ਠਿਤਾ।

    Jaṅghā manuññā labhate susaṇṭhitā;

    વਟ੍ਟਾ ਸੁਜਾਤਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਮੁਗ੍ਗਤਾ,

    Vaṭṭā sujātā anupubbamuggatā,

    ਉਦ੍ਧਗ੍ਗਲੋਮਾ ਸੁਖੁਮਤ੍ਤਚੋਤ੍ਥਤਾ॥

    Uddhaggalomā sukhumattacotthatā.

    ‘‘ਏਣੇਯ੍ਯਜਙ੍ਘੋਤਿ ਤਮਾਹੁ ਪੁਗ੍ਗਲਂ,

    ‘‘Eṇeyyajaṅghoti tamāhu puggalaṃ,

    ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਖਿਪ੍ਪਮਿਧਾਹੁ 59 ਲਕ੍ਖਣਂ।

    Sampattiyā khippamidhāhu 60 lakkhaṇaṃ;

    ਗੇਹਾਨੁਲੋਮਾਨਿ ਯਦਾਭਿਕਙ੍ਖਤਿ,

    Gehānulomāni yadābhikaṅkhati,

    ਅਪਬ੍ਬਜਂ ਖਿਪ੍ਪਮਿਧਾਧਿਗਚ੍ਛਤਿ 61

    Apabbajaṃ khippamidhādhigacchati 62.

    ‘‘ਸਚੇ ਚ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਮੁਪੇਤਿ ਤਾਦਿਸੋ,

    ‘‘Sace ca pabbajjamupeti tādiso,

    ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਛਨ੍ਦਾਭਿਰਤੋ વਿਚਕ੍ਖਣੋ।

    Nekkhammachandābhirato vicakkhaṇo;

    ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਸ੍ਸ ਯਦਾਨੁਲੋਮਿਕਂ,

    Anucchavikassa yadānulomikaṃ,

    ਤਂ વਿਨ੍ਦਤਿ ਖਿਪ੍ਪਮਨੋਮવਿਕ੍ਕਮੋ 63’’ਤਿ॥

    Taṃ vindati khippamanomavikkamo 64’’ti.

    (੧੨) ਸੁਖੁਮਚ੍ਛવਿਲਕ੍ਖਣਂ

    (12) Sukhumacchavilakkhaṇaṃ

    ੨੧੬. ‘‘ਯਮ੍ਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਰਿਮਂ ਜਾਤਿਂ ਪੁਰਿਮਂ ਭવਂ ਪੁਰਿਮਂ ਨਿਕੇਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਸਮਾਨੋ ਸਮਣਂ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ વਾ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਿਤਾ ਅਹੋਸਿ – ‘‘ਕਿਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਕੁਸਲਂ, ਕਿਂ ਅਕੁਸਲਂ, ਕਿਂ ਸਾવਜ੍ਜਂ, ਕਿਂ ਅਨવਜ੍ਜਂ, ਕਿਂ ਸੇવਿਤਬ੍ਬਂ, ਕਿਂ ਨ ਸੇવਿਤਬ੍ਬਂ, ਕਿਂ ਮੇ ਕਰੀਯਮਾਨਂ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਅਹਿਤਾਯ ਦੁਕ੍ਖਾਯ ਅਸ੍ਸ, ਕਿਂ વਾ ਪਨ ਮੇ ਕਰੀਯਮਾਨਂ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਅਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਟਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਆਗਤੋ ਸਮਾਨੋ ਇਮਂ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਂ ਪਟਿਲਭਤਿ। ਸੁਖੁਮਚ੍ਛવਿ ਹੋਤਿ, ਸੁਖੁਮਤ੍ਤਾ ਛવਿਯਾ ਰਜੋਜਲ੍ਲਂ ਕਾਯੇ ਨ ਉਪਲਿਮ੍ਪਤਿ।

    216. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā upasaṅkamitvā paripucchitā ahosi – ‘‘kiṃ, bhante, kusalaṃ, kiṃ akusalaṃ, kiṃ sāvajjaṃ, kiṃ anavajjaṃ, kiṃ sevitabbaṃ, kiṃ na sevitabbaṃ, kiṃ me karīyamānaṃ dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya assa, kiṃ vā pana me karīyamānaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya assā’’ti. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Sukhumacchavi hoti, sukhumattā chaviyā rajojallaṃ kāye na upalimpati.

    ‘‘ਸੋ ਤੇਨ ਲਕ੍ਖਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸਚੇ ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ, ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ…ਪੇ॰… ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਮਹਾਪਞ੍ਞੋ ਹੋਤਿ, ਨਾਸ੍ਸ ਹੋਤਿ ਕੋਚਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਦਿਸੋ વਾ ਸੇਟ੍ਠੋ વਾ ਕਾਮਭੋਗੀਨਂ। ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ… ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਮਹਾਪਞ੍ਞੋ ਹੋਤਿ ਪੁਥੁਪਞ੍ਞੋ ਹਾਸਪਞ੍ਞੋ 65 ਜવਨਪਞ੍ਞੋ ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞੋ ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਪਞ੍ਞੋ, ਨਾਸ੍ਸ ਹੋਤਿ ਕੋਚਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਦਿਸੋ વਾ ਸੇਟ੍ਠੋ વਾ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ। ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ’’। ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਭਗવਾ ਅવੋਚ।

    ‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Mahāpañño hoti, nāssa hoti koci paññāya sadiso vā seṭṭho vā kāmabhogīnaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Mahāpañño hoti puthupañño hāsapañño 66 javanapañño tikkhapañño nibbedhikapañño, nāssa hoti koci paññāya sadiso vā seṭṭho vā sabbasattānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    ੨੧੭. ਤਤ੍ਥੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    217. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘ਪੁਰੇ ਪੁਰਤ੍ਥਾ ਪੁਰਿਮਾਸੁ ਜਾਤਿਸੁ,

    ‘‘Pure puratthā purimāsu jātisu,

    ਅਞ੍ਞਾਤੁਕਾਮੋ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਿਤਾ ਅਹੁ।

    Aññātukāmo paripucchitā ahu;

    ਸੁਸ੍ਸੂਸਿਤਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤਂ ਉਪਾਸਿਤਾ,

    Sussūsitā pabbajitaṃ upāsitā,

    ਅਤ੍ਥਨ੍ਤਰੋ ਅਤ੍ਥਕਥਂ ਨਿਸਾਮਯਿ॥

    Atthantaro atthakathaṃ nisāmayi.

    ‘‘ਪਞ੍ਞਾਪਟਿਲਾਭਗਤੇਨ 67 ਕਮ੍ਮੁਨਾ,

    ‘‘Paññāpaṭilābhagatena 68 kammunā,

    ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਸੁਖੁਮਚ੍ਛવੀ ਅਹੁ।

    Manussabhūto sukhumacchavī ahu;

    ਬ੍ਯਾਕਂਸੁ ਉਪ੍ਪਾਦਨਿਮਿਤ੍ਤਕੋવਿਦਾ,

    Byākaṃsu uppādanimittakovidā,

    ਸੁਖੁਮਾਨਿ ਅਤ੍ਥਾਨਿ ਅવੇਚ੍ਚ ਦਕ੍ਖਿਤਿ॥

    Sukhumāni atthāni avecca dakkhiti.

    ‘‘ਸਚੇ ਨ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਮੁਪੇਤਿ ਤਾਦਿਸੋ,

    ‘‘Sace na pabbajjamupeti tādiso,

    વਤ੍ਤੇਤਿ ਚਕ੍ਕਂ ਪਥવਿਂ ਪਸਾਸਤਿ।

    Vatteti cakkaṃ pathaviṃ pasāsati;

    ਅਤ੍ਥਾਨੁਸਿਟ੍ਠੀਸੁ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਸੁ ਚ,

    Atthānusiṭṭhīsu pariggahesu ca,

    ਨ ਤੇਨ ਸੇਯ੍ਯੋ ਸਦਿਸੋ ਚ વਿਜ੍ਜਤਿ॥

    Na tena seyyo sadiso ca vijjati.

    ‘‘ਸਚੇ ਚ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਮੁਪੇਤਿ ਤਾਦਿਸੋ,

    ‘‘Sace ca pabbajjamupeti tādiso,

    ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਛਨ੍ਦਾਭਿਰਤੋ વਿਚਕ੍ਖਣੋ।

    Nekkhammachandābhirato vicakkhaṇo;

    ਪਞ੍ਞਾવਿਸਿਟ੍ਠਂ ਲਭਤੇ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ,

    Paññāvisiṭṭhaṃ labhate anuttaraṃ,

    ਪਪ੍ਪੋਤਿ ਬੋਧਿਂ વਰਭੂਰਿਮੇਧਸੋ’’ਤਿ॥

    Pappoti bodhiṃ varabhūrimedhaso’’ti.

    (੧੩) ਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣਲਕ੍ਖਣਂ

    (13) Suvaṇṇavaṇṇalakkhaṇaṃ

    ੨੧੮. ‘‘ਯਮ੍ਪਿ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਰਿਮਂ ਜਾਤਿਂ ਪੁਰਿਮਂ ਭવਂ ਪੁਰਿਮਂ ਨਿਕੇਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਸਮਾਨੋ ਅਕ੍ਕੋਧਨੋ ਅਹੋਸਿ ਅਨੁਪਾਯਾਸਬਹੁਲੋ, ਬਹੁਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤੋ ਸਮਾਨੋ ਨਾਭਿਸਜ੍ਜਿ ਨ ਕੁਪ੍ਪਿ ਨ ਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਿ ਨ ਪਤਿਤ੍ਥੀਯਿ, ਨ ਕੋਪਞ੍ਚ ਦੋਸਞ੍ਚ ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਯਞ੍ਚ ਪਾਤ੍વਾਕਾਸਿ। ਦਾਤਾ ਚ ਅਹੋਸਿ ਸੁਖੁਮਾਨਂ ਮੁਦੁਕਾਨਂ ਅਤ੍ਥਰਣਾਨਂ ਪਾવੁਰਣਾਨਂ 69 ਖੋਮਸੁਖੁਮਾਨਂ ਕਪ੍ਪਾਸਿਕਸੁਖੁਮਾਨਂ ਕੋਸੇਯ੍ਯਸੁਖੁਮਾਨਂ ਕਮ੍ਬਲਸੁਖੁਮਾਨਂ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਟਤ੍ਤਾ ਉਪਚਿਤਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਆਗਤੋ ਸਮਾਨੋ ਇਮਂ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਂ ਪਟਿਲਭਤਿ। ਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣੋ ਹੋਤਿ ਕਞ੍ਚਨਸਨ੍ਨਿਭਤ੍ਤਚੋ।

    218. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno akkodhano ahosi anupāyāsabahulo, bahumpi vutto samāno nābhisajji na kuppi na byāpajji na patitthīyi, na kopañca dosañca appaccayañca pātvākāsi. Dātā ca ahosi sukhumānaṃ mudukānaṃ attharaṇānaṃ pāvuraṇānaṃ 70 khomasukhumānaṃ kappāsikasukhumānaṃ koseyyasukhumānaṃ kambalasukhumānaṃ. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Suvaṇṇavaṇṇo hoti kañcanasannibhattaco.

    ‘‘ਸੋ ਤੇਨ ਲਕ੍ਖਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸਚੇ ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ, ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ…ਪੇ॰… ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਲਾਭੀ ਹੋਤਿ ਸੁਖੁਮਾਨਂ ਮੁਦੁਕਾਨਂ ਅਤ੍ਥਰਣਾਨਂ ਪਾવੁਰਣਾਨਂ ਖੋਮਸੁਖੁਮਾਨਂ ਕਪ੍ਪਾਸਿਕਸੁਖੁਮਾਨਂ ਕੋਸੇਯ੍ਯਸੁਖੁਮਾਨਂ ਕਮ੍ਬਲਸੁਖੁਮਾਨਂ। ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ… ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਲਾਭੀ ਹੋਤਿ ਸੁਖੁਮਾਨਂ ਮੁਦੁਕਾਨਂ ਅਤ੍ਥਰਣਾਨਂ ਪਾવੁਰਣਾਨਂ ਖੋਮਸੁਖੁਮਾਨਂ ਕਪ੍ਪਾਸਿਕਸੁਖੁਮਾਨਂ ਕੋਸੇਯ੍ਯਸੁਖੁਮਾਨਂ ਕਮ੍ਬਲਸੁਖੁਮਾਨਂ। ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ’’। ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਭਗવਾ ਅવੋਚ।

    ‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Lābhī hoti sukhumānaṃ mudukānaṃ attharaṇānaṃ pāvuraṇānaṃ khomasukhumānaṃ kappāsikasukhumānaṃ koseyyasukhumānaṃ kambalasukhumānaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Lābhī hoti sukhumānaṃ mudukānaṃ attharaṇānaṃ pāvuraṇānaṃ khomasukhumānaṃ kappāsikasukhumānaṃ koseyyasukhumānaṃ kambalasukhumānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    ੨੧੯. ਤਤ੍ਥੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    219. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘ਅਕ੍ਕੋਧਞ੍ਚ ਅਧਿਟ੍ਠਹਿ ਅਦਾਸਿ 71,

    ‘‘Akkodhañca adhiṭṭhahi adāsi 72,

    ਦਾਨਞ੍ਚ વਤ੍ਥਾਨਿ ਸੁਖੁਮਾਨਿ ਸੁਚ੍ਛવੀਨਿ।

    Dānañca vatthāni sukhumāni succhavīni;

    ਪੁਰਿਮਤਰਭવੇ ਠਿਤੋ ਅਭਿવਿਸ੍ਸਜਿ,

    Purimatarabhave ṭhito abhivissaji,

    ਮਹਿਮਿવ ਸੁਰੋ ਅਭਿવਸ੍ਸਂ॥

    Mahimiva suro abhivassaṃ.

    ‘‘ਤਂ ਕਤ੍વਾਨ ਇਤੋ ਚੁਤੋ ਦਿਬ੍ਬਂ,

    ‘‘Taṃ katvāna ito cuto dibbaṃ,

    ਉਪਪਜ੍ਜਿ 73 ਸੁਕਤਫਲવਿਪਾਕਮਨੁਭੁਤ੍વਾ।

    Upapajji 74 sukataphalavipākamanubhutvā;

    ਕਨਕਤਨੁਸਨ੍ਨਿਭੋ ਇਧਾਭਿਭવਤਿ,

    Kanakatanusannibho idhābhibhavati,

    ਸੁਰવਰਤਰੋਰਿવ ਇਨ੍ਦੋ॥

    Suravarataroriva indo.

    ‘‘ਗੇਹਞ੍ਚਾવਸਤਿ ਨਰੋ ਅਪਬ੍ਬਜ੍ਜ,

    ‘‘Gehañcāvasati naro apabbajja,

    ਮਿਚ੍ਛਂ ਮਹਤਿਮਹਿਂ ਅਨੁਸਾਸਤਿ 75

    Micchaṃ mahatimahiṃ anusāsati 76;

    ਪਸਯ੍ਹ ਸਹਿਧ ਸਤ੍ਤਰਤਨਂ 77,

    Pasayha sahidha sattaratanaṃ 78,

    ਪਟਿਲਭਤਿ વਿਮਲ 79 ਸੁਖੁਮਚ੍ਛવਿਂ ਸੁਚਿਞ੍ਚ॥

    Paṭilabhati vimala 80 sukhumacchaviṃ suciñca.

    ‘‘ਲਾਭੀ ਅਚ੍ਛਾਦਨવਤ੍ਥਮੋਕ੍ਖਪਾવੁਰਣਾਨਂ,

    ‘‘Lābhī acchādanavatthamokkhapāvuraṇānaṃ,

    ਭવਤਿ ਯਦਿ ਅਨਾਗਾਰਿਯਤਂ ਉਪੇਤਿ।

    Bhavati yadi anāgāriyataṃ upeti;

    ਸਹਿਤੋ 81 ਪੁਰਿਮਕਤਫਲਂ ਅਨੁਭવਤਿ,

    Sahito 82 purimakataphalaṃ anubhavati,

    ਨ ਭવਤਿ ਕਤਸ੍ਸ ਪਨਾਸੋ’’ਤਿ॥

    Na bhavati katassa panāso’’ti.

    (੧੪) ਕੋਸੋਹਿਤવਤ੍ਥਗੁਯ੍ਹਲਕ੍ਖਣਂ

    (14) Kosohitavatthaguyhalakkhaṇaṃ

    ੨੨੦. ਯਮ੍ਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਰਿਮਂ ਜਾਤਿਂ ਪੁਰਿਮਂ ਭવਂ ਪੁਰਿਮਂ ਨਿਕੇਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਸਮਾਨੋ ਚਿਰਪ੍ਪਨਟ੍ਠੇ ਸੁਚਿਰਪ੍ਪવਾਸਿਨੋ ਞਾਤਿਮਿਤ੍ਤੇ ਸੁਹਜ੍ਜੇ ਸਖਿਨੋ ਸਮਾਨੇਤਾ ਅਹੋਸਿ। ਮਾਤਰਮ੍ਪਿ ਪੁਤ੍ਤੇਨ ਸਮਾਨੇਤਾ ਅਹੋਸਿ, ਪੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਮਾਤਰਾ ਸਮਾਨੇਤਾ ਅਹੋਸਿ, ਪਿਤਰਮ੍ਪਿ ਪੁਤ੍ਤੇਨ ਸਮਾਨੇਤਾ ਅਹੋਸਿ, ਪੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਪਿਤਰਾ ਸਮਾਨੇਤਾ ਅਹੋਸਿ, ਭਾਤਰਮ੍ਪਿ ਭਾਤਰਾ ਸਮਾਨੇਤਾ ਅਹੋਸਿ, ਭਾਤਰਮ੍ਪਿ ਭਗਿਨਿਯਾ ਸਮਾਨੇਤਾ ਅਹੋਸਿ, ਭਗਿਨਿਮ੍ਪਿ ਭਾਤਰਾ ਸਮਾਨੇਤਾ ਅਹੋਸਿ, ਭਗਿਨਿਮ੍ਪਿ ਭਗਿਨਿਯਾ ਸਮਾਨੇਤਾ ਅਹੋਸਿ, ਸਮਙ੍ਗੀਕਤ੍વਾ 83 ਚ ਅਬ੍ਭਨੁਮੋਦਿਤਾ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਟਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਆਗਤੋ ਸਮਾਨੋ ਇਮਂ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਂ ਪਟਿਲਭਤਿ – ਕੋਸੋਹਿਤવਤ੍ਥਗੁਯ੍ਹੋ ਹੋਤਿ।

    220. Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno cirappanaṭṭhe sucirappavāsino ñātimitte suhajje sakhino samānetā ahosi. Mātarampi puttena samānetā ahosi, puttampi mātarā samānetā ahosi, pitarampi puttena samānetā ahosi, puttampi pitarā samānetā ahosi, bhātarampi bhātarā samānetā ahosi, bhātarampi bhaginiyā samānetā ahosi, bhaginimpi bhātarā samānetā ahosi, bhaginimpi bhaginiyā samānetā ahosi, samaṅgīkatvā 84 ca abbhanumoditā ahosi. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati – kosohitavatthaguyho hoti.

    ‘‘ਸੋ ਤੇਨ ਲਕ੍ਖਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸਚੇ ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ, ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ…ਪੇ॰… ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਪਹੂਤਪੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, ਪਰੋਸਹਸ੍ਸਂ ਖੋ ਪਨਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤਾ ਭવਨ੍ਤਿ ਸੂਰਾ વੀਰਙ੍ਗਰੂਪਾ ਪਰਸੇਨਪ੍ਪਮਦ੍ਦਨਾ। ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ… ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਪਹੂਤਪੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, ਅਨੇਕਸਹਸ੍ਸਂ ਖੋ ਪਨਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤਾ ਭવਨ੍ਤਿ ਸੂਰਾ વੀਰਙ੍ਗਰੂਪਾ ਪਰਸੇਨਪ੍ਪਮਦ੍ਦਨਾ। ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ’’। ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਭਗવਾ ਅવੋਚ।

    ‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Pahūtaputto hoti, parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Pahūtaputto hoti, anekasahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    ੨੨੧. ਤਤ੍ਥੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    221. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘ਪੁਰੇ ਪੁਰਤ੍ਥਾ ਪੁਰਿਮਾਸੁ ਜਾਤਿਸੁ,

    ‘‘Pure puratthā purimāsu jātisu,

    ਚਿਰਪ੍ਪਨਟ੍ਠੇ ਸੁਚਿਰਪ੍ਪવਾਸਿਨੋ।

    Cirappanaṭṭhe sucirappavāsino;

    ਞਾਤੀ ਸੁਹਜ੍ਜੇ ਸਖਿਨੋ ਸਮਾਨਯਿ,

    Ñātī suhajje sakhino samānayi,

    ਸਮਙ੍ਗਿਕਤ੍વਾ ਅਨੁਮੋਦਿਤਾ ਅਹੁ॥

    Samaṅgikatvā anumoditā ahu.

    ‘‘ਸੋ ਤੇਨ 85 ਕਮ੍ਮੇਨ ਦਿવਂ ਸਮਕ੍ਕਮਿ,

    ‘‘So tena 86 kammena divaṃ samakkami,

    ਸੁਖਞ੍ਚ ਖਿਡ੍ਡਾਰਤਿਯੋ ਚ ਅਨ੍વਭਿ।

    Sukhañca khiḍḍāratiyo ca anvabhi;

    ਤਤੋ ਚવਿਤ੍વਾ ਪੁਨਰਾਗਤੋ ਇਧ,

    Tato cavitvā punarāgato idha,

    ਕੋਸੋਹਿਤਂ વਿਨ੍ਦਤਿ વਤ੍ਥਛਾਦਿਯਂ॥

    Kosohitaṃ vindati vatthachādiyaṃ.

    ‘‘ਪਹੂਤਪੁਤ੍ਤੋ ਭવਤੀ ਤਥਾવਿਧੋ,

    ‘‘Pahūtaputto bhavatī tathāvidho,

    ਪਰੋਸਹਸ੍ਸਞ੍ਚ 87 ਭવਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਰਜਾ।

    Parosahassañca 88 bhavanti atrajā;

    ਸੂਰਾ ਚ વੀਰਾ ਚ 89 ਅਮਿਤ੍ਤਤਾਪਨਾ,

    Sūrā ca vīrā ca 90 amittatāpanā,

    ਗਿਹਿਸ੍ਸ ਪੀਤਿਂਜਨਨਾ ਪਿਯਂવਦਾ॥

    Gihissa pītiṃjananā piyaṃvadā.

    ‘‘ਬਹੂਤਰਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤਸ੍ਸ ਇਰਿਯਤੋ,

    ‘‘Bahūtarā pabbajitassa iriyato,

    ਭવਨ੍ਤਿ ਪੁਤ੍ਤਾ વਚਨਾਨੁਸਾਰਿਨੋ।

    Bhavanti puttā vacanānusārino;

    ਗਿਹਿਸ੍ਸ વਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤਸ੍ਸ વਾ ਪੁਨ,

    Gihissa vā pabbajitassa vā puna,

    ਤਂ ਲਕ੍ਖਣਂ ਜਾਯਤਿ ਤਦਤ੍ਥਜੋਤਕ’’ਨ੍ਤਿ॥

    Taṃ lakkhaṇaṃ jāyati tadatthajotaka’’nti.

    ਪਠਮਭਾਣવਾਰੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ।

    Paṭhamabhāṇavāro niṭṭhito.

    (੧੫-੧੬) ਪਰਿਮਣ੍ਡਲਅਨੋਨਮਜਣ੍ਣੁਪਰਿਮਸਨਲਕ੍ਖਣਾਨਿ

    (15-16) Parimaṇḍalaanonamajaṇṇuparimasanalakkhaṇāni

    ੨੨੨. ‘‘ਯਮ੍ਪਿ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਰਿਮਂ ਜਾਤਿਂ ਪੁਰਿਮਂ ਭવਂ ਪੁਰਿਮਂ ਨਿਕੇਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਸਮਾਨੋ ਮਹਾਜਨਸਙ੍ਗਹਂ 91 ਸਮੇਕ੍ਖਮਾਨੋ 92 ਸਮਂ ਜਾਨਾਤਿ ਸਾਮਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਪੁਰਿਸਂ ਜਾਨਾਤਿ ਪੁਰਿਸવਿਸੇਸਂ ਜਾਨਾਤਿ – ‘ਅਯਮਿਦਮਰਹਤਿ ਅਯਮਿਦਮਰਹਤੀ’ਤਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪੁਰਿਸવਿਸੇਸਕਰੋ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਟਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਆਗਤੋ ਸਮਾਨੋ ਇਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਪਟਿਲਭਤਿ। ਨਿਗ੍ਰੋਧ ਪਰਿਮਣ੍ਡਲੋ ਚ ਹੋਤਿ, ਠਿਤਕੋਯੇવ ਚ ਅਨੋਨਮਨ੍ਤੋ ਉਭੋਹਿ ਪਾਣਿਤਲੇਹਿ ਜਣ੍ਣੁਕਾਨਿ ਪਰਿਮਸਤਿ ਪਰਿਮਜ੍ਜਤਿ।

    222. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno mahājanasaṅgahaṃ 93 samekkhamāno 94 samaṃ jānāti sāmaṃ jānāti, purisaṃ jānāti purisavisesaṃ jānāti – ‘ayamidamarahati ayamidamarahatī’ti tattha tattha purisavisesakaro ahosi. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Nigrodha parimaṇḍalo ca hoti, ṭhitakoyeva ca anonamanto ubhohi pāṇitalehi jaṇṇukāni parimasati parimajjati.

    ‘‘ਸੋ ਤੇਹਿ ਲਕ੍ਖਣੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸਚੇ ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ, ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ…ਪੇ॰… ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ ? ਅਡ੍ਢੋ ਹੋਤਿ ਮਹਦ੍ਧਨੋ ਮਹਾਭੋਗੋ ਪਹੂਤਜਾਤਰੂਪਰਜਤੋ ਪਹੂਤવਿਤ੍ਤੂਪਕਰਣੋ ਪਹੂਤਧਨਧਞ੍ਞੋ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਕੋਸਕੋਟ੍ਠਾਗਾਰੋ। ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ…ਪੇ॰… ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਅਡ੍ਢੋ ਹੋਤਿ ਮਹਦ੍ਧਨੋ ਮਹਾਭੋਗੋ। ਤਸ੍ਸਿਮਾਨਿ ਧਨਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ, ਸਦ੍ਧਾਧਨਂ ਸੀਲਧਨਂ ਹਿਰਿਧਨਂ ਓਤ੍ਤਪ੍ਪਧਨਂ ਸੁਤਧਨਂ ਚਾਗਧਨਂ ਪਞ੍ਞਾਧਨਂ। ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ’’। ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਭਗવਾ ਅવੋਚ।

    ‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati ? Aḍḍho hoti mahaddhano mahābhogo pahūtajātarūparajato pahūtavittūpakaraṇo pahūtadhanadhañño paripuṇṇakosakoṭṭhāgāro. Rājā samāno idaṃ labhati…pe… buddho samāno kiṃ labhati? Aḍḍho hoti mahaddhano mahābhogo. Tassimāni dhanāni honti, seyyathidaṃ, saddhādhanaṃ sīladhanaṃ hiridhanaṃ ottappadhanaṃ sutadhanaṃ cāgadhanaṃ paññādhanaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    ੨੨੩. ਤਤ੍ਥੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    223. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘ਤੁਲਿਯ ਪਟਿવਿਚਯ ਚਿਨ੍ਤਯਿਤ੍વਾ,

    ‘‘Tuliya paṭivicaya cintayitvā,

    ਮਹਾਜਨਸਙ੍ਗਹਨਂ 95 ਸਮੇਕ੍ਖਮਾਨੋ।

    Mahājanasaṅgahanaṃ 96 samekkhamāno;

    ਅਯਮਿਦਮਰਹਤਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ,

    Ayamidamarahati tattha tattha,

    ਪੁਰਿਸવਿਸੇਸਕਰੋ ਪੁਰੇ ਅਹੋਸਿ॥

    Purisavisesakaro pure ahosi.

    ‘‘ਮਹਿਞ੍ਚ ਪਨ 97 ਠਿਤੋ ਅਨੋਨਮਨ੍ਤੋ,

    ‘‘Mahiñca pana 98 ṭhito anonamanto,

    ਫੁਸਤਿ ਕਰੇਹਿ ਉਭੋਹਿ ਜਣ੍ਣੁਕਾਨਿ।

    Phusati karehi ubhohi jaṇṇukāni;

    ਮਹਿਰੁਹਪਰਿਮਣ੍ਡਲੋ ਅਹੋਸਿ,

    Mahiruhaparimaṇḍalo ahosi,

    ਸੁਚਰਿਤਕਮ੍ਮવਿਪਾਕਸੇਸਕੇਨ॥

    Sucaritakammavipākasesakena.

    ‘‘ਬਹੁવਿવਿਧਨਿਮਿਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਞ੍ਞੂ,

    ‘‘Bahuvividhanimittalakkhaṇaññū,

    ਅਤਿਨਿਪੁਣਾ ਮਨੁਜਾ ਬ੍ਯਾਕਰਿਂਸੁ।

    Atinipuṇā manujā byākariṃsu;

    ਬਹੁવਿવਿਧਾ ਗਿਹੀਨਂ ਅਰਹਾਨਿ,

    Bahuvividhā gihīnaṃ arahāni,

    ਪਟਿਲਭਤਿ ਦਹਰੋ ਸੁਸੁ ਕੁਮਾਰੋ॥

    Paṭilabhati daharo susu kumāro.

    ‘‘ਇਧ ਚ ਮਹੀਪਤਿਸ੍ਸ ਕਾਮਭੋਗੀ,

    ‘‘Idha ca mahīpatissa kāmabhogī,

    ਗਿਹਿਪਤਿਰੂਪਕਾ ਬਹੂ ਭવਨ੍ਤਿ।

    Gihipatirūpakā bahū bhavanti;

    ਯਦਿ ਚ ਜਹਤਿ ਸਬ੍ਬਕਾਮਭੋਗਂ,

    Yadi ca jahati sabbakāmabhogaṃ,

    ਲਭਤਿ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਉਤ੍ਤਮਧਨਗ੍ਗ’’ਨ੍ਤਿ॥

    Labhati anuttaraṃ uttamadhanagga’’nti.

    (੧੭-੧੯) ਸੀਹਪੁਬ੍ਬਦ੍ਧਕਾਯਾਦਿਤਿਲਕ੍ਖਣਂ

    (17-19) Sīhapubbaddhakāyāditilakkhaṇaṃ

    ੨੨੪. ‘‘ਯਮ੍ਪਿ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਰਿਮਂ ਜਾਤਿਂ ਪੁਰਿਮਂ ਭવਂ ਪੁਰਿਮਂ ਨਿਕੇਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਸਮਾਨੋ ਬਹੁਜਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਕਾਮੋ ਅਹੋਸਿ ਹਿਤਕਾਮੋ ਫਾਸੁਕਾਮੋ ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਕਾਮੋ – ‘ਕਿਨ੍ਤਿਮੇ ਸਦ੍ਧਾਯ વਡ੍ਢੇਯ੍ਯੁਂ, ਸੀਲੇਨ વਡ੍ਢੇਯ੍ਯੁਂ, ਸੁਤੇਨ વਡ੍ਢੇਯ੍ਯੁਂ 99, ਚਾਗੇਨ વਡ੍ਢੇਯ੍ਯੁਂ, ਧਮ੍ਮੇਨ વਡ੍ਢੇਯ੍ਯੁਂ, ਪਞ੍ਞਾਯ વਡ੍ਢੇਯ੍ਯੁਂ, ਧਨਧਞ੍ਞੇਨ વਡ੍ਢੇਯ੍ਯੁਂ, ਖੇਤ੍ਤવਤ੍ਥੁਨਾ વਡ੍ਢੇਯ੍ਯੁਂ, ਦ੍વਿਪਦਚਤੁਪ੍ਪਦੇਹਿ વਡ੍ਢੇਯ੍ਯੁਂ, ਪੁਤ੍ਤਦਾਰੇਹਿ વਡ੍ਢੇਯ੍ਯੁਂ, ਦਾਸਕਮ੍ਮਕਰਪੋਰਿਸੇਹਿ વਡ੍ਢੇਯ੍ਯੁਂ, ਞਾਤੀਹਿ વਡ੍ਢੇਯ੍ਯੁਂ, ਮਿਤ੍ਤੇਹਿ વਡ੍ਢੇਯ੍ਯੁਂ, ਬਨ੍ਧવੇਹਿ વਡ੍ਢੇਯ੍ਯੁ’ਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਟਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਆਗਤੋ ਸਮਾਨੋ ਇਮਾਨਿ ਤੀਣਿ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਪਟਿਲਭਤਿ। ਸੀਹਪੁਬ੍ਬਦ੍ਧਕਾਯੋ ਚ ਹੋਤਿ ਚਿਤਨ੍ਤਰਂਸੋ ਚ ਸਮવਟ੍ਟਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਚ।

    224. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno bahujanassa atthakāmo ahosi hitakāmo phāsukāmo yogakkhemakāmo – ‘kintime saddhāya vaḍḍheyyuṃ, sīlena vaḍḍheyyuṃ, sutena vaḍḍheyyuṃ 100, cāgena vaḍḍheyyuṃ, dhammena vaḍḍheyyuṃ, paññāya vaḍḍheyyuṃ, dhanadhaññena vaḍḍheyyuṃ, khettavatthunā vaḍḍheyyuṃ, dvipadacatuppadehi vaḍḍheyyuṃ, puttadārehi vaḍḍheyyuṃ, dāsakammakaraporisehi vaḍḍheyyuṃ, ñātīhi vaḍḍheyyuṃ, mittehi vaḍḍheyyuṃ, bandhavehi vaḍḍheyyu’nti. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni tīṇi mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Sīhapubbaddhakāyo ca hoti citantaraṃso ca samavaṭṭakkhandho ca.

    ‘‘ਸੋ ਤੇਹਿ ਲਕ੍ਖਣੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸਚੇ ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ, ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ…ਪੇ॰… ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਅਪਰਿਹਾਨਧਮ੍ਮੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਪਰਿਹਾਯਤਿ ਧਨਧਞ੍ਞੇਨ ਖੇਤ੍ਤવਤ੍ਥੁਨਾ ਦ੍વਿਪਦਚਤੁਪ੍ਪਦੇਹਿ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰੇਹਿ ਦਾਸਕਮ੍ਮਕਰਪੋਰਿਸੇਹਿ ਞਾਤੀਹਿ ਮਿਤ੍ਤੇਹਿ ਬਨ੍ਧવੇਹਿ, ਨ ਪਰਿਹਾਯਤਿ ਸਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ। ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ… ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਅਪਰਿਹਾਨਧਮ੍ਮੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਪਰਿਹਾਯਤਿ ਸਦ੍ਧਾਯ ਸੀਲੇਨ ਸੁਤੇਨ ਚਾਗੇਨ ਪਞ੍ਞਾਯ, ਨ ਪਰਿਹਾਯਤਿ ਸਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ। ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ’’। ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਭਗવਾ ਅવੋਚ।

    ‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Aparihānadhammo hoti, na parihāyati dhanadhaññena khettavatthunā dvipadacatuppadehi puttadārehi dāsakammakaraporisehi ñātīhi mittehi bandhavehi, na parihāyati sabbasampattiyā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Aparihānadhammo hoti, na parihāyati saddhāya sīlena sutena cāgena paññāya, na parihāyati sabbasampattiyā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    ੨੨੫. ਤਤ੍ਥੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    225. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘ਸਦ੍ਧਾਯ ਸੀਲੇਨ ਸੁਤੇਨ ਬੁਦ੍ਧਿਯਾ,

    ‘‘Saddhāya sīlena sutena buddhiyā,

    ਚਾਗੇਨ ਧਮ੍ਮੇਨ ਬਹੂਹਿ ਸਾਧੁਹਿ।

    Cāgena dhammena bahūhi sādhuhi;

    ਧਨੇਨ ਧਞ੍ਞੇਨ ਚ ਖੇਤ੍ਤવਤ੍ਥੁਨਾ,

    Dhanena dhaññena ca khettavatthunā,

    ਪੁਤ੍ਤੇਹਿ ਦਾਰੇਹਿ ਚਤੁਪ੍ਪਦੇਹਿ ਚ॥

    Puttehi dārehi catuppadehi ca.

    ‘‘ਞਾਤੀਹਿ ਮਿਤ੍ਤੇਹਿ ਚ ਬਨ੍ਧવੇਹਿ ਚ,

    ‘‘Ñātīhi mittehi ca bandhavehi ca,

    ਬਲੇਨ વਣ੍ਣੇਨ ਸੁਖੇਨ ਚੂਭਯਂ।

    Balena vaṇṇena sukhena cūbhayaṃ;

    ਕਥਂ ਨ ਹਾਯੇਯ੍ਯੁਂ ਪਰੇਤਿ ਇਚ੍ਛਤਿ,

    Kathaṃ na hāyeyyuṃ pareti icchati,

    ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਮਿਦ੍ਧੀ ਚ 101 ਪਨਾਭਿਕਙ੍ਖਤਿ॥

    Atthassa middhī ca 102 panābhikaṅkhati.

    ‘‘ਸ ਸੀਹਪੁਬ੍ਬਦ੍ਧਸੁਸਣ੍ਠਿਤੋ ਅਹੁ,

    ‘‘Sa sīhapubbaddhasusaṇṭhito ahu,

    ਸਮવਟ੍ਟਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਚ ਚਿਤਨ੍ਤਰਂਸੋ।

    Samavaṭṭakkhandho ca citantaraṃso;

    ਪੁਬ੍ਬੇ ਸੁਚਿਣ੍ਣੇਨ ਕਤੇਨ ਕਮ੍ਮੁਨਾ,

    Pubbe suciṇṇena katena kammunā,

    ਅਹਾਨਿਯਂ ਪੁਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਮਸ੍ਸ ਤਂ॥

    Ahāniyaṃ pubbanimittamassa taṃ.

    ‘‘ਗਿਹੀਪਿ ਧਞ੍ਞੇਨ ਧਨੇਨ વਡ੍ਢਤਿ,

    ‘‘Gihīpi dhaññena dhanena vaḍḍhati,

    ਪੁਤ੍ਤੇਹਿ ਦਾਰੇਹਿ ਚਤੁਪ੍ਪਦੇਹਿ ਚ।

    Puttehi dārehi catuppadehi ca;

    ਅਕਿਞ੍ਚਨੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ,

    Akiñcano pabbajito anuttaraṃ,

    ਪਪ੍ਪੋਤਿ ਬੋਧਿਂ ਅਸਹਾਨਧਮ੍ਮਤ’’ਨ੍ਤਿ 103

    Pappoti bodhiṃ asahānadhammata’’nti 104.

    (੨੦) ਰਸਗ੍ਗਸਗ੍ਗਿਤਾਲਕ੍ਖਣਂ

    (20) Rasaggasaggitālakkhaṇaṃ

    ੨੨੬. ‘‘ਯਮ੍ਪਿ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਰਿਮਂ ਜਾਤਿਂ ਪੁਰਿਮਂ ਭવਂ ਪੁਰਿਮਂ ਨਿਕੇਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਸਮਾਨੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅવਿਹੇਠਕਜਾਤਿਕੋ ਅਹੋਸਿ ਪਾਣਿਨਾ વਾ ਲੇਡ੍ਡੁਨਾ વਾ ਦਣ੍ਡੇਨ વਾ ਸਤ੍ਥੇਨ વਾ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਟਤ੍ਤਾ ਉਪਚਿਤਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਆਗਤੋ ਸਮਾਨੋ ਇਮਂ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਂ ਪਟਿਲਭਤਿ, ਰਸਗ੍ਗਸਗ੍ਗੀ ਹੋਤਿ, ਉਦ੍ਧਗ੍ਗਾਸ੍ਸ ਰਸਹਰਣੀਯੋ ਗੀવਾਯ ਜਾਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਸਮਾਭਿવਾਹਿਨਿਯੋ 105

    226. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno sattānaṃ aviheṭhakajātiko ahosi pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena vā satthena vā. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati, rasaggasaggī hoti, uddhaggāssa rasaharaṇīyo gīvāya jātā honti samābhivāhiniyo 106.

    ‘‘ਸੋ ਤੇਨ ਲਕ੍ਖਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸਚੇ ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ, ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ…ਪੇ॰… ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਅਪ੍ਪਾਬਾਧੋ ਹੋਤਿ ਅਪ੍ਪਾਤਙ੍ਕੋ, ਸਮવੇਪਾਕਿਨਿਯਾ ਗਹਣਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਨਾਤਿਸੀਤਾਯ ਨਾਚ੍ਚੁਣ੍ਹਾਯ। ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ… ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਅਪ੍ਪਾਬਾਧੋ ਹੋਤਿ ਅਪ੍ਪਾਤਙ੍ਕੋ ਸਮવੇਪਾਕਿਨਿਯਾ ਗਹਣਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਨਾਤਿਸੀਤਾਯ ਨਾਚ੍ਚੁਣ੍ਹਾਯ ਮਜ੍ਝਿਮਾਯ ਪਧਾਨਕ੍ਖਮਾਯ। ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ’’। ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਭਗવਾ ਅવੋਚ।

    ‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Appābādho hoti appātaṅko, samavepākiniyā gahaṇiyā samannāgato nātisītāya nāccuṇhāya. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Appābādho hoti appātaṅko samavepākiniyā gahaṇiyā samannāgato nātisītāya nāccuṇhāya majjhimāya padhānakkhamāya. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    ੨੨੭. ਤਤ੍ਥੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    227. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘ਨ ਪਾਣਿਦਣ੍ਡੇਹਿ ਪਨਾਥ ਲੇਡ੍ਡੁਨਾ,

    ‘‘Na pāṇidaṇḍehi panātha leḍḍunā,

    ਸਤ੍ਥੇਨ વਾ ਮਰਣવਧੇਨ 107 વਾ ਪਨ।

    Satthena vā maraṇavadhena 108 vā pana;

    ਉਬ੍ਬਾਧਨਾਯ ਪਰਿਤਜ੍ਜਨਾਯ વਾ,

    Ubbādhanāya paritajjanāya vā,

    ਨ ਹੇਠਯੀ ਜਨਤਮਹੇਠਕੋ ਅਹੁ॥

    Na heṭhayī janatamaheṭhako ahu.

    ‘‘ਤੇਨੇવ ਸੋ ਸੁਗਤਿਮੁਪੇਚ੍ਚ ਮੋਦਤਿ,

    ‘‘Teneva so sugatimupecca modati,

    ਸੁਖਪ੍ਫਲਂ ਕਰਿਯ ਸੁਖਾਨਿ વਿਨ੍ਦਤਿ।

    Sukhapphalaṃ kariya sukhāni vindati;

    ਸਮੋਜਸਾ 109 ਰਸਹਰਣੀ ਸੁਸਣ੍ਠਿਤਾ,

    Samojasā 110 rasaharaṇī susaṇṭhitā,

    ਇਧਾਗਤੋ ਲਭਤਿ ਰਸਗ੍ਗਸਗ੍ਗਿਤਂ॥

    Idhāgato labhati rasaggasaggitaṃ.

    ‘‘ਤੇਨਾਹੁ ਨਂ ਅਤਿਨਿਪੁਣਾ વਿਚਕ੍ਖਣਾ,

    ‘‘Tenāhu naṃ atinipuṇā vicakkhaṇā,

    ਅਯਂ ਨਰੋ ਸੁਖਬਹੁਲੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ।

    Ayaṃ naro sukhabahulo bhavissati;

    ਗਿਹਿਸ੍ਸ વਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤਸ੍ਸ વਾ ਪੁਨ 111,

    Gihissa vā pabbajitassa vā puna 112,

    ਤਂ ਲਕ੍ਖਣਂ ਭવਤਿ ਤਦਤ੍ਥਜੋਤਕ’’ਨ੍ਤਿ॥

    Taṃ lakkhaṇaṃ bhavati tadatthajotaka’’nti.

    (੨੧-੨੨) ਅਭਿਨੀਲਨੇਤ੍ਤਗੋਪਖੁਮਲਕ੍ਖਣਾਨਿ

    (21-22) Abhinīlanettagopakhumalakkhaṇāni

    ੨੨੮. ‘‘ਯਮ੍ਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਰਿਮਂ ਜਾਤਿਂ ਪੁਰਿਮਂ ਭવਂ ਪੁਰਿਮਂ ਨਿਕੇਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਸਮਾਨੋ ਨ ਚ વਿਸਟਂ, ਨ ਚ વਿਸਾਚਿ 113, ਨ ਚ ਪਨ વਿਚੇਯ੍ਯ ਪੇਕ੍ਖਿਤਾ, ਉਜੁਂ ਤਥਾ ਪਸਟਮੁਜੁਮਨੋ, ਪਿਯਚਕ੍ਖੁਨਾ ਬਹੁਜਨਂ ਉਦਿਕ੍ਖਿਤਾ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਟਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਆਗਤੋ ਸਮਾਨੋ ਇਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਪਟਿਲਭਤਿ। ਅਭਿਨੀਲਨੇਤ੍ਤੋ ਚ ਹੋਤਿ ਗੋਪਖੁਮੋ ਚ।

    228. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno na ca visaṭaṃ, na ca visāci 114, na ca pana viceyya pekkhitā, ujuṃ tathā pasaṭamujumano, piyacakkhunā bahujanaṃ udikkhitā ahosi. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Abhinīlanetto ca hoti gopakhumo ca.

    ‘‘ਸੋ ਤੇਹਿ ਲਕ੍ਖਣੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਸਚੇ ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ, ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ…ਪੇ॰… ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਪਿਯਦਸ੍ਸਨੋ ਹੋਤਿ ਬਹੁਨੋ ਜਨਸ੍ਸ, ਪਿਯੋ ਹੋਤਿ ਮਨਾਪੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗਹਪਤਿਕਾਨਂ ਨੇਗਮਜਾਨਪਦਾਨਂ ਗਣਕਮਹਾਮਤ੍ਤਾਨਂ ਅਨੀਕਟ੍ਠਾਨਂ ਦੋવਾਰਿਕਾਨਂ ਅਮਚ੍ਚਾਨਂ ਪਾਰਿਸਜ੍ਜਾਨਂ ਰਾਜੂਨਂ ਭੋਗਿਯਾਨਂ ਕੁਮਾਰਾਨਂ। ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ…ਪੇ॰… ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਪਿਯਦਸ੍ਸਨੋ ਹੋਤਿ ਬਹੁਨੋ ਜਨਸ੍ਸ, ਪਿਯੋ ਹੋਤਿ ਮਨਾਪੋ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਨਂ ਉਪਾਸਕਾਨਂ ਉਪਾਸਿਕਾਨਂ ਦੇવਾਨਂ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਅਸੁਰਾਨਂ ਨਾਗਾਨਂ ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾਨਂ। ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ’’। ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਭਗવਾ ਅવੋਚ।

    ‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato, sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Piyadassano hoti bahuno janassa, piyo hoti manāpo brāhmaṇagahapatikānaṃ negamajānapadānaṃ gaṇakamahāmattānaṃ anīkaṭṭhānaṃ dovārikānaṃ amaccānaṃ pārisajjānaṃ rājūnaṃ bhogiyānaṃ kumārānaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati…pe… buddho samāno kiṃ labhati? Piyadassano hoti bahuno janassa, piyo hoti manāpo bhikkhūnaṃ bhikkhunīnaṃ upāsakānaṃ upāsikānaṃ devānaṃ manussānaṃ asurānaṃ nāgānaṃ gandhabbānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    ੨੨੯. ਤਤ੍ਥੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    229. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘ਨ ਚ વਿਸਟਂ ਨ ਚ વਿਸਾਚਿ 115, ਨ ਚ ਪਨ વਿਚੇਯ੍ਯਪੇਕ੍ਖਿਤਾ।

    ‘‘Na ca visaṭaṃ na ca visāci 116, na ca pana viceyyapekkhitā;

    ਉਜੁਂ ਤਥਾ ਪਸਟਮੁਜੁਮਨੋ, ਪਿਯਚਕ੍ਖੁਨਾ ਬਹੁਜਨਂ ਉਦਿਕ੍ਖਿਤਾ॥

    Ujuṃ tathā pasaṭamujumano, piyacakkhunā bahujanaṃ udikkhitā.

    ‘‘ਸੁਗਤੀਸੁ ਸੋ ਫਲવਿਪਾਕਂ,

    ‘‘Sugatīsu so phalavipākaṃ,

    ਅਨੁਭવਤਿ ਤਤ੍ਥ ਮੋਦਤਿ।

    Anubhavati tattha modati;

    ਇਧ ਚ ਪਨ ਭવਤਿ ਗੋਪਖੁਮੋ,

    Idha ca pana bhavati gopakhumo,

    ਅਭਿਨੀਲਨੇਤ੍ਤਨਯਨੋ ਸੁਦਸ੍ਸਨੋ॥

    Abhinīlanettanayano sudassano.

    ‘‘ਅਭਿਯੋਗਿਨੋ ਚ ਨਿਪੁਣਾ,

    ‘‘Abhiyogino ca nipuṇā,

    ਬਹੂ ਪਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤਕੋવਿਦਾ।

    Bahū pana nimittakovidā;

    ਸੁਖੁਮਨਯਨਕੁਸਲਾ ਮਨੁਜਾ,

    Sukhumanayanakusalā manujā,

    ਪਿਯਦਸ੍ਸਨੋਤਿ ਅਭਿਨਿਦ੍ਦਿਸਨ੍ਤਿ ਨਂ॥

    Piyadassanoti abhiniddisanti naṃ.

    ‘‘ਪਿਯਦਸ੍ਸਨੋ ਗਿਹੀਪਿ ਸਨ੍ਤੋ ਚ,

    ‘‘Piyadassano gihīpi santo ca,

    ਭવਤਿ ਬਹੁਜਨਪਿਯਾਯਿਤੋ।

    Bhavati bahujanapiyāyito;

    ਯਦਿ ਚ ਨ ਭવਤਿ ਗਿਹੀ ਸਮਣੋ ਹੋਤਿ,

    Yadi ca na bhavati gihī samaṇo hoti,

    ਪਿਯੋ ਬਹੂਨਂ ਸੋਕਨਾਸਨੋ’’ਤਿ॥

    Piyo bahūnaṃ sokanāsano’’ti.

    (੨੩) ਉਣ੍ਹੀਸਸੀਸਲਕ੍ਖਣਂ

    (23) Uṇhīsasīsalakkhaṇaṃ

    ੨੩੦. ‘‘ਯਮ੍ਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਰਿਮਂ ਜਾਤਿਂ ਪੁਰਿਮਂ ਭવਂ ਪੁਰਿਮਂ ਨਿਕੇਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਸਮਾਨੋ ਬਹੁਜਨਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ ਅਹੋਸਿ ਕੁਸਲੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਬਹੁਜਨਪਾਮੋਕ੍ਖੋ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤੇ વਚੀਸੁਚਰਿਤੇ ਮਨੋਸੁਚਰਿਤੇ ਦਾਨਸਂવਿਭਾਗੇ ਸੀਲਸਮਾਦਾਨੇ ਉਪੋਸਥੁਪવਾਸੇ ਮਤ੍ਤੇਯ੍ਯਤਾਯ ਪੇਤ੍ਤੇਯ੍ਯਤਾਯ ਸਾਮਞ੍ਞਤਾਯ ਬ੍ਰਹ੍ਮਞ੍ਞਤਾਯ ਕੁਲੇ ਜੇਟ੍ਠਾਪਚਾਯਿਤਾਯ ਅਞ੍ਞਤਰਞ੍ਞਤਰੇਸੁ ਚ ਅਧਿਕੁਸਲੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਟਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਆਗਤੋ ਸਮਾਨੋ ਇਮਂ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਂ ਪਟਿਲਭਤਿ – ਉਣ੍ਹੀਸਸੀਸੋ ਹੋਤਿ।

    230. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno bahujanapubbaṅgamo ahosi kusalesu dhammesu bahujanapāmokkho kāyasucarite vacīsucarite manosucarite dānasaṃvibhāge sīlasamādāne uposathupavāse matteyyatāya petteyyatāya sāmaññatāya brahmaññatāya kule jeṭṭhāpacāyitāya aññataraññataresu ca adhikusalesu dhammesu. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati – uṇhīsasīso hoti.

    ‘‘ਸੋ ਤੇਨ ਲਕ੍ਖਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸਚੇ ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ, ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ…ਪੇ॰… ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਮਹਾਸ੍ਸ ਜਨੋ ਅਨ੍વਾਯਿਕੋ ਹੋਤਿ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗਹਪਤਿਕਾ ਨੇਗਮਜਾਨਪਦਾ ਗਣਕਮਹਾਮਤ੍ਤਾ ਅਨੀਕਟ੍ਠਾ ਦੋવਾਰਿਕਾ ਅਮਚ੍ਚਾ ਪਾਰਿਸਜ੍ਜਾ ਰਾਜਾਨੋ ਭੋਗਿਯਾ ਕੁਮਾਰਾ। ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ… ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਮਹਾਸ੍ਸ ਜਨੋ ਅਨ੍વਾਯਿਕੋ ਹੋਤਿ, ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯੋ ਉਪਾਸਕਾ ਉਪਾਸਿਕਾਯੋ ਦੇવਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਅਸੁਰਾ ਨਾਗਾ ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾ। ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ’’। ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਭਗવਾ ਅવੋਚ।

    ‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Mahāssa jano anvāyiko hoti, brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Mahāssa jano anvāyiko hoti, bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    ੨੩੧. ਤਤ੍ਥੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    231. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ ਸੁਚਰਿਤੇਸੁ ਅਹੁ,

    ‘‘Pubbaṅgamo sucaritesu ahu,

    ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਚਰਿਯਾਭਿਰਤੋ।

    Dhammesu dhammacariyābhirato;

    ਅਨ੍વਾਯਿਕੋ ਬਹੁਜਨਸ੍ਸ ਅਹੁ,

    Anvāyiko bahujanassa ahu,

    ਸਗ੍ਗੇਸੁ વੇਦਯਿਤ੍ਥ ਪੁਞ੍ਞਫਲਂ॥

    Saggesu vedayittha puññaphalaṃ.

    ‘‘વੇਦਿਤ੍વਾ ਸੋ ਸੁਚਰਿਤਸ੍ਸ ਫਲਂ,

    ‘‘Veditvā so sucaritassa phalaṃ,

    ਉਣ੍ਹੀਸਸੀਸਤ੍ਤਮਿਧਜ੍ਝਗਮਾ।

    Uṇhīsasīsattamidhajjhagamā;

    ਬ੍ਯਾਕਂਸੁ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਨਿਮਿਤ੍ਤਧਰਾ,

    Byākaṃsu byañjananimittadharā,

    ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ ਬਹੁਜਨਂ ਹੇਸ੍ਸਤਿ॥

    Pubbaṅgamo bahujanaṃ hessati.

    ‘‘ਪਟਿਭੋਗਿਯਾ ਮਨੁਜੇਸੁ ਇਧ,

    ‘‘Paṭibhogiyā manujesu idha,

    ਪੁਬ੍ਬੇવ ਤਸ੍ਸ ਅਭਿਹਰਨ੍ਤਿ ਤਦਾ।

    Pubbeva tassa abhiharanti tadā;

    ਯਦਿ ਖਤ੍ਤਿਯੋ ਭવਤਿ ਭੂਮਿਪਤਿ,

    Yadi khattiyo bhavati bhūmipati,

    ਪਟਿਹਾਰਕਂ ਬਹੁਜਨੇ ਲਭਤਿ॥

    Paṭihārakaṃ bahujane labhati.

    ‘‘ਅਥ ਚੇਪਿ ਪਬ੍ਬਜਤਿ ਸੋ ਮਨੁਜੋ,

    ‘‘Atha cepi pabbajati so manujo,

    ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਹੋਤਿ ਪਗੁਣੋ વਿਸવੀ।

    Dhammesu hoti paguṇo visavī;

    ਤਸ੍ਸਾਨੁਸਾਸਨਿਗੁਣਾਭਿਰਤੋ,

    Tassānusāsaniguṇābhirato,

    ਅਨ੍વਾਯਿਕੋ ਬਹੁਜਨੋ ਭવਤੀ’’ਤਿ॥

    Anvāyiko bahujano bhavatī’’ti.

    (੨੪-੨੫) ਏਕੇਕਲੋਮਤਾਉਣ੍ਣਾਲਕ੍ਖਣਾਨਿ

    (24-25) Ekekalomatāuṇṇālakkhaṇāni

    ੨੩੨. ‘‘ਯਮ੍ਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਰਿਮਂ ਜਾਤਿਂ ਪੁਰਿਮਂ ਭવਂ ਪੁਰਿਮਂ ਨਿਕੇਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਸਮਾਨੋ ਮੁਸਾવਾਦਂ ਪਹਾਯ ਮੁਸਾવਾਦਾ ਪਟਿવਿਰਤੋ ਅਹੋਸਿ, ਸਚ੍ਚવਾਦੀ ਸਚ੍ਚਸਨ੍ਧੋ ਥੇਤੋ ਪਚ੍ਚਯਿਕੋ ਅવਿਸਂવਾਦਕੋ ਲੋਕਸ੍ਸ । ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਟਤ੍ਤਾ ਉਪਚਿਤਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਆਗਤੋ ਸਮਾਨੋ ਇਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਪਟਿਲਭਤਿ। ਏਕੇਕਲੋਮੋ ਚ ਹੋਤਿ, ਉਣ੍ਣਾ ਚ ਭਮੁਕਨ੍ਤਰੇ ਜਾਤਾ ਹੋਤਿ ਓਦਾਤਾ ਮੁਦੁਤੂਲਸਨ੍ਨਿਭਾ।

    232. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno musāvādaṃ pahāya musāvādā paṭivirato ahosi, saccavādī saccasandho theto paccayiko avisaṃvādako lokassa . So tassa kammassa kaṭattā upacitattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Ekekalomo ca hoti, uṇṇā ca bhamukantare jātā hoti odātā mudutūlasannibhā.

    ‘‘ਸੋ ਤੇਹਿ ਲਕ੍ਖਣੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਸਚੇ ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ, ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ…ਪੇ॰… ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਮਹਾਸ੍ਸ ਜਨੋ ਉਪવਤ੍ਤਤਿ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗਹਪਤਿਕਾ ਨੇਗਮਜਾਨਪਦਾ ਗਣਕਮਹਾਮਤ੍ਤਾ ਅਨੀਕਟ੍ਠਾ ਦੋવਾਰਿਕਾ ਅਮਚ੍ਚਾ ਪਾਰਿਸਜ੍ਜਾ ਰਾਜਾਨੋ ਭੋਗਿਯਾ ਕੁਮਾਰਾ। ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ… ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਮਹਾਸ੍ਸ ਜਨੋ ਉਪવਤ੍ਤਤਿ, ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯੋ ਉਪਾਸਕਾ ਉਪਾਸਿਕਾਯੋ ਦੇવਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਅਸੁਰਾ ਨਾਗਾ ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾ। ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ’’। ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਭਗવਾ ਅવੋਚ।

    ‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato, sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Mahāssa jano upavattati, brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Mahāssa jano upavattati, bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    ੨੩੩. ਤਤ੍ਥੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    233. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘ਸਚ੍ਚਪ੍ਪਟਿਞ੍ਞੋ ਪੁਰਿਮਾਸੁ ਜਾਤਿਸੁ,

    ‘‘Saccappaṭiñño purimāsu jātisu,

    ਅਦ੍વੇਜ੍ਝવਾਚੋ ਅਲਿਕਂ વਿવਜ੍ਜਯਿ।

    Advejjhavāco alikaṃ vivajjayi;

    ਨ ਸੋ વਿਸਂવਾਦਯਿਤਾਪਿ ਕਸ੍ਸਚਿ,

    Na so visaṃvādayitāpi kassaci,

    ਭੂਤੇਨ ਤਚ੍ਛੇਨ ਤਥੇਨ ਭਾਸਯਿ 117

    Bhūtena tacchena tathena bhāsayi 118.

    ‘‘ਸੇਤਾ ਸੁਸੁਕ੍ਕਾ ਮੁਦੁਤੂਲਸਨ੍ਨਿਭਾ,

    ‘‘Setā susukkā mudutūlasannibhā,

    ਉਣ੍ਣਾ ਸੁਜਾਤਾ 119 ਭਮੁਕਨ੍ਤਰੇ ਅਹੁ।

    Uṇṇā sujātā 120 bhamukantare ahu;

    ਨ ਲੋਮਕੂਪੇਸੁ ਦੁવੇ ਅਜਾਯਿਸੁਂ,

    Na lomakūpesu duve ajāyisuṃ,

    ਏਕੇਕਲੋਮੂਪਚਿਤਙ੍ਗવਾ ਅਹੁ॥

    Ekekalomūpacitaṅgavā ahu.

    ‘‘ਤਂ ਲਕ੍ਖਣਞ੍ਞੂ ਬਹવੋ ਸਮਾਗਤਾ,

    ‘‘Taṃ lakkhaṇaññū bahavo samāgatā,

    ਬ੍ਯਾਕਂਸੁ ਉਪ੍ਪਾਦਨਿਮਿਤ੍ਤਕੋવਿਦਾ।

    Byākaṃsu uppādanimittakovidā;

    ਉਣ੍ਣਾ ਚ ਲੋਮਾ ਚ ਯਥਾ ਸੁਸਣ੍ਠਿਤਾ,

    Uṇṇā ca lomā ca yathā susaṇṭhitā,

    ਉਪવਤ੍ਤਤੀ ਈਦਿਸਕਂ ਬਹੁਜ੍ਜਨੋ॥

    Upavattatī īdisakaṃ bahujjano.

    ‘‘ਗਿਹਿਮ੍ਪਿ ਸਨ੍ਤਂ ਉਪવਤ੍ਤਤੀ ਜਨੋ,

    ‘‘Gihimpi santaṃ upavattatī jano,

    ਬਹੁ ਪੁਰਤ੍ਥਾਪਕਤੇਨ ਕਮ੍ਮੁਨਾ।

    Bahu puratthāpakatena kammunā;

    ਅਕਿਞ੍ਚਨਂ ਪਬ੍ਬਜਿਤਂ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ,

    Akiñcanaṃ pabbajitaṃ anuttaraṃ,

    ਬੁਦ੍ਧਮ੍ਪਿ ਸਨ੍ਤਂ ਉਪવਤ੍ਤਤਿ ਜਨੋ’’ਤਿ॥

    Buddhampi santaṃ upavattati jano’’ti.

    (੨੬-੨੭) ਚਤ੍ਤਾਲੀਸਅવਿਰਲ਼ਦਨ੍ਤਲਕ੍ਖਣਾਨਿ

    (26-27) Cattālīsaaviraḷadantalakkhaṇāni

    ੨੩੪. ‘‘ਯਮ੍ਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਰਿਮਂ ਜਾਤਿਂ ਪੁਰਿਮਂ ਭવਂ ਪੁਰਿਮਂ ਨਿਕੇਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਸਮਾਨੋ ਪਿਸੁਣਂ વਾਚਂ ਪਹਾਯ ਪਿਸੁਣਾਯ વਾਚਾਯ ਪਟਿવਿਰਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਇਤੋ ਸੁਤ੍વਾ ਨ ਅਮੁਤ੍ਰ ਅਕ੍ਖਾਤਾ ਇਮੇਸਂ ਭੇਦਾਯ, ਅਮੁਤ੍ਰ વਾ ਸੁਤ੍વਾ ਨ ਇਮੇਸਂ ਅਕ੍ਖਾਤਾ ਅਮੂਸਂ ਭੇਦਾਯ , ਇਤਿ ਭਿਨ੍ਨਾਨਂ વਾ ਸਨ੍ਧਾਤਾ, ਸਹਿਤਾਨਂ વਾ ਅਨੁਪ੍ਪਦਾਤਾ, ਸਮਗ੍ਗਾਰਾਮੋ ਸਮਗ੍ਗਰਤੋ ਸਮਗ੍ਗਨਨ੍ਦੀ ਸਮਗ੍ਗਕਰਣਿਂ વਾਚਂ ਭਾਸਿਤਾ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਟਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਆਗਤੋ ਸਮਾਨੋ ਇਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਪਟਿਲਭਤਿ। ਚਤ੍ਤਾਲੀਸਦਨ੍ਤੋ ਚ ਹੋਤਿ ਅવਿਰਲ਼ਦਨ੍ਤੋ ਚ।

    234. ‘‘Yampi, bhikkhave tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno pisuṇaṃ vācaṃ pahāya pisuṇāya vācāya paṭivirato ahosi. Ito sutvā na amutra akkhātā imesaṃ bhedāya, amutra vā sutvā na imesaṃ akkhātā amūsaṃ bhedāya , iti bhinnānaṃ vā sandhātā, sahitānaṃ vā anuppadātā, samaggārāmo samaggarato samagganandī samaggakaraṇiṃ vācaṃ bhāsitā ahosi. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Cattālīsadanto ca hoti aviraḷadanto ca.

    ‘‘ਸੋ ਤੇਹਿ ਲਕ੍ਖਣੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸਚੇ ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ, ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ…ਪੇ॰… ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਅਭੇਜ੍ਜਪਰਿਸੋ ਹੋਤਿ, ਅਭੇਜ੍ਜਾਸ੍ਸ ਹੋਨ੍ਤਿ ਪਰਿਸਾ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗਹਪਤਿਕਾ ਨੇਗਮਜਾਨਪਦਾ ਗਣਕਮਹਾਮਤ੍ਤਾ ਅਨੀਕਟ੍ਠਾ ਦੋવਾਰਿਕਾ ਅਮਚ੍ਚਾ ਪਾਰਿਸਜ੍ਜਾ ਰਾਜਾਨੋ ਭੋਗਿਯਾ ਕੁਮਾਰਾ। ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ … ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਅਭੇਜ੍ਜਪਰਿਸੋ ਹੋਤਿ, ਅਭੇਜ੍ਜਾਸ੍ਸ ਹੋਨ੍ਤਿ ਪਰਿਸਾ, ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯੋ ਉਪਾਸਕਾ ਉਪਾਸਿਕਾਯੋ ਦੇવਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਅਸੁਰਾ ਨਾਗਾ ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾ। ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ’’। ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਭਗવਾ ਅવੋਚ।

    ‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Abhejjapariso hoti, abhejjāssa honti parisā, brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati … buddho samāno kiṃ labhati? Abhejjapariso hoti, abhejjāssa honti parisā, bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    ੨੩੫. ਤਤ੍ਥੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    235. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘વੇਭੂਤਿਯਂ ਸਹਿਤਭੇਦਕਾਰਿਂ,

    ‘‘Vebhūtiyaṃ sahitabhedakāriṃ,

    ਭੇਦਪ੍ਪવਡ੍ਢਨવਿવਾਦਕਾਰਿਂ।

    Bhedappavaḍḍhanavivādakāriṃ;

    ਕਲਹਪ੍ਪવਡ੍ਢਨਆਕਿਚ੍ਚਕਾਰਿਂ,

    Kalahappavaḍḍhanaākiccakāriṃ,

    ਸਹਿਤਾਨਂ ਭੇਦਜਨਨਿਂ ਨ ਭਣਿ॥

    Sahitānaṃ bhedajananiṃ na bhaṇi.

    ‘‘ਅવਿવਾਦવਡ੍ਢਨਕਰਿਂ ਸੁਗਿਰਂ,

    ‘‘Avivādavaḍḍhanakariṃ sugiraṃ,

    ਭਿਨ੍ਨਾਨੁਸਨ੍ਧਿਜਨਨਿਂ ਅਭਣਿ।

    Bhinnānusandhijananiṃ abhaṇi;

    ਕਲਹਂ ਜਨਸ੍ਸ ਪਨੁਦੀ ਸਮਙ੍ਗੀ,

    Kalahaṃ janassa panudī samaṅgī,

    ਸਹਿਤੇਹਿ ਨਨ੍ਦਤਿ ਪਮੋਦਤਿ ਚ॥

    Sahitehi nandati pamodati ca.

    ‘‘ਸੁਗਤੀਸੁ ਸੋ ਫਲવਿਪਾਕਂ,

    ‘‘Sugatīsu so phalavipākaṃ,

    ਅਨੁਭવਤਿ ਤਤ੍ਥ ਮੋਦਤਿ।

    Anubhavati tattha modati;

    ਦਨ੍ਤਾ ਇਧ ਹੋਨ੍ਤਿ ਅવਿਰਲ਼ਾ ਸਹਿਤਾ,

    Dantā idha honti aviraḷā sahitā,

    ਚਤੁਰੋ ਦਸਸ੍ਸ ਮੁਖਜਾ ਸੁਸਣ੍ਠਿਤਾ॥

    Caturo dasassa mukhajā susaṇṭhitā.

    ‘‘ਯਦਿ ਖਤ੍ਤਿਯੋ ਭવਤਿ ਭੂਮਿਪਤਿ,

    ‘‘Yadi khattiyo bhavati bhūmipati,

    ਅવਿਭੇਦਿਯਾਸ੍ਸ ਪਰਿਸਾ ਭવਤਿ।

    Avibhediyāssa parisā bhavati;

    ਸਮਣੋ ਚ ਹੋਤਿ વਿਰਜੋ વਿਮਲੋ,

    Samaṇo ca hoti virajo vimalo,

    ਪਰਿਸਾਸ੍ਸ ਹੋਤਿ ਅਨੁਗਤਾ ਅਚਲਾ’’ਤਿ॥

    Parisāssa hoti anugatā acalā’’ti.

    (੨੮-੨੯) ਪਹੂਤਜਿવ੍ਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮਸ੍ਸਰਲਕ੍ਖਣਾਨਿ

    (28-29) Pahūtajivhābrahmassaralakkhaṇāni

    ੨੩੬. ‘‘ਯਮ੍ਪਿ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਰਿਮਂ ਜਾਤਿਂ ਪੁਰਿਮਂ ਭવਂ ਪੁਰਿਮਂ ਨਿਕੇਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਸਮਾਨੋ ਫਰੁਸਂ વਾਚਂ ਪਹਾਯ ਫਰੁਸਾਯ વਾਚਾਯ ਪਟਿવਿਰਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਯਾ ਸਾ વਾਚਾ ਨੇਲਾ ਕਣ੍ਣਸੁਖਾ ਪੇਮਨੀਯਾ ਹਦਯਙ੍ਗਮਾ ਪੋਰੀ ਬਹੁਜਨਕਨ੍ਤਾ ਬਹੁਜਨਮਨਾਪਾ, ਤਥਾਰੂਪਿਂ વਾਚਂ ਭਾਸਿਤਾ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਟਤ੍ਤਾ ਉਪਚਿਤਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਆਗਤੋ ਸਮਾਨੋ ਇਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਪਟਿਲਭਤਿ। ਪਹੂਤਜਿવ੍ਹੋ ਚ ਹੋਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਸ੍ਸਰੋ ਚ ਕਰવੀਕਭਾਣੀ।

    236. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno pharusaṃ vācaṃ pahāya pharusāya vācāya paṭivirato ahosi. Yā sā vācā nelā kaṇṇasukhā pemanīyā hadayaṅgamā porī bahujanakantā bahujanamanāpā, tathārūpiṃ vācaṃ bhāsitā ahosi. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Pahūtajivho ca hoti brahmassaro ca karavīkabhāṇī.

    ‘‘ਸੋ ਤੇਹਿ ਲਕ੍ਖਣੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸਚੇ ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ, ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ…ਪੇ॰… ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਆਦੇਯ੍ਯવਾਚੋ ਹੋਤਿ, ਆਦਿਯਨ੍ਤਿਸ੍ਸ વਚਨਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗਹਪਤਿਕਾ ਨੇਗਮਜਾਨਪਦਾ ਗਣਕਮਹਾਮਤ੍ਤਾ ਅਨੀਕਟ੍ਠਾ ਦੋવਾਰਿਕਾ ਅਮਚ੍ਚਾ ਪਾਰਿਸਜ੍ਜਾ ਰਾਜਾਨੋ ਭੋਗਿਯਾ ਕੁਮਾਰਾ। ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ… ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਆਦੇਯ੍ਯવਾਚੋ ਹੋਤਿ, ਆਦਿਯਨ੍ਤਿਸ੍ਸ વਚਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯੋ ਉਪਾਸਕਾ ਉਪਾਸਿਕਾਯੋ ਦੇવਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਅਸੁਰਾ ਨਾਗਾ ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾ। ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ’’। ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਭਗવਾ ਅવੋਚ।

    ‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Ādeyyavāco hoti, ādiyantissa vacanaṃ brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Ādeyyavāco hoti, ādiyantissa vacanaṃ bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    ੨੩੭. ਤਤ੍ਥੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    237. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘ਅਕ੍ਕੋਸਭਣ੍ਡਨવਿਹੇਸਕਾਰਿਂ,

    ‘‘Akkosabhaṇḍanavihesakāriṃ,

    ਉਬ੍ਬਾਧਿਕਂ 121 ਬਹੁਜਨਪ੍ਪਮਦ੍ਦਨਂ।

    Ubbādhikaṃ 122 bahujanappamaddanaṃ;

    ਅਬਾਲ਼੍ਹਂ ਗਿਰਂ ਸੋ ਨ ਭਣਿ ਫਰੁਸਂ,

    Abāḷhaṃ giraṃ so na bhaṇi pharusaṃ,

    ਮਧੁਰਂ ਭਣਿ ਸੁਸਂਹਿਤਂ 123 ਸਖਿਲਂ॥

    Madhuraṃ bhaṇi susaṃhitaṃ 124 sakhilaṃ.

    ‘‘ਮਨਸੋ ਪਿਯਾ ਹਦਯਗਾਮਿਨਿਯੋ,

    ‘‘Manaso piyā hadayagāminiyo,

    વਾਚਾ ਸੋ ਏਰਯਤਿ ਕਣ੍ਣਸੁਖਾ।

    Vācā so erayati kaṇṇasukhā;

    વਾਚਾਸੁਚਿਣ੍ਣਫਲਮਨੁਭવਿ,

    Vācāsuciṇṇaphalamanubhavi,

    ਸਗ੍ਗੇਸੁ વੇਦਯਥ 125 ਪੁਞ੍ਞਫਲਂ॥

    Saggesu vedayatha 126 puññaphalaṃ.

    ‘‘વੇਦਿਤ੍વਾ ਸੋ ਸੁਚਰਿਤਸ੍ਸ ਫਲਂ,

    ‘‘Veditvā so sucaritassa phalaṃ,

    ਬ੍ਰਹ੍ਮਸ੍ਸਰਤ੍ਤਮਿਧਮਜ੍ਝਗਮਾ।

    Brahmassarattamidhamajjhagamā;

    ਜਿવ੍ਹਾਸ੍ਸ ਹੋਤਿ વਿਪੁਲਾ ਪੁਥੁਲਾ,

    Jivhāssa hoti vipulā puthulā,

    ਆਦੇਯ੍ਯવਾਕ੍ਯવਚਨੋ ਭવਤਿ॥

    Ādeyyavākyavacano bhavati.

    ‘‘ਗਿਹਿਨੋਪਿ ਇਜ੍ਝਤਿ ਯਥਾ ਭਣਤੋ,

    ‘‘Gihinopi ijjhati yathā bhaṇato,

    ਅਥ ਚੇ ਪਬ੍ਬਜਤਿ ਸੋ ਮਨੁਜੋ।

    Atha ce pabbajati so manujo;

    ਆਦਿਯਨ੍ਤਿਸ੍ਸ વਚਨਂ ਜਨਤਾ,

    Ādiyantissa vacanaṃ janatā,

    ਬਹੁਨੋ ਬਹੁਂ ਸੁਭਣਿਤਂ ਭਣਤੋ’’ਤਿ॥

    Bahuno bahuṃ subhaṇitaṃ bhaṇato’’ti.

    (੩੦) ਸੀਹਹਨੁਲਕ੍ਖਣਂ

    (30) Sīhahanulakkhaṇaṃ

    ੨੩੮. ‘‘ਯਮ੍ਪਿ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਰਿਮਂ ਜਾਤਿਂ ਪੁਰਿਮਂ ਭવਂ ਪੁਰਿਮਂ ਨਿਕੇਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਸਮਾਨੋ ਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਾਪਂ ਪਹਾਯ ਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਾਪਾ ਪਟਿવਿਰਤੋ ਅਹੋਸਿ ਕਾਲવਾਦੀ ਭੂਤવਾਦੀ ਅਤ੍ਥવਾਦੀ ਧਮ੍ਮવਾਦੀ વਿਨਯવਾਦੀ, ਨਿਧਾਨવਤਿਂ વਾਚਂ ਭਾਸਿਤਾ ਅਹੋਸਿ ਕਾਲੇਨ ਸਾਪਦੇਸਂ ਪਰਿਯਨ੍ਤવਤਿਂ ਅਤ੍ਥਸਂਹਿਤਂ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਟਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਆਗਤੋ ਸਮਾਨੋ ਇਮਂ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਂ ਪਟਿਲਭਤਿ, ਸੀਹਹਨੁ ਹੋਤਿ।

    238. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno samphappalāpaṃ pahāya samphappalāpā paṭivirato ahosi kālavādī bhūtavādī atthavādī dhammavādī vinayavādī, nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsitā ahosi kālena sāpadesaṃ pariyantavatiṃ atthasaṃhitaṃ. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati, sīhahanu hoti.

    ‘‘ਸੋ ਤੇਨ ਲਕ੍ਖਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸਚੇ ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ, ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ…ਪੇ॰… ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਅਪ੍ਪਧਂਸਿਯੋ ਹੋਤਿ ਕੇਨਚਿ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੇਨ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੇਨ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤੇਨ। ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ… ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਅਪ੍ਪਧਂਸਿਯੋ ਹੋਤਿ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇਹਿ વਾ ਬਾਹਿਰੇਹਿ વਾ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੇਹਿ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤੇਹਿ, ਰਾਗੇਨ વਾ ਦੋਸੇਨ વਾ ਮੋਹੇਨ વਾ ਸਮਣੇਨ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਨ વਾ ਦੇવੇਨ વਾ ਮਾਰੇਨ વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨਾ વਾ ਕੇਨਚਿ વਾ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ। ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ’’। ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਭਗવਾ ਅવੋਚ।

    ‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Appadhaṃsiyo hoti kenaci manussabhūtena paccatthikena paccāmittena. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Appadhaṃsiyo hoti abbhantarehi vā bāhirehi vā paccatthikehi paccāmittehi, rāgena vā dosena vā mohena vā samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    ੨੩੯. ਤਤ੍ਥੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    239. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘ਨ ਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਾਪਂ ਨ ਮੁਦ੍ਧਤਂ 127,

    ‘‘Na samphappalāpaṃ na muddhataṃ 128,

    ਅવਿਕਿਣ੍ਣવਚਨਬ੍ਯਪ੍ਪਥੋ ਅਹੋਸਿ।

    Avikiṇṇavacanabyappatho ahosi;

    ਅਹਿਤਮਪਿ ਚ ਅਪਨੁਦਿ,

    Ahitamapi ca apanudi,

    ਹਿਤਮਪਿ ਚ ਬਹੁਜਨਸੁਖਞ੍ਚ ਅਭਣਿ॥

    Hitamapi ca bahujanasukhañca abhaṇi.

    ‘‘ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਇਤੋ ਚੁਤੋ ਦਿવਮੁਪਪਜ੍ਜਿ,

    ‘‘Taṃ katvā ito cuto divamupapajji,

    ਸੁਕਤਫਲવਿਪਾਕਮਨੁਭੋਸਿ।

    Sukataphalavipākamanubhosi;

    ਚવਿਯ ਪੁਨਰਿਧਾਗਤੋ ਸਮਾਨੋ,

    Caviya punaridhāgato samāno,

    ਦ੍વਿਦੁਗਮવਰਤਰਹਨੁਤ੍ਤਮਲਤ੍ਥ॥

    Dvidugamavaratarahanuttamalattha.

    ‘‘ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਸੁਦੁਪ੍ਪਧਂਸਿਯੋ,

    ‘‘Rājā hoti suduppadhaṃsiyo,

    ਮਨੁਜਿਨ੍ਦੋ ਮਨੁਜਾਧਿਪਤਿ ਮਹਾਨੁਭਾવੋ।

    Manujindo manujādhipati mahānubhāvo;

    ਤਿਦਿવਪੁਰવਰਸਮੋ ਭવਤਿ,

    Tidivapuravarasamo bhavati,

    ਸੁਰવਰਤਰੋਰਿવ ਇਨ੍ਦੋ॥

    Suravarataroriva indo.

    ‘‘ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾਸੁਰਯਕ੍ਖਰਕ੍ਖਸੇਭਿ 129,

    ‘‘Gandhabbāsurayakkharakkhasebhi 130,

    ਸੁਰੇਹਿ ਨ ਹਿ ਭવਤਿ ਸੁਪ੍ਪਧਂਸਿਯੋ।

    Surehi na hi bhavati suppadhaṃsiyo;

    ਤਥਤ੍ਤੋ ਯਦਿ ਭવਤਿ ਤਥਾવਿਧੋ,

    Tathatto yadi bhavati tathāvidho,

    ਇਧ ਦਿਸਾ ਚ ਪਟਿਦਿਸਾ ਚ વਿਦਿਸਾ ਚਾ’’ਤਿ॥

    Idha disā ca paṭidisā ca vidisā cā’’ti.

    (੩੧-੩੨) ਸਮਦਨ੍ਤਸੁਸੁਕ੍ਕਦਾਠਾਲਕ੍ਖਣਾਨਿ

    (31-32) Samadantasusukkadāṭhālakkhaṇāni

    ੨੪੦. ‘‘ਯਮ੍ਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਰਿਮਂ ਜਾਤਿਂ ਪੁਰਿਮਂ ਭવਂ ਪੁਰਿਮਂ ਨਿਕੇਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਸਮਾਨੋ ਮਿਚ੍ਛਾਜੀવਂ ਪਹਾਯ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੇਨ ਜੀવਿਕਂ ਕਪ੍ਪੇਸਿ, ਤੁਲਾਕੂਟ ਕਂਸਕੂਟ ਮਾਨਕੂਟ ਉਕ੍ਕੋਟਨ વਞ੍ਚਨ ਨਿਕਤਿ ਸਾਚਿਯੋਗ ਛੇਦਨ વਧ ਬਨ੍ਧਨ વਿਪਰਾਮੋਸ ਆਲੋਪ ਸਹਸਾਕਾਰਾ 131 ਪਟਿવਿਰਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਟਤ੍ਤਾ ਉਪਚਿਤਤ੍ਤਾ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਤ੍ਤਾ વਿਪੁਲਤ੍ਤਾ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਸੁਗਤਿਂ ਸਗ੍ਗਂ ਲੋਕਂ ਉਪਪਜ੍ਜਤਿ। ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਅਞ੍ਞੇ ਦੇવੇ ਦਸਹਿ ਠਾਨੇਹਿ ਅਧਿਗਣ੍ਹਾਤਿ ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਆਯੁਨਾ ਦਿਬ੍ਬੇਨ વਣ੍ਣੇਨ ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਸੁਖੇਨ ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਯਸੇਨ ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯੇਨ ਦਿਬ੍ਬੇਹਿ ਰੂਪੇਹਿ ਦਿਬ੍ਬੇਹਿ ਸਦ੍ਦੇਹਿ ਦਿਬ੍ਬੇਹਿ ਗਨ੍ਧੇਹਿ ਦਿਬ੍ਬੇਹਿ ਰਸੇਹਿ ਦਿਬ੍ਬੇਹਿ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇਹਿ। ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਆਗਤੋ ਸਮਾਨੋ ਇਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਪਟਿਲਭਤਿ, ਸਮਦਨ੍ਤੋ ਚ ਹੋਤਿ ਸੁਸੁਕ੍ਕਦਾਠੋ ਚ।

    240. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno micchājīvaṃ pahāya sammāājīvena jīvikaṃ kappesi, tulākūṭa kaṃsakūṭa mānakūṭa ukkoṭana vañcana nikati sāciyoga chedana vadha bandhana viparāmosa ālopa sahasākārā 132 paṭivirato ahosi. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā ussannattā vipulattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati. So tattha aññe deve dasahi ṭhānehi adhigaṇhāti dibbena āyunā dibbena vaṇṇena dibbena sukhena dibbena yasena dibbena ādhipateyyena dibbehi rūpehi dibbehi saddehi dibbehi gandhehi dibbehi rasehi dibbehi phoṭṭhabbehi. So tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati, samadanto ca hoti susukkadāṭho ca.

    ‘‘ਸੋ ਤੇਹਿ ਲਕ੍ਖਣੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸਚੇ ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ, ਰਾਜਾ ਹੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ ਧਮ੍ਮਿਕੋ ਧਮ੍ਮਰਾਜਾ ਚਾਤੁਰਨ੍ਤੋ વਿਜਿਤਾવੀ ਜਨਪਦਤ੍ਥਾવਰਿਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਸਤ੍ਤਰਤਨਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਤਸ੍ਸਿਮਾਨਿ ਸਤ੍ਤ ਰਤਨਾਨਿ ਭવਨ੍ਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ ਹਤ੍ਥਿਰਤਨਂ ਅਸ੍ਸਰਤਨਂ ਮਣਿਰਤਨਂ ਇਤ੍ਥਿਰਤਨਂ ਗਹਪਤਿਰਤਨਂ ਪਰਿਣਾਯਕਰਤਨਮੇવ ਸਤ੍ਤਮਂ। ਪਰੋਸਹਸ੍ਸਂ ਖੋ ਪਨਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤਾ ਭવਨ੍ਤਿ ਸੂਰਾ વੀਰਙ੍ਗਰੂਪਾ ਪਰਸੇਨਪ੍ਪਮਦ੍ਦਨਾ। ਸੋ ਇਮਂ ਪਥવਿਂ ਸਾਗਰਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਅਖਿਲਮਨਿਮਿਤ੍ਤਮਕਣ੍ਟਕਂ ਇਦ੍ਧਂ ਫੀਤਂ ਖੇਮਂ ਸਿવਂ ਨਿਰਬ੍ਬੁਦਂ ਅਦਣ੍ਡੇਨ ਅਸਤ੍ਥੇਨ ਧਮ੍ਮੇਨ ਅਭਿવਿਜਿਯ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ। ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਸੁਚਿਪਰਿવਾਰੋ ਹੋਤਿ ਸੁਚਿਸ੍ਸ ਹੋਨ੍ਤਿ ਪਰਿવਾਰਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗਹਪਤਿਕਾ ਨੇਗਮਜਾਨਪਦਾ ਗਣਕਮਹਾਮਤ੍ਤਾ ਅਨੀਕਟ੍ਠਾ ਦੋવਾਰਿਕਾ ਅਮਚ੍ਚਾ ਪਾਰਿਸਜ੍ਜਾ ਰਾਜਾਨੋ ਭੋਗਿਯਾ ਕੁਮਾਰਾ। ਰਾਜਾ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ।

    ‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato. Tassimāni satta ratanāni bhavanti, seyyathidaṃ – cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthiratanaṃ gahapatiratanaṃ pariṇāyakaratanameva sattamaṃ. Parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. So imaṃ pathaviṃ sāgarapariyantaṃ akhilamanimittamakaṇṭakaṃ iddhaṃ phītaṃ khemaṃ sivaṃ nirabbudaṃ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasati. Rājā samāno kiṃ labhati? Suciparivāro hoti sucissa honti parivārā brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati.

    ‘‘ਸਚੇ ਖੋ ਪਨ ਅਗਾਰਸ੍ਮਾ ਅਨਗਾਰਿਯਂ ਪਬ੍ਬਜਤਿ, ਅਰਹਂ ਹੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਲੋਕੇ વਿવਟ੍ਟਚ੍ਛਦੋ। ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਕਿਂ ਲਭਤਿ? ਸੁਚਿਪਰਿવਾਰੋ ਹੋਤਿ, ਸੁਚਿਸ੍ਸ ਹੋਨ੍ਤਿ ਪਰਿવਾਰਾ, ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯੋ ਉਪਾਸਕਾ ਉਪਾਸਿਕਾਯੋ ਦੇવਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਅਸੁਰਾ ਨਾਗਾ ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾ। ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ਇਦਂ ਲਭਤਿ’’। ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਭਗવਾ ਅવੋਚ।

    ‘‘Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado. Buddho samāno kiṃ labhati? Suciparivāro hoti, sucissa honti parivārā, bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.

    ੨੪੧. ਤਤ੍ਥੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    241. Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘ਮਿਚ੍ਛਾਜੀવਞ੍ਚ ਅવਸ੍ਸਜਿ ਸਮੇਨ વੁਤ੍ਤਿਂ,

    ‘‘Micchājīvañca avassaji samena vuttiṃ,

    ਸੁਚਿਨਾ ਸੋ ਜਨਯਿਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮਿਕੇਨ।

    Sucinā so janayittha dhammikena;

    ਅਹਿਤਮਪਿ ਚ ਅਪਨੁਦਿ,

    Ahitamapi ca apanudi,

    ਹਿਤਮਪਿ ਚ ਬਹੁਜਨਸੁਖਞ੍ਚ ਅਚਰਿ॥

    Hitamapi ca bahujanasukhañca acari.

    ‘‘ਸਗ੍ਗੇ વੇਦਯਤਿ ਨਰੋ ਸੁਖਪ੍ਫਲਾਨਿ,

    ‘‘Sagge vedayati naro sukhapphalāni,

    ਕਰਿਤ੍વਾ ਨਿਪੁਣੇਭਿ વਿਦੂਹਿ ਸਬ੍ਭਿ।

    Karitvā nipuṇebhi vidūhi sabbhi;

    વਣ੍ਣਿਤਾਨਿ ਤਿਦਿવਪੁਰવਰਸਮੋ,

    Vaṇṇitāni tidivapuravarasamo,

    ਅਭਿਰਮਤਿ ਰਤਿਖਿਡ੍ਡਾਸਮਙ੍ਗੀ॥

    Abhiramati ratikhiḍḍāsamaṅgī.

    ‘‘ਲਦ੍ਧਾਨਂ ਮਾਨੁਸਕਂ ਭવਂ ਤਤੋ,

    ‘‘Laddhānaṃ mānusakaṃ bhavaṃ tato,

    ਚવਿਤ੍વਾਨ ਸੁਕਤਫਲવਿਪਾਕਂ।

    Cavitvāna sukataphalavipākaṃ;

    ਸੇਸਕੇਨ ਪਟਿਲਭਤਿ ਲਪਨਜਂ,

    Sesakena paṭilabhati lapanajaṃ,

    ਸਮਮਪਿ ਸੁਚਿਸੁਸੁਕ੍ਕਂ 133

    Samamapi sucisusukkaṃ 134.

    ‘‘ਤਂ વੇਯ੍ਯਞ੍ਜਨਿਕਾ ਸਮਾਗਤਾ ਬਹવੋ,

    ‘‘Taṃ veyyañjanikā samāgatā bahavo,

    ਬ੍ਯਾਕਂਸੁ ਨਿਪੁਣਸਮ੍ਮਤਾ ਮਨੁਜਾ।

    Byākaṃsu nipuṇasammatā manujā;

    ਸੁਚਿਜਨਪਰਿવਾਰਗਣੋ ਭવਤਿ,

    Sucijanaparivāragaṇo bhavati,

    ਦਿਜਸਮਸੁਕ੍ਕਸੁਚਿਸੋਭਨਦਨ੍ਤੋ॥

    Dijasamasukkasucisobhanadanto.

    ‘‘ਰਞ੍ਞੋ ਹੋਤਿ ਬਹੁਜਨੋ,

    ‘‘Rañño hoti bahujano,

    ਸੁਚਿਪਰਿવਾਰੋ ਮਹਤਿਂ ਮਹਿਂ ਅਨੁਸਾਸਤੋ।

    Suciparivāro mahatiṃ mahiṃ anusāsato;

    ਪਸਯ੍ਹ ਨ ਚ ਜਨਪਦਤੁਦਨਂ,

    Pasayha na ca janapadatudanaṃ,

    ਹਿਤਮਪਿ ਚ ਬਹੁਜਨਸੁਖਞ੍ਚ ਚਰਨ੍ਤਿ॥

    Hitamapi ca bahujanasukhañca caranti.

    ‘‘ਅਥ ਚੇ ਪਬ੍ਬਜਤਿ ਭવਤਿ વਿਪਾਪੋ,

    ‘‘Atha ce pabbajati bhavati vipāpo,

    ਸਮਣੋ ਸਮਿਤਰਜੋ વਿવਟ੍ਟਚ੍ਛਦੋ।

    Samaṇo samitarajo vivaṭṭacchado;

    વਿਗਤਦਰਥਕਿਲਮਥੋ,

    Vigatadarathakilamatho,

    ਇਮਮਪਿ ਚ ਪਰਮਪਿ ਚ 135 ਪਸ੍ਸਤਿ ਲੋਕਂ॥

    Imamapi ca paramapi ca 136 passati lokaṃ.

    ‘‘ਤਸ੍ਸੋવਾਦਕਰਾ ਬਹੁਗਿਹੀ ਚ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਚ,

    ‘‘Tassovādakarā bahugihī ca pabbajitā ca,

    ਅਸੁਚਿਂ ਗਰਹਿਤਂ ਧੁਨਨ੍ਤਿ ਪਾਪਂ।

    Asuciṃ garahitaṃ dhunanti pāpaṃ;

    ਸ ਹਿ ਸੁਚਿਭਿ ਪਰਿવੁਤੋ ਭવਤਿ,

    Sa hi sucibhi parivuto bhavati,

    ਮਲਖਿਲਕਲਿਕਿਲੇਸੇ ਪਨੁਦੇਹੀ’’ਤਿ 137

    Malakhilakalikilese panudehī’’ti 138.

    ਇਦਮવੋਚ ਭਗવਾ। ਅਤ੍ਤਮਨਾ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਤੋ ਭਾਸਿਤਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦੁਨ੍ਤਿ।

    Idamavoca bhagavā. Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti.

    ਲਕ੍ਖਣਸੁਤ੍ਤਂ ਨਿਟ੍ਠਿਤਂ ਸਤ੍ਤਮਂ।

    Lakkhaṇasuttaṃ niṭṭhitaṃ sattamaṃ.







    Footnotes:
    1. ਭਦਨ੍ਤੇਤਿ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਪੀ॰)
    2. bhadanteti (sī. syā. pī.)
    3. વਿવਟਚ੍ਛਦੋ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕ॰), વਿવਤ੍ਤਚ੍ਛਦੋ (ਸੀ॰ ਪੀ॰)
    4. vivaṭacchado (syā. ka.), vivattacchado (sī. pī.)
    5. ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਪਰਿਪੂਰਾਨਿ ਸੁવਿਭਤ੍ਤਨ੍ਤਰਾਨਿ (ਸੀ॰ ਪੀ॰)
    6. sabbākāraparipūrāni suvibhattantarāni (sī. pī.)
    7. ਕੁਣ੍ਡਲਾવਤ੍ਤਾਨਿ (ਬਹੂਸੁ)
    8. ਦਕ੍ਖਿਣਾવਤ੍ਤਕਜਾਤਾਨਿ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਪੀ॰)
    9. ਪਿਤਨ੍ਤਰਂਸੋ (ਸ੍ਯਾ॰)
    10. kuṇḍalāvattāni (bahūsu)
    11. dakkhiṇāvattakajātāni (sī. syā. pī.)
    12. pitantaraṃso (syā.)
    13. ਅવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਯੋ (ਸੀ॰ ਪੀ॰)
    14. avikkhambhiyo (sī. pī.)
    15. ਸਮਨ੍ਤਮਾਚਰਿ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕ॰)
    16. samantamācari (syā. ka.)
    17. ਅਪਕ੍ਕਮਿ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕ॰)
    18. apakkami (syā. ka.)
    19. ਅਂਨ੍વਭਿ (ਟੀਕਾ)
    20. aṃnvabhi (ṭīkā)
    21. ਪਨ (ਸ੍ਯਾ॰)
    22. pana (syā.)
    23. ਤਸ੍ਸਾਨੁਯੁਤ੍ਤਾ ਇਧ (ਸੀ॰ ਪੀ॰), ਤਸ੍ਸਾਨੁਯਨ੍ਤਾ ਇਧ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕ॰)
    24. tassānuyuttā idha (sī. pī.), tassānuyantā idha (syā. ka.)
    25. ਸਤ੍ਤਰਕ੍ਖਸਾ (ਕ॰) ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾਅਟ੍ਠਕਥਾ ਓਲੋਕੇਤਬ੍ਬਾ
    26. sattarakkhasā (ka.) sī. syāaṭṭhakathā oloketabbā
    27. ਮਰਣવਧਭਯਤ੍ਤਨੋ (ਸੀ॰ ਪੀ॰ ਕ॰), ਮਰਣવਧਭਯਮਤ੍ਤਨੋ (ਸ੍ਯਾ॰)
    28. maraṇavadhabhayattano (sī. pī. ka.), maraṇavadhabhayamattano (syā.)
    29. ਤੇਨ ਸੋ ਸੁਚਰਿਤੇਨ ਸਗ੍ਗਮਗਮਾਸਿ (ਸ੍ਯਾ॰)
    30. tena so sucaritena saggamagamāsi (syā.)
    31. ਚਿਰਯਾਪਨਾਯ (ਸ੍ਯਾ॰)
    32. cirayāpanāya (syā.)
    33. ਨ ਤਂ ਗਿਹਿਸ੍ਸਾਪਿ (ਸ੍ਯਾ॰)
    34. na taṃ gihissāpi (syā.)
    35. ਪਿਯવਾਚੇਨ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕ॰)
    36. piyavācena (syā. ka.)
    37. ਦਾਨਮ੍ਪਿ ਚ ਅਤ੍ਥਚਰਿਯਤਮ੍ਪਿ ਚ (ਸੀ॰ ਪੀ॰)
    38. dānampi ca atthacariyatampi ca (sī. pī.)
    39. ਪਿਯવਦਤਞ੍ਚ ਸਮਾਨਛਨ੍ਦਤਞ੍ਚ (ਸੀ॰ ਪੀ॰)
    40. piyavadatañca samānachandatañca (sī. pī.)
    41. ਜਿਗਿਂ ਸਮਾਨੋ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਪੀ॰)
    42. jigiṃ samāno (sī. syā. pī.)
    43. ਸਮਾਨੋ ਬਹੁਨੋ ਜਨਸ੍ਸ (ਸੀ॰ ਪੀ॰)
    44. samāno bahuno janassa (sī. pī.)
    45. ਅਤ੍ਥਧਮ੍ਮਸਂਹਿਤਂ (ਕ॰ ਸੀ॰ ਪੀ॰), ਅਤ੍ਥਧਮ੍ਮੁਪਸਂਹਿਤਂ (ਕ॰)
    46. atthadhammasaṃhitaṃ (ka. sī. pī.), atthadhammupasaṃhitaṃ (ka.)
    47. ਧਮ੍ਮਯਾਗਂ ਅਸ੍ਸਜਿ (ਕ॰)
    48. dhammayāgaṃ assaji (ka.)
    49. ਉਤ੍ਤਮਸੁਖਤਾਯ (ਸ੍ਯਾ॰), ਉਤ੍ਤਮਪਮੁਕ੍ਖਤਾਯ (ਕ॰)
    50. uttamasukhatāya (syā.), uttamapamukkhatāya (ka.)
    51. ਉਪਰਿਜਾਨੁਸੋਭਨਾ (ਸ੍ਯਾ॰), ਉਪਰਿ ਚ ਪਨ ਸੋਭਨਾ (ਸੀ॰ ਪੀ॰)
    52. uparijānusobhanā (syā.), upari ca pana sobhanā (sī. pī.)
    53. ਕਮ੍ਮਸੁ (ਸੀ॰ ਪੀ॰)
    54. kammasu (sī. pī.)
    55. વਿਜਾਨੇਯ੍ਯ (ਸੀ॰ ਪੀ॰), વਿਜਾਨੇਯ੍ਯੁ (ਸ੍ਯਾ॰)
    56. vijāneyya (sī. pī.), vijāneyyu (syā.)
    57. ਸੁਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ (ਕ॰)
    58. sukhindriyaṃ (ka.)
    59. ਖਿਪ੍ਪਮਿਦਾਹੁ (?)
    60. khippamidāhu (?)
    61. ਖਿਪ੍ਪਮਿਦਾਧਿਗਚ੍ਛਤਿ (?)
    62. khippamidādhigacchati (?)
    63. ਨਿਕ੍ਕਮੋ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਪੀ॰)
    64. nikkamo (sī. syā. pī.)
    65. ਹਾਸੁਪਞ੍ਞੋ (ਸੀ॰ ਪੀ॰)
    66. hāsupañño (sī. pī.)
    67. ਪਞ੍ਞਾਪਟਿਲਾਭਕਤੇਨ (ਸੀ॰ ਪੀ॰) ਟੀਕਾ ਓਲੋਕੇਤਬ੍ਬਾ
    68. paññāpaṭilābhakatena (sī. pī.) ṭīkā oloketabbā
    69. ਪਾਪੁਰਣਾਨਂ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਪੀ॰)
    70. pāpuraṇānaṃ (sī. syā. pī.)
    71. ਅਦਾਸਿ ਚ (ਸੀ॰ ਪੀ॰)
    72. adāsi ca (sī. pī.)
    73. ਉਪਪਜ੍ਜ (ਸੀ॰ ਪੀ॰)
    74. upapajja (sī. pī.)
    75. ਪਸਾਸਤਿ (ਸ੍ਯਾ॰)
    76. pasāsati (syā.)
    77. ਪਸਯ੍ਹ ਅਭਿવਸਨ-વਰਤਰਂ (ਸੀ॰ ਪੀ॰)
    78. pasayha abhivasana-varataraṃ (sī. pī.)
    79. વਿਪੁਲ (ਸ੍ਯਾ॰), વਿਪੁਲਂ (ਸੀ॰ ਪੀ॰)
    80. vipula (syā.), vipulaṃ (sī. pī.)
    81. ਸੁਹਿਤ (ਸ੍ਯਾ॰), ਸ ਹਿ (ਸੀ॰ ਪੀ॰)
    82. suhita (syā.), sa hi (sī. pī.)
    83. ਸਮਗ੍ਗਿਂ ਕਤ੍વਾ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਪੀ॰)
    84. samaggiṃ katvā (sī. syā. pī.)
    85. ਸ ਤੇਨ (ਕ॰)
    86. sa tena (ka.)
    87. ਪਰੋਸਹਸ੍ਸਸ੍ਸ (ਸੀ॰ ਪੀ॰)
    88. parosahassassa (sī. pī.)
    89. ਸੂਰਾ ਚ વੀਰਙ੍ਗਰੂਪਾ (ਕ॰)
    90. sūrā ca vīraṅgarūpā (ka.)
    91. ਮਹਾਜਨਸਙ੍ਗਾਹਕਂ (ਕ॰)
    92. ਸਮਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋ (ਕ॰)
    93. mahājanasaṅgāhakaṃ (ka.)
    94. samapekkhamāno (ka.)
    95. ਮਹਾਜਨਂ ਸਙ੍ਗਾਹਕਂ (ਕ॰)
    96. mahājanaṃ saṅgāhakaṃ (ka.)
    97. ਸਮਾ ਚ ਪਨ (ਸ੍ਯਾ॰), ਸ ਹਿ ਚ ਪਨ (ਸੀ॰ ਪੀ॰)
    98. samā ca pana (syā.), sa hi ca pana (sī. pī.)
    99. ਸੁਤੇਨ વਡ੍ਢੇਯ੍ਯੁਂ, ਬੁਦ੍ਧਿਯਾ વਡ੍ਢੇਯ੍ਯੁਂ (ਸ੍ਯਾ॰)
    100. sutena vaḍḍheyyuṃ, buddhiyā vaḍḍheyyuṃ (syā.)
    101. ਇਦਂ ਸਮਿਦ੍ਧਞ੍ਚ (ਕ॰), ਅਦ੍ਧਂ ਸਮਿਦ੍ਧਞ੍ਚ (ਸ੍ਯਾ॰)
    102. idaṃ samiddhañca (ka.), addhaṃ samiddhañca (syā.)
    103. ਸਮ੍ਬੋਧਿਮਹਾਨਧਮ੍ਮਤਨ੍ਤਿ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕ॰) ਟੀਕਾ ਓਲੋਕੇਤਬ੍ਬਾ
    104. sambodhimahānadhammatanti (syā. ka.) ṭīkā oloketabbā
    105. ਸਮવਾਹਰਸਹਰਣਿਯੋ (ਸ੍ਯਾ॰)
    106. samavāharasaharaṇiyo (syā.)
    107. ਮਾਰਣવਧੇਨ (ਕ॰)
    108. māraṇavadhena (ka.)
    109. ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਸਾ (ਸੀ॰ ਪੀ॰), ਪਾਮੁਞ੍ਜਸਾ (ਸ੍ਯਾ॰), ਸਾਮਞ੍ਚ ਸਾ (ਕ॰)
    110. sampajjasā (sī. pī.), pāmuñjasā (syā.), sāmañca sā (ka.)
    111. ਪਨ (ਸ੍ਯਾ॰)
    112. pana (syā.)
    113. ਨ ਚ વਿਸਾਚਿਤਂ (ਸੀ॰ ਪੀ॰), ਨ ਚ વਿਸਾવਿ (ਸ੍ਯਾ॰)
    114. na ca visācitaṃ (sī. pī.), na ca visāvi (syā.)
    115. વਿਸਾਚਿਤਂ (ਸੀ॰ ਪੀ॰), વਿਸਾવਿ (ਸ੍ਯਾ॰)
    116. visācitaṃ (sī. pī.), visāvi (syā.)
    117. ਤੋਸਯਿ (ਸੀ॰ ਪੀ॰)
    118. tosayi (sī. pī.)
    119. ਉਣ੍ਣਾਸ੍ਸ ਜਾਤਾ (ਕ॰ ਸੀ॰)
    120. uṇṇāssa jātā (ka. sī.)
    121. ਉਬ੍ਬਾਧਕਰਂ (ਸ੍ਯਾ॰)
    122. ubbādhakaraṃ (syā.)
    123. ਸੁਸਹਿਤਂ (ਸ੍ਯਾ॰)
    124. susahitaṃ (syā.)
    125. વੇਦਯਤਿ (?) ਟੀਕਾ ਓਲੋਕੇਤਬ੍ਬਾ
    126. vedayati (?) ṭīkā oloketabbā
    127. ਬੁਦ੍ਧਤਨ੍ਤਿ (ਕ॰)
    128. buddhatanti (ka.)
    129. ਸੁਰਸਕ੍ਕਰਕ੍ਖਸੇਭਿ (ਸ੍ਯਾ॰)
    130. surasakkarakkhasebhi (syā.)
    131. ਸਾਹਸਾਕਾਰਾ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਪੀ॰)
    132. sāhasākārā (sī. syā. pī.)
    133. ਲਦ੍ਧਾਨ ਮਨੁਸ੍ਸਕਂ ਭવਂ ਤਤੋ ਚવਿਯ, ਪੁਨ ਸੁਕਤਫਲવਿਪਾਕਸੇਸਕੇਨ। ਪਟਿਲਭਤਿ ਲਪਨਜਂ ਸਮਮਪਿ, ਸੁਚਿ ਚ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧਸੁਸੁਕ੍ਕਂ (ਸ੍ਯਾ॰)
    134. laddhāna manussakaṃ bhavaṃ tato caviya, puna sukataphalavipākasesakena; paṭilabhati lapanajaṃ samamapi, suci ca suvisuddhasusukkaṃ (syā.)
    135. ਇਮਮ੍ਪਿ ਚ ਪਰਮ੍ਪਿ ਚ (ਪੀ॰), ਪਰਂਪਿ ਪਰਮਂਪਿ ਚ (ਸ੍ਯਾ॰)
    136. imampi ca parampi ca (pī.), paraṃpi paramaṃpi ca (syā.)
    137. ਤਸ੍ਸੋવਾਦਕਰਾ ਬਹੁਗਿਹੀ ਚ, ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਚ ਅਸੁਚਿવਿਗਰਹਿਤ। ਪਨੁਦਿਪਾਪਸ੍ਸ ਹਿ ਸੁਚਿਭਿਪਰਿવੁਤੋ, ਭવਤਿ ਮਲਖਿਲਕਕਿਲੇਸੇ ਪਨੁਦੇਤਿ (ਸ੍ਯਾ॰)
    138. tassovādakarā bahugihī ca, pabbajitā ca asucivigarahita; panudipāpassa hi sucibhiparivuto, bhavati malakhilakakilese panudeti (syā.)



    Related texts:



    ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਦੀਘ ਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ੭. ਲਕ੍ਖਣਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 7. Lakkhaṇasuttavaṇṇanā

    ਟੀਕਾ • Tīkā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ਦੀਘਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ੭. ਲਕ੍ਖਣਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 7. Lakkhaṇasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact