Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ദീഘനികായ • Dīghanikāya |
൭. ലക്ഖണസുത്തം
7. Lakkhaṇasuttaṃ
ദ്വത്തിംസമഹാപുരിസലക്ഖണാനി
Dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni
൧൯൮. ഏവം മേ സുതം – ഏകം സമയം ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ അനാഥപിണ്ഡികസ്സ ആരാമേ. തത്ര ഖോ ഭഗവാ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘ഭിക്ഖവോ’’തി. ‘‘ഭദ്ദന്തേ’’തി 1 തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസും. ഭഗവാ ഏതദവോച –
198. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘bhikkhavo’’ti. ‘‘Bhaddante’’ti 2 te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca –
൧൯൯. ‘‘ദ്വത്തിംസിമാനി, ഭിക്ഖവേ, മഹാപുരിസസ്സ മഹാപുരിസലക്ഖണാനി, യേഹി സമന്നാഗതസ്സ മഹാപുരിസസ്സ ദ്വേവ ഗതിയോ ഭവന്തി അനഞ്ഞാ. സചേ അഗാരം അജ്ഝാവസതി, രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തീ ധമ്മികോ ധമ്മരാജാ ചാതുരന്തോ വിജിതാവീ ജനപദത്ഥാവരിയപ്പത്തോ സത്തരതനസമന്നാഗതോ. തസ്സിമാനി സത്ത രതനാനി ഭവന്തി; സേയ്യഥിദം, ചക്കരതനം ഹത്ഥിരതനം അസ്സരതനം മണിരതനം ഇത്ഥിരതനം ഗഹപതിരതനം പരിണായകരതനമേവ സത്തമം. പരോസഹസ്സം ഖോ പനസ്സ പുത്താ ഭവന്തി സൂരാ വീരങ്ഗരൂപാ പരസേനപ്പമദ്ദനാ. സോ ഇമം പഥവിം സാഗരപരിയന്തം അദണ്ഡേന അസത്ഥേന ധമ്മേന അഭിവിജിയ അജ്ഝാവസതി. സചേ ഖോ പന അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജതി, അരഹം ഹോതി സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ലോകേ വിവട്ടച്ഛദോ 3.
199. ‘‘Dvattiṃsimāni, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveva gatiyo bhavanti anaññā. Sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato. Tassimāni satta ratanāni bhavanti; seyyathidaṃ, cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthiratanaṃ gahapatiratanaṃ pariṇāyakaratanameva sattamaṃ. Parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. So imaṃ pathaviṃ sāgarapariyantaṃ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasati. Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado 4.
൨൦൦. ‘‘കതമാനി ച താനി, ഭിക്ഖവേ, ദ്വത്തിംസ മഹാപുരിസസ്സ മഹാപുരിസലക്ഖണാനി, യേഹി സമന്നാഗതസ്സ മഹാപുരിസസ്സ ദ്വേവ ഗതിയോ ഭവന്തി അനഞ്ഞാ? സചേ അഗാരം അജ്ഝാവസതി, രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തീ…പേ॰… സചേ ഖോ പന അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജതി, അരഹം ഹോതി സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ലോകേ വിവട്ടച്ഛദോ.
200. ‘‘Katamāni ca tāni, bhikkhave, dvattiṃsa mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveva gatiyo bhavanti anaññā? Sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado.
‘‘ഇധ, ഭിക്ഖവേ, മഹാപുരിസോ സുപ്പതിട്ഠിതപാദോ ഹോതി. യമ്പി, ഭിക്ഖവേ, മഹാപുരിസോ സുപ്പതിട്ഠിതപാദോ ഹോതി, ഇദമ്പി, ഭിക്ഖവേ, മഹാപുരിസസ്സ മഹാപുരിസലക്ഖണം ഭവതി.
‘‘Idha, bhikkhave, mahāpuriso suppatiṭṭhitapādo hoti. Yampi, bhikkhave, mahāpuriso suppatiṭṭhitapādo hoti, idampi, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, മഹാപുരിസസ്സ ഹേട്ഠാപാദതലേസു ചക്കാനി ജാതാനി ഹോന്തി സഹസ്സാരാനി സനേമികാനി സനാഭികാനി സബ്ബാകാരപരിപൂരാനി 5. യമ്പി , ഭിക്ഖവേ, മഹാപുരിസസ്സ ഹേട്ഠാപാദതലേസു ചക്കാനി ജാതാനി ഹോന്തി സഹസ്സാരാനി സനേമികാനി സനാഭികാനി സബ്ബാകാരപരിപൂരാനി, ഇദമ്പി, ഭിക്ഖവേ, മഹാപുരിസസ്സ മഹാപുരിസലക്ഖണം ഭവതി.
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, mahāpurisassa heṭṭhāpādatalesu cakkāni jātāni honti sahassārāni sanemikāni sanābhikāni sabbākāraparipūrāni 6. Yampi , bhikkhave, mahāpurisassa heṭṭhāpādatalesu cakkāni jātāni honti sahassārāni sanemikāni sanābhikāni sabbākāraparipūrāni, idampi, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, മഹാപുരിസോ ആയതപണ്ഹി ഹോതി…പേ॰… ദീഘങ്ഗുലി ഹോതി… മുദുതലുനഹത്ഥപാദോ ഹോതി… ജാലഹത്ഥപാദോ ഹോതി… ഉസ്സങ്ഖപാദോ ഹോതി… ഏണിജങ്ഘോ ഹോതി… ഠിതകോവ അനോനമന്തോ ഉഭോഹി പാണിതലേഹി ജണ്ണുകാനി പരിമസതി പരിമജ്ജതി… കോസോഹിതവത്ഥഗുയ്ഹോ ഹോതി… സുവണ്ണവണ്ണോ ഹോതി കഞ്ചനസന്നിഭത്തചോ… സുഖുമച്ഛവി ഹോതി, സുഖുമത്താ ഛവിയാ രജോജല്ലം കായേ ന ഉപലിമ്പതി… ഏകേകലോമോ ഹോതി, ഏകേകാനി ലോമാനി ലോമകൂപേസു ജാതാനി… ഉദ്ധഗ്ഗലോമോ ഹോതി, ഉദ്ധഗ്ഗാനി ലോമാനി ജാതാനി നീലാനി അഞ്ജനവണ്ണാനി കുണ്ഡലാവട്ടാനി 7 ദക്ഖിണാവട്ടകജാതാനി 8 … ബ്രഹ്മുജുഗത്തോ ഹോതി… സത്തുസ്സദോ ഹോതി… സീഹപുബ്ബദ്ധകായോ ഹോതി… ചിതന്തരംസോ 9 ഹോതി… നിഗ്രോധപരിമണ്ഡലോ ഹോതി, യാവതക്വസ്സ കായോ താവതക്വസ്സ ബ്യാമോ യാവതക്വസ്സ ബ്യാമോ താവതക്വസ്സ കായോ… സമവട്ടക്ഖന്ധോ ഹോതി… രസഗ്ഗസഗ്ഗീ ഹോതി… സീഹഹനു ഹോതി… ചത്താലീസദന്തോ ഹോതി … സമദന്തോ ഹോതി… അവിരളദന്തോ ഹോതി… സുസുക്കദാഠോ ഹോതി… പഹൂതജിവ്ഹോ ഹോതി… ബ്രഹ്മസ്സരോ ഹോതി കരവീകഭാണീ… അഭിനീലനേത്തോ ഹോതി… ഗോപഖുമോ ഹോതി… ഉണ്ണാ ഭമുകന്തരേ ജാതാ ഹോതി, ഓദാതാ മുദുതൂലസന്നിഭാ. യമ്പി, ഭിക്ഖവേ, മഹാപുരിസസ്സ ഉണ്ണാ ഭമുകന്തരേ ജാതാ ഹോതി, ഓദാതാ മുദുതൂലസന്നിഭാ, ഇദമ്പി, ഭിക്ഖവേ, മഹാപുരിസസ്സ മഹാപുരിസലക്ഖണം ഭവതി.
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, mahāpuriso āyatapaṇhi hoti…pe… dīghaṅguli hoti… mudutalunahatthapādo hoti… jālahatthapādo hoti… ussaṅkhapādo hoti… eṇijaṅgho hoti… ṭhitakova anonamanto ubhohi pāṇitalehi jaṇṇukāni parimasati parimajjati… kosohitavatthaguyho hoti… suvaṇṇavaṇṇo hoti kañcanasannibhattaco… sukhumacchavi hoti, sukhumattā chaviyā rajojallaṃ kāye na upalimpati… ekekalomo hoti, ekekāni lomāni lomakūpesu jātāni… uddhaggalomo hoti, uddhaggāni lomāni jātāni nīlāni añjanavaṇṇāni kuṇḍalāvaṭṭāni 10 dakkhiṇāvaṭṭakajātāni 11 … brahmujugatto hoti… sattussado hoti… sīhapubbaddhakāyo hoti… citantaraṃso 12 hoti… nigrodhaparimaṇḍalo hoti, yāvatakvassa kāyo tāvatakvassa byāmo yāvatakvassa byāmo tāvatakvassa kāyo… samavaṭṭakkhandho hoti… rasaggasaggī hoti… sīhahanu hoti… cattālīsadanto hoti … samadanto hoti… aviraḷadanto hoti… susukkadāṭho hoti… pahūtajivho hoti… brahmassaro hoti karavīkabhāṇī… abhinīlanetto hoti… gopakhumo hoti… uṇṇā bhamukantare jātā hoti, odātā mudutūlasannibhā. Yampi, bhikkhave, mahāpurisassa uṇṇā bhamukantare jātā hoti, odātā mudutūlasannibhā, idampi, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati.
‘‘പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, മഹാപുരിസോ ഉണ്ഹീസസീസോ ഹോതി. യമ്പി, ഭിക്ഖവേ, മഹാപുരിസോ ഉണ്ഹീസസീസോ ഹോതി, ഇദമ്പി, ഭിക്ഖവേ, മഹാപുരിസസ്സ മഹാപുരിസലക്ഖണം ഭവതി.
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, mahāpuriso uṇhīsasīso hoti. Yampi, bhikkhave, mahāpuriso uṇhīsasīso hoti, idampi, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati.
‘‘ഇമാനി ഖോ താനി, ഭിക്ഖവേ, ദ്വത്തിംസ മഹാപുരിസസ്സ മഹാപുരിസലക്ഖണാനി, യേഹി സമന്നാഗതസ്സ മഹാപുരിസസ്സ ദ്വേവ ഗതിയോ ഭവന്തി അനഞ്ഞാ. സചേ അഗാരം അജ്ഝാവസതി, രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തീ…പേ॰… സചേ ഖോ പന അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജതി, അരഹം ഹോതി സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ലോകേ വിവട്ടച്ഛദോ.
‘‘Imāni kho tāni, bhikkhave, dvattiṃsa mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveva gatiyo bhavanti anaññā. Sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado.
‘‘ഇമാനി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ദ്വത്തിംസ മഹാപുരിസസ്സ മഹാപുരിസലക്ഖണാനി ബാഹിരകാപി ഇസയോ ധാരേന്തി, നോ ച ഖോ തേ ജാനന്തി – ‘ഇമസ്സ കമ്മസ്സ കടത്താ ഇദം ലക്ഖണം പടിലഭതീ’തി.
‘‘Imāni kho, bhikkhave, dvattiṃsa mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni bāhirakāpi isayo dhārenti, no ca kho te jānanti – ‘imassa kammassa kaṭattā idaṃ lakkhaṇaṃ paṭilabhatī’ti.
(൧) സുപ്പതിട്ഠിതപാദതാലക്ഖണം
(1) Suppatiṭṭhitapādatālakkhaṇaṃ
൨൦൧. ‘‘യമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ പുരിമം ജാതിം പുരിമം ഭവം പുരിമം നികേതം പുബ്ബേ മനുസ്സഭൂതോ സമാനോ ദള്ഹസമാദാനോ അഹോസി കുസലേസു ധമ്മേസു, അവത്ഥിതസമാദാനോ കായസുചരിതേ വചീസുചരിതേ മനോസുചരിതേ ദാനസംവിഭാഗേ സീലസമാദാനേ ഉപോസഥുപവാസേ മത്തേയ്യതായ പേത്തേയ്യതായ സാമഞ്ഞതായ ബ്രഹ്മഞ്ഞതായ കുലേ ജേട്ഠാപചായിതായ അഞ്ഞതരഞ്ഞതരേസു ച അധികുസലേസു ധമ്മേസു . സോ തസ്സ കമ്മസ്സ കടത്താ ഉപചിതത്താ ഉസ്സന്നത്താ വിപുലത്താ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകം ഉപപജ്ജതി. സോ തത്ഥ അഞ്ഞേ ദേവേ ദസഹി ഠാനേഹി അധിഗ്ഗണ്ഹാതി ദിബ്ബേന ആയുനാ ദിബ്ബേന വണ്ണേന ദിബ്ബേന സുഖേന ദിബ്ബേന യസേന ദിബ്ബേന ആധിപതേയ്യേന ദിബ്ബേഹി രൂപേഹി ദിബ്ബേഹി സദ്ദേഹി ദിബ്ബേഹി ഗന്ധേഹി ദിബ്ബേഹി രസേഹി ദിബ്ബേഹി ഫോട്ഠബ്ബേഹി. സോ തതോ ചുതോ ഇത്ഥത്തം ആഗതോ സമാനോ ഇമം മഹാപുരിസലക്ഖണം പടിലഭതി. സുപ്പതിട്ഠിതപാദോ ഹോതി. സമം പാദം ഭൂമിയം നിക്ഖിപതി, സമം ഉദ്ധരതി, സമം സബ്ബാവന്തേഹി പാദതലേഹി ഭൂമിം ഫുസതി.
201. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno daḷhasamādāno ahosi kusalesu dhammesu, avatthitasamādāno kāyasucarite vacīsucarite manosucarite dānasaṃvibhāge sīlasamādāne uposathupavāse matteyyatāya petteyyatāya sāmaññatāya brahmaññatāya kule jeṭṭhāpacāyitāya aññataraññataresu ca adhikusalesu dhammesu . So tassa kammassa kaṭattā upacitattā ussannattā vipulattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati. So tattha aññe deve dasahi ṭhānehi adhiggaṇhāti dibbena āyunā dibbena vaṇṇena dibbena sukhena dibbena yasena dibbena ādhipateyyena dibbehi rūpehi dibbehi saddehi dibbehi gandhehi dibbehi rasehi dibbehi phoṭṭhabbehi. So tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Suppatiṭṭhitapādo hoti. Samaṃ pādaṃ bhūmiyaṃ nikkhipati, samaṃ uddharati, samaṃ sabbāvantehi pādatalehi bhūmiṃ phusati.
൨൦൨. ‘‘സോ തേന ലക്ഖണേന സമന്നാഗതോ സചേ അഗാരം അജ്ഝാവസതി, രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തീ ധമ്മികോ ധമ്മരാജാ ചാതുരന്തോ വിജിതാവീ ജനപദത്ഥാവരിയപ്പത്തോ സത്തരതനസമന്നാഗതോ. തസ്സിമാനി സത്ത രതനാനി ഭവന്തി; സേയ്യഥിദം, ചക്കരതനം ഹത്ഥിരതനം അസ്സരതനം മണിരതനം ഇത്ഥിരതനം ഗഹപതിരതനം പരിണായകരതനമേവ സത്തമം. പരോസഹസ്സം ഖോ പനസ്സ പുത്താ ഭവന്തി സൂരാ വീരങ്ഗരൂപാ പരസേനപ്പമദ്ദനാ. സോ ഇമം പഥവിം സാഗരപരിയന്തം അഖിലമനിമിത്തമകണ്ടകം ഇദ്ധം ഫീതം ഖേമം സിവം നിരബ്ബുദം അദണ്ഡേന അസത്ഥേന ധമ്മേന അഭിവിജിയ അജ്ഝാവസതി . രാജാ സമാനോ കിം ലഭതി? അക്ഖമ്ഭിയോ 13 ഹോതി കേനചി മനുസ്സഭൂതേന പച്ചത്ഥികേന പച്ചാമിത്തേന. രാജാ സമാനോ ഇദം ലഭതി. ‘‘സചേ ഖോ പന അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജതി, അരഹം ഹോതി സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ലോകേ വിവട്ടച്ഛദോ. ബുദ്ധോ സമാനോ കിം ലഭതി? അക്ഖമ്ഭിയോ ഹോതി അബ്ഭന്തരേഹി വാ ബാഹിരേഹി വാ പച്ചത്ഥികേഹി പച്ചാമിത്തേഹി രാഗേന വാ ദോസേന വാ മോഹേന വാ സമണേന വാ ബ്രാഹ്മണേന വാ ദേവേന വാ മാരേന വാ ബ്രഹ്മുനാ വാ കേനചി വാ ലോകസ്മിം. ബുദ്ധോ സമാനോ ഇദം ലഭതി’’. ഏതമത്ഥം ഭഗവാ അവോച.
202. ‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato. Tassimāni satta ratanāni bhavanti; seyyathidaṃ, cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthiratanaṃ gahapatiratanaṃ pariṇāyakaratanameva sattamaṃ. Parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. So imaṃ pathaviṃ sāgarapariyantaṃ akhilamanimittamakaṇṭakaṃ iddhaṃ phītaṃ khemaṃ sivaṃ nirabbudaṃ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasati . Rājā samāno kiṃ labhati? Akkhambhiyo 14 hoti kenaci manussabhūtena paccatthikena paccāmittena. Rājā samāno idaṃ labhati. ‘‘Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado. Buddho samāno kiṃ labhati? Akkhambhiyo hoti abbhantarehi vā bāhirehi vā paccatthikehi paccāmittehi rāgena vā dosena vā mohena vā samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
൨൦൩. തത്ഥേതം വുച്ചതി –
203. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘സച്ചേ ച ധമ്മേ ച ദമേ ച സംയമേ,
‘‘Sacce ca dhamme ca dame ca saṃyame,
സോചേയ്യസീലാലയുപോസഥേസു ച;
Soceyyasīlālayuposathesu ca;
ദാനേ അഹിംസായ അസാഹസേ രതോ,
Dāne ahiṃsāya asāhase rato,
തതോ ചവിത്വാ പുനരാഗതോ ഇധ,
Tato cavitvā punarāgato idha,
സമേഹി പാദേഹി ഫുസീ വസുന്ധരം.
Samehi pādehi phusī vasundharaṃ.
‘‘ബ്യാകംസു വേയ്യഞ്ജനികാ സമാഗതാ,
‘‘Byākaṃsu veyyañjanikā samāgatā,
സമപ്പതിട്ഠസ്സ ന ഹോതി ഖമ്ഭനാ;
Samappatiṭṭhassa na hoti khambhanā;
തം ലക്ഖണം ഭവതി തദത്ഥജോതകം.
Taṃ lakkhaṇaṃ bhavati tadatthajotakaṃ.
‘‘അക്ഖമ്ഭിയോ ഹോതി അഗാരമാവസം,
‘‘Akkhambhiyo hoti agāramāvasaṃ,
പരാഭിഭൂ സത്തുഭി നപ്പമദ്ദനോ;
Parābhibhū sattubhi nappamaddano;
മനുസ്സഭൂതേനിധ ഹോതി കേനചി,
Manussabhūtenidha hoti kenaci,
അക്ഖമ്ഭിയോ തസ്സ ഫലേന കമ്മുനോ.
Akkhambhiyo tassa phalena kammuno.
‘‘സചേ ച പബ്ബജ്ജമുപേതി താദിസോ,
‘‘Sace ca pabbajjamupeti tādiso,
നേക്ഖമ്മഛന്ദാഭിരതോ വിചക്ഖണോ;
Nekkhammachandābhirato vicakkhaṇo;
അഗ്ഗോ ന സോ ഗച്ഛതി ജാതു ഖമ്ഭനം,
Aggo na so gacchati jātu khambhanaṃ,
നരുത്തമോ ഏസ ഹി തസ്സ ധമ്മതാ’’തി.
Naruttamo esa hi tassa dhammatā’’ti.
(൨) പാദതലചക്കലക്ഖണം
(2) Pādatalacakkalakkhaṇaṃ
൨൦൪. ‘‘യമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ പുരിമം ജാതിം പുരിമം ഭവം പുരിമം നികേതം പുബ്ബേ മനുസ്സഭൂതോ സമാനോ ബഹുജനസ്സ സുഖാവഹോ അഹോസി, ഉബ്ബേഗഉത്താസഭയം അപനുദിതാ, ധമ്മികഞ്ച രക്ഖാവരണഗുത്തിം സംവിധാതാ, സപരിവാരഞ്ച ദാനം അദാസി. സോ തസ്സ കമ്മസ്സ കടത്താ ഉപചിതത്താ ഉസ്സന്നത്താ വിപുലത്താ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകം ഉപപജ്ജതി…പേ॰… സോ തതോ ചുതോ ഇത്ഥത്തം ആഗതോ സമാനോ ഇമം മഹാപുരിസലക്ഖണം പടിലഭതി. ഹേട്ഠാപാദതലേസു ചക്കാനി ജാതാനി ഹോന്തി സഹസ്സാരാനി സനേമികാനി സനാഭികാനി സബ്ബാകാരപരിപൂരാനി സുവിഭത്തന്തരാനി.
204. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno bahujanassa sukhāvaho ahosi, ubbegauttāsabhayaṃ apanuditā, dhammikañca rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidhātā, saparivārañca dānaṃ adāsi. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā ussannattā vipulattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Heṭṭhāpādatalesu cakkāni jātāni honti sahassārāni sanemikāni sanābhikāni sabbākāraparipūrāni suvibhattantarāni.
‘‘സോ തേന ലക്ഖണേന സമന്നാഗതോ സചേ അഗാരം അജ്ഝാവസതി, രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തീ…പേ॰… രാജാ സമാനോ കിം ലഭതി? മഹാപരിവാരോ ഹോതി; മഹാസ്സ ഹോന്തി പരിവാരാ ബ്രാഹ്മണഗഹപതികാ നേഗമജാനപദാ ഗണകമഹാമത്താ അനീകട്ഠാ ദോവാരികാ അമച്ചാ പാരിസജ്ജാ രാജാനോ ഭോഗിയാ കുമാരാ. രാജാ സമാനോ ഇദം ലഭതി. സചേ ഖോ പന അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജതി, അരഹം ഹോതി സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ലോകേ വിവട്ടച്ഛദോ. ബുദ്ധോ സമാനോ കിം ലഭതി? മഹാപരിവാരോ ഹോതി; മഹാസ്സ ഹോന്തി പരിവാരാ ഭിക്ഖൂ ഭിക്ഖുനിയോ ഉപാസകാ ഉപാസികായോ ദേവാ മനുസ്സാ അസുരാ നാഗാ ഗന്ധബ്ബാ. ബുദ്ധോ സമാനോ ഇദം ലഭതി’’. ഏതമത്ഥം ഭഗവാ അവോച.
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Mahāparivāro hoti; mahāssa honti parivārā brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati. Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado. Buddho samāno kiṃ labhati? Mahāparivāro hoti; mahāssa honti parivārā bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
൨൦൫. തത്ഥേതം വുച്ചതി –
205. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘പുരേ പുരത്ഥാ പുരിമാസു ജാതിസു,
‘‘Pure puratthā purimāsu jātisu,
മനുസ്സഭൂതോ ബഹുനം സുഖാവഹോ;
Manussabhūto bahunaṃ sukhāvaho;
ഉബ്ഭേഗഉത്താസഭയാപനൂദനോ,
Ubbhegauttāsabhayāpanūdano,
ഗുത്തീസു രക്ഖാവരണേസു ഉസ്സുകോ.
Guttīsu rakkhāvaraṇesu ussuko.
‘‘സോ തേന കമ്മേന ദിവം സമക്കമി,
‘‘So tena kammena divaṃ samakkami,
സുഖഞ്ച ഖിഡ്ഡാരതിയോ ച അന്വഭി;
Sukhañca khiḍḍāratiyo ca anvabhi;
തതോ ചവിത്വാ പുനരാഗതോ ഇധ,
Tato cavitvā punarāgato idha,
ചക്കാനി പാദേസു ദുവേസു വിന്ദതി.
Cakkāni pādesu duvesu vindati.
‘‘സമന്തനേമീനി സഹസ്സരാനി ച,
‘‘Samantanemīni sahassarāni ca,
ബ്യാകംസു വേയ്യഞ്ജനികാ സമാഗതാ;
Byākaṃsu veyyañjanikā samāgatā;
ദിസ്വാ കുമാരം സതപുഞ്ഞലക്ഖണം,
Disvā kumāraṃ satapuññalakkhaṇaṃ,
പരിവാരവാ ഹേസ്സതി സത്തുമദ്ദനോ.
Parivāravā hessati sattumaddano.
തഥാ ഹീ ചക്കാനി സമന്തനേമിനി,
Tathā hī cakkāni samantanemini,
സചേ ന പബ്ബജ്ജമുപേതി താദിസോ;
Sace na pabbajjamupeti tādiso;
വത്തേതി ചക്കം പഥവിം പസാസതി,
Vatteti cakkaṃ pathaviṃ pasāsati,
‘‘മഹായസം സംപരിവാരയന്തി നം,
‘‘Mahāyasaṃ saṃparivārayanti naṃ,
സചേ ച പബ്ബജ്ജമുപേതി താദിസോ;
Sace ca pabbajjamupeti tādiso;
നേക്ഖമ്മഛന്ദാഭിരതോ വിചക്ഖണോ,
Nekkhammachandābhirato vicakkhaṇo,
‘‘ഗന്ധബ്ബനാഗാ വിഹഗാ ചതുപ്പദാ,
‘‘Gandhabbanāgā vihagā catuppadā,
അനുത്തരം ദേവമനുസ്സപൂജിതം;
Anuttaraṃ devamanussapūjitaṃ;
മഹായസം സംപരിവാരയന്തി ന’’ന്തി.
Mahāyasaṃ saṃparivārayanti na’’nti.
(൩-൫) ആയതപണ്ഹിതാദിതിലക്ഖണം
(3-5) Āyatapaṇhitāditilakkhaṇaṃ
൨൦൬. ‘‘യമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ പുരിമം ജാതിം പുരിമം ഭവം പുരിമം നികേതം പുബ്ബേ മനുസ്സഭൂതോ സമാനോ പാണാതിപാതം പഹായ പാണാതിപാതാ പടിവിരതോ അഹോസി നിഹിതദണ്ഡോ നിഹിതസത്ഥോ ലജ്ജീ ദയാപന്നോ, സബ്ബപാണഭൂതഹിതാനുകമ്പീ വിഹാസി. സോ തസ്സ കമ്മസ്സ കടത്താ ഉപചിതത്താ ഉസ്സന്നത്താ വിപുലത്താ…പേ॰… സോ തതോ ചുതോ ഇത്ഥത്തം ആഗതോ സമാനോ ഇമാനി തീണി മഹാപുരിസലക്ഖണാനി പടിലഭതി. ആയതപണ്ഹി ച ഹോതി, ദീഘങ്ഗുലി ച ബ്രഹ്മുജുഗത്തോ ച.
206. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno pāṇātipātaṃ pahāya pāṇātipātā paṭivirato ahosi nihitadaṇḍo nihitasattho lajjī dayāpanno, sabbapāṇabhūtahitānukampī vihāsi. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā ussannattā vipulattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni tīṇi mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Āyatapaṇhi ca hoti, dīghaṅguli ca brahmujugatto ca.
‘‘സോ തേഹി ലക്ഖണേഹി സമന്നാഗതോ സചേ അഗാരം അജ്ഝാവസതി, രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തീ…പേ॰… രാജാ സമാനോ കിം ലഭതി? ദീഘായുകോ ഹോതി ചിരട്ഠിതികോ, ദീഘമായും പാലേതി, ന സക്കാ ഹോതി അന്തരാ ജീവിതാ വോരോപേതും കേനചി മനുസ്സഭൂതേന പച്ചത്ഥികേന പച്ചാമിത്തേന . രാജാ സമാനോ ഇദം ലഭതി… ബുദ്ധോ സമാനോ കിം ലഭതി? ദീഘായുകോ ഹോതി ചിരട്ഠിതികോ, ദീഘമായും പാലേതി, ന സക്കാ ഹോതി അന്തരാ ജീവിതാ വോരോപേതും പച്ചത്ഥികേഹി പച്ചാമിത്തേഹി സമണേന വാ ബ്രാഹ്മണേന വാ ദേവേന വാ മാരേന വാ ബ്രഹ്മുനാ വാ കേനചി വാ ലോകസ്മിം. ബുദ്ധോ സമാനോ ഇദം ലഭതി’’. ഏതമത്ഥം ഭഗവാ അവോച.
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Dīghāyuko hoti ciraṭṭhitiko, dīghamāyuṃ pāleti, na sakkā hoti antarā jīvitā voropetuṃ kenaci manussabhūtena paccatthikena paccāmittena . Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Dīghāyuko hoti ciraṭṭhitiko, dīghamāyuṃ pāleti, na sakkā hoti antarā jīvitā voropetuṃ paccatthikehi paccāmittehi samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
൨൦൭. തത്ഥേതം വുച്ചതി –
207. Tatthetaṃ vuccati –
പടിവിരതോ പരം മാരണായഹോസി;
Paṭivirato paraṃ māraṇāyahosi;
സുകതഫലവിപാകമനുഭോസി.
Sukataphalavipākamanubhosi.
‘‘ചവിയ പുനരിധാഗതോ സമാനോ,
‘‘Caviya punaridhāgato samāno,
പടിലഭതി ഇധ തീണി ലക്ഖണാനി;
Paṭilabhati idha tīṇi lakkhaṇāni;
ഭവതി വിപുലദീഘപാസണ്ഹികോ,
Bhavati vipuladīghapāsaṇhiko,
ബ്രഹ്മാവ സുജു സുഭോ സുജാതഗത്തോ.
Brahmāva suju subho sujātagatto.
‘‘സുഭുജോ സുസു സുസണ്ഠിതോ സുജാതോ,
‘‘Subhujo susu susaṇṭhito sujāto,
മുദുതലുനങ്ഗുലിയസ്സ ഹോന്തി;
Mudutalunaṅguliyassa honti;
ദീഘാ തീഭി പുരിസവരഗ്ഗലക്ഖണേഹി,
Dīghā tībhi purisavaraggalakkhaṇehi,
‘‘ഭവതി യദി ഗിഹീ ചിരം യപേതി,
‘‘Bhavati yadi gihī ciraṃ yapeti,
ചിരതരം പബ്ബജതി യദി തതോ ഹി;
Cirataraṃ pabbajati yadi tato hi;
യാപയതി ച വസിദ്ധിഭാവനായ,
Yāpayati ca vasiddhibhāvanāya,
ഇതി ദീഘായുകതായ തം നിമിത്ത’’ന്തി.
Iti dīghāyukatāya taṃ nimitta’’nti.
(൬) സത്തുസ്സദതാലക്ഖണം
(6) Sattussadatālakkhaṇaṃ
൨൦൮. ‘‘യമ്പി , ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ പുരിമം ജാതിം പുരിമം ഭവം പുരിമം നികേതം പുബ്ബേ മനുസ്സഭൂതോ സമാനോ ദാതാ അഹോസി പണീതാനം രസിതാനം ഖാദനീയാനം ഭോജനീയാനം സായനീയാനം ലേഹനീയാനം പാനാനം. സോ തസ്സ കമ്മസ്സ കടത്താ…പേ॰… സോ തതോ ചുതോ ഇത്ഥത്തം ആഗതോ സമാനോ ഇമം മഹാപുരിസലക്ഖണം പടിലഭതി, സത്തുസ്സദോ ഹോതി, സത്തസ്സ ഉസ്സദാ ഹോന്തി; ഉഭോസു ഹത്ഥേസു ഉസ്സദാ ഹോന്തി, ഉഭോസു പാദേസു ഉസ്സദാ ഹോന്തി, ഉഭോസു അംസകൂടേസു ഉസ്സദാ ഹോന്തി, ഖന്ധേ ഉസ്സദോ ഹോതി.
208. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno dātā ahosi paṇītānaṃ rasitānaṃ khādanīyānaṃ bhojanīyānaṃ sāyanīyānaṃ lehanīyānaṃ pānānaṃ. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati, sattussado hoti, sattassa ussadā honti; ubhosu hatthesu ussadā honti, ubhosu pādesu ussadā honti, ubhosu aṃsakūṭesu ussadā honti, khandhe ussado hoti.
‘‘സോ തേന ലക്ഖണേന സമന്നാഗതോ സചേ അഗാരം അജ്ഝാവസതി, രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തീ…പേ॰… രാജാ സമാനോ കിം ലഭതി? ലാഭീ ഹോതി പണീതാനം രസിതാനം ഖാദനീയാനം ഭോജനീയാനം സായനീയാനം ലേഹനീയാനം പാനാനം. രാജാ സമാനോ ഇദം ലഭതി… ബുദ്ധോ സമാനോ കിം ലഭതി? ലാഭീ ഹോതി പണീതാനം രസിതാനം ഖാദനീയാനം ഭോജനീയാനം സായനീയാനം ലേഹനീയാനം പാനാനം. ബുദ്ധോ സമാനോ ഇദം ലഭതി’’. ഏതമത്ഥം ഭഗവാ അവോച.
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Lābhī hoti paṇītānaṃ rasitānaṃ khādanīyānaṃ bhojanīyānaṃ sāyanīyānaṃ lehanīyānaṃ pānānaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Lābhī hoti paṇītānaṃ rasitānaṃ khādanīyānaṃ bhojanīyānaṃ sāyanīyānaṃ lehanīyānaṃ pānānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
൨൦൯. തത്ഥേതം വുച്ചതി –
209. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ഖജ്ജഭോജ്ജമഥ ലേയ്യ സായിയം,
‘‘Khajjabhojjamatha leyya sāyiyaṃ,
ഉത്തമഗ്ഗരസദായകോ അഹു;
Uttamaggarasadāyako ahu;
തേന സോ സുചരിതേന കമ്മുനാ,
Tena so sucaritena kammunā,
നന്ദനേ ചിരമഭിപ്പമോദതി.
Nandane ciramabhippamodati.
‘‘സത്ത ചുസ്സദേ ഇധാധിഗച്ഛതി,
‘‘Satta cussade idhādhigacchati,
ഹത്ഥപാദമുദുതഞ്ച വിന്ദതി;
Hatthapādamudutañca vindati;
ആഹു ബ്യഞ്ജനനിമിത്തകോവിദാ,
Āhu byañjananimittakovidā,
ഖജ്ജഭോജ്ജരസലാഭിതായ നം.
Khajjabhojjarasalābhitāya naṃ.
പബ്ബജ്ജമ്പി ച തദാധിഗച്ഛതി;
Pabbajjampi ca tadādhigacchati;
ഖജ്ജഭോജ്ജരസലാഭിരുത്തമം,
Khajjabhojjarasalābhiruttamaṃ,
ആഹു സബ്ബഗിഹിബന്ധനച്ഛിദ’’ന്തി.
Āhu sabbagihibandhanacchida’’nti.
(൭-൮) കരചരണമുദുജാലതാലക്ഖണാനി
(7-8) Karacaraṇamudujālatālakkhaṇāni
൨൧൦. ‘‘യമ്പി , ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ പുരിമം ജാതിം പുരിമം ഭവം പുരിമം നികേതം പുബ്ബേ മനുസ്സഭൂതോ സമാനോ ചതൂഹി സങ്ഗഹവത്ഥൂഹി ജനം സങ്ഗാഹകോ അഹോസി – ദാനേന പേയ്യവജ്ജേന 35 അത്ഥചരിയായ സമാനത്തതായ. സോ തസ്സ കമ്മസ്സ കടത്താ…പേ॰… സോ തതോ ചുതോ ഇത്ഥത്തം ആഗതോ സമാനോ ഇമാനി ദ്വേ മഹാപുരിസലക്ഖണാനി പടിലഭതി. മുദുതലുനഹത്ഥപാദോ ച ഹോതി ജാലഹത്ഥപാദോ ച.
210. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno catūhi saṅgahavatthūhi janaṃ saṅgāhako ahosi – dānena peyyavajjena 36 atthacariyāya samānattatāya. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Mudutalunahatthapādo ca hoti jālahatthapādo ca.
‘‘സോ തേഹി ലക്ഖണേഹി സമന്നാഗതോ സചേ അഗാരം അജ്ഝാവസതി, രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തീ…പേ॰… രാജാ സമാനോ കിം ലഭതി? സുസങ്ഗഹിതപരിജനോ ഹോതി, സുസങ്ഗഹിതാസ്സ ഹോന്തി ബ്രാഹ്മണഗഹപതികാ നേഗമജാനപദാ ഗണകമഹാമത്താ അനീകട്ഠാ ദോവാരികാ അമച്ചാ പാരിസജ്ജാ രാജാനോ ഭോഗിയാ കുമാരാ. രാജാ സമാനോ ഇദം ലഭതി… ബുദ്ധോ സമാനോ കിം ലഭതി? സുസങ്ഗഹിതപരിജനോ ഹോതി, സുസങ്ഗഹിതാസ്സ ഹോന്തി ഭിക്ഖൂ ഭിക്ഖുനിയോ ഉപാസകാ ഉപാസികായോ ദേവാ മനുസ്സാ അസുരാ നാഗാ ഗന്ധബ്ബാ. ബുദ്ധോ സമാനോ ഇദം ലഭതി’’. ഏതമത്ഥം ഭഗവാ അവോച.
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Susaṅgahitaparijano hoti, susaṅgahitāssa honti brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Susaṅgahitaparijano hoti, susaṅgahitāssa honti bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
൨൧൧. തത്ഥേതം വുച്ചതി –
211. Tatthetaṃ vuccati –
കരിയചരിയസുസങ്ഗഹം ബഹൂനം,
Kariyacariyasusaṅgahaṃ bahūnaṃ,
അനവമതേന ഗുണേന യാതി സഗ്ഗം.
Anavamatena guṇena yāti saggaṃ.
‘‘ചവിയ പുനരിധാഗതോ സമാനോ,
‘‘Caviya punaridhāgato samāno,
കരചരണമുദുതഞ്ച ജാലിനോ ച;
Karacaraṇamudutañca jālino ca;
അതിരുചിരസുവഗ്ഗുദസ്സനേയ്യം,
Atirucirasuvaggudassaneyyaṃ,
പടിലഭതി ദഹരോ സുസു കുമാരോ.
Paṭilabhati daharo susu kumāro.
‘‘ഭവതി പരിജനസ്സവോ വിധേയ്യോ,
‘‘Bhavati parijanassavo vidheyyo,
മഹിമം ആവസിതോ സുസങ്ഗഹിതോ;
Mahimaṃ āvasito susaṅgahito;
അഭിരുചിതാനി ഗുണാനി ആചരതി.
Abhirucitāni guṇāni ācarati.
‘‘യദി ച ജഹതി സബ്ബകാമഭോഗം,
‘‘Yadi ca jahati sabbakāmabhogaṃ,
കഥയതി ധമ്മകഥം ജിനോ ജനസ്സ;
Kathayati dhammakathaṃ jino janassa;
വചനപടികരസ്സാഭിപ്പസന്നാ ,
Vacanapaṭikarassābhippasannā ,
സുത്വാന ധമ്മാനുധമ്മമാചരന്തീ’’തി.
Sutvāna dhammānudhammamācarantī’’ti.
(൯-൧൦) ഉസ്സങ്ഖപാദഉദ്ധഗ്ഗലോമതാലക്ഖണാനി
(9-10) Ussaṅkhapādauddhaggalomatālakkhaṇāni
൨൧൨. ‘‘യമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ പുരിമം ജാതിം പുരിമം ഭവം പുരിമം നികേതം പുബ്ബേ മനുസ്സഭൂതോ സമാനോ 43 അത്ഥൂപസംഹിതം ധമ്മൂപസംഹിതം വാചം ഭാസിതാ അഹോസി, ബഹുജനം നിദംസേസി, പാണീനം ഹിതസുഖാവഹോ ധമ്മയാഗീ. സോ തസ്സ കമ്മസ്സ കടത്താ…പേ॰… സോ തതോ ചുതോ ഇത്ഥത്തം ആഗതോ സമാനോ ഇമാനി ദ്വേ മഹാപുരിസലക്ഖണാനി പടിലഭതി. ഉസ്സങ്ഖപാദോ ച ഹോതി, ഉദ്ധഗ്ഗലോമോ ച.
212. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno 44 atthūpasaṃhitaṃ dhammūpasaṃhitaṃ vācaṃ bhāsitā ahosi, bahujanaṃ nidaṃsesi, pāṇīnaṃ hitasukhāvaho dhammayāgī. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Ussaṅkhapādo ca hoti, uddhaggalomo ca.
‘‘സോ തേഹി ലക്ഖണേഹി സമന്നാഗതോ, സചേ അഗാരം അജ്ഝാവസതി, രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തീ…പേ॰… രാജാ സമാനോ കിം ലഭതി? അഗ്ഗോ ച ഹോതി സേട്ഠോ ച പാമോക്ഖോ ച ഉത്തമോ ച പവരോ ച കാമഭോഗീനം. രാജാ സമാനോ ഇദം ലഭതി… ബുദ്ധോ സമാനോ കിം ലഭതി? അഗ്ഗോ ച ഹോതി സേട്ഠോ ച പാമോക്ഖോ ച ഉത്തമോ ച പവരോ ച സബ്ബസത്താനം. ബുദ്ധോ സമാനോ ഇദം ലഭതി’’. ഏതമത്ഥം ഭഗവാ അവോച.
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato, sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Aggo ca hoti seṭṭho ca pāmokkho ca uttamo ca pavaro ca kāmabhogīnaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Aggo ca hoti seṭṭho ca pāmokkho ca uttamo ca pavaro ca sabbasattānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
൨൧൩. തത്ഥേതം വുച്ചതി –
213. Tatthetaṃ vuccati –
ഏരയം ബഹുജനം നിദംസയി;
Erayaṃ bahujanaṃ nidaṃsayi;
പാണിനം ഹിതസുഖാവഹോ അഹു,
Pāṇinaṃ hitasukhāvaho ahu,
‘‘തേന സോ സുചരിതേന കമ്മുനാ,
‘‘Tena so sucaritena kammunā,
സുഗ്ഗതിം വജതി തത്ഥ മോദതി;
Suggatiṃ vajati tattha modati;
ലക്ഖണാനി ച ദുവേ ഇധാഗതോ,
Lakkhaṇāni ca duve idhāgato,
‘‘ഉബ്ഭമുപ്പതിതലോമവാ സസോ,
‘‘Ubbhamuppatitalomavā saso,
പാദഗണ്ഠിരഹു സാധുസണ്ഠിതാ;
Pādagaṇṭhirahu sādhusaṇṭhitā;
മംസലോഹിതാചിതാ തചോത്ഥതാ,
Maṃsalohitācitā tacotthatā,
‘‘ഗേഹമാവസതി ചേ തഥാവിധോ,
‘‘Gehamāvasati ce tathāvidho,
അഗ്ഗതം വജതി കാമഭോഗിനം;
Aggataṃ vajati kāmabhoginaṃ;
തേന ഉത്തരിതരോ ന വിജ്ജതി,
Tena uttaritaro na vijjati,
ജമ്ബുദീപമഭിഭുയ്യ ഇരിയതി.
Jambudīpamabhibhuyya iriyati.
‘‘പബ്ബജമ്പി ച അനോമനിക്കമോ,
‘‘Pabbajampi ca anomanikkamo,
അഗ്ഗതം വജതി സബ്ബപാണിനം;
Aggataṃ vajati sabbapāṇinaṃ;
തേന ഉത്തരിതരോ ന വിജ്ജതി,
Tena uttaritaro na vijjati,
സബ്ബലോകമഭിഭുയ്യ വിഹരതീ’’തി.
Sabbalokamabhibhuyya viharatī’’ti.
(൧൧) ഏണിജങ്ഘലക്ഖണം
(11) Eṇijaṅghalakkhaṇaṃ
൨൧൪. ‘‘യമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ പുരിമം ജാതിം പുരിമം ഭവം പുരിമം നികേതം പുബ്ബേ മനുസ്സഭൂതോ സമാനോ സക്കച്ചം വാചേതാ അഹോസി സിപ്പം വാ വിജ്ജം വാ ചരണം വാ കമ്മം വാ – ‘കിം തിമേ ഖിപ്പം വിജാനേയ്യും, ഖിപ്പം പടിപജ്ജേയ്യും, ന ചിരം കിലിസ്സേയ്യു’’ന്തി. സോ തസ്സ കമ്മസ്സ കടത്താ…പേ॰… സോ തതോ ചുതോ ഇത്ഥത്തം ആഗതോ സമാനോ ഇമം മഹാപുരിസലക്ഖണം പടിലഭതി. ഏണിജങ്ഘോ ഹോതി.
214. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno sakkaccaṃ vācetā ahosi sippaṃ vā vijjaṃ vā caraṇaṃ vā kammaṃ vā – ‘kiṃ time khippaṃ vijāneyyuṃ, khippaṃ paṭipajjeyyuṃ, na ciraṃ kilisseyyu’’nti. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Eṇijaṅgho hoti.
‘‘സോ തേന ലക്ഖണേന സമന്നാഗതോ സചേ അഗാരം അജ്ഝാവസതി, രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തീ…പേ॰… രാജാ സമാനോ കിം ലഭതി? യാനി താനി രാജാരഹാനി രാജങ്ഗാനി രാജൂപഭോഗാനി രാജാനുച്ഛവികാനി താനി ഖിപ്പം പടിലഭതി. രാജാ സമാനോ ഇദം ലഭതി… ബുദ്ധോ സമാനോ കിം ലഭതി? യാനി താനി സമണാരഹാനി സമണങ്ഗാനി സമണൂപഭോഗാനി സമണാനുച്ഛവികാനി, താനി ഖിപ്പം പടിലഭതി. ബുദ്ധോ സമാനോ ഇദം ലഭതി’’. ഏതമത്ഥം ഭഗവാ അവോച.
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Yāni tāni rājārahāni rājaṅgāni rājūpabhogāni rājānucchavikāni tāni khippaṃ paṭilabhati. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Yāni tāni samaṇārahāni samaṇaṅgāni samaṇūpabhogāni samaṇānucchavikāni, tāni khippaṃ paṭilabhati. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
൨൧൫. തത്ഥേതം വുച്ചതി –
215. Tatthetaṃ vuccati –
യദൂപഘാതായ ന ഹോതി കസ്സചി,
Yadūpaghātāya na hoti kassaci,
വാചേതി ഖിപ്പം ന ചിരം കിലിസ്സതി.
Vāceti khippaṃ na ciraṃ kilissati.
ജങ്ഘാ മനുഞ്ഞാ ലഭതേ സുസണ്ഠിതാ;
Jaṅghā manuññā labhate susaṇṭhitā;
വട്ടാ സുജാതാ അനുപുബ്ബമുഗ്ഗതാ,
Vaṭṭā sujātā anupubbamuggatā,
ഉദ്ധഗ്ഗലോമാ സുഖുമത്തചോത്ഥതാ.
Uddhaggalomā sukhumattacotthatā.
‘‘ഏണേയ്യജങ്ഘോതി തമാഹു പുഗ്ഗലം,
‘‘Eṇeyyajaṅghoti tamāhu puggalaṃ,
ഗേഹാനുലോമാനി യദാഭികങ്ഖതി,
Gehānulomāni yadābhikaṅkhati,
‘‘സചേ ച പബ്ബജ്ജമുപേതി താദിസോ,
‘‘Sace ca pabbajjamupeti tādiso,
നേക്ഖമ്മഛന്ദാഭിരതോ വിചക്ഖണോ;
Nekkhammachandābhirato vicakkhaṇo;
അനുച്ഛവികസ്സ യദാനുലോമികം,
Anucchavikassa yadānulomikaṃ,
(൧൨) സുഖുമച്ഛവിലക്ഖണം
(12) Sukhumacchavilakkhaṇaṃ
൨൧൬. ‘‘യമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ പുരിമം ജാതിം പുരിമം ഭവം പുരിമം നികേതം പുബ്ബേ മനുസ്സഭൂതോ സമാനോ സമണം വാ ബ്രാഹ്മണം വാ ഉപസങ്കമിത്വാ പരിപുച്ഛിതാ അഹോസി – ‘‘കിം, ഭന്തേ, കുസലം, കിം അകുസലം, കിം സാവജ്ജം, കിം അനവജ്ജം, കിം സേവിതബ്ബം, കിം ന സേവിതബ്ബം, കിം മേ കരീയമാനം ദീഘരത്തം അഹിതായ ദുക്ഖായ അസ്സ, കിം വാ പന മേ കരീയമാനം ദീഘരത്തം ഹിതായ സുഖായ അസ്സാ’’തി. സോ തസ്സ കമ്മസ്സ കടത്താ…പേ॰… സോ തതോ ചുതോ ഇത്ഥത്തം ആഗതോ സമാനോ ഇമം മഹാപുരിസലക്ഖണം പടിലഭതി. സുഖുമച്ഛവി ഹോതി, സുഖുമത്താ ഛവിയാ രജോജല്ലം കായേ ന ഉപലിമ്പതി.
216. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā upasaṅkamitvā paripucchitā ahosi – ‘‘kiṃ, bhante, kusalaṃ, kiṃ akusalaṃ, kiṃ sāvajjaṃ, kiṃ anavajjaṃ, kiṃ sevitabbaṃ, kiṃ na sevitabbaṃ, kiṃ me karīyamānaṃ dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya assa, kiṃ vā pana me karīyamānaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya assā’’ti. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Sukhumacchavi hoti, sukhumattā chaviyā rajojallaṃ kāye na upalimpati.
‘‘സോ തേന ലക്ഖണേന സമന്നാഗതോ സചേ അഗാരം അജ്ഝാവസതി, രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തീ…പേ॰… രാജാ സമാനോ കിം ലഭതി? മഹാപഞ്ഞോ ഹോതി, നാസ്സ ഹോതി കോചി പഞ്ഞായ സദിസോ വാ സേട്ഠോ വാ കാമഭോഗീനം. രാജാ സമാനോ ഇദം ലഭതി… ബുദ്ധോ സമാനോ കിം ലഭതി? മഹാപഞ്ഞോ ഹോതി പുഥുപഞ്ഞോ ഹാസപഞ്ഞോ 65 ജവനപഞ്ഞോ തിക്ഖപഞ്ഞോ നിബ്ബേധികപഞ്ഞോ, നാസ്സ ഹോതി കോചി പഞ്ഞായ സദിസോ വാ സേട്ഠോ വാ സബ്ബസത്താനം. ബുദ്ധോ സമാനോ ഇദം ലഭതി’’. ഏതമത്ഥം ഭഗവാ അവോച.
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Mahāpañño hoti, nāssa hoti koci paññāya sadiso vā seṭṭho vā kāmabhogīnaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Mahāpañño hoti puthupañño hāsapañño 66 javanapañño tikkhapañño nibbedhikapañño, nāssa hoti koci paññāya sadiso vā seṭṭho vā sabbasattānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
൨൧൭. തത്ഥേതം വുച്ചതി –
217. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘പുരേ പുരത്ഥാ പുരിമാസു ജാതിസു,
‘‘Pure puratthā purimāsu jātisu,
അഞ്ഞാതുകാമോ പരിപുച്ഛിതാ അഹു;
Aññātukāmo paripucchitā ahu;
സുസ്സൂസിതാ പബ്ബജിതം ഉപാസിതാ,
Sussūsitā pabbajitaṃ upāsitā,
അത്ഥന്തരോ അത്ഥകഥം നിസാമയി.
Atthantaro atthakathaṃ nisāmayi.
മനുസ്സഭൂതോ സുഖുമച്ഛവീ അഹു;
Manussabhūto sukhumacchavī ahu;
ബ്യാകംസു ഉപ്പാദനിമിത്തകോവിദാ,
Byākaṃsu uppādanimittakovidā,
സുഖുമാനി അത്ഥാനി അവേച്ച ദക്ഖിതി.
Sukhumāni atthāni avecca dakkhiti.
‘‘സചേ ന പബ്ബജ്ജമുപേതി താദിസോ,
‘‘Sace na pabbajjamupeti tādiso,
വത്തേതി ചക്കം പഥവിം പസാസതി;
Vatteti cakkaṃ pathaviṃ pasāsati;
അത്ഥാനുസിട്ഠീസു പരിഗ്ഗഹേസു ച,
Atthānusiṭṭhīsu pariggahesu ca,
ന തേന സേയ്യോ സദിസോ ച വിജ്ജതി.
Na tena seyyo sadiso ca vijjati.
‘‘സചേ ച പബ്ബജ്ജമുപേതി താദിസോ,
‘‘Sace ca pabbajjamupeti tādiso,
നേക്ഖമ്മഛന്ദാഭിരതോ വിചക്ഖണോ;
Nekkhammachandābhirato vicakkhaṇo;
പഞ്ഞാവിസിട്ഠം ലഭതേ അനുത്തരം,
Paññāvisiṭṭhaṃ labhate anuttaraṃ,
പപ്പോതി ബോധിം വരഭൂരിമേധസോ’’തി.
Pappoti bodhiṃ varabhūrimedhaso’’ti.
(൧൩) സുവണ്ണവണ്ണലക്ഖണം
(13) Suvaṇṇavaṇṇalakkhaṇaṃ
൨൧൮. ‘‘യമ്പി , ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ പുരിമം ജാതിം പുരിമം ഭവം പുരിമം നികേതം പുബ്ബേ മനുസ്സഭൂതോ സമാനോ അക്കോധനോ അഹോസി അനുപായാസബഹുലോ, ബഹുമ്പി വുത്തോ സമാനോ നാഭിസജ്ജി ന കുപ്പി ന ബ്യാപജ്ജി ന പതിത്ഥീയി, ന കോപഞ്ച ദോസഞ്ച അപ്പച്ചയഞ്ച പാത്വാകാസി. ദാതാ ച അഹോസി സുഖുമാനം മുദുകാനം അത്ഥരണാനം പാവുരണാനം 69 ഖോമസുഖുമാനം കപ്പാസികസുഖുമാനം കോസേയ്യസുഖുമാനം കമ്ബലസുഖുമാനം. സോ തസ്സ കമ്മസ്സ കടത്താ ഉപചിതത്താ…പേ॰… സോ തതോ ചുതോ ഇത്ഥത്തം ആഗതോ സമാനോ ഇമം മഹാപുരിസലക്ഖണം പടിലഭതി. സുവണ്ണവണ്ണോ ഹോതി കഞ്ചനസന്നിഭത്തചോ.
218. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno akkodhano ahosi anupāyāsabahulo, bahumpi vutto samāno nābhisajji na kuppi na byāpajji na patitthīyi, na kopañca dosañca appaccayañca pātvākāsi. Dātā ca ahosi sukhumānaṃ mudukānaṃ attharaṇānaṃ pāvuraṇānaṃ 70 khomasukhumānaṃ kappāsikasukhumānaṃ koseyyasukhumānaṃ kambalasukhumānaṃ. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Suvaṇṇavaṇṇo hoti kañcanasannibhattaco.
‘‘സോ തേന ലക്ഖണേന സമന്നാഗതോ സചേ അഗാരം അജ്ഝാവസതി, രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തീ…പേ॰… രാജാ സമാനോ കിം ലഭതി? ലാഭീ ഹോതി സുഖുമാനം മുദുകാനം അത്ഥരണാനം പാവുരണാനം ഖോമസുഖുമാനം കപ്പാസികസുഖുമാനം കോസേയ്യസുഖുമാനം കമ്ബലസുഖുമാനം. രാജാ സമാനോ ഇദം ലഭതി… ബുദ്ധോ സമാനോ കിം ലഭതി? ലാഭീ ഹോതി സുഖുമാനം മുദുകാനം അത്ഥരണാനം പാവുരണാനം ഖോമസുഖുമാനം കപ്പാസികസുഖുമാനം കോസേയ്യസുഖുമാനം കമ്ബലസുഖുമാനം. ബുദ്ധോ സമാനോ ഇദം ലഭതി’’. ഏതമത്ഥം ഭഗവാ അവോച.
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Lābhī hoti sukhumānaṃ mudukānaṃ attharaṇānaṃ pāvuraṇānaṃ khomasukhumānaṃ kappāsikasukhumānaṃ koseyyasukhumānaṃ kambalasukhumānaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Lābhī hoti sukhumānaṃ mudukānaṃ attharaṇānaṃ pāvuraṇānaṃ khomasukhumānaṃ kappāsikasukhumānaṃ koseyyasukhumānaṃ kambalasukhumānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
൨൧൯. തത്ഥേതം വുച്ചതി –
219. Tatthetaṃ vuccati –
ദാനഞ്ച വത്ഥാനി സുഖുമാനി സുച്ഛവീനി;
Dānañca vatthāni sukhumāni succhavīni;
പുരിമതരഭവേ ഠിതോ അഭിവിസ്സജി,
Purimatarabhave ṭhito abhivissaji,
മഹിമിവ സുരോ അഭിവസ്സം.
Mahimiva suro abhivassaṃ.
‘‘തം കത്വാന ഇതോ ചുതോ ദിബ്ബം,
‘‘Taṃ katvāna ito cuto dibbaṃ,
കനകതനുസന്നിഭോ ഇധാഭിഭവതി,
Kanakatanusannibho idhābhibhavati,
സുരവരതരോരിവ ഇന്ദോ.
Suravarataroriva indo.
‘‘ഗേഹഞ്ചാവസതി നരോ അപബ്ബജ്ജ,
‘‘Gehañcāvasati naro apabbajja,
‘‘ലാഭീ അച്ഛാദനവത്ഥമോക്ഖപാവുരണാനം,
‘‘Lābhī acchādanavatthamokkhapāvuraṇānaṃ,
ഭവതി യദി അനാഗാരിയതം ഉപേതി;
Bhavati yadi anāgāriyataṃ upeti;
ന ഭവതി കതസ്സ പനാസോ’’തി.
Na bhavati katassa panāso’’ti.
(൧൪) കോസോഹിതവത്ഥഗുയ്ഹലക്ഖണം
(14) Kosohitavatthaguyhalakkhaṇaṃ
൨൨൦. യമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ പുരിമം ജാതിം പുരിമം ഭവം പുരിമം നികേതം പുബ്ബേ മനുസ്സഭൂതോ സമാനോ ചിരപ്പനട്ഠേ സുചിരപ്പവാസിനോ ഞാതിമിത്തേ സുഹജ്ജേ സഖിനോ സമാനേതാ അഹോസി. മാതരമ്പി പുത്തേന സമാനേതാ അഹോസി, പുത്തമ്പി മാതരാ സമാനേതാ അഹോസി, പിതരമ്പി പുത്തേന സമാനേതാ അഹോസി, പുത്തമ്പി പിതരാ സമാനേതാ അഹോസി, ഭാതരമ്പി ഭാതരാ സമാനേതാ അഹോസി, ഭാതരമ്പി ഭഗിനിയാ സമാനേതാ അഹോസി, ഭഗിനിമ്പി ഭാതരാ സമാനേതാ അഹോസി, ഭഗിനിമ്പി ഭഗിനിയാ സമാനേതാ അഹോസി, സമങ്ഗീകത്വാ 83 ച അബ്ഭനുമോദിതാ അഹോസി. സോ തസ്സ കമ്മസ്സ കടത്താ…പേ॰… സോ തതോ ചുതോ ഇത്ഥത്തം ആഗതോ സമാനോ ഇമം മഹാപുരിസലക്ഖണം പടിലഭതി – കോസോഹിതവത്ഥഗുയ്ഹോ ഹോതി.
220. Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno cirappanaṭṭhe sucirappavāsino ñātimitte suhajje sakhino samānetā ahosi. Mātarampi puttena samānetā ahosi, puttampi mātarā samānetā ahosi, pitarampi puttena samānetā ahosi, puttampi pitarā samānetā ahosi, bhātarampi bhātarā samānetā ahosi, bhātarampi bhaginiyā samānetā ahosi, bhaginimpi bhātarā samānetā ahosi, bhaginimpi bhaginiyā samānetā ahosi, samaṅgīkatvā 84 ca abbhanumoditā ahosi. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati – kosohitavatthaguyho hoti.
‘‘സോ തേന ലക്ഖണേന സമന്നാഗതോ സചേ അഗാരം അജ്ഝാവസതി, രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തീ…പേ॰… രാജാ സമാനോ കിം ലഭതി? പഹൂതപുത്തോ ഹോതി, പരോസഹസ്സം ഖോ പനസ്സ പുത്താ ഭവന്തി സൂരാ വീരങ്ഗരൂപാ പരസേനപ്പമദ്ദനാ. രാജാ സമാനോ ഇദം ലഭതി… ബുദ്ധോ സമാനോ കിം ലഭതി? പഹൂതപുത്തോ ഹോതി, അനേകസഹസ്സം ഖോ പനസ്സ പുത്താ ഭവന്തി സൂരാ വീരങ്ഗരൂപാ പരസേനപ്പമദ്ദനാ. ബുദ്ധോ സമാനോ ഇദം ലഭതി’’. ഏതമത്ഥം ഭഗവാ അവോച.
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Pahūtaputto hoti, parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Pahūtaputto hoti, anekasahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
൨൨൧. തത്ഥേതം വുച്ചതി –
221. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘പുരേ പുരത്ഥാ പുരിമാസു ജാതിസു,
‘‘Pure puratthā purimāsu jātisu,
ചിരപ്പനട്ഠേ സുചിരപ്പവാസിനോ;
Cirappanaṭṭhe sucirappavāsino;
ഞാതീ സുഹജ്ജേ സഖിനോ സമാനയി,
Ñātī suhajje sakhino samānayi,
സമങ്ഗികത്വാ അനുമോദിതാ അഹു.
Samaṅgikatvā anumoditā ahu.
സുഖഞ്ച ഖിഡ്ഡാരതിയോ ച അന്വഭി;
Sukhañca khiḍḍāratiyo ca anvabhi;
തതോ ചവിത്വാ പുനരാഗതോ ഇധ,
Tato cavitvā punarāgato idha,
കോസോഹിതം വിന്ദതി വത്ഥഛാദിയം.
Kosohitaṃ vindati vatthachādiyaṃ.
‘‘പഹൂതപുത്തോ ഭവതീ തഥാവിധോ,
‘‘Pahūtaputto bhavatī tathāvidho,
ഗിഹിസ്സ പീതിംജനനാ പിയംവദാ.
Gihissa pītiṃjananā piyaṃvadā.
‘‘ബഹൂതരാ പബ്ബജിതസ്സ ഇരിയതോ,
‘‘Bahūtarā pabbajitassa iriyato,
ഭവന്തി പുത്താ വചനാനുസാരിനോ;
Bhavanti puttā vacanānusārino;
ഗിഹിസ്സ വാ പബ്ബജിതസ്സ വാ പുന,
Gihissa vā pabbajitassa vā puna,
തം ലക്ഖണം ജായതി തദത്ഥജോതക’’ന്തി.
Taṃ lakkhaṇaṃ jāyati tadatthajotaka’’nti.
പഠമഭാണവാരോ നിട്ഠിതോ.
Paṭhamabhāṇavāro niṭṭhito.
(൧൫-൧൬) പരിമണ്ഡലഅനോനമജണ്ണുപരിമസനലക്ഖണാനി
(15-16) Parimaṇḍalaanonamajaṇṇuparimasanalakkhaṇāni
൨൨൨. ‘‘യമ്പി , ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ പുരിമം ജാതിം പുരിമം ഭവം പുരിമം നികേതം പുബ്ബേ മനുസ്സഭൂതോ സമാനോ മഹാജനസങ്ഗഹം 91 സമേക്ഖമാനോ 92 സമം ജാനാതി സാമം ജാനാതി, പുരിസം ജാനാതി പുരിസവിസേസം ജാനാതി – ‘അയമിദമരഹതി അയമിദമരഹതീ’തി തത്ഥ തത്ഥ പുരിസവിസേസകരോ അഹോസി. സോ തസ്സ കമ്മസ്സ കടത്താ…പേ॰… സോ തതോ ചുതോ ഇത്ഥത്തം ആഗതോ സമാനോ ഇമാനി ദ്വേ മഹാപുരിസലക്ഖണാനി പടിലഭതി. നിഗ്രോധ പരിമണ്ഡലോ ച ഹോതി, ഠിതകോയേവ ച അനോനമന്തോ ഉഭോഹി പാണിതലേഹി ജണ്ണുകാനി പരിമസതി പരിമജ്ജതി.
222. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno mahājanasaṅgahaṃ 93 samekkhamāno 94 samaṃ jānāti sāmaṃ jānāti, purisaṃ jānāti purisavisesaṃ jānāti – ‘ayamidamarahati ayamidamarahatī’ti tattha tattha purisavisesakaro ahosi. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Nigrodha parimaṇḍalo ca hoti, ṭhitakoyeva ca anonamanto ubhohi pāṇitalehi jaṇṇukāni parimasati parimajjati.
‘‘സോ തേഹി ലക്ഖണേഹി സമന്നാഗതോ സചേ അഗാരം അജ്ഝാവസതി, രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തീ…പേ॰… രാജാ സമാനോ കിം ലഭതി ? അഡ്ഢോ ഹോതി മഹദ്ധനോ മഹാഭോഗോ പഹൂതജാതരൂപരജതോ പഹൂതവിത്തൂപകരണോ പഹൂതധനധഞ്ഞോ പരിപുണ്ണകോസകോട്ഠാഗാരോ. രാജാ സമാനോ ഇദം ലഭതി…പേ॰… ബുദ്ധോ സമാനോ കിം ലഭതി? അഡ്ഢോ ഹോതി മഹദ്ധനോ മഹാഭോഗോ. തസ്സിമാനി ധനാനി ഹോന്തി, സേയ്യഥിദം, സദ്ധാധനം സീലധനം ഹിരിധനം ഓത്തപ്പധനം സുതധനം ചാഗധനം പഞ്ഞാധനം. ബുദ്ധോ സമാനോ ഇദം ലഭതി’’. ഏതമത്ഥം ഭഗവാ അവോച.
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati ? Aḍḍho hoti mahaddhano mahābhogo pahūtajātarūparajato pahūtavittūpakaraṇo pahūtadhanadhañño paripuṇṇakosakoṭṭhāgāro. Rājā samāno idaṃ labhati…pe… buddho samāno kiṃ labhati? Aḍḍho hoti mahaddhano mahābhogo. Tassimāni dhanāni honti, seyyathidaṃ, saddhādhanaṃ sīladhanaṃ hiridhanaṃ ottappadhanaṃ sutadhanaṃ cāgadhanaṃ paññādhanaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
൨൨൩. തത്ഥേതം വുച്ചതി –
223. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘തുലിയ പടിവിചയ ചിന്തയിത്വാ,
‘‘Tuliya paṭivicaya cintayitvā,
അയമിദമരഹതി തത്ഥ തത്ഥ,
Ayamidamarahati tattha tattha,
പുരിസവിസേസകരോ പുരേ അഹോസി.
Purisavisesakaro pure ahosi.
ഫുസതി കരേഹി ഉഭോഹി ജണ്ണുകാനി;
Phusati karehi ubhohi jaṇṇukāni;
മഹിരുഹപരിമണ്ഡലോ അഹോസി,
Mahiruhaparimaṇḍalo ahosi,
സുചരിതകമ്മവിപാകസേസകേന.
Sucaritakammavipākasesakena.
‘‘ബഹുവിവിധനിമിത്തലക്ഖണഞ്ഞൂ,
‘‘Bahuvividhanimittalakkhaṇaññū,
അതിനിപുണാ മനുജാ ബ്യാകരിംസു;
Atinipuṇā manujā byākariṃsu;
ബഹുവിവിധാ ഗിഹീനം അരഹാനി,
Bahuvividhā gihīnaṃ arahāni,
പടിലഭതി ദഹരോ സുസു കുമാരോ.
Paṭilabhati daharo susu kumāro.
‘‘ഇധ ച മഹീപതിസ്സ കാമഭോഗീ,
‘‘Idha ca mahīpatissa kāmabhogī,
ഗിഹിപതിരൂപകാ ബഹൂ ഭവന്തി;
Gihipatirūpakā bahū bhavanti;
യദി ച ജഹതി സബ്ബകാമഭോഗം,
Yadi ca jahati sabbakāmabhogaṃ,
ലഭതി അനുത്തരം ഉത്തമധനഗ്ഗ’’ന്തി.
Labhati anuttaraṃ uttamadhanagga’’nti.
(൧൭-൧൯) സീഹപുബ്ബദ്ധകായാദിതിലക്ഖണം
(17-19) Sīhapubbaddhakāyāditilakkhaṇaṃ
൨൨൪. ‘‘യമ്പി , ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ പുരിമം ജാതിം പുരിമം ഭവം പുരിമം നികേതം പുബ്ബേ മനുസ്സഭൂതോ സമാനോ ബഹുജനസ്സ അത്ഥകാമോ അഹോസി ഹിതകാമോ ഫാസുകാമോ യോഗക്ഖേമകാമോ – ‘കിന്തിമേ സദ്ധായ വഡ്ഢേയ്യും, സീലേന വഡ്ഢേയ്യും, സുതേന വഡ്ഢേയ്യും 99, ചാഗേന വഡ്ഢേയ്യും, ധമ്മേന വഡ്ഢേയ്യും, പഞ്ഞായ വഡ്ഢേയ്യും, ധനധഞ്ഞേന വഡ്ഢേയ്യും, ഖേത്തവത്ഥുനാ വഡ്ഢേയ്യും, ദ്വിപദചതുപ്പദേഹി വഡ്ഢേയ്യും, പുത്തദാരേഹി വഡ്ഢേയ്യും, ദാസകമ്മകരപോരിസേഹി വഡ്ഢേയ്യും, ഞാതീഹി വഡ്ഢേയ്യും, മിത്തേഹി വഡ്ഢേയ്യും, ബന്ധവേഹി വഡ്ഢേയ്യു’ന്തി. സോ തസ്സ കമ്മസ്സ കടത്താ…പേ॰… സോ തതോ ചുതോ ഇത്ഥത്തം ആഗതോ സമാനോ ഇമാനി തീണി മഹാപുരിസലക്ഖണാനി പടിലഭതി. സീഹപുബ്ബദ്ധകായോ ച ഹോതി ചിതന്തരംസോ ച സമവട്ടക്ഖന്ധോ ച.
224. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno bahujanassa atthakāmo ahosi hitakāmo phāsukāmo yogakkhemakāmo – ‘kintime saddhāya vaḍḍheyyuṃ, sīlena vaḍḍheyyuṃ, sutena vaḍḍheyyuṃ 100, cāgena vaḍḍheyyuṃ, dhammena vaḍḍheyyuṃ, paññāya vaḍḍheyyuṃ, dhanadhaññena vaḍḍheyyuṃ, khettavatthunā vaḍḍheyyuṃ, dvipadacatuppadehi vaḍḍheyyuṃ, puttadārehi vaḍḍheyyuṃ, dāsakammakaraporisehi vaḍḍheyyuṃ, ñātīhi vaḍḍheyyuṃ, mittehi vaḍḍheyyuṃ, bandhavehi vaḍḍheyyu’nti. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni tīṇi mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Sīhapubbaddhakāyo ca hoti citantaraṃso ca samavaṭṭakkhandho ca.
‘‘സോ തേഹി ലക്ഖണേഹി സമന്നാഗതോ സചേ അഗാരം അജ്ഝാവസതി, രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തീ…പേ॰… രാജാ സമാനോ കിം ലഭതി? അപരിഹാനധമ്മോ ഹോതി, ന പരിഹായതി ധനധഞ്ഞേന ഖേത്തവത്ഥുനാ ദ്വിപദചതുപ്പദേഹി പുത്തദാരേഹി ദാസകമ്മകരപോരിസേഹി ഞാതീഹി മിത്തേഹി ബന്ധവേഹി, ന പരിഹായതി സബ്ബസമ്പത്തിയാ. രാജാ സമാനോ ഇദം ലഭതി… ബുദ്ധോ സമാനോ കിം ലഭതി? അപരിഹാനധമ്മോ ഹോതി, ന പരിഹായതി സദ്ധായ സീലേന സുതേന ചാഗേന പഞ്ഞായ, ന പരിഹായതി സബ്ബസമ്പത്തിയാ. ബുദ്ധോ സമാനോ ഇദം ലഭതി’’. ഏതമത്ഥം ഭഗവാ അവോച.
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Aparihānadhammo hoti, na parihāyati dhanadhaññena khettavatthunā dvipadacatuppadehi puttadārehi dāsakammakaraporisehi ñātīhi mittehi bandhavehi, na parihāyati sabbasampattiyā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Aparihānadhammo hoti, na parihāyati saddhāya sīlena sutena cāgena paññāya, na parihāyati sabbasampattiyā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
൨൨൫. തത്ഥേതം വുച്ചതി –
225. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘സദ്ധായ സീലേന സുതേന ബുദ്ധിയാ,
‘‘Saddhāya sīlena sutena buddhiyā,
ചാഗേന ധമ്മേന ബഹൂഹി സാധുഹി;
Cāgena dhammena bahūhi sādhuhi;
ധനേന ധഞ്ഞേന ച ഖേത്തവത്ഥുനാ,
Dhanena dhaññena ca khettavatthunā,
പുത്തേഹി ദാരേഹി ചതുപ്പദേഹി ച.
Puttehi dārehi catuppadehi ca.
‘‘ഞാതീഹി മിത്തേഹി ച ബന്ധവേഹി ച,
‘‘Ñātīhi mittehi ca bandhavehi ca,
ബലേന വണ്ണേന സുഖേന ചൂഭയം;
Balena vaṇṇena sukhena cūbhayaṃ;
കഥം ന ഹായേയ്യും പരേതി ഇച്ഛതി,
Kathaṃ na hāyeyyuṃ pareti icchati,
‘‘സ സീഹപുബ്ബദ്ധസുസണ്ഠിതോ അഹു,
‘‘Sa sīhapubbaddhasusaṇṭhito ahu,
സമവട്ടക്ഖന്ധോ ച ചിതന്തരംസോ;
Samavaṭṭakkhandho ca citantaraṃso;
പുബ്ബേ സുചിണ്ണേന കതേന കമ്മുനാ,
Pubbe suciṇṇena katena kammunā,
അഹാനിയം പുബ്ബനിമിത്തമസ്സ തം.
Ahāniyaṃ pubbanimittamassa taṃ.
‘‘ഗിഹീപി ധഞ്ഞേന ധനേന വഡ്ഢതി,
‘‘Gihīpi dhaññena dhanena vaḍḍhati,
പുത്തേഹി ദാരേഹി ചതുപ്പദേഹി ച;
Puttehi dārehi catuppadehi ca;
അകിഞ്ചനോ പബ്ബജിതോ അനുത്തരം,
Akiñcano pabbajito anuttaraṃ,
(൨൦) രസഗ്ഗസഗ്ഗിതാലക്ഖണം
(20) Rasaggasaggitālakkhaṇaṃ
൨൨൬. ‘‘യമ്പി , ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ പുരിമം ജാതിം പുരിമം ഭവം പുരിമം നികേതം പുബ്ബേ മനുസ്സഭൂതോ സമാനോ സത്താനം അവിഹേഠകജാതികോ അഹോസി പാണിനാ വാ ലേഡ്ഡുനാ വാ ദണ്ഡേന വാ സത്ഥേന വാ. സോ തസ്സ കമ്മസ്സ കടത്താ ഉപചിതത്താ…പേ॰… സോ തതോ ചുതോ ഇത്ഥത്തം ആഗതോ സമാനോ ഇമം മഹാപുരിസലക്ഖണം പടിലഭതി, രസഗ്ഗസഗ്ഗീ ഹോതി, ഉദ്ധഗ്ഗാസ്സ രസഹരണീയോ ഗീവായ ജാതാ ഹോന്തി സമാഭിവാഹിനിയോ 105.
226. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno sattānaṃ aviheṭhakajātiko ahosi pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena vā satthena vā. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati, rasaggasaggī hoti, uddhaggāssa rasaharaṇīyo gīvāya jātā honti samābhivāhiniyo 106.
‘‘സോ തേന ലക്ഖണേന സമന്നാഗതോ സചേ അഗാരം അജ്ഝാവസതി, രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തീ…പേ॰… രാജാ സമാനോ കിം ലഭതി? അപ്പാബാധോ ഹോതി അപ്പാതങ്കോ, സമവേപാകിനിയാ ഗഹണിയാ സമന്നാഗതോ നാതിസീതായ നാച്ചുണ്ഹായ. രാജാ സമാനോ ഇദം ലഭതി… ബുദ്ധോ സമാനോ കിം ലഭതി? അപ്പാബാധോ ഹോതി അപ്പാതങ്കോ സമവേപാകിനിയാ ഗഹണിയാ സമന്നാഗതോ നാതിസീതായ നാച്ചുണ്ഹായ മജ്ഝിമായ പധാനക്ഖമായ. ബുദ്ധോ സമാനോ ഇദം ലഭതി’’. ഏതമത്ഥം ഭഗവാ അവോച.
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Appābādho hoti appātaṅko, samavepākiniyā gahaṇiyā samannāgato nātisītāya nāccuṇhāya. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Appābādho hoti appātaṅko samavepākiniyā gahaṇiyā samannāgato nātisītāya nāccuṇhāya majjhimāya padhānakkhamāya. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
൨൨൭. തത്ഥേതം വുച്ചതി –
227. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ന പാണിദണ്ഡേഹി പനാഥ ലേഡ്ഡുനാ,
‘‘Na pāṇidaṇḍehi panātha leḍḍunā,
ഉബ്ബാധനായ പരിതജ്ജനായ വാ,
Ubbādhanāya paritajjanāya vā,
ന ഹേഠയീ ജനതമഹേഠകോ അഹു.
Na heṭhayī janatamaheṭhako ahu.
‘‘തേനേവ സോ സുഗതിമുപേച്ച മോദതി,
‘‘Teneva so sugatimupecca modati,
സുഖപ്ഫലം കരിയ സുഖാനി വിന്ദതി;
Sukhapphalaṃ kariya sukhāni vindati;
ഇധാഗതോ ലഭതി രസഗ്ഗസഗ്ഗിതം.
Idhāgato labhati rasaggasaggitaṃ.
‘‘തേനാഹു നം അതിനിപുണാ വിചക്ഖണാ,
‘‘Tenāhu naṃ atinipuṇā vicakkhaṇā,
അയം നരോ സുഖബഹുലോ ഭവിസ്സതി;
Ayaṃ naro sukhabahulo bhavissati;
തം ലക്ഖണം ഭവതി തദത്ഥജോതക’’ന്തി.
Taṃ lakkhaṇaṃ bhavati tadatthajotaka’’nti.
(൨൧-൨൨) അഭിനീലനേത്തഗോപഖുമലക്ഖണാനി
(21-22) Abhinīlanettagopakhumalakkhaṇāni
൨൨൮. ‘‘യമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ പുരിമം ജാതിം പുരിമം ഭവം പുരിമം നികേതം പുബ്ബേ മനുസ്സഭൂതോ സമാനോ ന ച വിസടം, ന ച വിസാചി 113, ന ച പന വിചേയ്യ പേക്ഖിതാ, ഉജും തഥാ പസടമുജുമനോ, പിയചക്ഖുനാ ബഹുജനം ഉദിക്ഖിതാ അഹോസി. സോ തസ്സ കമ്മസ്സ കടത്താ…പേ॰… സോ തതോ ചുതോ ഇത്ഥത്തം ആഗതോ സമാനോ ഇമാനി ദ്വേ മഹാപുരിസലക്ഖണാനി പടിലഭതി. അഭിനീലനേത്തോ ച ഹോതി ഗോപഖുമോ ച.
228. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno na ca visaṭaṃ, na ca visāci 114, na ca pana viceyya pekkhitā, ujuṃ tathā pasaṭamujumano, piyacakkhunā bahujanaṃ udikkhitā ahosi. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Abhinīlanetto ca hoti gopakhumo ca.
‘‘സോ തേഹി ലക്ഖണേഹി സമന്നാഗതോ, സചേ അഗാരം അജ്ഝാവസതി, രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തീ…പേ॰… രാജാ സമാനോ കിം ലഭതി? പിയദസ്സനോ ഹോതി ബഹുനോ ജനസ്സ, പിയോ ഹോതി മനാപോ ബ്രാഹ്മണഗഹപതികാനം നേഗമജാനപദാനം ഗണകമഹാമത്താനം അനീകട്ഠാനം ദോവാരികാനം അമച്ചാനം പാരിസജ്ജാനം രാജൂനം ഭോഗിയാനം കുമാരാനം. രാജാ സമാനോ ഇദം ലഭതി…പേ॰… ബുദ്ധോ സമാനോ കിം ലഭതി? പിയദസ്സനോ ഹോതി ബഹുനോ ജനസ്സ, പിയോ ഹോതി മനാപോ ഭിക്ഖൂനം ഭിക്ഖുനീനം ഉപാസകാനം ഉപാസികാനം ദേവാനം മനുസ്സാനം അസുരാനം നാഗാനം ഗന്ധബ്ബാനം. ബുദ്ധോ സമാനോ ഇദം ലഭതി’’. ഏതമത്ഥം ഭഗവാ അവോച.
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato, sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Piyadassano hoti bahuno janassa, piyo hoti manāpo brāhmaṇagahapatikānaṃ negamajānapadānaṃ gaṇakamahāmattānaṃ anīkaṭṭhānaṃ dovārikānaṃ amaccānaṃ pārisajjānaṃ rājūnaṃ bhogiyānaṃ kumārānaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati…pe… buddho samāno kiṃ labhati? Piyadassano hoti bahuno janassa, piyo hoti manāpo bhikkhūnaṃ bhikkhunīnaṃ upāsakānaṃ upāsikānaṃ devānaṃ manussānaṃ asurānaṃ nāgānaṃ gandhabbānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
൨൨൯. തത്ഥേതം വുച്ചതി –
229. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ന ച വിസടം ന ച വിസാചി 115, ന ച പന വിചേയ്യപേക്ഖിതാ;
‘‘Na ca visaṭaṃ na ca visāci 116, na ca pana viceyyapekkhitā;
ഉജും തഥാ പസടമുജുമനോ, പിയചക്ഖുനാ ബഹുജനം ഉദിക്ഖിതാ.
Ujuṃ tathā pasaṭamujumano, piyacakkhunā bahujanaṃ udikkhitā.
‘‘സുഗതീസു സോ ഫലവിപാകം,
‘‘Sugatīsu so phalavipākaṃ,
അനുഭവതി തത്ഥ മോദതി;
Anubhavati tattha modati;
ഇധ ച പന ഭവതി ഗോപഖുമോ,
Idha ca pana bhavati gopakhumo,
അഭിനീലനേത്തനയനോ സുദസ്സനോ.
Abhinīlanettanayano sudassano.
‘‘അഭിയോഗിനോ ച നിപുണാ,
‘‘Abhiyogino ca nipuṇā,
ബഹൂ പന നിമിത്തകോവിദാ;
Bahū pana nimittakovidā;
സുഖുമനയനകുസലാ മനുജാ,
Sukhumanayanakusalā manujā,
പിയദസ്സനോതി അഭിനിദ്ദിസന്തി നം.
Piyadassanoti abhiniddisanti naṃ.
‘‘പിയദസ്സനോ ഗിഹീപി സന്തോ ച,
‘‘Piyadassano gihīpi santo ca,
ഭവതി ബഹുജനപിയായിതോ;
Bhavati bahujanapiyāyito;
യദി ച ന ഭവതി ഗിഹീ സമണോ ഹോതി,
Yadi ca na bhavati gihī samaṇo hoti,
പിയോ ബഹൂനം സോകനാസനോ’’തി.
Piyo bahūnaṃ sokanāsano’’ti.
(൨൩) ഉണ്ഹീസസീസലക്ഖണം
(23) Uṇhīsasīsalakkhaṇaṃ
൨൩൦. ‘‘യമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ പുരിമം ജാതിം പുരിമം ഭവം പുരിമം നികേതം പുബ്ബേ മനുസ്സഭൂതോ സമാനോ ബഹുജനപുബ്ബങ്ഗമോ അഹോസി കുസലേസു ധമ്മേസു ബഹുജനപാമോക്ഖോ കായസുചരിതേ വചീസുചരിതേ മനോസുചരിതേ ദാനസംവിഭാഗേ സീലസമാദാനേ ഉപോസഥുപവാസേ മത്തേയ്യതായ പേത്തേയ്യതായ സാമഞ്ഞതായ ബ്രഹ്മഞ്ഞതായ കുലേ ജേട്ഠാപചായിതായ അഞ്ഞതരഞ്ഞതരേസു ച അധികുസലേസു ധമ്മേസു. സോ തസ്സ കമ്മസ്സ കടത്താ…പേ॰… സോ തതോ ചുതോ ഇത്ഥത്തം ആഗതോ സമാനോ ഇമം മഹാപുരിസലക്ഖണം പടിലഭതി – ഉണ്ഹീസസീസോ ഹോതി.
230. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno bahujanapubbaṅgamo ahosi kusalesu dhammesu bahujanapāmokkho kāyasucarite vacīsucarite manosucarite dānasaṃvibhāge sīlasamādāne uposathupavāse matteyyatāya petteyyatāya sāmaññatāya brahmaññatāya kule jeṭṭhāpacāyitāya aññataraññataresu ca adhikusalesu dhammesu. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati – uṇhīsasīso hoti.
‘‘സോ തേന ലക്ഖണേന സമന്നാഗതോ സചേ അഗാരം അജ്ഝാവസതി, രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തീ…പേ॰… രാജാ സമാനോ കിം ലഭതി? മഹാസ്സ ജനോ അന്വായികോ ഹോതി, ബ്രാഹ്മണഗഹപതികാ നേഗമജാനപദാ ഗണകമഹാമത്താ അനീകട്ഠാ ദോവാരികാ അമച്ചാ പാരിസജ്ജാ രാജാനോ ഭോഗിയാ കുമാരാ. രാജാ സമാനോ ഇദം ലഭതി… ബുദ്ധോ സമാനോ കിം ലഭതി? മഹാസ്സ ജനോ അന്വായികോ ഹോതി, ഭിക്ഖൂ ഭിക്ഖുനിയോ ഉപാസകാ ഉപാസികായോ ദേവാ മനുസ്സാ അസുരാ നാഗാ ഗന്ധബ്ബാ. ബുദ്ധോ സമാനോ ഇദം ലഭതി’’. ഏതമത്ഥം ഭഗവാ അവോച.
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Mahāssa jano anvāyiko hoti, brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Mahāssa jano anvāyiko hoti, bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
൨൩൧. തത്ഥേതം വുച്ചതി –
231. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘പുബ്ബങ്ഗമോ സുചരിതേസു അഹു,
‘‘Pubbaṅgamo sucaritesu ahu,
ധമ്മേസു ധമ്മചരിയാഭിരതോ;
Dhammesu dhammacariyābhirato;
അന്വായികോ ബഹുജനസ്സ അഹു,
Anvāyiko bahujanassa ahu,
സഗ്ഗേസു വേദയിത്ഥ പുഞ്ഞഫലം.
Saggesu vedayittha puññaphalaṃ.
‘‘വേദിത്വാ സോ സുചരിതസ്സ ഫലം,
‘‘Veditvā so sucaritassa phalaṃ,
ഉണ്ഹീസസീസത്തമിധജ്ഝഗമാ;
Uṇhīsasīsattamidhajjhagamā;
ബ്യാകംസു ബ്യഞ്ജനനിമിത്തധരാ,
Byākaṃsu byañjananimittadharā,
പുബ്ബങ്ഗമോ ബഹുജനം ഹേസ്സതി.
Pubbaṅgamo bahujanaṃ hessati.
‘‘പടിഭോഗിയാ മനുജേസു ഇധ,
‘‘Paṭibhogiyā manujesu idha,
പുബ്ബേവ തസ്സ അഭിഹരന്തി തദാ;
Pubbeva tassa abhiharanti tadā;
യദി ഖത്തിയോ ഭവതി ഭൂമിപതി,
Yadi khattiyo bhavati bhūmipati,
പടിഹാരകം ബഹുജനേ ലഭതി.
Paṭihārakaṃ bahujane labhati.
‘‘അഥ ചേപി പബ്ബജതി സോ മനുജോ,
‘‘Atha cepi pabbajati so manujo,
ധമ്മേസു ഹോതി പഗുണോ വിസവീ;
Dhammesu hoti paguṇo visavī;
തസ്സാനുസാസനിഗുണാഭിരതോ,
Tassānusāsaniguṇābhirato,
അന്വായികോ ബഹുജനോ ഭവതീ’’തി.
Anvāyiko bahujano bhavatī’’ti.
(൨൪-൨൫) ഏകേകലോമതാഉണ്ണാലക്ഖണാനി
(24-25) Ekekalomatāuṇṇālakkhaṇāni
൨൩൨. ‘‘യമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ പുരിമം ജാതിം പുരിമം ഭവം പുരിമം നികേതം പുബ്ബേ മനുസ്സഭൂതോ സമാനോ മുസാവാദം പഹായ മുസാവാദാ പടിവിരതോ അഹോസി, സച്ചവാദീ സച്ചസന്ധോ ഥേതോ പച്ചയികോ അവിസംവാദകോ ലോകസ്സ . സോ തസ്സ കമ്മസ്സ കടത്താ ഉപചിതത്താ…പേ॰… സോ തതോ ചുതോ ഇത്ഥത്തം ആഗതോ സമാനോ ഇമാനി ദ്വേ മഹാപുരിസലക്ഖണാനി പടിലഭതി. ഏകേകലോമോ ച ഹോതി, ഉണ്ണാ ച ഭമുകന്തരേ ജാതാ ഹോതി ഓദാതാ മുദുതൂലസന്നിഭാ.
232. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno musāvādaṃ pahāya musāvādā paṭivirato ahosi, saccavādī saccasandho theto paccayiko avisaṃvādako lokassa . So tassa kammassa kaṭattā upacitattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Ekekalomo ca hoti, uṇṇā ca bhamukantare jātā hoti odātā mudutūlasannibhā.
‘‘സോ തേഹി ലക്ഖണേഹി സമന്നാഗതോ, സചേ അഗാരം അജ്ഝാവസതി, രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തീ…പേ॰… രാജാ സമാനോ കിം ലഭതി? മഹാസ്സ ജനോ ഉപവത്തതി, ബ്രാഹ്മണഗഹപതികാ നേഗമജാനപദാ ഗണകമഹാമത്താ അനീകട്ഠാ ദോവാരികാ അമച്ചാ പാരിസജ്ജാ രാജാനോ ഭോഗിയാ കുമാരാ. രാജാ സമാനോ ഇദം ലഭതി… ബുദ്ധോ സമാനോ കിം ലഭതി? മഹാസ്സ ജനോ ഉപവത്തതി, ഭിക്ഖൂ ഭിക്ഖുനിയോ ഉപാസകാ ഉപാസികായോ ദേവാ മനുസ്സാ അസുരാ നാഗാ ഗന്ധബ്ബാ. ബുദ്ധോ സമാനോ ഇദം ലഭതി’’. ഏതമത്ഥം ഭഗവാ അവോച.
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato, sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Mahāssa jano upavattati, brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Mahāssa jano upavattati, bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
൨൩൩. തത്ഥേതം വുച്ചതി –
233. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘സച്ചപ്പടിഞ്ഞോ പുരിമാസു ജാതിസു,
‘‘Saccappaṭiñño purimāsu jātisu,
അദ്വേജ്ഝവാചോ അലികം വിവജ്ജയി;
Advejjhavāco alikaṃ vivajjayi;
ന സോ വിസംവാദയിതാപി കസ്സചി,
Na so visaṃvādayitāpi kassaci,
‘‘സേതാ സുസുക്കാ മുദുതൂലസന്നിഭാ,
‘‘Setā susukkā mudutūlasannibhā,
ന ലോമകൂപേസു ദുവേ അജായിസും,
Na lomakūpesu duve ajāyisuṃ,
ഏകേകലോമൂപചിതങ്ഗവാ അഹു.
Ekekalomūpacitaṅgavā ahu.
‘‘തം ലക്ഖണഞ്ഞൂ ബഹവോ സമാഗതാ,
‘‘Taṃ lakkhaṇaññū bahavo samāgatā,
ബ്യാകംസു ഉപ്പാദനിമിത്തകോവിദാ;
Byākaṃsu uppādanimittakovidā;
ഉണ്ണാ ച ലോമാ ച യഥാ സുസണ്ഠിതാ,
Uṇṇā ca lomā ca yathā susaṇṭhitā,
ഉപവത്തതീ ഈദിസകം ബഹുജ്ജനോ.
Upavattatī īdisakaṃ bahujjano.
‘‘ഗിഹിമ്പി സന്തം ഉപവത്തതീ ജനോ,
‘‘Gihimpi santaṃ upavattatī jano,
ബഹു പുരത്ഥാപകതേന കമ്മുനാ;
Bahu puratthāpakatena kammunā;
അകിഞ്ചനം പബ്ബജിതം അനുത്തരം,
Akiñcanaṃ pabbajitaṃ anuttaraṃ,
ബുദ്ധമ്പി സന്തം ഉപവത്തതി ജനോ’’തി.
Buddhampi santaṃ upavattati jano’’ti.
(൨൬-൨൭) ചത്താലീസഅവിരളദന്തലക്ഖണാനി
(26-27) Cattālīsaaviraḷadantalakkhaṇāni
൨൩൪. ‘‘യമ്പി, ഭിക്ഖവേ തഥാഗതോ പുരിമം ജാതിം പുരിമം ഭവം പുരിമം നികേതം പുബ്ബേ മനുസ്സഭൂതോ സമാനോ പിസുണം വാചം പഹായ പിസുണായ വാചായ പടിവിരതോ അഹോസി. ഇതോ സുത്വാ ന അമുത്ര അക്ഖാതാ ഇമേസം ഭേദായ, അമുത്ര വാ സുത്വാ ന ഇമേസം അക്ഖാതാ അമൂസം ഭേദായ , ഇതി ഭിന്നാനം വാ സന്ധാതാ, സഹിതാനം വാ അനുപ്പദാതാ, സമഗ്ഗാരാമോ സമഗ്ഗരതോ സമഗ്ഗനന്ദീ സമഗ്ഗകരണിം വാചം ഭാസിതാ അഹോസി. സോ തസ്സ കമ്മസ്സ കടത്താ…പേ॰… സോ തതോ ചുതോ ഇത്ഥത്തം ആഗതോ സമാനോ ഇമാനി ദ്വേ മഹാപുരിസലക്ഖണാനി പടിലഭതി. ചത്താലീസദന്തോ ച ഹോതി അവിരളദന്തോ ച.
234. ‘‘Yampi, bhikkhave tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno pisuṇaṃ vācaṃ pahāya pisuṇāya vācāya paṭivirato ahosi. Ito sutvā na amutra akkhātā imesaṃ bhedāya, amutra vā sutvā na imesaṃ akkhātā amūsaṃ bhedāya , iti bhinnānaṃ vā sandhātā, sahitānaṃ vā anuppadātā, samaggārāmo samaggarato samagganandī samaggakaraṇiṃ vācaṃ bhāsitā ahosi. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Cattālīsadanto ca hoti aviraḷadanto ca.
‘‘സോ തേഹി ലക്ഖണേഹി സമന്നാഗതോ സചേ അഗാരം അജ്ഝാവസതി, രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തീ…പേ॰… രാജാ സമാനോ കിം ലഭതി? അഭേജ്ജപരിസോ ഹോതി, അഭേജ്ജാസ്സ ഹോന്തി പരിസാ, ബ്രാഹ്മണഗഹപതികാ നേഗമജാനപദാ ഗണകമഹാമത്താ അനീകട്ഠാ ദോവാരികാ അമച്ചാ പാരിസജ്ജാ രാജാനോ ഭോഗിയാ കുമാരാ. രാജാ സമാനോ ഇദം ലഭതി … ബുദ്ധോ സമാനോ കിം ലഭതി? അഭേജ്ജപരിസോ ഹോതി, അഭേജ്ജാസ്സ ഹോന്തി പരിസാ, ഭിക്ഖൂ ഭിക്ഖുനിയോ ഉപാസകാ ഉപാസികായോ ദേവാ മനുസ്സാ അസുരാ നാഗാ ഗന്ധബ്ബാ. ബുദ്ധോ സമാനോ ഇദം ലഭതി’’. ഏതമത്ഥം ഭഗവാ അവോച.
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Abhejjapariso hoti, abhejjāssa honti parisā, brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati … buddho samāno kiṃ labhati? Abhejjapariso hoti, abhejjāssa honti parisā, bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
൨൩൫. തത്ഥേതം വുച്ചതി –
235. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘വേഭൂതിയം സഹിതഭേദകാരിം,
‘‘Vebhūtiyaṃ sahitabhedakāriṃ,
ഭേദപ്പവഡ്ഢനവിവാദകാരിം;
Bhedappavaḍḍhanavivādakāriṃ;
കലഹപ്പവഡ്ഢനആകിച്ചകാരിം,
Kalahappavaḍḍhanaākiccakāriṃ,
സഹിതാനം ഭേദജനനിം ന ഭണി.
Sahitānaṃ bhedajananiṃ na bhaṇi.
‘‘അവിവാദവഡ്ഢനകരിം സുഗിരം,
‘‘Avivādavaḍḍhanakariṃ sugiraṃ,
ഭിന്നാനുസന്ധിജനനിം അഭണി;
Bhinnānusandhijananiṃ abhaṇi;
കലഹം ജനസ്സ പനുദീ സമങ്ഗീ,
Kalahaṃ janassa panudī samaṅgī,
സഹിതേഹി നന്ദതി പമോദതി ച.
Sahitehi nandati pamodati ca.
‘‘സുഗതീസു സോ ഫലവിപാകം,
‘‘Sugatīsu so phalavipākaṃ,
അനുഭവതി തത്ഥ മോദതി;
Anubhavati tattha modati;
ദന്താ ഇധ ഹോന്തി അവിരളാ സഹിതാ,
Dantā idha honti aviraḷā sahitā,
ചതുരോ ദസസ്സ മുഖജാ സുസണ്ഠിതാ.
Caturo dasassa mukhajā susaṇṭhitā.
‘‘യദി ഖത്തിയോ ഭവതി ഭൂമിപതി,
‘‘Yadi khattiyo bhavati bhūmipati,
അവിഭേദിയാസ്സ പരിസാ ഭവതി;
Avibhediyāssa parisā bhavati;
സമണോ ച ഹോതി വിരജോ വിമലോ,
Samaṇo ca hoti virajo vimalo,
പരിസാസ്സ ഹോതി അനുഗതാ അചലാ’’തി.
Parisāssa hoti anugatā acalā’’ti.
(൨൮-൨൯) പഹൂതജിവ്ഹാബ്രഹ്മസ്സരലക്ഖണാനി
(28-29) Pahūtajivhābrahmassaralakkhaṇāni
൨൩൬. ‘‘യമ്പി , ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ പുരിമം ജാതിം പുരിമം ഭവം പുരിമം നികേതം പുബ്ബേ മനുസ്സഭൂതോ സമാനോ ഫരുസം വാചം പഹായ ഫരുസായ വാചായ പടിവിരതോ അഹോസി. യാ സാ വാചാ നേലാ കണ്ണസുഖാ പേമനീയാ ഹദയങ്ഗമാ പോരീ ബഹുജനകന്താ ബഹുജനമനാപാ, തഥാരൂപിം വാചം ഭാസിതാ അഹോസി. സോ തസ്സ കമ്മസ്സ കടത്താ ഉപചിതത്താ…പേ॰… സോ തതോ ചുതോ ഇത്ഥത്തം ആഗതോ സമാനോ ഇമാനി ദ്വേ മഹാപുരിസലക്ഖണാനി പടിലഭതി. പഹൂതജിവ്ഹോ ച ഹോതി ബ്രഹ്മസ്സരോ ച കരവീകഭാണീ.
236. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno pharusaṃ vācaṃ pahāya pharusāya vācāya paṭivirato ahosi. Yā sā vācā nelā kaṇṇasukhā pemanīyā hadayaṅgamā porī bahujanakantā bahujanamanāpā, tathārūpiṃ vācaṃ bhāsitā ahosi. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Pahūtajivho ca hoti brahmassaro ca karavīkabhāṇī.
‘‘സോ തേഹി ലക്ഖണേഹി സമന്നാഗതോ സചേ അഗാരം അജ്ഝാവസതി, രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തീ…പേ॰… രാജാ സമാനോ കിം ലഭതി? ആദേയ്യവാചോ ഹോതി, ആദിയന്തിസ്സ വചനം ബ്രാഹ്മണഗഹപതികാ നേഗമജാനപദാ ഗണകമഹാമത്താ അനീകട്ഠാ ദോവാരികാ അമച്ചാ പാരിസജ്ജാ രാജാനോ ഭോഗിയാ കുമാരാ. രാജാ സമാനോ ഇദം ലഭതി… ബുദ്ധോ സമാനോ കിം ലഭതി? ആദേയ്യവാചോ ഹോതി, ആദിയന്തിസ്സ വചനം ഭിക്ഖൂ ഭിക്ഖുനിയോ ഉപാസകാ ഉപാസികായോ ദേവാ മനുസ്സാ അസുരാ നാഗാ ഗന്ധബ്ബാ. ബുദ്ധോ സമാനോ ഇദം ലഭതി’’. ഏതമത്ഥം ഭഗവാ അവോച.
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Ādeyyavāco hoti, ādiyantissa vacanaṃ brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Ādeyyavāco hoti, ādiyantissa vacanaṃ bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
൨൩൭. തത്ഥേതം വുച്ചതി –
237. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘അക്കോസഭണ്ഡനവിഹേസകാരിം,
‘‘Akkosabhaṇḍanavihesakāriṃ,
അബാള്ഹം ഗിരം സോ ന ഭണി ഫരുസം,
Abāḷhaṃ giraṃ so na bhaṇi pharusaṃ,
‘‘മനസോ പിയാ ഹദയഗാമിനിയോ,
‘‘Manaso piyā hadayagāminiyo,
വാചാ സോ ഏരയതി കണ്ണസുഖാ;
Vācā so erayati kaṇṇasukhā;
വാചാസുചിണ്ണഫലമനുഭവി,
Vācāsuciṇṇaphalamanubhavi,
‘‘വേദിത്വാ സോ സുചരിതസ്സ ഫലം,
‘‘Veditvā so sucaritassa phalaṃ,
ബ്രഹ്മസ്സരത്തമിധമജ്ഝഗമാ;
Brahmassarattamidhamajjhagamā;
ജിവ്ഹാസ്സ ഹോതി വിപുലാ പുഥുലാ,
Jivhāssa hoti vipulā puthulā,
ആദേയ്യവാക്യവചനോ ഭവതി.
Ādeyyavākyavacano bhavati.
‘‘ഗിഹിനോപി ഇജ്ഝതി യഥാ ഭണതോ,
‘‘Gihinopi ijjhati yathā bhaṇato,
അഥ ചേ പബ്ബജതി സോ മനുജോ;
Atha ce pabbajati so manujo;
ആദിയന്തിസ്സ വചനം ജനതാ,
Ādiyantissa vacanaṃ janatā,
ബഹുനോ ബഹും സുഭണിതം ഭണതോ’’തി.
Bahuno bahuṃ subhaṇitaṃ bhaṇato’’ti.
(൩൦) സീഹഹനുലക്ഖണം
(30) Sīhahanulakkhaṇaṃ
൨൩൮. ‘‘യമ്പി , ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ പുരിമം ജാതിം പുരിമം ഭവം പുരിമം നികേതം പുബ്ബേ മനുസ്സഭൂതോ സമാനോ സമ്ഫപ്പലാപം പഹായ സമ്ഫപ്പലാപാ പടിവിരതോ അഹോസി കാലവാദീ ഭൂതവാദീ അത്ഥവാദീ ധമ്മവാദീ വിനയവാദീ, നിധാനവതിം വാചം ഭാസിതാ അഹോസി കാലേന സാപദേസം പരിയന്തവതിം അത്ഥസംഹിതം. സോ തസ്സ കമ്മസ്സ കടത്താ…പേ॰… സോ തതോ ചുതോ ഇത്ഥത്തം ആഗതോ സമാനോ ഇമം മഹാപുരിസലക്ഖണം പടിലഭതി, സീഹഹനു ഹോതി.
238. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno samphappalāpaṃ pahāya samphappalāpā paṭivirato ahosi kālavādī bhūtavādī atthavādī dhammavādī vinayavādī, nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsitā ahosi kālena sāpadesaṃ pariyantavatiṃ atthasaṃhitaṃ. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati, sīhahanu hoti.
‘‘സോ തേന ലക്ഖണേന സമന്നാഗതോ സചേ അഗാരം അജ്ഝാവസതി, രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തീ…പേ॰… രാജാ സമാനോ കിം ലഭതി? അപ്പധംസിയോ ഹോതി കേനചി മനുസ്സഭൂതേന പച്ചത്ഥികേന പച്ചാമിത്തേന. രാജാ സമാനോ ഇദം ലഭതി… ബുദ്ധോ സമാനോ കിം ലഭതി? അപ്പധംസിയോ ഹോതി അബ്ഭന്തരേഹി വാ ബാഹിരേഹി വാ പച്ചത്ഥികേഹി പച്ചാമിത്തേഹി, രാഗേന വാ ദോസേന വാ മോഹേന വാ സമണേന വാ ബ്രാഹ്മണേന വാ ദേവേന വാ മാരേന വാ ബ്രഹ്മുനാ വാ കേനചി വാ ലോകസ്മിം. ബുദ്ധോ സമാനോ ഇദം ലഭതി’’. ഏതമത്ഥം ഭഗവാ അവോച.
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Appadhaṃsiyo hoti kenaci manussabhūtena paccatthikena paccāmittena. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Appadhaṃsiyo hoti abbhantarehi vā bāhirehi vā paccatthikehi paccāmittehi, rāgena vā dosena vā mohena vā samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
൨൩൯. തത്ഥേതം വുച്ചതി –
239. Tatthetaṃ vuccati –
അവികിണ്ണവചനബ്യപ്പഥോ അഹോസി;
Avikiṇṇavacanabyappatho ahosi;
അഹിതമപി ച അപനുദി,
Ahitamapi ca apanudi,
ഹിതമപി ച ബഹുജനസുഖഞ്ച അഭണി.
Hitamapi ca bahujanasukhañca abhaṇi.
‘‘തം കത്വാ ഇതോ ചുതോ ദിവമുപപജ്ജി,
‘‘Taṃ katvā ito cuto divamupapajji,
സുകതഫലവിപാകമനുഭോസി;
Sukataphalavipākamanubhosi;
ചവിയ പുനരിധാഗതോ സമാനോ,
Caviya punaridhāgato samāno,
ദ്വിദുഗമവരതരഹനുത്തമലത്ഥ.
Dvidugamavaratarahanuttamalattha.
‘‘രാജാ ഹോതി സുദുപ്പധംസിയോ,
‘‘Rājā hoti suduppadhaṃsiyo,
മനുജിന്ദോ മനുജാധിപതി മഹാനുഭാവോ;
Manujindo manujādhipati mahānubhāvo;
തിദിവപുരവരസമോ ഭവതി,
Tidivapuravarasamo bhavati,
സുരവരതരോരിവ ഇന്ദോ.
Suravarataroriva indo.
സുരേഹി ന ഹി ഭവതി സുപ്പധംസിയോ;
Surehi na hi bhavati suppadhaṃsiyo;
തഥത്തോ യദി ഭവതി തഥാവിധോ,
Tathatto yadi bhavati tathāvidho,
ഇധ ദിസാ ച പടിദിസാ ച വിദിസാ ചാ’’തി.
Idha disā ca paṭidisā ca vidisā cā’’ti.
(൩൧-൩൨) സമദന്തസുസുക്കദാഠാലക്ഖണാനി
(31-32) Samadantasusukkadāṭhālakkhaṇāni
൨൪൦. ‘‘യമ്പി, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ പുരിമം ജാതിം പുരിമം ഭവം പുരിമം നികേതം പുബ്ബേ മനുസ്സഭൂതോ സമാനോ മിച്ഛാജീവം പഹായ സമ്മാആജീവേന ജീവികം കപ്പേസി, തുലാകൂട കംസകൂട മാനകൂട ഉക്കോടന വഞ്ചന നികതി സാചിയോഗ ഛേദന വധ ബന്ധന വിപരാമോസ ആലോപ സഹസാകാരാ 131 പടിവിരതോ അഹോസി. സോ തസ്സ കമ്മസ്സ കടത്താ ഉപചിതത്താ ഉസ്സന്നത്താ വിപുലത്താ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകം ഉപപജ്ജതി. സോ തത്ഥ അഞ്ഞേ ദേവേ ദസഹി ഠാനേഹി അധിഗണ്ഹാതി ദിബ്ബേന ആയുനാ ദിബ്ബേന വണ്ണേന ദിബ്ബേന സുഖേന ദിബ്ബേന യസേന ദിബ്ബേന ആധിപതേയ്യേന ദിബ്ബേഹി രൂപേഹി ദിബ്ബേഹി സദ്ദേഹി ദിബ്ബേഹി ഗന്ധേഹി ദിബ്ബേഹി രസേഹി ദിബ്ബേഹി ഫോട്ഠബ്ബേഹി. സോ തതോ ചുതോ ഇത്ഥത്തം ആഗതോ സമാനോ ഇമാനി ദ്വേ മഹാപുരിസലക്ഖണാനി പടിലഭതി, സമദന്തോ ച ഹോതി സുസുക്കദാഠോ ച.
240. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno micchājīvaṃ pahāya sammāājīvena jīvikaṃ kappesi, tulākūṭa kaṃsakūṭa mānakūṭa ukkoṭana vañcana nikati sāciyoga chedana vadha bandhana viparāmosa ālopa sahasākārā 132 paṭivirato ahosi. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā ussannattā vipulattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati. So tattha aññe deve dasahi ṭhānehi adhigaṇhāti dibbena āyunā dibbena vaṇṇena dibbena sukhena dibbena yasena dibbena ādhipateyyena dibbehi rūpehi dibbehi saddehi dibbehi gandhehi dibbehi rasehi dibbehi phoṭṭhabbehi. So tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati, samadanto ca hoti susukkadāṭho ca.
‘‘സോ തേഹി ലക്ഖണേഹി സമന്നാഗതോ സചേ അഗാരം അജ്ഝാവസതി, രാജാ ഹോതി ചക്കവത്തീ ധമ്മികോ ധമ്മരാജാ ചാതുരന്തോ വിജിതാവീ ജനപദത്ഥാവരിയപ്പത്തോ സത്തരതനസമന്നാഗതോ. തസ്സിമാനി സത്ത രതനാനി ഭവന്തി, സേയ്യഥിദം – ചക്കരതനം ഹത്ഥിരതനം അസ്സരതനം മണിരതനം ഇത്ഥിരതനം ഗഹപതിരതനം പരിണായകരതനമേവ സത്തമം. പരോസഹസ്സം ഖോ പനസ്സ പുത്താ ഭവന്തി സൂരാ വീരങ്ഗരൂപാ പരസേനപ്പമദ്ദനാ. സോ ഇമം പഥവിം സാഗരപരിയന്തം അഖിലമനിമിത്തമകണ്ടകം ഇദ്ധം ഫീതം ഖേമം സിവം നിരബ്ബുദം അദണ്ഡേന അസത്ഥേന ധമ്മേന അഭിവിജിയ അജ്ഝാവസതി. രാജാ സമാനോ കിം ലഭതി? സുചിപരിവാരോ ഹോതി സുചിസ്സ ഹോന്തി പരിവാരാ ബ്രാഹ്മണഗഹപതികാ നേഗമജാനപദാ ഗണകമഹാമത്താ അനീകട്ഠാ ദോവാരികാ അമച്ചാ പാരിസജ്ജാ രാജാനോ ഭോഗിയാ കുമാരാ. രാജാ സമാനോ ഇദം ലഭതി.
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato. Tassimāni satta ratanāni bhavanti, seyyathidaṃ – cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthiratanaṃ gahapatiratanaṃ pariṇāyakaratanameva sattamaṃ. Parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. So imaṃ pathaviṃ sāgarapariyantaṃ akhilamanimittamakaṇṭakaṃ iddhaṃ phītaṃ khemaṃ sivaṃ nirabbudaṃ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasati. Rājā samāno kiṃ labhati? Suciparivāro hoti sucissa honti parivārā brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati.
‘‘സചേ ഖോ പന അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജതി, അരഹം ഹോതി സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ലോകേ വിവട്ടച്ഛദോ. ബുദ്ധോ സമാനോ കിം ലഭതി? സുചിപരിവാരോ ഹോതി, സുചിസ്സ ഹോന്തി പരിവാരാ, ഭിക്ഖൂ ഭിക്ഖുനിയോ ഉപാസകാ ഉപാസികായോ ദേവാ മനുസ്സാ അസുരാ നാഗാ ഗന്ധബ്ബാ. ബുദ്ധോ സമാനോ ഇദം ലഭതി’’. ഏതമത്ഥം ഭഗവാ അവോച.
‘‘Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado. Buddho samāno kiṃ labhati? Suciparivāro hoti, sucissa honti parivārā, bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
൨൪൧. തത്ഥേതം വുച്ചതി –
241. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘മിച്ഛാജീവഞ്ച അവസ്സജി സമേന വുത്തിം,
‘‘Micchājīvañca avassaji samena vuttiṃ,
സുചിനാ സോ ജനയിത്ഥ ധമ്മികേന;
Sucinā so janayittha dhammikena;
അഹിതമപി ച അപനുദി,
Ahitamapi ca apanudi,
ഹിതമപി ച ബഹുജനസുഖഞ്ച അചരി.
Hitamapi ca bahujanasukhañca acari.
‘‘സഗ്ഗേ വേദയതി നരോ സുഖപ്ഫലാനി,
‘‘Sagge vedayati naro sukhapphalāni,
കരിത്വാ നിപുണേഭി വിദൂഹി സബ്ഭി;
Karitvā nipuṇebhi vidūhi sabbhi;
വണ്ണിതാനി തിദിവപുരവരസമോ,
Vaṇṇitāni tidivapuravarasamo,
അഭിരമതി രതിഖിഡ്ഡാസമങ്ഗീ.
Abhiramati ratikhiḍḍāsamaṅgī.
‘‘ലദ്ധാനം മാനുസകം ഭവം തതോ,
‘‘Laddhānaṃ mānusakaṃ bhavaṃ tato,
ചവിത്വാന സുകതഫലവിപാകം;
Cavitvāna sukataphalavipākaṃ;
സേസകേന പടിലഭതി ലപനജം,
Sesakena paṭilabhati lapanajaṃ,
‘‘തം വേയ്യഞ്ജനികാ സമാഗതാ ബഹവോ,
‘‘Taṃ veyyañjanikā samāgatā bahavo,
ബ്യാകംസു നിപുണസമ്മതാ മനുജാ;
Byākaṃsu nipuṇasammatā manujā;
സുചിജനപരിവാരഗണോ ഭവതി,
Sucijanaparivāragaṇo bhavati,
ദിജസമസുക്കസുചിസോഭനദന്തോ.
Dijasamasukkasucisobhanadanto.
‘‘രഞ്ഞോ ഹോതി ബഹുജനോ,
‘‘Rañño hoti bahujano,
സുചിപരിവാരോ മഹതിം മഹിം അനുസാസതോ;
Suciparivāro mahatiṃ mahiṃ anusāsato;
പസയ്ഹ ന ച ജനപദതുദനം,
Pasayha na ca janapadatudanaṃ,
ഹിതമപി ച ബഹുജനസുഖഞ്ച ചരന്തി.
Hitamapi ca bahujanasukhañca caranti.
‘‘അഥ ചേ പബ്ബജതി ഭവതി വിപാപോ,
‘‘Atha ce pabbajati bhavati vipāpo,
സമണോ സമിതരജോ വിവട്ടച്ഛദോ;
Samaṇo samitarajo vivaṭṭacchado;
വിഗതദരഥകിലമഥോ,
Vigatadarathakilamatho,
‘‘തസ്സോവാദകരാ ബഹുഗിഹീ ച പബ്ബജിതാ ച,
‘‘Tassovādakarā bahugihī ca pabbajitā ca,
അസുചിം ഗരഹിതം ധുനന്തി പാപം;
Asuciṃ garahitaṃ dhunanti pāpaṃ;
സ ഹി സുചിഭി പരിവുതോ ഭവതി,
Sa hi sucibhi parivuto bhavati,
ഇദമവോച ഭഗവാ. അത്തമനാ തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ഭാസിതം അഭിനന്ദുന്തി.
Idamavoca bhagavā. Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti.
ലക്ഖണസുത്തം നിട്ഠിതം സത്തമം.
Lakkhaṇasuttaṃ niṭṭhitaṃ sattamaṃ.
Footnotes:
Related texts:
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ദീഘ നികായ (അട്ഠകഥാ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ൭. ലക്ഖണസുത്തവണ്ണനാ • 7. Lakkhaṇasuttavaṇṇanā
ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ദീഘനികായ (ടീകാ) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ൭. ലക്ഖണസുത്തവണ്ണനാ • 7. Lakkhaṇasuttavaṇṇanā