Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Dīghanikāya (ṭīkā)

    ೭. ಲಕ್ಖಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

    7. Lakkhaṇasuttavaṇṇanā

    ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ

    Dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇavaṇṇanā

    ೧೯೯. ಅಭಿನೀಹಾರಾದಿಗುಣಮಹತ್ತೇನ ಮಹನ್ತೋ ಪುರಿಸೋತಿ ಮಹಾಪುರಿಸೋ, ಸೋ ಲಕ್ಖೀಯತಿ ಏತೇಹೀತಿ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ। ತಂ ಮಹಾಪುರಿಸಂ ಬ್ಯಞ್ಜಯನ್ತಿ ಪಕಾಸೇನ್ತೀತಿ ಮಹಾಪುರಿಸಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ। ಮಹಾಪುರಿಸೋ ನಿಮೀಯತಿ ಅನುಮೀಯತಿ ಏತೇಹೀತಿ ಮಹಾಪುರಿಸನಿಮಿತ್ತಾನಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಂ…ಪೇ॰… ಕಾರಣಾನೀ’’ತಿ।

    199. Abhinīhārādiguṇamahattena mahanto purisoti mahāpuriso, so lakkhīyati etehīti mahāpurisalakkhaṇāni. Taṃ mahāpurisaṃ byañjayanti pakāsentīti mahāpurisabyañjanāni. Mahāpuriso nimīyati anumīyati etehīti mahāpurisanimittāni. Tenāha ‘‘ayaṃ…pe… kāraṇānī’’ti.

    ೨೦೦. ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ಲಕ್ಖಣಪಾಠಂ ಧಾರೇನ್ತಿ, ತೇನ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ತೇ ಸರೂಪತೋ ಜಾನನ್ತಿ, ನ ಪನ ಸಮುಟ್ಠಾನತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ನೋ ಚ ಖೋ’’ತಿಆದಿ, ತೇನ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಮೇತಂ, ಯದಿದಂ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಂ ಕಾರಣವಿಭಾವನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕಸ್ಮಾ ಆಹಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಸಮುಟ್ಠಾನಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ಆಚರಿಯೋ ‘‘ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅನುರೂಪತ್ತಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಮೇವಸ್ಸ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸಬ್ಬಪಾಲಿಫುಲ್ಲೋತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಸಮನ್ತತೋ ವಿಕಸಿತಪುಪ್ಫೋ। ವಿಕಸನಮೇವ ಹಿ ಪುಪ್ಫಸ್ಸ ನಿಪ್ಫತ್ತಿ। ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕೋ ವಿಯಾತಿ ಅನುಸ್ಸವಲದ್ಧಮತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವದನ್ತಿ। ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಲಬ್ಭತಿ, ನಿಬ್ಬತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    200.Dhārentīti lakkhaṇapāṭhaṃ dhārenti, tena lakkhaṇāni te sarūpato jānanti, na pana samuṭṭhānatoti dasseti. Tenāha ‘‘no ca kho’’tiādi, tena anaññasādhāraṇametaṃ, yadidaṃ mahāpurisalakkhaṇānaṃ kāraṇavibhāvananti dasseti. Kasmā āhāti yathāvuttassa suttassa samuṭṭhānakāraṇaṃ pucchati, ācariyo ‘‘aṭṭhuppattiyā anurūpattā’’ti vatvā tamevassa aṭṭhuppattiṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘sā panā’’tiādimāha. Sabbapāliphulloti sabbaso samantato vikasitapuppho. Vikasanameva hi pupphassa nipphatti. Pāricchattako viyāti anussavaladdhamattaṃ gahetvā vadanti. Uppajjatīti labbhati, nibbattatīti attho.

    ಯೇನ ಕಮ್ಮೇನಾತಿ ಯೇನ ಕುಸಲಕಮ್ಮುನಾ। ಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ ಯಂ ಯಂ ಲಕ್ಖಣಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ। ದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ ಸರೂಪತೋ, ಕಿಚ್ಚತೋ, ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಿಸೇಸತೋ, ಪಚ್ಚಯತೋ, ಫಲವಿಸೇಸತೋ ಚ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಏತೇನೇವ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾನಂ ಲಕ್ಖಣಾನಂ ಅಸಮುದ್ದೇಸಕಾರಣವಿಭಾವನಾಯ ಕಾರಣಂ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ ಸಮಾನಕಾರಣಾನಂ ಲಕ್ಖಣಾನಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಕಾರಣದಸ್ಸನವಸೇನಸ್ಸ ಪವತ್ತತ್ತಾ। ಏವಮಾಹಾತಿ ‘‘ಬಾಹಿರಕಾಪಿ ಇಸಯೋ ಧಾರೇನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಇಮಿನಾ ಇಮಿನಾ ಪಕಾರೇನ ಆಹ।

    Yena kammenāti yena kusalakammunā. Yaṃ nibbattanti yaṃ yaṃ lakkhaṇaṃ nibbattaṃ. Dassanatthanti tassa tassa kusalakammassa sarūpato, kiccato, pavattiākāravisesato, paccayato, phalavisesato ca dassanatthaṃ, eteneva paṭipāṭiyā uddiṭṭhānaṃ lakkhaṇānaṃ asamuddesakāraṇavibhāvanāya kāraṇaṃ dīpitaṃ hoti samānakāraṇānaṃ lakkhaṇānaṃ ekajjhaṃ kāraṇadassanavasenassa pavattattā. Evamāhāti ‘‘bāhirakāpi isayo dhārentī’’tiādinā iminā iminā pakārena āha.

    ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದತಾಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ

    Suppatiṭṭhitapādatālakkhaṇavaṇṇanā

    ೨೦೧. ‘‘ಪುರಿಮಂ ಜಾತಿನ್ತಿ ಪುರಿಮಾಯಂ ಜಾತಿಯಂ, ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಏತಂ ಉಪಯೋಗವಚನ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ನಿವುತ್ಥಕ್ಖನ್ಧಸನ್ತಾನೇ ಠಿತೋ’’ತಿ ವಚನತೋ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ವಾ ಉಪಯೋಗವಚನಂ। ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಹಿ ಜಾತಿಯಂ ಮಹಾಸತ್ತೋ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ಆರಭತಿ, ಆರಭತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ತತ್ಥ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಪ್ಪಸುತೋ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ದಳ್ಹಸಮಾದಾನೋ’’ತಿಆದಿ। ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ನಿವುತ್ಥಕ್ಖನ್ಧಾ ‘‘ಜಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ಖನ್ಧವಿನಿಮುತ್ತಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ, ನಿಬ್ಬತ್ತಿಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಚ ವಿಕಾರಸ್ಸ ಇಧ ಅನುಪಯುಜ್ಜನತೋ। ಜಾತವಸೇನಾತಿ ಜಾಯನವಸೇನ। ‘‘ತಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ನಿವುತ್ಥಕ್ಖನ್ಧಾ’’ತಿ ಇಮಂ ಪದಂ ಉಪಸಂಹರತಿ। ಭವನವಸೇನಾತಿ ಪಚ್ಚಯತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತನವಸೇನ। ನಿವುತ್ಥವಸೇನಾತಿ ನಿವುಸಿತತಾವಸೇನ। ಆಲಯಟ್ಠೇನಾತಿ ಆವಸಿತಭಾವೇನ। ನಿವಾಸತ್ಥೋ ಹಿ ನಿಕೇತತ್ಥೋ।

    201.‘‘Purimaṃjātinti purimāyaṃ jātiyaṃ, bhummatthe etaṃ upayogavacana’’nti vadanti. ‘‘Pubbe nivutthakkhandhasantāne ṭhito’’ti vacanato accantasaṃyoge vā upayogavacanaṃ. Yattha yattha hi jātiyaṃ mahāsatto puññakammaṃ kātuṃ ārabhati, ārabhato paṭṭhāya accantameva tattha puññakammappasuto hoti. Tenāha ‘‘daḷhasamādāno’’tiādi. Sesapadadvayepi eseva nayo. Nivutthakkhandhā ‘‘jātī’’ti vuttā khandhavinimuttāya jātiyā abhāvato, nibbattilakkhaṇassa ca vikārassa idha anupayujjanato. Jātavasenāti jāyanavasena. ‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘pubbe nivutthakkhandhā’’ti imaṃ padaṃ upasaṃharati. Bhavanavasenāti paccayato nibbattanavasena. Nivutthavasenāti nivusitatāvasena. Ālayaṭṭhenāti āvasitabhāvena. Nivāsattho hi niketattho.

    ತತ್ಥಾತಿ ದೇವಲೋಕಾದಿಮ್ಹಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಏಕಚ್ಚಂ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ನ ಸುಕರನ್ತಿ ದೇವಗತಿಯಾ ಏಕನ್ತಸುಖತಾಯ, ದುಗ್ಗತಿಯಾ ಏಕನ್ತದುಕ್ಖತಾಯ, ದುಕ್ಖಬಹುಲತಾಯ ಚ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಯ ಓಕಾಸೋ ನ ಸುಲಭರೂಪೋ ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯಸ್ಸ ದುಲ್ಲಭಭಾವತೋ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಚ ಸಾ ಉಳಾರಾ, ವಿಪುಲಾ ಚ ನ ಹೋತೀತಿ ಗತಿವಸೇನಾಪಿ ಖೇತ್ತವಿಸೇಸತಾ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನಗತೇ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸತಗುಣಾ ದಕ್ಖಿಣಾ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಿತಬ್ಬಾ, ಪುಥುಜ್ಜನದುಸ್ಸೀಲೇ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸಹಸ್ಸಗುಣಾ ದಕ್ಖಿಣಾ ಪಾಟಿಕಙ್ಖಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೭೯) ವಚನತೋ । ಮನುಸ್ಸಗತಿಯಾ ಪನ ಸುಖಬಹುಲತಾಯ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಯ ಓಕಾಸೋ ಸುಲಭರೂಪೋ ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯಸ್ಸ ಚ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಸುಲಭಭಾವತೋ। ಯಞ್ಚ ತತ್ಥ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಮ್ಪಿ ವಿಸೇಸತೋ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಖೂಪನಿಸಾ ಸದ್ಧಾತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಅಯೋಘನೇನ ಸತ್ಥಕೇ ನಿಪ್ಫಾದಿಯಮಾನೇ ತಸ್ಸ ಏಕನ್ತತೋ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ತಾಪನಂ, ಉದಕೇನ ವಾ ತೇಮನಂ ಛೇದನಕಿರಿಯಾಸಮತ್ಥತಾಯ ನ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ, ತಾಪೇತ್ವಾ ಪನ ಸಮಾನಯೋಗತೋ ಉದಕತೇಮನಂ ತಸ್ಸಾ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ, ಏವಮೇವ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಏಕನ್ತದುಕ್ಖಸಮಙ್ಗಿತಾ ದುಕ್ಖಬಹುಲತಾ ಏಕನ್ತಸುಖಸಮಙ್ಗಿತಾ ಸುಖಬಹುಲತಾ ಚ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಸಮತ್ಥತಾಯ ನ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ, ಸತಿ ಪನ ಸಮಾನಯೋಗತೋ ದುಕ್ಖಸನ್ತಾಪನೇ, ಸುಖುಮಬ್ರೂಹನೇ ಚ ಲದ್ಧೂಪನಿಸ್ಸಯಾ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾ ಸಮತ್ಥತಾಯ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಥಾ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾ ಮಹಾಜುತಿಕಾ ಮಹಾವಿಪ್ಫಾರಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಚ್ಛೇದನಸಮತ್ಥಾ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಮನುಸ್ಸಭಾವೋ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಯ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ತತ್ಥ ನ ಸುಕರಂ, ಮನುಸ್ಸಭೂತಸ್ಸೇವ ಸುಕರ’’ನ್ತಿ।

    Tatthāti devalokādimhi. Ādi-saddena ekaccaṃ tiracchānayoniṃ saṅgaṇhāti. Na sukaranti devagatiyā ekantasukhatāya, duggatiyā ekantadukkhatāya, dukkhabahulatāya ca puññakiriyāya okāso na sulabharūpo paccayasamavāyassa dullabhabhāvato, uppajjamānā ca sā uḷārā, vipulā ca na hotīti gativasenāpi khettavisesatā icchitabbā ‘‘tiracchānagate dānaṃ datvā sataguṇā dakkhiṇā pāṭikaṅkhitabbā, puthujjanadussīle dānaṃ datvā sahassaguṇā dakkhiṇā pāṭikaṅkhitabbā’’ti (ma. ni. 3.379) vacanato . Manussagatiyā pana sukhabahulatāya puññakiriyāya okāso sulabharūpo paccayasamavāyassa ca yebhuyyena sulabhabhāvato. Yañca tattha dukkhaṃ uppajjati, tampi visesato puññakiriyāya upanissayo hoti, dukkhūpanisā saddhāti. Yathā hi ayoghanena satthake nipphādiyamāne tassa ekantato aggimhi tāpanaṃ, udakena vā temanaṃ chedanakiriyāsamatthatāya na visesapaccayo, tāpetvā pana samānayogato udakatemanaṃ tassā visesapaccayo, evameva sattasantānassa ekantadukkhasamaṅgitā dukkhabahulatā ekantasukhasamaṅgitā sukhabahulatā ca puññakiriyāsamatthatāya na visesapaccayo, sati pana samānayogato dukkhasantāpane, sukhumabrūhane ca laddhūpanissayā puññakiriyā samatthatāya sambhavati, tathā sati uppajjamānā puññakiriyā mahājutikā mahāvipphārā paṭipakkhacchedanasamatthā hoti. Tasmā manussabhāvo puññakiriyāya visesapaccayo. Tena vuttaṃ ‘‘tattha na sukaraṃ, manussabhūtasseva sukara’’nti.

    ಅಥ ‘‘ಮನುಸ್ಸಭೂತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಕೋ ವಚನತ್ಥೋ? ‘‘ಮನಸ್ಸ ಉಸ್ಸನ್ನತಾಯ ಮನುಸ್ಸಾತಿ, ಸೂರಭಾವಸತಿಮನ್ತತಾಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಯೋಗ್ಯತಾದಿಗುಣವಸೇನ ಉಪಚಿತಮನಕಾ ಉಕ್ಕಟ್ಠಗುಣಚಿತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೇ ಪನ ತೇ? ಜಮ್ಬುದೀಪವಾಸಿನೋ ಸತ್ತವಿಸೇಸಾ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ –

    Atha ‘‘manussabhūtassā’’ti ettha ko vacanattho? ‘‘Manassa ussannatāya manussāti, sūrabhāvasatimantatābrahmacariyayogyatādiguṇavasena upacitamanakā ukkaṭṭhaguṇacittāti attho. Ke pana te? Jambudīpavāsino sattavisesā. Tenāha bhagavā –

    ‘ತೀಹಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಠಾನೇಹಿ ಜಮ್ಬುದೀಪಕಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಉತ್ತರಕುರುಕೇ ಚ ಮನುಸ್ಸೇ ಅಧಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ ದೇವೇ ಚ ತಾವತಿಂಸೇ। ಕತಮೇಹಿ ತೀಹಿ? ಸೂರಾ ಸತಿಮನ್ತೋ ಇಧ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸೋ’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೯.೨೧; ಕಥಾ॰ ೨೭೧)।

    ‘Tīhi, bhikkhave, ṭhānehi jambudīpakā manussā uttarakuruke ca manusse adhiggaṇhanti deve ca tāvatiṃse. Katamehi tīhi? Sūrā satimanto idha brahmacariyavāso’ti (a. ni. 9.21; kathā. 271).

    ತಥಾ ಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ, ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ, ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ , ಮಹಾಸಾವಕಾ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ, ಅಞ್ಞೇ ಚ ಮಹಾನುಭಾವಾ ಸತ್ತಾ ತತ್ಥೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ತೇ ಹಿ ಸಮಾನರೂಪಾದಿತಾಯ ಪನ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿತ್ತದೀಪವಾಸೀಹಿ ಇತರಮಹಾದೀಪವಾಸಿನೋಪಿ ಮನುಸ್ಸಾ ತ್ವೇವ ಪಞ್ಞಾಯಿಂಸೂ’’ತಿ ಕೇಚಿ। ಅಪರೇ ಪನ ಭಣನ್ತಿ ‘‘ಲೋಭಾದೀಹಿ, ಅಲೋಭಾದೀಹಿ ಚ ಸಹಿತಸ್ಸ ಮನಸ್ಸ ಉಸ್ಸನ್ನತಾಯ ಮನುಸ್ಸಾ। ಯೇ ಹಿ ಸತ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕಾ, ತೇಸು ವಿಸೇಸತೋ ಲೋಭಾದಯೋ, ಅಲೋಭಾದಯೋ ಚ ಉಸ್ಸನ್ನಾ, ತೇ ಲೋಭಾದಿಉಸ್ಸನ್ನತಾಯ ಅಪಾಯಮಗ್ಗಂ, ಅಲೋಭಾದಿಉಸ್ಸನ್ನತಾಯ ಸುಗತಿಮಗ್ಗಂ, ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿಮಗ್ಗಞ್ಚ ಪರಿಪೂರೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಲೋಭಾದೀಹಿ, ಅಲೋಭಾದೀಹಿ ಚ ಸಹಿತಸ್ಸ ಮನಸ್ಸ ಉಸ್ಸನ್ನತಾಯ ಪರಿತ್ತದೀಪವಾಸೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಚತುದೀಪವಾಸಿನೋ ಸತ್ತವಿಸೇಸಾ ಮನುಸ್ಸಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ। ಲೋಕಿಯಾ ಪನ ‘‘ಮನುನೋ ಅಪಚ್ಚಭಾವೇನ ಮನುಸ್ಸಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಮನು ನಾಮ ಪಠಮಕಪ್ಪಿಕೋ ಲೋಕಮರಿಯಾದಾಯ ಆದಿಭೂತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಾಹಿತವಿಧಾಯಕೋ ಕತ್ತಬ್ಬಾಕತ್ತಬ್ಬತಾಸು ನಿಯೋಜನತಾವಸೇನ ಪಿತುಟ್ಠಾನಿಯೋ, ಯೋ ಸಾಸನೇ ‘‘ಮಹಾಸಮ್ಮತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತೋ, ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ, ಪರಮ್ಪರಾ ಚ ತಸ್ಸ ಓವಾದಾನುಸಾಸನಿಯಂ ಠಿತಾ ಸತ್ತಾ ಪುತ್ತಸದಿಸತಾಯ ‘‘ಮನುಸ್ಸಾ, ಮಾನುಸಾ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತತೋ ಏವ ಹಿ ತೇ ‘‘ಮಾನವಾ, ಮನುಜಾ’’ತಿ ಚ ವೋಹರೀಯನ್ತಿ। ಮನುಸ್ಸಭೂತಸ್ಸಾತಿ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಭೂತಸ್ಸ ಜಾತಸ್ಸ, ಮನುಸ್ಸಭಾವಂ ವಾ ಪತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಲೋಕಿಯಮಹಾಜನಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಪನ ಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕುಸಲಧಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಅಭಿಸಙ್ಖತತ್ತಾ ತೇಸಂ ಸುಗತಿಯಂ, ಅತ್ತನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನದುಗ್ಗತಿಯಞ್ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ಗರುತರಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಕಾರಣಂ ವಾ ಏತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Tathā hi buddhā bhagavanto, paccekabuddhā, aggasāvakā , mahāsāvakā, cakkavattino, aññe ca mahānubhāvā sattā tattheva uppajjanti. Te hi samānarūpāditāya pana saddhiṃ parittadīpavāsīhi itaramahādīpavāsinopi manussā tveva paññāyiṃsū’’ti keci. Apare pana bhaṇanti ‘‘lobhādīhi, alobhādīhi ca sahitassa manassa ussannatāya manussā. Ye hi sattā manussajātikā, tesu visesato lobhādayo, alobhādayo ca ussannā, te lobhādiussannatāya apāyamaggaṃ, alobhādiussannatāya sugatimaggaṃ, nibbānagāmimaggañca paripūrenti, tasmā lobhādīhi, alobhādīhi ca sahitassa manassa ussannatāya parittadīpavāsīhi saddhiṃ catudīpavāsino sattavisesā manussāti vuccantī’’ti. Lokiyā pana ‘‘manuno apaccabhāvena manussā’’ti vadanti. Manu nāma paṭhamakappiko lokamariyādāya ādibhūto sattānaṃ hitāhitavidhāyako kattabbākattabbatāsu niyojanatāvasena pituṭṭhāniyo, yo sāsane ‘‘mahāsammato’’ti vuccati amhākaṃ mahābodhisatto, paccakkhato, paramparā ca tassa ovādānusāsaniyaṃ ṭhitā sattā puttasadisatāya ‘‘manussā, mānusā’’ti ca vuccanti. Tato eva hi te ‘‘mānavā, manujā’’ti ca voharīyanti. Manussabhūtassāti manussesu bhūtassa jātassa, manussabhāvaṃ vā pattassāti attho. Ayañca nayo lokiyamahājanassa vasena vutto. Mahābodhisattānaṃ pana santānassa mahābhinīhārato paṭṭhāya kusaladhammapaṭipattiyaṃ sammadeva abhisaṅkhatattā tesaṃ sugatiyaṃ, attano uppajjanaduggatiyañca nibbattānaṃ kusalakammaṃ garutaramevāti dassetuṃ ‘‘akāraṇaṃ vā eta’’ntiādi vuttaṃ.

    ಏವರೂಪೇ ಅತ್ತಭಾವೇತಿ ಹತ್ಥಿಆದಿಅತ್ತಭಾವೇ। ಠಿತೇನ ಕತಕಮ್ಮಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನ ದೀಪೇತುಂ ಲೋಕೇ ಅಪ್ಪಞ್ಞಾತರೂಪತ್ತಾ। ಸುಖೇನ ದೀಪೇತುಂ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ದೇಸೇ ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ನಗರೇ ಅಸುಕೋ ನಾಮ ರಾಜಾ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಹುತ್ವಾ ಇಮಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ಅಕಾಸೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸುವಿಞ್ಞಾಪಯಭಾವತೋ। ಥಿರಗ್ಗಹಣೋತಿ ಅಸಿಥಿಲಗ್ಗಾಹೀ ಥಾಮಪ್ಪತ್ತಗ್ಗಹಣೋ। ನಿಚ್ಚಲಗ್ಗಹಣೋತಿ ಅಚಞ್ಚಲಗ್ಗಾಹೀ ತತ್ಥ ಕೇನಚಿಪಿ ಅಸಂಹಾರಿಯೋ । ಪಟಿಕುಟತೀತಿ ಸಂಕುಟತಿ, ಜಿಗುಚ್ಛನವಸೇನ ವಿವಟ್ಟತಿ ವಾ। ಪಸಾರಿಯತೀತಿ ವಿತ್ಥತಂ ಹೋತಿ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಪಾಪುಣಾತಿ।

    Evarūpeattabhāveti hatthiādiattabhāve. Ṭhitena katakammaṃ na sakkā sukhena dīpetuṃ loke appaññātarūpattā. Sukhena dīpetuṃ ‘‘asukasmiṃ dese asukasmiṃ nagare asuko nāma rājā, brāhmaṇo hutvā imaṃ kusalakammaṃ akāsī’’ti evaṃ suviññāpayabhāvato. Thiraggahaṇoti asithilaggāhī thāmappattaggahaṇo. Niccalaggahaṇoti acañcalaggāhī tattha kenacipi asaṃhāriyo . Paṭikuṭatīti saṃkuṭati, jigucchanavasena vivaṭṭati vā. Pasāriyatīti vitthataṃ hoti vepullaṃ pāpuṇāti.

    ತವೇಸೋ ಮಹಾಸಮುದ್ದಸದಿಸೋತಿ ಏಸೋ ಉದಕೋಘೋ ತೇವ ಮಹಾಸಮುದ್ದಸದಿಸೋ।

    Taveso mahāsamuddasadisoti eso udakogho teva mahāsamuddasadiso.

    ದೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ದಾನಂ, ಪರಿಚ್ಚಾಗಚೇತನಾ। ದಿಯ್ಯನವಸೇನಾತಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪರಿಯತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಪರಿಚ್ಚಜನವಸೇನ ದಾನಂ। ಸಂವಿಭಾಗಕರಣವಸೇನಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ಅತ್ತನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಸ್ಸ ಸಂವಿಭಜನವಸೇನ ಸಂವಿಭಾಗೋ, ತಥಾಪವತ್ತಾ ಚೇತನಾ। ಸೀಲಸಮಾದಾನೇತಿ ಸೀಲಸ್ಸ ಸಮ್ಮದೇವ ಆದಾನೇ, ಗಹಣೇ ಪವತ್ತನೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂ ಪವತ್ತಿಕಾಲೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪೂರಣಕಾಲೇ’’ತಿ ಆಹ। ಮಾತು ಹಿತೋ ಮತ್ತೇಯ್ಯೋ, ಯಸ್ಸ ಪನ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೇನ ಸೋ ‘‘ಮತ್ತೇಯ್ಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಮತ್ತೇಯ್ಯತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಮಾತು ಕಾತಬ್ಬವತ್ತೇ’’ತಿ। ಏಸೇವ ನಯೋ ‘‘ಪೇತ್ತೇಯ್ಯತಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು। ಅಞ್ಞತರಞ್ಞತರೇಸೂತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಸಿಟ್ಠೇಸು ಅಞ್ಞೇಸು, ತೇ ಪನ ಕುಸಲಭಾವೇನ ವುತ್ತಾ ಕುಸಲಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏವರೂಪೇಸೂ’’ತಿ। ಅಧಿಕುಸಲೇಸೂತಿ ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠೇಸು ಕುಸಲೇಸು, ಸಾ ಪನ ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠತಾ ಉಪಾದಾಯುಪಾದಾಯ ಹೋತಿ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಉಕ್ಕಂಸಗತಂ ಅಧಿಕುಸಲಂ, ತದುಕ್ಕಂಸನಯೇನ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕುಸಲಾ, ಅತ್ಥಿ ಅಧಿಕುಸಲಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ನನು ಪಞ್ಞಾಪಾರಮಿಸಙ್ಗಹಞಾಣಸಮ್ಭಾರಭೂತಾ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪಟಿಲಾಭಪಚ್ಚಯಾ ಕುಸಲಾ ನಾಮ, ಇಮೇ ಪನ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣನಿಬ್ಬತ್ತಕಾ ಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರಭೂತಾ ಕಸ್ಮಾ ತಥಾ ವುತ್ತಾತಿ? ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಸನ್ತಾನಗತಾನಂ ಪಾರಮಿಧಮ್ಮಾನಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪಟಿಲಾಭಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ। ಮಹಾಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪುಞ್ಞಂ ಕರೋತಿ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಸಮಧಿಗಮಾಯೇವ ಪರಿಣಾಮೇತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಸಸಮ್ಭಾರಾಬ್ಯಾಸೋ, ದೀಘಕಾಲಾಬ್ಯಾಸೋ, ನಿರನ್ತರಾಬ್ಯಾಸೋ, ಸಕ್ಕಚ್ಚಾಬ್ಯಾಸೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಅಬ್ಯಾಸಾ ಚತುರಧಿಟ್ಠಾನಪರಿಪೂರಿತಸಮ್ಬನ್ಧಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಮಹಾಬೋಧಿಟ್ಠಾನಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ।

    Dīyati etenāti dānaṃ, pariccāgacetanā. Diyyanavasenāti deyyadhammassa pariyattaṃ katvā pariccajanavasena dānaṃ. Saṃvibhāgakaraṇavasenāti tasseva attanā saddhiṃ parassa saṃvibhajanavasena saṃvibhāgo, tathāpavattā cetanā. Sīlasamādāneti sīlassa sammadeva ādāne, gahaṇe pavattaneti attho. Taṃ pavattikālena dassento ‘‘pūraṇakāle’’ti āha. Mātu hito matteyyo, yassa pana dhammassa vasena so ‘‘matteyyo’’ti vuccati, so matteyyatāti āha ‘‘mātu kātabbavatte’’ti. Eseva nayo ‘‘petteyyatāyā’’tiādīsu. Aññataraññataresūti aññamaññavisiṭṭhesu aññesu, te pana kusalabhāvena vuttā kusalāti āha ‘‘evarūpesū’’ti. Adhikusalesūti abhivisiṭṭhesu kusalesu, sā pana abhivisiṭṭhatā upādāyupādāya hoti. Yaṃ panettha ukkaṃsagataṃ adhikusalaṃ, tadukkaṃsanayena idhādhippetanti taṃ dassetuṃ ‘‘atthi kusalā, atthi adhikusalā’’tiādi vuttaṃ. Nanu paññāpāramisaṅgahañāṇasambhārabhūtā kusalā dhammā nippariyāyena sabbaññutaññāṇapaṭilābhapaccayā kusalā nāma, ime pana mahāpurisalakkhaṇanibbattakā puññasambhārabhūtā kasmā tathā vuttāti? Sabbesampi mahābodhisattasantānagatānaṃ pāramidhammānaṃ sabbaññutaññāṇapaṭilābhapaccayabhāvato. Mahābhinīhārato paṭṭhāya hi mahāpuriso yaṃ kiñci puññaṃ karoti, sabbaṃ taṃ sammāsambodhisamadhigamāyeva pariṇāmeti. Tathā hi sasambhārābyāso, dīghakālābyāso, nirantarābyāso, sakkaccābyāsoti cattāro abyāsā caturadhiṭṭhānaparipūritasambandhā anupubbena mahābodhiṭṭhānā sampajjanti.

    ಸಕಿಮ್ಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಅನೇಕವಾರಮ್ಪಿ ಕತಂ ವಿಜಾತಿಯೇನ ಅನ್ತರಿತಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಅಭಿಣ್ಹಕರಣೇನಾತಿ ಬಹುಲೀಕಾರೇನ। ಉಪಚಿತನ್ತಿ ಉಪರೂಪರಿ ವಡ್ಢಿತಂ। ಪಿಣ್ಡೀಕತನ್ತಿ ಪಿಣ್ಡಸೋ ಕತಂ। ರಾಸೀಕತನ್ತಿ ರಾಸಿಭಾವೇನ ಕತಂ। ಅನೇಕಕ್ಖತ್ತುಞ್ಹಿ ಪವತ್ತಿಯಮಾನಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ಸನ್ತಾನೇ ತಥಾಲದ್ಧಪರಿಭಾವನಂ ಪಿಣ್ಡೀಭೂತಂ ವಿಯ, ರಾಸೀಭೂತಂ ವಿಯ ಚ ಹೋತಿ। ವಿಪಾಕಂ ಪತಿ ಸಂಹಚ್ಚಕಾರಿಭಾವತ್ತಾ ಚಕ್ಕವಾಳಂ ಅತಿಸಮ್ಬಾಧಂ ಭವಗ್ಗಂ ಅತಿನೀಚಂ, ಸಚೇ ಪನೇ ತಂ ರೂಪಂ ಸಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ವಿಪುಲತ್ತಾತಿ ಮಹನ್ತತ್ತಾ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಮೇತ್ತಾಕರುಣಾಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತತಾಯ ದುರಸಮುಸ್ಸಾರಿತಂ ಪಮಾಣಕರಣಧಮ್ಮನ್ತಿ ಪಮಾಣರಹಿತತಾಯ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾಣ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾಣತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Sakimpīti pi-saddena anekavārampi kataṃ vijātiyena antaritaṃ saṅgaṇhāti. Abhiṇhakaraṇenāti bahulīkārena. Upacitanti uparūpari vaḍḍhitaṃ. Piṇḍīkatanti piṇḍaso kataṃ. Rāsīkatanti rāsibhāvena kataṃ. Anekakkhattuñhi pavattiyamānaṃ kusalakammaṃ santāne tathāladdhaparibhāvanaṃ piṇḍībhūtaṃ viya, rāsībhūtaṃ viya ca hoti. Vipākaṃ pati saṃhaccakāribhāvattā cakkavāḷaṃ atisambādhaṃ bhavaggaṃ atinīcaṃ, sace pane taṃ rūpaṃ siyāti adhippāyo. Vipulattāti mahantattā. Yasmā pana taṃ kammaṃ mettākaruṇāsatisampajaññāhi pariggahitatāya durasamussāritaṃ pamāṇakaraṇadhammanti pamāṇarahitatāya ‘‘appamāṇa’’nti vattabbataṃ arahati, tasmā ‘‘appamāṇattā’’ti vuttaṃ.

    ಅಧಿಭವತೀತಿ ಫಲಸ್ಸ ಉಳಾರಭಾವೇನ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ತಿಟ್ಠತಿ। ಅತ್ಥತೋ ಪಣೀತಪಣೀತಾನಂ ಭೋಗಾನಂ ಪಟಿಲಾಭೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅತಿರೇಕಂ ಲಭತೀ’’ತಿ। ಅಧಿಗಚ್ಛತೀತಿ ವಿನ್ದತಿ, ನಿಬ್ಬತ್ತಮಾನೋವ ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕದೇಸೇನ ಅಫುಸಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಪ್ಪದೇಸೇಹಿ ಫುಸನತೋ ಸಬ್ಬಪ್ಪದೇಸೇಹಿ ಫುಸನ್ತಿಯೋ ಏತೇಸಂ ಪಾದತಲಾನಂ ಸನ್ತೀತಿ ‘‘ಸಬ್ಬಾವನ್ತೇಹಿ ಪಾದತಲೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ನಿಕ್ಖಿಪನೇ ಸಬ್ಬೇ ಪಾದತಲಪ್ಪದೇಸಾ ಸಂಹಚ್ಚಕಾರಿನೋ ಅನಿನ್ನತಾಯ ಸಮಭಾವತೋ, ಏವಂ ಉದ್ಧರಣೇಪೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮಂ ಫುಸತಿ, ಸಮಂ ಉದ್ಧರತೀ’’ತಿ। ಇದಾನಿ ಇಮಸ್ಸ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಸಮಧಿಗಮೇನ ಲದ್ಧಬ್ಬನಿಸ್ಸನ್ದಫಲವಿಭಾವನಮುಖೇನ ಆನುಭಾವಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಸಚೇಪಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ನರಕನ್ತಿ ಆವಾಟಂ। ಅನ್ತೋ ಪವಿಸತಿ ಸಮಭಾವಾಪತ್ತಿಯಾ। ‘‘ಚಕ್ಕಲಕ್ಖಣೇನ ಪತಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಯಂ ಭೂಮಿಪ್ಪದೇಸಂ ಪಾದತಲಂ ಫುಸತಿ, ತತ್ಥ ಚಕ್ಕಲಕ್ಖಣಮ್ಪಿ ಫುಸನವಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಾತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸ ಪನ ತಥಾ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದತಾಯ ಏವಾತಿ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದತಾಯ ಆನುಭಾವಕಿತ್ತನೇ ‘‘ಲಕ್ಖಣನ್ತರಾನಯನಂ ಕಿಮತ್ಥಿಯ’’ನ್ತಿ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬಂ। ಸೀಲತೇಜೇನಾತಿ ಸೀಲಪ್ಪಭಾವೇನ। ಪುಞ್ಞತೇಜೇನಾತಿ ಕುಸಲಪ್ಪಭಾವೇನ। ಧಮ್ಮತೇಜೇನಾತಿ ಞಾಣಪ್ಪಭಾವೇನ। ತೀಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಭಗವತೋ ಬುದ್ಧಭೂತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾ ಗಹಿತಾ, ‘‘ದಸನ್ನಂ ಪಾರಮೀನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಬುದ್ಧಕರಧಮ್ಮಾ ಗಹಿತಾ।

    Adhibhavatīti phalassa uḷārabhāvena abhibhuyya tiṭṭhati. Atthato paṇītapaṇītānaṃ bhogānaṃ paṭilābho evāti āha ‘‘atirekaṃ labhatī’’ti. Adhigacchatīti vindati, nibbattamānova tena samannāgato hotīti attho. Ekadesena aphusitvā sabbappadesehi phusanato sabbappadesehi phusantiyo etesaṃ pādatalānaṃ santīti ‘‘sabbāvantehi pādatalehī’’ti vuttaṃ. Yathā nikkhipane sabbe pādatalappadesā saṃhaccakārino aninnatāya samabhāvato, evaṃ uddharaṇepīti vuttaṃ ‘‘samaṃ phusati, samaṃ uddharatī’’ti. Idāni imassa mahāpurisalakkhaṇassa samadhigamena laddhabbanissandaphalavibhāvanamukhena ānubhāvaṃ vibhāvetuṃ ‘‘sacepi hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha narakanti āvāṭaṃ. Anto pavisati samabhāvāpattiyā. ‘‘Cakkalakkhaṇenapatiṭṭhātabbaṭṭhāna’’nti idaṃ yaṃ bhūmippadesaṃ pādatalaṃ phusati, tattha cakkalakkhaṇampi phusanavasena patiṭṭhātīti katvā vuttaṃ. Tassa pana tathā patiṭṭhānaṃ suppatiṭṭhitapādatāya evāti suppatiṭṭhitapādatāya ānubhāvakittane ‘‘lakkhaṇantarānayanaṃ kimatthiya’’nti na cintetabbaṃ. Sīlatejenāti sīlappabhāvena. Puññatejenāti kusalappabhāvena. Dhammatejenāti ñāṇappabhāvena. Tīhipi padehi bhagavato buddhabhūtassa dhammā gahitā, ‘‘dasannaṃ pāramīna’’nti iminā buddhakaradhammā gahitā.

    ೨೦೨. ಮಹಾಸಮುದ್ದೋವ ಸೀಮಾ ಸಬ್ಬಭೂಮಿಸ್ಸರಭಾವತೋ। ‘‘ಅಖಿಲಮನಿಮಿತ್ತಮಕಣ್ಟಕ’’ನ್ತಿ ತೀಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಥೇಯ್ಯಾಭಾವೋವ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಚ್ಚೋರ’’ನ್ತಿಆದಿ । ಖರಸಮ್ಫಸ್ಸಟ್ಠೇನಾತಿ ಘಟ್ಟನೇನ ದುಕ್ಖಸಮ್ಫಸ್ಸಭಾವೇನ ಖಿಲಾತಿ। ಉಪದ್ದವಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನಾತಿ ಅನತ್ಥಹೇತುತಾಯ ನಿಮಿತ್ತಾತಿ। ‘‘ಅಖಿಲ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಏಕಚಾರೀಹಿ ಚೋರಾಭಾವೋ ವುತ್ತೋ, ‘‘ನಿರಬ್ಬುದ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಗಣಬನ್ಧವಸೇನ ವಿಚರಣಚೋರಾಭಾವೋ ವುತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಗುಮ್ಬಂ ಗುಮ್ಬಂ ಹುತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭನೀಯೋತಿ ನ ವಿಬನ್ಧನೀಯೋ ಕೇನಚಿ ಅಪ್ಪಟಿಬಾಹನೀಯೋ ಠಾನತೋ ಅನಿಕ್ಕಡ್ಢನೀಯೋ। ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ಅನಿಟ್ಠಂ ಅತ್ಥೇತೀತಿ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೋ, ಏತೇನ ಪಾಕಟಭಾವೇನ ವಿರೋಧಂ ಅಕರೋನ್ತೋ ವೇರಿಪುಗ್ಗಲೋ ವುತ್ತೋ। ಪಟಿವಿರುದ್ಧೋ ಅಮಿತ್ತೋ ಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತೋ, ಏತೇನ ಪಾಕಟಭಾವೇನ ವಿರೋಧಂ ಕರೋನ್ತೋ ವೇರಿಪುಗ್ಗಲೋ ವುತ್ತೋ। ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂಸು, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಸಯಮೇವ ವಿಘಾತಬ್ಯಸನಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು ಚೇವ ಸಾವಕತ್ತಞ್ಚ ಪವೇದೇಸುಂ।

    202.Mahāsamuddova sīmā sabbabhūmissarabhāvato. ‘‘Akhilamanimittamakaṇṭaka’’nti tīhipi padehi theyyābhāvova vuttoti āha ‘‘niccora’’ntiādi . Kharasamphassaṭṭhenāti ghaṭṭanena dukkhasamphassabhāvena khilāti. Upaddavapaccayaṭṭhenāti anatthahetutāya nimittāti. ‘‘Akhila’’ntiādinā ekacārīhi corābhāvo vutto, ‘‘nirabbuda’’nti iminā pana gaṇabandhavasena vicaraṇacorābhāvo vuttoti dassetuṃ ‘‘gumbaṃ gumbaṃ hutvā’’tiādi vuttaṃ. Avikkhambhanīyoti na vibandhanīyo kenaci appaṭibāhanīyo ṭhānato anikkaḍḍhanīyo. Paṭipakkhaṃ aniṭṭhaṃ atthetīti paccatthiko, etena pākaṭabhāvena virodhaṃ akaronto veripuggalo vutto. Paṭiviruddho amitto paccāmitto, etena pākaṭabhāvena virodhaṃ karonto veripuggalo vutto. Vikkhambhetuṃ nāsakkhiṃsu, aññadatthu sayameva vighātabyasanaṃ pāpuṇiṃsu ceva sāvakattañca pavedesuṃ.

    ‘‘ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಬುದ್ಧಭಾವಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಕತೂಪಚಿತೋ ಲಕ್ಖಣಸಂವತ್ತನಿಯೋ ಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಾಧಿಕಾನೀ’’ತಿಆದಿ। ಕಮ್ಮಸರಿಕ್ಖಕಂ ನಾಮ ತಸ್ಸೇವ ಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರಸ್ಸ ಕರಣಕಾಲೇ ಕೇನಚಿ ಅಕಮ್ಪನೀಯಸ್ಸ ದಳ್ಹಾವತ್ಥಿತಭಾವಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕೋ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದತಾಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಪರೇಹಿ ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭನೀಯತಾಯ ಞಾಪಕನಿಮಿತ್ತಭಾವೋ, ಸ್ವಾಯಂ ನಿಮಿತ್ತಭಾವೋ ತಸ್ಸೇವ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸಾತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಕಮ್ಮಸರಿಕ್ಖಕಂ ನಾಮ…ಪೇ॰… ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಠಾನಗಮನೇಸು ಪಾದಾನಂ ದಳ್ಹಾವತ್ಥಿತಭಾವೋ ಲಕ್ಖಣಂ ನಾಮ। ಪಾದಾನಂ ಭೂಮಿಯಂ ಸಮಂ ನಿಕ್ಖಿಪನಂ, ಪಾದತಲಾನಂ ಸಬ್ಬಭಾಗೇಹಿ ಫುಸನಂ, ಸಮಮೇವ ಉದ್ಧರಣಂ, ತಸ್ಮಾ ಸುಟ್ಠು ಸಮಂ ಸಬ್ಬಭಾಗೇಹಿ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಪಾದಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದತಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಲಕ್ಖಣಂ। ಸುಟ್ಠು ಸಮಂ ಭೂಮಿಯಾ ಫುಸನೇನೇವ ಹಿ ನೇಸಂ ತತ್ಥ ದಳ್ಹಾವತ್ಥಿತಭಾವೋ ಸಿದ್ಧೋ, ಯಂ ‘‘ಕಮ್ಮಸರಿಕ್ಖಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಲಕ್ಖಣಾನಿಸಂಸೋತಿ ಲಕ್ಖಣಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಉದ್ರಯೋ, ಲಕ್ಖಣಸಂವತ್ತನಿಯಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಆನಿಸಂಸಫಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಸ್ಸನ್ದಫಲಂ ಪನ ಹೇಟ್ಠಾ ಭಾವಿತಮೇವ।

    ‘‘Kamma’’ntiādīsu kammaṃ nāma buddhabhāvaṃ uddissa katūpacito lakkhaṇasaṃvattaniyo puññasambhāro. Tenāha ‘‘satasahassakappādhikānī’’tiādi. Kammasarikkhakaṃ nāma tasseva puññasambhārassa karaṇakāle kenaci akampanīyassa daḷhāvatthitabhāvassa anucchaviko suppatiṭṭhitapādatāsaṅkhātassa lakkhaṇassa parehi avikkhambhanīyatāya ñāpakanimittabhāvo, svāyaṃ nimittabhāvo tasseva lakkhaṇassāti aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kammasarikkhakaṃ nāma…pe… mahāpurisalakkhaṇa’’nti vuttaṃ. Ṭhānagamanesu pādānaṃ daḷhāvatthitabhāvo lakkhaṇaṃ nāma. Pādānaṃ bhūmiyaṃ samaṃ nikkhipanaṃ, pādatalānaṃ sabbabhāgehi phusanaṃ, samameva uddharaṇaṃ, tasmā suṭṭhu samaṃ sabbabhāgehi patiṭṭhitā pādā etassāti suppatiṭṭhitapādo, tassa bhāvo suppatiṭṭhitapādatāti vuccati lakkhaṇaṃ. Suṭṭhu samaṃ bhūmiyā phusaneneva hi nesaṃ tattha daḷhāvatthitabhāvo siddho, yaṃ ‘‘kammasarikkhaka’’nti vuttaṃ. Lakkhaṇānisaṃsoti lakkhaṇapaṭilābhassa udrayo, lakkhaṇasaṃvattaniyassa kammassa ānisaṃsaphalanti attho. Nissandaphalaṃ pana heṭṭhā bhāvitameva.

    ೨೦೩. ಕಮ್ಮಾದಿಭೇದೇತಿ ಕಮ್ಮಕಮ್ಮಸರಿಕ್ಖಕಲಕ್ಖಣ ಲಕ್ಖಣಾನಿಸಂಸವಿಸಞ್ಞಿತೇ ವಿಭಾಗೇ। ಗಾಥಾಬನ್ಧಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ಅಪುಬ್ಬಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪೋರಾಣಕತ್ಥೇರಾತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ। ವಣ್ಣನಾಗಾಥಾತಿ ಥೋಮನಾಗಾಥಾ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಥೋಮನಾವಸೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ। ಅಪರಭಾಗೇ ಥೇರಾ ನಾಮ ಪಾಳಿಂ, ಅಟ್ಠಕಥಞ್ಚ ಪೋತ್ಥಕಾರೋಪನವಸೇನ ಸಮಾಗತಾ ಮಹಾಥೇರಾ, ಯೇ ಸಾಟ್ಠಕಥಂ ಪಿಟಕತ್ತಯಂ ಪೋತ್ಥಕಾರುಳ್ಹಂ ಕತ್ವಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಅದ್ಧನಿಯಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಂ ಅಕಂಸು। ಏಕಪದಿಕೋತಿ ‘‘ದಳ್ಹಸಮಾದಾನೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿಆದಿಪಾಠೇ ಏಕೇಕಪದಗಾಹೀ। ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೋತಿ ತದತ್ಥಸ್ಸ ಸುಖಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಗಾಥಾಬನ್ಧವಸೇನ ಉದ್ಧರಣತೋ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರಭೂತೋ, ತಯಿದಂ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಪದಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಾಥಾಬನ್ಧವಸೇನ ತದತ್ಥವಿಚಾರಣಭಾವದಸ್ಸನಂ, ನ ಪನ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೇನ ಠಪಿತಭಾವಪಟಿಕ್ಖಿಪನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    203.Kammādibhedeti kammakammasarikkhakalakkhaṇa lakkhaṇānisaṃsavisaññite vibhāge. Gāthābandhaṃ sandhāya vuttaṃ, attho pana apubbaṃ natthīti adhippāyo. Porāṇakattherāti aṭṭhakathācariyā. Vaṇṇanāgāthāti thomanāgāthā vuttamevatthaṃ gahetvā thomanāvasena pavattattā. Aparabhāgetherā nāma pāḷiṃ, aṭṭhakathañca potthakāropanavasena samāgatā mahātherā, ye sāṭṭhakathaṃ piṭakattayaṃ potthakāruḷhaṃ katvā saddhammaṃ addhaniyaciraṭṭhitikaṃ akaṃsu. Ekapadikoti ‘‘daḷhasamādāno ahosī’’tiādipāṭhe ekekapadagāhī. Atthuddhāroti tadatthassa sukhaggahaṇatthaṃ gāthābandhavasena uddharaṇato atthuddhārabhūto, tayidaṃ pāḷiyaṃ āgatapadāni gahetvā gāthābandhavasena tadatthavicāraṇabhāvadassanaṃ, na pana dhammabhaṇḍāgārikena ṭhapitabhāvapaṭikkhipananti daṭṭhabbaṃ.

    ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ವಚೀಸಚ್ಚಸ್ಸ ಬಹುಕಾರತಂ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಮುಸಾವಾದಸ್ಸ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅನನ್ತರಮೇವ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಧಮ್ಮೇ ವದನ್ತೋಪಿ ತತೋ ವಚೀಸಚ್ಚಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಕಥೇತಿ ಸಚ್ಚೇತಿ ವಾ ಸನ್ನಿಧಾನೇವ ‘‘ಧಮ್ಮೇ’’ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಧಮ್ಮಾ ಏವ ಯುತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಧಮ್ಮೇತಿ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಧಮ್ಮೇ’’ತಿ। ಗೋಬಲೀಬದ್ದಞಾಯೇನ ವಾ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇನ್ದ್ರಿಯದಮನೇತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೇ। ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಗ್ಗ್ಹಣೇನಸ್ಸ ವಾರಿತ್ತಸೀಲಮೇವ ಗಹಿತನ್ತಿ ಇತರಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಂಯಮಸ್ಸೇವ ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ‘‘ಸಂಯಮೇತಿ ಸೀಲಸಂಯಮೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸುಚಿ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೇನ, ತಂ ಸೋಚೇಯ್ಯಂ, ಕಾಯಸುಚರಿತಾದಿ। ಏತಸ್ಸೇವ ಹಿ ವಿಭಾಗಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಪುನ ವುತ್ತಂ, ಮನೋಸೋಚೇಯ್ಯಗ್ಗಹಣೇನ ವಾ ಝಾನಾದಿಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಂ ಸೋಚೇಯ್ಯಗ್ಗಹಣಂ। ಆಲಯಭೂತನ್ತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ। ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮನ್ತಿ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಸಮಾಚರಿತಬ್ಬಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಉಪೋಸಥೋ ಸಹಚರಣಞಾಯೇನ। ‘‘ಅವಿಹಿಂಸಾಯಾತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಅವಿಹೇಠನಾಯಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಪನ ಸೀಲಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತಂ। ತಸ್ಮಾ ಅವಿಹಿಂಸಾಯಾತಿ ಕರುಣಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅವಿಹಿಂಸಾಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚೇತ್ಥ ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾಸಾಮಞ್ಞೇನ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾ ಉಪಚಾರಾವತ್ಥಾ ಗಹಿತಾ ಲಕ್ಖಣಹಾರನಯೇನ। ಸಕಲನ್ತಿ ಅನವಸೇಸಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ। ಏವಮೇತ್ಥ ಕಾಮಾವಚರತ್ತಭಾವಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ತಂಸಂವತ್ತನಿಕಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಧಮ್ಮಾ ಏವ ಪಾರಮಿತಾಸಙ್ಗಹಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರಭೂತಕಾಯಸುಚರಿತಾದೀಹಿ ದ್ವಾದಸಧಾ ವಿಭತ್ತಾ ಏವ। ಗಾಥಾಯಂ ‘‘ಸಚ್ಚೇ’’ತಿಆದಿನಾ ದಸಧಾ ಸಙ್ಗಯ್ಹ ದಸ್ಸಿತಾ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಲಕ್ಖಣೇಪಿ।

    Kusaladhammānaṃ vacīsaccassa bahukārataṃ, tappaṭipakkhassa ca musāvādassa mahāsāvajjataṃ dassetuṃ anantarameva kusalakammapathadhamme vadantopi tato vacīsaccaṃ nīharitvā katheti sacceti vā sannidhāneva ‘‘dhamme’’ti vuccamānā kusalakammapathadhammā eva yuttāti vuttaṃ ‘‘dhammeti dasakusalakammapathadhamme’’ti. Gobalībaddañāyena vā ettha attho veditabbo. Indriyadamaneti indriyasaṃvare. Kusalakammapathagghaṇenassa vārittasīlameva gahitanti itarampi saṅgahetvā dassetuṃ saṃyamasseva gahaṇaṃ katanti ‘‘saṃyameti sīlasaṃyame’’ti vuttaṃ. Suci vuccati puggalo yassa dhammassa vasena, taṃ soceyyaṃ, kāyasucaritādi. Etasseva hi vibhāgassa dassanatthaṃ vuttampi cetaṃ puna vuttaṃ, manosoceyyaggahaṇena vā jhānādiuttarimanussadhammānampi saṅgaṇhanatthaṃ soceyyaggahaṇaṃ. Ālayabhūtanti samathavipassanānaṃ adhiṭṭhānabhūtaṃ. Uposathakammanti uposathadivase samādiyitvā samācaritabbaṃ puññakammaṃ uposatho sahacaraṇañāyena. ‘‘Avihiṃsāyāti sattānaṃ aviheṭhanāyā’’ti vadanti, taṃ pana sīlaggahaṇeneva gahitaṃ. Tasmā avihiṃsāyāti karuṇāyāti attho. Avihiṃsāggahaṇeneva cettha appamaññāsāmaññena cattāropi brahmavihārā upacārāvatthā gahitā lakkhaṇahāranayena. Sakalanti anavasesaṃ paripuṇṇaṃ. Evamettha kāmāvacarattabhāvapariyāpannattā lakkhaṇassa taṃsaṃvattanikakāmāvacarakusaladhammā eva pāramitāsaṅgahapuññasambhārabhūtakāyasucaritādīhi dvādasadhā vibhattā eva. Gāthāyaṃ ‘‘sacce’’tiādinā dasadhā saṅgayha dassitā. Esa nayo sesalakkhaṇepi.

    ಅಂನುಭೀತಿ ಗಾಥಾಸುಖತ್ಥಂ ಅಕಾರಂ ಸಾನುನಾಸಿಕಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೀತಿ ವೇಯಞ್ಜನಿಕಾ। ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಟಿಬಾಹಿತಬ್ಬಂ ತಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ, ತಸ್ಸ ವಾ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಸ್ಸ। ಲಕ್ಖಣಸೀಸೇನ ಚೇತ್ಥ ತಂಸಂವತ್ತನಿಕಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರೋ ವುಚ್ಚತಿ।

    Aṃnubhīti gāthāsukhatthaṃ akāraṃ sānunāsikaṃ katvā vuttaṃ. Byañjanāni lakkhaṇāni ācikkhantīti veyañjanikā.Vikkhambhetabbanti paṭibāhitabbaṃ tassāti mahāpurisassa, tassa vā mahāpurisalakkhaṇassa. Lakkhaṇasīsena cettha taṃsaṃvattanikapuññasambhāro vuccati.

    ಪಾದತಲಚಕ್ಕಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ

    Pādatalacakkalakkhaṇavaṇṇanā

    ೨೦೪. ಭಯಂ ನಾಮ ಭೀತಿ, ತಂ ಪನ ಉಬ್ಬಿಜ್ಜನಾಕಾರೇನ, ಉತ್ತಸನಾಕಾರೇನ ಚ ಪವತ್ತಿಯಾ ದುವಿಧನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉಬ್ಬೇಗಭಯಞ್ಚೇವ ಉತ್ತಾಸಭಯಞ್ಚಾ’’ತಿ। ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಭಯಂ ವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಪನೂದಿತಾತಿ ಯಥಾ ಚೋರಾದಯೋ ವಿಲುಪ್ಪನಬನ್ಧನಾದೀನಿ ಪರಸ್ಸ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ಕತಞ್ಚ ಪಚ್ಚಾಹರಣಾದಿನಾ ಪಟಿಪಾಕತಿಕಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಯಥಾ ಚ ಚಣ್ಡಹತ್ಥಿಆದಯೋ ದೂರತೋ ಪರಿವಜ್ಜಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಪರಿವಜ್ಜಿತೇ ತಸ್ಸ ಯಥಾ ಠಾನೇ ಠಿತೇಹಿ ಅಭಿಭವೋ ನ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಅಪನೂದಿತಾ। ಅತಿವಾಹೇತೀತಿ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇತಿ। ತಂ ಠಾನನ್ತಿ ತಂ ಸಾಸಙ್ಕಟ್ಠಾನಂ। ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾನನ್ತಿ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾನನ್ತಿ ವಾ ಅನಾದರೇ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಸಹ ಪರಿವಾರೇನಾತಿ ಸಪರಿವಾರಂ। ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ದೇನ್ತೋ ಯದಾ ತಸ್ಸ ಪರಿವಾರಭಾವೇನ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ದೇತಿ, ಏವಂ ತಸ್ಸ ತಂ ದಾನಮಯಂ ಪುಞ್ಞಂ ಸಪರಿವಾರಂ ನಾಮ ಹೋತಿ।

    204.Bhayaṃ nāma bhīti, taṃ pana ubbijjanākārena, uttasanākārena ca pavattiyā duvidhanti āha ‘‘ubbegabhayañceva uttāsabhayañcā’’ti. Tadubhayampi bhayaṃ vibhāgena dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. Apanūditāti yathā corādayo viluppanabandhanādīni parassa na karonti, katañca paccāharaṇādinā paṭipākatikaṃ hoti, evaṃ yathā ca caṇḍahatthiādayo dūrato parivajjitā honti, aparivajjite tassa yathā ṭhāne ṭhitehi abhibhavo na hoti, evaṃ apanūditā. Ativāhetīti atikkāmeti. Taṃ ṭhānanti taṃ sāsaṅkaṭṭhānaṃ. Asakkontānanti upayogatthe sāmivacanaṃ, asakkonteti attho. Asakkontānanti vā anādare sāmivacanaṃ. Saha parivārenāti saparivāraṃ. Tattha kiñci deyyadhammaṃ dento yadā tassa parivārabhāvena aññampi deyyadhammaṃ deti, evaṃ tassa taṃ dānamayaṃ puññaṃ saparivāraṃ nāma hoti.

    ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಅನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ತಸ್ಸ ಅನ್ನದಾನಸ್ಸ ಪರಿವಾರೋ, ಏವಂ ತಸ್ಸ ಸಕ್ಕಚ್ಚಕರಣಂ ಪೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಥ ಖೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಯಾಗುಭತ್ತಂ ದತ್ವಾವ ಅದಾಸೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಏಸ ನಯೋ ಇತೋ ಪರತೋಪಿ। ಸುತ್ತಂ ವಟ್ಟೇತೀತಿ ಚೀವರಸ್ಸ ಸಿಬ್ಬನಸುತ್ತಕಂ ದುವಟ್ಟತಿವಟ್ಟಾದಿವಸೇನ ವಟ್ಟಿತಂ ಅಕಾಸಿ। ರಜನನ್ತಿ ಅಲ್ಲಿಆದಿರಜನವತ್ಥುಂ। ಪಣ್ಡುಪಲಾಸನ್ತಿ ರಜನುಪಗಮೇವ ಪಣ್ಡುವಣ್ಣಂ ಪಲಾಸಂ।

    Tamatthaṃ vitthārena dassetuṃ ‘‘tattha anna’’ntiādi vuttaṃ. Tattha yathā deyyadhammaṃ tassa annadānassa parivāro, evaṃ tassa sakkaccakaraṇaṃ pīti dassento ‘‘atha kho’’tiādimāha. Yāgubhattaṃ datvāva adāsīti yojanā. Esa nayo ito paratopi. Suttaṃ vaṭṭetīti cīvarassa sibbanasuttakaṃ duvaṭṭativaṭṭādivasena vaṭṭitaṃ akāsi. Rajananti alliādirajanavatthuṃ. Paṇḍupalāsanti rajanupagameva paṇḍuvaṇṇaṃ palāsaṃ.

    ಹೇಟ್ಠಿಮಾನೀತಿ ಅನ್ನಾದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ। ನಿಸದಗ್ಗಹಣೇನೇವ ನಿಸದಪೋತೋಪಿ ಗಹಿತೋ। ಚೀನಪಿಟ್ಠಂ ಸಿನ್ಧುರಕಚುಣ್ಣಂ। ಕೋಜವನ್ತಿ ಉದ್ದಲೋಮಿಏಕನ್ತಲೋಮಿಆದಿಕೋಜವತ್ಥರಣ। ಸುವಿಭತ್ತಅನ್ತರಾನೀತಿ ಸುಟ್ಠು ವಿಭತ್ತಅನ್ತರಾನಿ, ಏತೇನ ಚಕ್ಕಾವಯವಟ್ಠಾನಾನಂ ಸುಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Heṭṭhimānīti annādīni cattāri. Nisadaggahaṇeneva nisadapotopi gahito. Cīnapiṭṭhaṃ sindhurakacuṇṇaṃ. Kojavanti uddalomiekantalomiādikojavattharaṇa. Suvibhattaantarānīti suṭṭhu vibhattaantarāni, etena cakkāvayavaṭṭhānānaṃ suparicchinnataṃ dasseti.

    ಲದ್ಧಾಭಿಸೇಕಾ ಖತ್ತಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಜಿತೇ ವಿಸವಿತಾಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಿಕೇ ಚತೂಹಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂಹಿ ರಞ್ಜೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ನ ಇತರಾತಿ ಆಹ ‘‘ರಾಜಾನೋತಿ ಅಭಿಸಿತ್ತಾ’’ತಿ। ರಾಜತೋ ಯಥಾಲದ್ಧಗಾಮನಿಗಮಾದಿಂ ಇಸ್ಸರವತಾಯ ಭುಞ್ಜನ್ತೀತಿ ಭೋಜಕಾ, ತಾದಿಸೋ ಭೋಗೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥಿ , ತತ್ಥ ವಾ ನಿಯುತ್ತಾತಿ ಭೋಗಿಕಾ, ತೇ ಏವ ‘‘ಭೋಗಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಸಪರಿವಾರಂ ದಾನನ್ತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಪರಿವಾರದಾನಂ। ಜಾನಾತೂತಿ ‘‘ಸದೇವಕೋ ಲೋಕೋ ಜಾನಾತೂ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿಯ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಚಕ್ಕಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸೇವ ಕಮ್ಮಸರಿಕ್ಖತಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಏವಂ ಸತಿ ತಿಕಮೇವ ಸಿಯಾ, ನ ಚತುಕ್ಕಂ, ತಸ್ಮಾ ಚಕ್ಕಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಮಹಾಪರಿವಾರತಾಯ ಞಾಪಕನಿಮಿತ್ತಭಾವೋ ಕಮ್ಮಸರಿಕ್ಖಕಂ ನಾಮ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಪರಿವಾರಂ…ಪೇ॰… ಜಾನಾತೂತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತ’’ನ್ತಿ। ‘‘ದೀಘಾಯುಕತಾಯ ತಂ ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೨೦೭) ಚ ವಕ್ಖತಿ, ತಥಾ ‘‘ತಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಭವತಿ ತದತ್ಥಜೋತಕ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೨೨೧) ಚ। ನಿಸ್ಸನ್ದಫಲಂ ಪನ ಪಟಿಪಕ್ಖಾಭಿಭವೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತೇನೇವಾಹ ಗಾಥಾಯಂ ‘‘ಸತ್ತುಮದ್ದನೋ’’ತಿ।

    Laddhābhisekā khattiyā attano vijite visavitāya brāhmaṇādike catūhi saṅgahavatthūhi rañjetuṃ sakkonti, na itarāti āha ‘‘rājānoti abhisittā’’ti. Rājato yathāladdhagāmanigamādiṃ issaravatāya bhuñjantīti bhojakā, tādiso bhogo etesaṃ atthi , tattha vā niyuttāti bhogikā, te eva ‘‘bhogiyā’’ti vuttā. Saparivāraṃ dānanti vuttanayena saparivāradānaṃ. Jānātūti ‘‘sadevako loko jānātū’’ti iminā viya adhippāyena nibbattaṃ cakkalakkhaṇanti lakkhaṇasseva kammasarikkhatā dassitā. Evaṃ sati tikameva siyā, na catukkaṃ, tasmā cakkalakkhaṇassa mahāparivāratāya ñāpakanimittabhāvo kammasarikkhakaṃ nāma. Tenevāha ‘‘saparivāraṃ…pe… jānātūti nibbatta’’nti. ‘‘Dīghāyukatāya taṃ nimitta’’nti (dī. ni. 3.207) ca vakkhati, tathā ‘‘taṃ lakkhaṇaṃ bhavati tadatthajotaka’’nti (dī. ni. 3.221) ca. Nissandaphalaṃ pana paṭipakkhābhibhavo daṭṭhabbo. Tenevāha gāthāyaṃ ‘‘sattumaddano’’ti.

    ೨೦೫. ಏತನ್ತಿ ಏತಂ ಗಾಥಾಬನ್ಧಭೂತಂ ವಚನಂ, ತಂ ಪನತ್ಥತೋ ಗಾಥಾ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮಾ ತದತ್ಥಪರಿದೀಪನಾ ಗಾಥಾ ವುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ।

    205.Etanti etaṃ gāthābandhabhūtaṃ vacanaṃ, taṃ panatthato gāthā evāti āha ‘‘imā tadatthaparidīpanā gāthā vuccantī’’ti.

    ಪುರತ್ಥಾತಿ ವಾ ‘‘ಪುರೇ’’ತಿ ವುತ್ತತೋಪಿ ಪುಬ್ಬೇ। ಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ನ ಅತೀತಾಯ ಏಕಜಾತಿಯಂ, ನಾಪಿ ಕತಿಪಯಜಾತೀಸು, ಅಥ ಖೋ ಪುರಿಮಪುರಿಮತರಾಸು ತಥಾವ ಪಟಿಪನ್ನೋ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪುರೇ ಪುರತ್ಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಮಿಸ್ಸಾಪಿ ಜಾತಿಯಂ ಅತೀತಕಾಲವಸೇನ ‘‘ಪುರೇಪುರತ್ಥಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ಲಬ್ಭಾತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ‘‘ಪುರಿಮಾಸು ಜಾತೀಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಕೇಚಿ ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ ಜಾತಿಯಾ ಪುಬ್ಬೇ ತುಸಿತದೇವಲೋಕೇ ಕತಕಮ್ಮಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತಂ ತತ್ಥ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಕತಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ। ಅಪನೂದನೋತಿ ಅಪನೇತಾ। ಅಧಿಮುತ್ತೋತಿ ಯುತ್ತಪಯುತ್ತೋ।

    Puratthāti vā ‘‘pure’’ti vuttatopi pubbe. Yasmā mahāpuriso na atītāya ekajātiyaṃ, nāpi katipayajātīsu, atha kho purimapurimatarāsu tathāva paṭipanno, tasmā tattha paṭipattiṃ dassetuṃ ‘‘pure puratthā’’ti vuttaṃ. Imissāpi jātiyaṃ atītakālavasena ‘‘purepuratthā’’ti vattuṃ labbhāti tato visesanatthaṃ ‘‘purimāsu jātīsū’’ti vuttanti āha ‘‘imissā’’tiādi. Keci ‘‘imissā jātiyā pubbe tusitadevaloke katakammapaṭikkhepavacana’’nti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ tattha tādisassa katakammassa abhāvato. Apanūdanoti apanetā. Adhimuttoti yuttapayutto.

    ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನಾತಿ ದಾನಾದಿಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ। ಏವಂ ಸನ್ತೇತಿ ಸತಮತ್ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ಏಕೇಕಂ ಲಕ್ಖಣಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಸತಿ। ನ ರೋಚಯಿಂಸೂತಿ ಕೇವಲಂ ಸತಮತ್ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ಲಕ್ಖಣನಿಬ್ಬತ್ತಿಂ ನ ರೋಚಯಿಂಸು ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ। ಕಥಂ ಪನ ರೋಚಯಿಂಸೂತಿ ಆಹ ‘‘ಅನನ್ತೇಸು ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಏಕೇಕಂ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಏಕೇಕಂ ದಾನಾದಿಪುಬ್ಬಕಮ್ಮಂ। ಏಕೇಕಂ ಸತಗುಣಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅನನ್ತಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಯತ್ತಕಾ ಸತ್ತಾ, ತೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಸತಕ್ಖತ್ತುಂ ಕತಾನಿ ದಾನಾದಿಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಾನಿ ಯತ್ತಕಾನಿ, ತತೋ ಏಕೇಕಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಮಹಾಸತ್ತೇನ ಸತಗುಣಂ ಕತಂ ‘‘ಸತ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಸ್ಮಾ ಇಧ ಸತ-ಸದ್ದೋ ಬಹುಭಾವಪರಿಯಾಯೋ, ನ ಸಙ್ಖ್ಯಾವಚನೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಸತಗ್ಘಿ ಸತಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ ಸತಪುಞ್ಞಲಕ್ಖಣೋತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ರೋಚಯಿಂಸೂ’’ತಿ।

    Puññakammenāti dānādipuññakammena. Evaṃ santeti satamattena puññakammena ekekaṃ lakkhaṇaṃ nibbatteyya, evaṃ sati. Na rocayiṃsūti kevalaṃ satamattena puññakammena lakkhaṇanibbattiṃ na rocayiṃsu aṭṭhakathācariyā. Kathaṃ pana rocayiṃsūti āha ‘‘anantesu panā’’tiādi. Ekekaṃ kammanti ekekaṃ dānādipubbakammaṃ. Ekekaṃ sataguṇaṃ katvāti anantāsu lokadhātūsu yattakā sattā, tehi sabbehi paccekaṃ satakkhattuṃ katāni dānādipuññakammāni yattakāni, tato ekekaṃ puññakammaṃ mahāsattena sataguṇaṃ kataṃ ‘‘sata’’nti adhippetaṃ, tasmā idha sata-saddo bahubhāvapariyāyo, na saṅkhyāvacanoti dasseti ‘‘satagghi sataṃ devamanussā’’tiādīsu viya. Tenāha ‘‘tasmā satapuññalakkhaṇoti imamatthaṃ rocayiṃsū’’ti.

    ಆಯತಪಣ್ಹಿತಾದಿತಿಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ

    Āyatapaṇhitāditilakkhaṇavaṇṇanā

    ೨೦೬. ಸರಸಚುತಿ ನಾಮ ಜಾತಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಯಾವಜೀವಂ ಜೀವಿತ್ವಾ ಪಕತಿಯಾ ಮರಣಂ। ಆಕಡ್ಢಜಿಯಸ್ಸ ಧನುದಣ್ಡಸ್ಸ ವಿಯ ಪಾದಾನಂ ಅನ್ತೋಮುಖಂ ಕುಟಿಲತಾಯ ಅನ್ತೋವಙ್ಕಪಾದತಾ। ಬಹಿಮುಖಂ ಕುಟಿಲತಾಯ ಬಹಿವಙ್ಕಪಾದತಾ। ಪಾದತಲಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ಊನತಾಯ ಉಕ್ಕುಟಿಕಪಾದತಾ। ಅಗ್ಗಪಾದೇನ ಖಞ್ಜನಕಾ ಅಗ್ಗಕೋಣ್ಡಾ। ಪಣ್ಹಿಪ್ಪದೇಸೇನ ಖಞ್ಜನಕಾ ಪಣ್ಹಿಕೋಣ್ಡಾ। ಉನ್ನತಕಾಯೇನಾತಿ ಅನೋನತಭಾವೇನ ಸಮುಸ್ಸಿತಸರೀರೇನ । ಮುಟ್ಠಿಕತಹತ್ಥಾತಿ ಆವುಧಾದೀನಂ ಗಹಣತ್ಥಂ ಕತಮುಟ್ಠಿಹತ್ಥಾ। ಫಣಹತ್ಥಕಾತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಂಸಟ್ಠಙ್ಗುಲಿಹತ್ಥಾ। ಇದಮೇತ್ಥ ಕಮ್ಮಸರಿಕ್ಖಕನ್ತಿ ಇದಂ ಇಮೇಸಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಲಕ್ಖಣಾನಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ದೀಘಾಯುಕತಾಯ ಞಾಪಕನಿಮಿತ್ತಭಾವೋ ಏತ್ಥ ಆಯತಪಣ್ಹಿತಾ, ದೀಘಙ್ಗುಲಿತಾ ಬ್ರಹ್ಮುಜುಗತ್ತತಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಲಕ್ಖಣತ್ತಯೇ ಕಮ್ಮಸರಿಕ್ಖಕತ್ತಂ। ನಿಸ್ಸನ್ದಫಲಂ ಪನ ಅನನ್ತರಾಯತಾದಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    206.Sarasacuti nāma jātassa sattassa yāvajīvaṃ jīvitvā pakatiyā maraṇaṃ. Ākaḍḍhajiyassa dhanudaṇḍassa viya pādānaṃ antomukhaṃ kuṭilatāya antovaṅkapādatā. Bahimukhaṃ kuṭilatāya bahivaṅkapādatā. Pādatalassa majjhe ūnatāya ukkuṭikapādatā. Aggapādena khañjanakā aggakoṇḍā. Paṇhippadesena khañjanakā paṇhikoṇḍā. Unnatakāyenāti anonatabhāvena samussitasarīrena . Muṭṭhikatahatthāti āvudhādīnaṃ gahaṇatthaṃ katamuṭṭhihatthā. Phaṇahatthakāti aññamaññaṃ saṃsaṭṭhaṅgulihatthā. Idamettha kammasarikkhakanti idaṃ imesaṃ tiṇṇampi lakkhaṇānaṃ tathāgatassa dīghāyukatāya ñāpakanimittabhāvo ettha āyatapaṇhitā, dīghaṅgulitā brahmujugattatāti etasmiṃ lakkhaṇattaye kammasarikkhakattaṃ. Nissandaphalaṃ pana anantarāyatādi daṭṭhabbaṃ.

    ೨೦೭. ಭಾಯಿತಬ್ಬವತ್ಥುನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ಭಯಂ ಅತ್ತಸಿನೇಹಹೇತುಕಂ ಪಹೀನಸಿನೇಹಸ್ಸ ತದಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥಾ ಮಯ್ಹಂ ಮರಣತೋ ಭಯಂ ಮಮ ಜೀವಿತಂ ಪಿಯ’’ನ್ತಿ। ಸುಚಿಣ್ಣೇನಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಕತೂಪಚಿತೇನ ಸುಚರಿತಕಮ್ಮುನಾ।

    207. Bhāyitabbavatthunimittaṃ uppajjamānampi bhayaṃ attasinehahetukaṃ pahīnasinehassa tadabhāvatoti āha ‘‘yathā mayhaṃ maraṇato bhayaṃ mama jīvitaṃ piya’’nti. Suciṇṇenāti suṭṭhu katūpacitena sucaritakammunā.

    ಚವಿತ್ವಾತಿ ಸಗ್ಗತೋ ಚವಿತ್ವಾ। ‘‘ಸುಜಾತಗತ್ತೋ ಸುಭುಜೋ’’ತಿ ಆದಯೋ ಸರೀರಾವಯವಗುಣಾ ಇಮೇಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಅವಿನಾಭಾವಿನೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಾ। ಚಿರಯಪನಾಯಾತಿ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಚಿರಕಾಲಂ ಪವತ್ತನಾಯ। ತೇನಾಹ ‘‘ದೀಘಾಯುಕಭಾವಾಯಾ’’ತಿ। ತತೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಹುತ್ವಾ ಯಾಪನತೋ। ವಸಿಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಝಾನಾದೀಸು ವಸೀಭಾವಞ್ಚೇವ ಚೇತೋವಸಿಭಾವಞ್ಚ ಪತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ, ಕಥಂ ಇದ್ಧಿಭಾವನಾಯ ಇದ್ಧಿಪಾದಭಾವನಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಾಪೇತಿ ಚಿರತರನ್ತಿ ಯೋಜನಾ।

    Cavitvāti saggato cavitvā. ‘‘Sujātagatto subhujo’’ti ādayo sarīrāvayavaguṇā imehi lakkhaṇehi avinābhāvinoti dassetuṃ vuttā. Cirayapanāyāti attabhāvassa cirakālaṃ pavattanāya. Tenāha ‘‘dīghāyukabhāvāyā’’ti. Tatoti cakkavattī hutvā yāpanato. Vasippattoti jhānādīsu vasībhāvañceva cetovasibhāvañca patto hutvā, kathaṃ iddhibhāvanāya iddhipādabhāvanāyāti attho. Yāpeti cirataranti yojanā.

    ಸತ್ತುಸ್ಸದತಾಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ

    Sattussadatālakkhaṇavaṇṇanā

    ೨೦೮. ರಸೋ ಜಾತೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ರಸಿತಾನಿ, ಮಹಾರಸಾನಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ರಸಸಮ್ಪನ್ನಾನ’’ನ್ತಿ। ಪಿಟ್ಠಖಜ್ಜಕಾದೀನೀತಿ ಪೂಪಸಕ್ಖಲಿಮೋದಕಾದೀನಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪನ ಕದಲಿಫಲಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಪಿಟ್ಠಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಚಿತಬ್ಬಪಾಯಸಂ ಪಿಟ್ಠಪಾಯಸಂ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ತಥಾರೂಪಭೋಜ್ಜಯಾಗುಆದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।

    208. Raso jāto etesanti rasitāni, mahārasāni. Tenāha ‘‘rasasampannāna’’nti. Piṭṭhakhajjakādīnīti pūpasakkhalimodakādīni. Ādi-saddena pana kadaliphalādiṃ saṅgaṇhāti. Piṭṭhaṃ pakkhipitvā pacitabbapāyasaṃ piṭṭhapāyasaṃ. Ādi-saddena tathārūpabhojjayāguādiṃ saṅgaṇhāti.

    ಇಧ ಕಮ್ಮಸರಿಕ್ಖಕಂ ನಾಮ ಸತ್ತುಸ್ಸದತಾಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಪಣೀತಲಾಭಿತಾಯ ಞಾಪಕನಿಮಿತ್ತಭಾವೋ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಲಕ್ಖಣೇ ಕಮ್ಮಸರಿಕ್ಖಕಂ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।

    Idha kammasarikkhakaṃ nāma sattussadatālakkhaṇassa paṇītalābhitāya ñāpakanimittabhāvo. Iminā nayena tattha tattha lakkhaṇe kammasarikkhakaṃ niddhāretvā yojetabbaṃ.

    ೨೦೯. ಉತ್ತಮೋ ಅಗ್ಗರಸದಾಯಕೋತಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಉತ್ತಮೋ ಲೋಕನಾಥೋ ಅಗ್ಗಾನಂ ಪಣೀತಾನಂ ರಸಾನಂ ದಾಯಕೋ। ಉತ್ತಮಾನಂ ಅಗ್ಗರಸಾನನ್ತಿ ಪಣೀತೇಸುಪಿ ಪಣೀತರಸಾನಂ। ಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜಾದಿಜೋತಕನ್ತಿ ಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜಾದಿಲಾಭಜೋತಕಂ। ಲಾಭಸಂವತ್ತನಿಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಫಲಂ ‘‘ಲಾಭಸಂವತ್ತನಿಕ’’ನ್ತಿ ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನ ವದತಿ। ತದತ್ಥಜೋತಕನ್ತಿ ವಾ ತಸ್ಸ ಪಣೀತಭೋಜನದಾಯಕತ್ತಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಜೋತಕಂ। ತದಾಧಿಗಚ್ಛತೀತಿ ಏತ್ಥ ಆ-ಕಾರೋ ನಿಪಾತಮತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ। ಲಾಭಿರುತ್ತಮನ್ತಿ ರ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ।

    209.Uttamo aggarasadāyakoti sabbasattānaṃ uttamo lokanātho aggānaṃ paṇītānaṃ rasānaṃ dāyako. Uttamānaṃ aggarasānanti paṇītesupi paṇītarasānaṃ. Khajjabhojjādijotakanti khajjabhojjādilābhajotakaṃ. Lābhasaṃvattanikassa kammassa phalaṃ ‘‘lābhasaṃvattanika’’nti kāraṇūpacārena vadati. Tadatthajotakanti vā tassa paṇītabhojanadāyakattasaṅkhātassa atthassa jotakaṃ. Tadādhigacchatīti ettha ā-kāro nipātamattanti āha ‘‘taṃ adhigacchatī’’ti. Lābhiruttamanti ra-kāro padasandhikaro.

    ಕರಚರಣಾದಿಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ

    Karacaraṇādilakkhaṇavaṇṇanā

    ೨೧೦. ಪಬ್ಬಜಿತಪರಿಕ್ಖಾರಂ ಪತ್ತಚೀವರಾದಿಂ ಗಿಹಿಪರಿಕ್ಖಾರಂ ವತ್ಥಾವುಧಯಾನಸಯನಾದಿಂ।

    210.Pabbajitaparikkhāraṃ pattacīvarādiṃ gihiparikkhāraṃ vatthāvudhayānasayanādiṃ.

    ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಉಪಕಾರಂ। ಮಕ್ಖೇತ್ವಾ ನಾಸೇತಿ ಮಕ್ಖಿಭಾವೇ ಠತ್ವಾ। ತೇಲೇನ ವಿಯ ಮಕ್ಖೇತೀತಿ ಸತಧೋತತೇಲೇನ ಮಕ್ಖೇತಿ ವಿಯ। ಅತ್ಥಸಂವಡ್ಢನಕಥಾಯಾತಿ ಹಿತಾವಹಕಥಾಯ। ಕಥಾಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ। ಪರೇಸಂ ಹಿತಾವಹೋ ಕಾಯಪಯೋಗೋಪಿ ಅತ್ಥಚರಿಯಾ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ವಚೀಪಯೋಗವಸೇನೇವ ಅತ್ಥಚರಿಯಾ ವುತ್ತಾ।

    Sabbanti sabbaṃ upakāraṃ. Makkhetvā nāseti makkhibhāve ṭhatvā. Telena viya makkhetīti satadhotatelena makkheti viya. Atthasaṃvaḍḍhanakathāyāti hitāvahakathāya. Kathāgahaṇañcettha nidassanamattaṃ. Paresaṃ hitāvaho kāyapayogopi atthacariyā. Aṭṭhakathāyaṃ pana vacīpayogavaseneva atthacariyā vuttā.

    ಸಮಾನತ್ತತಾಯಾತಿ ಸದಿಸಭಾವೇ ಸಮಾನಟ್ಠಾನೇ ಠಪನೇನ, ತಂ ಪನಸ್ಸ ಸಮಾನಟ್ಠಾನೇ ಠಪನಂ ಅತ್ತಸದಿಸತಾಕರಣಂ, ಸುಖೇನ ಏಕಸಮ್ಭೋಗತಾ, ಅತ್ತನೋ ಸುಖುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ; ತಸ್ಸ ಚ ದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ತೇನ ಅತ್ತನೋ ಏಕಸಮ್ಭೋಗತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಾನಸುಖದುಕ್ಖಭಾವೇನಾ’’ತಿ। ಸಾ ಚ ಸಮಾನಸುಖದುಕ್ಖತಾ ಏಕತೋ ನಿಸಜ್ಜಾದಿನಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋತೀತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏಕಾಸನೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಏಕಪರಿಭೋಗೋ ಕಾತುಂ ಜಾತಿಯಾ ಹೀನತ್ತಾ। ತಥಾ ಅಕರಿಯಮಾನೇ ಚ ಸೋ ಕುಜ್ಝತಿ ಭೋಗೇನ ಅಧಿಕತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ದುಸ್ಸಙ್ಗಹೋ। ನ ಹಿ ಸೋ ಏಕಪರಿಭೋಗಂ ಇಚ್ಛತಿ ಜಾತಿಯಾ ಹೀನಭಾವತೋ। ನ ಅಕರಿಯಮಾನೇ ಚ ಕುಜ್ಝತಿ ಭೋಗೇನ ಹೀನಭಾವತೋ। ಉಭೋಹೀತಿ ಜಾತಿಭೋಗೇಹಿ। ಸದಿಸೋಪಿ ಸುಸಙ್ಗಹೋ ಏಕಸದಿಸಭಾವೇನೇವ ಇತರೇನ ಸಹ ಏಕಪರಿಭೋಗಸ್ಸ ಪಚ್ಚಾಸೀಸಾಯ, ಅಕರಣೇ ಚ ತಸ್ಸ ಕುಜ್ಝನಸ್ಸಾಭಾವತೋ। ಅದೀಯಮಾನೇಪಿ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಆಮಿಸೇ ಅಕರಿಯಮಾನೇಪಿ ಸಙ್ಗಹೇ। ನ ಪಾಪಕೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಪಸ್ಸತಿ ಪೇಸಲಭಾವತೋ। ತತೋ ಏವ ಪರಿಭೋಗೋಪಿ…ಪೇ॰… ಹೋತಿ। ಏವರೂಪನ್ತಿ ಗಿಹೀ ಚೇ, ಉಭೋಹಿ ಸದಿಸಂ; ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಚೇ, ಸೀಲವನ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    Samānattatāyāti sadisabhāve samānaṭṭhāne ṭhapanena, taṃ panassa samānaṭṭhāne ṭhapanaṃ attasadisatākaraṇaṃ, sukhena ekasambhogatā, attano sukhuppattiyaṃ; tassa ca dukkhuppattiyaṃ tena attano ekasambhogatāti āha ‘‘samānasukhadukkhabhāvenā’’ti. Sā ca samānasukhadukkhatā ekato nisajjādinā pākaṭā hotīti taṃ dassento ‘‘ekāsane’’tiādimāha. Na hi sakkā ekaparibhogo kātuṃ jātiyā hīnattā. Tathā akariyamāneca so kujjhati bhogena adhikattā, tasmā dussaṅgaho. Na hi so ekaparibhogaṃ icchati jātiyā hīnabhāvato. Na akariyamāne ca kujjhati bhogena hīnabhāvato. Ubhohīti jātibhogehi. Sadisopi susaṅgaho ekasadisabhāveneva itarena saha ekaparibhogassa paccāsīsāya, akaraṇe ca tassa kujjhanassābhāvato. Adīyamānepi kismiñci āmise akariyamānepi saṅgahe. Na pāpakena cittena passati pesalabhāvato. Tato eva paribhogopi…pe… hoti.Evarūpanti gihī ce, ubhohi sadisaṃ; pabbajito ce, sīlavantanti adhippāyo.

    ಸುಸಙ್ಗಹಿತಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸುಟ್ಠು ಸಙ್ಗಹಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ ದಳ್ಹಭತ್ತಿಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಭಿಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ।

    Susaṅgahitāvahontīti suṭṭhu saṅgahitā eva honti daḷhabhattibhāvato. Tenāha ‘‘na bhijjantī’’ti.

    ದಾನಾದಿಸಙ್ಗಹಕಮ್ಮನ್ತಿ ದಾನಾದಿಭೇದಂ ಪರಸಙ್ಗಣ್ಹನವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ।

    Dānādisaṅgahakammanti dānādibhedaṃ parasaṅgaṇhanavasena pavattaṃ kusalakammaṃ.

    ೨೧೧. ಅನವಞ್ಞಾತೇನ ಅಪರಿಭೂತೇನ ಸಮ್ಭಾವಿತೇನ। ಪಮೋದೋ ವುಚ್ಚತಿ ಹಾಸೋ, ನ ಅಪ್ಪಮೋದೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಟಿಸೇಧದ್ವಯೇನ ಸೋ ಏವ ವುತ್ತೋ। ಸೋ ಚ ಓದಗ್ಯಸಭಾವತ್ತಾ ನ ದೀನೋ ಧಮ್ಮೂಪಸಞ್ಹಿತತ್ತಾ ನ ಗಬ್ಭಯುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ನ ದೀನೇನ ನ ಗಬ್ಭಿತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಸತ್ತಾನಂ ಅಗಣ್ಹನಗುಣೇನಾತಿ ಯೋಜನಾ।

    211.Anavaññātena aparibhūtena sambhāvitena. Pamodo vuccati hāso, na appamodenāti ettha paṭisedhadvayena so eva vutto. So ca odagyasabhāvattā na dīno dhammūpasañhitattā na gabbhayuttoti āha ‘‘na dīnena na gabbhitenāti attho’’ti. Sattānaṃ agaṇhanaguṇenāti yojanā.

    ಅತಿರುಚಿರನ್ತಿ ಅತಿವಿಯ ರುಚಿರಕತಂ, ತಂ ಪನ ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ ಪಸಾದಾವಹನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಪಾಸಾದಿಕ’’ನ್ತಿ। ಸುಟ್ಠು ಛೇಕನ್ತಿ ಅತಿವಿಯ ಸುನ್ದರಂ। ವಿಧಾತಬ್ಬೋತಿ ವಿಧಾತುಂ ಸನ್ದಿಸಿತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋ। ಪಿಯಂ ವದತೀತಿ ಪಿಯವದೂ ಯಥಾ ‘‘ಸಬ್ಬವಿದೂ’’ತಿ। ಸುಖಮೇವ ಸುಖತಾ, ತಂ ಸುಖತಂ। ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಅನುಧಮ್ಮಞ್ಚಾತಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಞ್ಚೇವ ತಸ್ಸ ಅನುರೂಪಪುಬ್ಬಭಾಗಧಮ್ಮಞ್ಚ।

    Atiruciranti ativiya rucirakataṃ, taṃ pana passantānaṃ pasādāvahanti āha ‘‘supāsādika’’nti. Suṭṭhu chekanti ativiya sundaraṃ. Vidhātabboti vidhātuṃ sandisituṃ sakkuṇeyyo. Piyaṃ vadatīti piyavadū yathā ‘‘sabbavidū’’ti. Sukhameva sukhatā, taṃ sukhataṃ. Dhammañcaanudhammañcāti lokuttaradhammañceva tassa anurūpapubbabhāgadhammañca.

    ಉಸ್ಸಙ್ಖಪಾದಾದಿಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ

    Ussaṅkhapādādilakkhaṇavaṇṇanā

    ೨೧೨. ‘‘ಅತ್ಥೂಪಸಂಹಿತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ವಟ್ಟನಿಸ್ಸಿತಾ ಧಮ್ಮಕಥಾ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಇಧಲೋಕಪರಲೋಕತ್ಥನಿಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಧಮ್ಮೂಪಸಂಹಿತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿವಟ್ಟನಿಸ್ಸಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ ವಿವಟ್ಟಸನ್ನಿಸ್ಸಯಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ನಿದಂಸೇಸೀತಿ ಸನ್ದಸ್ಸೇಸಿ ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖೇ ಕತ್ವಾ ಪಕಾಸೇಸಿ। ನಿದಂಸನಕಥನ್ತಿ ಪಾಕಟಕರಣಕಥಂ। ಜೇಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಅಗ್ಗೋ, ಪಾಸಂಸಟ್ಠೇನ ಸೇಟ್ಠೋ, ಪಮುಖಟ್ಠೇನ ಪಾಮೋಕ್ಖೋ, ಪಧಾನಟ್ಠೇನ ಉತ್ತಮೋ, ಹಿತಸುಖತ್ಥಿಕೇಹಿ ಪಕಾರತೋ ವರಣೀಯತೋ ರಜನೀಯತೋ ಪವರೋತಿ ಏವಂ ಅತ್ಥವಿಸೇಸವಾಚೀನಮ್ಪಿ ‘‘ಅಗ್ಗೋ’’ತಿಆದೀನಂ ಪದಾನಂ ಭಾವತ್ಥಸ್ಸ ಭೇದಾಭಾವತೋ ‘‘ಸಬ್ಬಾನಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವೇವಚನಾನೀ’’ತಿ ಆಹ।

    212.‘‘Atthūpasaṃhita’’nti iminā vaṭṭanissitā dhammakathā vuttāti āha ‘‘idhalokaparalokatthanissita’’nti. ‘‘Dhammūpasaṃhita’’nti iminā vivaṭṭanissitā, tasmā dasakusalakammapathā vivaṭṭasannissayā veditabbā. Nidaṃsesīti sandassesi te dhamme paccakkhe katvā pakāsesi. Nidaṃsanakathanti pākaṭakaraṇakathaṃ. Jeṭṭhaṭṭhena aggo, pāsaṃsaṭṭhena seṭṭho, pamukhaṭṭhena pāmokkho, padhānaṭṭhena uttamo, hitasukhatthikehi pakārato varaṇīyato rajanīyato pavaroti evaṃ atthavisesavācīnampi ‘‘aggo’’tiādīnaṃ padānaṃ bhāvatthassa bhedābhāvato ‘‘sabbāni aññamaññavevacanānī’’ti āha.

    ಉದ್ಧಙ್ಗಮನೀಯಾತಿ ಸುಣನ್ತಾನಂ ಉಪರೂಪರಿ ವಿಸೇಸಂ ಗಮೇನ್ತೀತಿ ಉದ್ಧಙ್ಗಮನೀಯಾ। ಸಙ್ಖಾಯ ಅಧೋ ಪಿಟ್ಠಿಪಾದಸಮೀಪೇ ಏವ ಪತಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಅಧೋಸಙ್ಖಾ ಪಾದಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಧೋಸಙ್ಖಪಾದೋ। ಸಙ್ಖಾತಿ ಚ ಗೋಪ್ಫಕಾನಮಿದಂ ನಾಮಂ।

    Uddhaṅgamanīyāti suṇantānaṃ uparūpari visesaṃ gamentīti uddhaṅgamanīyā. Saṅkhāya adho piṭṭhipādasamīpe eva patiṭṭhitattā adhosaṅkhā pādā etassāti adhosaṅkhapādo. Saṅkhāti ca gopphakānamidaṃ nāmaṃ.

    ೨೧೩. ಧಮ್ಮದಾನಯಞ್ಞನ್ತಿ ಧಮ್ಮದಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಯಞ್ಞಂ।

    213.Dhammadānayaññanti dhammadānasaṅkhātaṃ yaññaṃ.

    ಸುಟ್ಠು ಸಣ್ಠಿತಾತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಣ್ಠಿತಾ। ಪಿಟ್ಠಿಪಾದಸ್ಸ ಉಪರಿ ಪಕತಿಅಙ್ಗುಲೇನ ಚತುರಙ್ಗುಲೇ ಜಙ್ಘಾಪದೇಸೇ ನಿಗೂಳ್ಹಾ ಅಪಞ್ಞಾಯಮಾನರೂಪಾ ಹುತ್ವಾ ಠಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Suṭṭhusaṇṭhitāti sammadeva saṇṭhitā. Piṭṭhipādassa upari pakatiaṅgulena caturaṅgule jaṅghāpadese nigūḷhā apaññāyamānarūpā hutvā ṭhitāti attho.

    ಏಣಿಜಙ್ಘಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ

    Eṇijaṅghalakkhaṇavaṇṇanā

    ೨೧೪. ಸಿಪ್ಪನ್ತಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ‘‘ಸಿಪ್ಪ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ಸತ್ತಾನಂ ಜೀವಿಕಾಹೇತುಭೂತಂ ಆಜೀವವಿಧಿಂ। ಜೀವಿಕತ್ಥಂ, ಸತ್ತಾನಂ ಉಪಕಾರತ್ಥಞ್ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ವಿಜ್ಜಾ, ಮನ್ತಸತ್ಥಾದಿ। ಚರನ್ತಿ ತೇನ ಸುಗತಿಂ, ಸುಖಞ್ಚ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಚರಣಂ। ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಞಾಣಂ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ‘‘ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಜಾನನಪಞ್ಞಾ’’ತಿ। ತಾನಿ ಚೇವಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಹತ್ಥಿಆದೀನಿ ಚೇವ। ಸತ್ತ ರತನಾನೀತಿ ಮುತ್ತಾದೀನಿ ಸತ್ತ ರತನಾನಿ। ಚ-ಸದ್ದೇನ ರಞ್ಞೋ ಉಪಭೋಗಭೂತಾನಂ ವತ್ಥಸೇಯ್ಯಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ। ರಞ್ಞೋ ಅನುಚ್ಛವಿಕಾನೀತಿ ರಞ್ಞೋ ಪರಿಭುಞ್ಜನಯೋಗ್ಯಾನಿ। ಸಬ್ಬೇಸನ್ತಿ ‘‘ರಾಜಾರಹಾನೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂಯೇವ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹಣಂ। ಬುದ್ಧಾನಂ ಪರಿಸಾ ನಾಮ ಓಧಿಸೋ ಅನೋಧಿಸೋ ಚ ಸಮಿತಪಾಪಾ, ತಥತ್ಥಾಯ ಪಟಿಪನ್ನಾ ಚ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮಣಾನಂ ಕೋಟ್ಠಾಸಭೂತಾ ಚತಸ್ಸೋ ಪರಿಸಾ’’ತಿ।

    214.Sippanti sikkhitabbaṭṭhena ‘‘sippa’’nti laddhanāmaṃ sattānaṃ jīvikāhetubhūtaṃ ājīvavidhiṃ. Jīvikatthaṃ, sattānaṃ upakāratthañca veditabbaṭṭhena vijjā, mantasatthādi. Caranti tena sugatiṃ, sukhañca gacchantīti caraṇaṃ. Kammassakatāñāṇaṃ uttarapadalopena ‘‘kamma’’nti vuttanti āha ‘‘kammanti kammassakatājānanapaññā’’ti. Tāni cevāti pubbe vuttahatthiādīni ceva. Satta ratanānīti muttādīni satta ratanāni. Ca-saddena rañño upabhogabhūtānaṃ vatthaseyyādīnaṃ saṅgaho. Rañño anucchavikānīti rañño paribhuñjanayogyāni. Sabbesanti ‘‘rājārahānī’’tiādinā vuttānaṃ sabbesaṃyeva ekajjhaṃ gahaṇaṃ. Buddhānaṃ parisā nāma odhiso anodhiso ca samitapāpā, tathatthāya paṭipannā ca hotīti vuttaṃ ‘‘samaṇānaṃ koṭṭhāsabhūtā catasso parisā’’ti.

    ಸಿಪ್ಪಾದಿವಾಚನನ್ತಿ ಸಿಪ್ಪಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪನಂ। ಪಾಳಿಯಮ್ಪಿ ಹಿ ‘‘ವಾಚೇತಾ’’ತಿ ವಾಚನಸೀಸೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪನಂ ದಸ್ಸಿತಂ। ಉಕ್ಕುಟಿಕಾಸನನ್ತಿ ತಂತಂವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಕರಣೇನ ಉಕ್ಕುಟಿಕಸ್ಸ ನಿಸಜ್ಜಾ। ಪಯೋಜನವಸೇನ ಗೇಹತೋ ಗೇಹಂ ಗಾಮತೋ ಗಾಮಂ ಜಙ್ಘಾಯೋ ಕಿಲಮೇತ್ವಾ ಪೇಸನಂ ಜಙ್ಘಪೇಸನಿಕಾ। ಲಿಖಿತ್ವಾ ಪಾತಿತಂ ವಿಯ ಹೋತಿ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಭಾವತೋ। ಅನುಪುಬ್ಬಉಗ್ಗತವಟ್ಟಿತನ್ತಿ ಗೋಪ್ಫಕಟ್ಠಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಜಾಣುಪ್ಪದೇಸಾ ಮಂಸೂಪಚಯಸ್ಸ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಮನ್ತತೋ ವಡ್ಢಿತತ್ತಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಉಗ್ಗತಂ ಹುತ್ವಾ ಸುವಟ್ಟಿತಂ। ಏಣಿಜಙ್ಘಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಸಣ್ಠಾನಮತ್ತೇನ ಏಣಿಮಿಗಜಙ್ಘಾಸದಿಸಜಙ್ಘಲಕ್ಖಣಂ।

    Sippādivācananti sippānaṃ sikkhāpanaṃ. Pāḷiyampi hi ‘‘vācetā’’ti vācanasīsena sikkhāpanaṃ dassitaṃ. Ukkuṭikāsananti taṃtaṃveyyāvaccakaraṇena ukkuṭikassa nisajjā. Payojanavasena gehato gehaṃ gāmato gāmaṃ jaṅghāyo kilametvā pesanaṃ jaṅghapesanikā. Likhitvā pātitaṃ viya hoti aparipuṇṇabhāvato. Anupubbauggatavaṭṭitanti gopphakaṭṭhānato paṭṭhāya yāva jāṇuppadesā maṃsūpacayassa anukkamena samantato vaḍḍhitattā anupubbena uggataṃ hutvā suvaṭṭitaṃ. Eṇijaṅghalakkhaṇanti saṇṭhānamattena eṇimigajaṅghāsadisajaṅghalakkhaṇaṃ.

    ೨೧೫. ‘‘ಯತುಪಘಾತಾಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ತ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ, ಅನುನಾಸಿಕಲೋಪೇನ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಯ’’ನ್ತಿಆದಿ। ‘‘ಉದ್ಧಗ್ಗಲೋಮಾ ಸುಖುಮತ್ತಚೋತ್ಥತಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚೋದಕೇನ ‘‘ಕಿಂ ಪನ ಅಞ್ಞೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಅಞ್ಞಂ ಲಕ್ಖಣಂ ನಿಬ್ಬತ್ತತೀ’’ತಿ ಚೋದಿತೋ, ಆಚರಿಯೋ ‘‘ನ ನಿಬ್ಬತ್ತತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಯದಿ ಏವಂ ಇಧ ಕಸ್ಮಾ ಲಕ್ಖಣನ್ತರಂ ಕಥಿತ’’ನ್ತಿ ಅನ್ತೋಲೀನಮೇವ ಚೋದನಂ ಪರಿಹರನ್ತೋ ‘‘ಯಂ ಪನ ನಿಬ್ಬತ್ತತೀತಿ…ಪೇ॰… ಇಧ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ಯಂ ಪನ ನಿಬ್ಬತ್ತತೀತಿ ಯಂ ಲಕ್ಖಣಂ ವುಚ್ಚಮಾನಲಕ್ಖಣನಿಬ್ಬತ್ತಕೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ। ತಂ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಹೋತೀತಿ ತಂ ಲಕ್ಖಣಂ ವುಚ್ಚಮಾನಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಅನುಕೂಲಲಕ್ಖಣಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಇಧ ಏಣಿಜಙ್ಘಲಕ್ಖಣಕಥನೇ ‘‘ಉದ್ಧಗ್ಗಲೋಮಾ ಸುಖುಮತ್ತಚೋತ್ಥತಾ’’ತಿ ಲಕ್ಖಣನ್ತರಂ ವುತ್ತಂ।

    215.‘‘Yatupaghātāyā’’ti ettha ta-kāro padasandhikaro, anunāsikalopena niddesoti āha ‘‘ya’’ntiādi. ‘‘Uddhaggalomā sukhumattacotthatā’’ti vuttattā codakena ‘‘kiṃ pana aññena kammena aññaṃ lakkhaṇaṃ nibbattatī’’ti codito, ācariyo ‘‘na nibbattatī’’ti vatvā ‘‘yadi evaṃ idha kasmā lakkhaṇantaraṃ kathita’’nti antolīnameva codanaṃ pariharanto ‘‘yaṃ pana nibbattatīti…pe… idha vutta’’nti āha. Tattha yaṃ pana nibbattatīti yaṃ lakkhaṇaṃ vuccamānalakkhaṇanibbattakena kammunā nibbattati. Taṃ anubyañjanaṃ hotīti taṃ lakkhaṇaṃ vuccamānassa lakkhaṇassa anukūlalakkhaṇaṃ nāma hoti. Tasmā tena kāraṇena idha eṇijaṅghalakkhaṇakathane ‘‘uddhaggalomā sukhumattacotthatā’’ti lakkhaṇantaraṃ vuttaṃ.

    ಸುಖುಮಚ್ಛವಿಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ

    Sukhumacchavilakkhaṇavaṇṇanā

    ೨೧೬. ಸಮಿತಪಾಪಟ್ಠೇನ ಸಮಣಂ, ನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಮತ್ತೇನ। ಬಾಹಿತಪಾಪಟ್ಠೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ, ನ ಜಾತಿಮತ್ತೇನ।

    216.Samitapāpaṭṭhenasamaṇaṃ, na pabbajjāmattena. Bāhitapāpaṭṭhena brāhmaṇaṃ, na jātimattena.

    ಮಹನ್ತಾನಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನತೋ ಮಹತೀ ಪಞ್ಞಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮಹಾಪಞ್ಞಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ನಾನತ್ತನ್ತಿ ಯಾಹಿ ಮಹಾಪಞ್ಞಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಭಗವಾ ‘‘ಮಹಾಪಞ್ಞೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಿತ್ತೀಯತಿ, ತಾಸಂ ಮಹಾಪಞ್ಞಾದೀನಂ ಇದಂ ನಾನತ್ತಂ ಅಯಂ ವೇಮತ್ತತಾ।

    Mahantānaṃ atthānaṃ pariggaṇhanato mahatī paññā etassāti mahāpañño. Sesapadesupi eseva nayoti āha ‘‘mahāpaññādīhi samannāgatoti attho’’ti. Nānattanti yāhi mahāpaññādīhi samannāgatattā bhagavā ‘‘mahāpañño’’tiādinā kittīyati, tāsaṃ mahāpaññādīnaṃ idaṃ nānattaṃ ayaṃ vemattatā.

    ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ವಿಸೇಸತೋ ಅರೂಪಧಮ್ಮಸ್ಸ ಮಹತ್ತಂ ನಾಮ ಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿಯಾ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ತದಸ್ಸಾ ಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿಯಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮಹನ್ತೇ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಹೇತುಮಹನ್ತತಾಯ, ಪಚ್ಚಯಮಹನ್ತತಾಯ, ನಿಸ್ಸಯಮಹನ್ತತಾಯ, ಪಭೇದಮಹನ್ತತಾಯ, ಕಿಚ್ಚಮಹನ್ತತಾಯ, ಫಲಮಹನ್ತತಾಯ, ಆನಿಸಂಸಮಹನ್ತತಾಯ ಚ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಮಹನ್ತಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ಹೇತು ಅಲೋಭಾದಯೋ। ಪಚ್ಚಯೋ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಸದ್ಧಾಸತಿವೀರಿಯಾದಯೋ। ನಿಸ್ಸಯೋ ಸಾವಕಬೋಧಿಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿನಿಯತತಾ, ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಚ ಪುರಿಸವಿಸೇಸಾ। ಪಭೇದೋ ಚಾರಿತ್ತವಾರಿತ್ತಾದಿವಿಭಾಗೋ। ಕಿಚ್ಚಂ ತದಙ್ಗಾದಿವಸೇನ ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಧಮನಂ। ಆನಿಸಂಸೋ ಪಿಯಮನಾಪತಾದಿ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ, (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೬) ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಸುತ್ತಾದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೬೫) ಚ ಆಗತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧಾದೀನಮ್ಪಿ ಮಹನ್ತತಾ ಯಥಾರಹಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಠಾನಾಠಾನಾನಂ ಪನ ಮಹಾವಿಸಯತಾಯ, ಸಾ ಬಹುಧಾತುಕಸುತ್ತೇ ಆಗತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧನಿದ್ಧಾರಣನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಸಕಲಸಾಸನಸಙ್ಗಹತೋ, ಸೋ ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗ- (ವಿಭ॰ ೧೮೯) ತಂಸಂವಣ್ಣನಾಸು (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೮೯) ಆಗತನಯೇನ, ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ ದೀನಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನವಿಭಙ್ಗಾದೀಸು, (ವಿಭ॰ ೩೫೫) ತಂಸಂವಣ್ಣನಾಸು (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೫೫) ಚ ಆಗತನಯೇನ, ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಂ ಮಹತೋ ಹಿತಸ್ಸ, ಮಹತೋ ಸುಖಸ್ಸ, ಮಹತೋ ಅತ್ಥಸ್ಸ, ಮಹತೋ ಯೋಗಕ್ಖೇಮಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಭಾವತೋ, ಸನ್ತಪಣೀತನಿಪುಣಅತಕ್ಕಾವಚರಪಣ್ಡಿತವೇದನೀಯಭಾವತೋ ಚ; ಅಭಿಞ್ಞಾನಂ ಮಹಾಸಮ್ಭಾರತೋ, ಮಹಾವಿಸಯತೋ, ಮಹಾಕಿಚ್ಚತೋ, ಮಹಾನುಭಾವತೋ, ಮಹಾನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ ಚ, ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಮದನಿಮ್ಮದನಾದಿಮಹತ್ತಸಿದ್ಧಿತೋ ಮಹನ್ತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Yassa kassaci visesato arūpadhammassa mahattaṃ nāma kiccasiddhiyā veditabbanti tadassā kiccasiddhiyā dassento ‘‘mahante sīlakkhandhe pariggaṇhātīti mahāpaññā’’tiādimāha. Tattha hetumahantatāya, paccayamahantatāya, nissayamahantatāya, pabhedamahantatāya, kiccamahantatāya, phalamahantatāya, ānisaṃsamahantatāya ca sīlakkhandhassa mahantabhāvo veditabbo. Tattha hetu alobhādayo. Paccayo hirottappasaddhāsativīriyādayo. Nissayo sāvakabodhipaccekabodhisammāsambodhiniyatatā, taṃsamaṅgino ca purisavisesā. Pabhedo cārittavārittādivibhāgo. Kiccaṃ tadaṅgādivasena paṭipakkhavidhamanaṃ. Ānisaṃso piyamanāpatādi. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge, (visuddhi. 1.6) ākaṅkheyyasuttādīsu (ma. ni. 1.65) ca āgatanayeneva veditabbo. Iminā nayena samādhikkhandhādīnampi mahantatā yathārahaṃ vitthāretvā veditabbā. Ṭhānāṭhānānaṃ pana mahāvisayatāya, sā bahudhātukasutte āgatanayena veditabbā. Vihārasamāpattiyo samādhikkhandhaniddhāraṇanayena veditabbā. Ariyasaccānaṃ sakalasāsanasaṅgahato, so saccavibhaṅga- (vibha. 189) taṃsaṃvaṇṇanāsu (vibha. aṭṭha. 189) āgatanayena, satipaṭṭhānā dīnaṃ satipaṭṭhānavibhaṅgādīsu, (vibha. 355) taṃsaṃvaṇṇanāsu (vibha. aṭṭha. 355) ca āgatanayena, sāmaññaphalānaṃ mahato hitassa, mahato sukhassa, mahato atthassa, mahato yogakkhemassa nibbattibhāvato, santapaṇītanipuṇaatakkāvacarapaṇḍitavedanīyabhāvato ca; abhiññānaṃ mahāsambhārato, mahāvisayato, mahākiccato, mahānubhāvato, mahānibbattito ca, nibbānassa madanimmadanādimahattasiddhito mahantatā veditabbā.

    ಪುಥುಪಞ್ಞಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ನಾನಾಖನ್ಧೇಸು ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ‘‘ಅಯಂ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ ನಾಮ…ಪೇ॰… ಅಯಂ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ನಾನಾಕರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ। ತೇಸುಪಿ ‘‘ಏಕವಿಧೇನ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ, ಏಕಾದಸವಿಧೇನ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ। ಏಕವಿಧೇನ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ, ಬಹುವಿಧೇನ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ। ಏಕವಿಧೇನ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ। ಏಕವಿಧೇನ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ। ಏಕವಿಧೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ, ಬಹುವಿಧೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿ ಏವಂ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಖನ್ಧಸ್ಸ ಅತೀತಾದಿಭೇದವಸೇನಾಪಿ ನಾನಾಕರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ। ತಥಾ ‘‘ಇದಂ ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ನಾಮ…ಪೇ॰..ಇದಂ ಧಮ್ಮಾಯತನಂ ನಾಮ। ತತ್ಥ ದಸಾಯತನಾ ಕಾಮಾವಚರಾ, ದ್ವೇ ಚತುಭೂಮಕಾ’’ತಿ ಏವಂ ಆಯತನಾನಂ ನಾನತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ। ನಾನಾಧಾತೂಸೂತಿ ‘‘ಅಯಂ ಚಕ್ಖುಧಾತು ನಾಮ…ಪೇ॰… ಅಯಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ನಾಮ। ತತ್ಥ ಸೋಳಸ ಧಾತುಯೋ ಕಾಮಾವಚರಾ, ದ್ವೇ ಧಾತುಯೋ ಚತುಭೂಮಿಕಾ’’ತಿ ಏವಂ ನಾನಾಧಾತೂಸು ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ, ತಯಿದಂ ಉಪಾದಿನ್ನಕಧಾತುವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ದ್ವಿನ್ನಞ್ಚ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂ ಉಪಾದಿನ್ನಕಧಾತೂಸು ಏವಂ ನಾನಾಕರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಏಕದೇಸತೋವ, ನ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ। ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಧಾತೂನಂ ಪನ ಲಕ್ಖಣಾದಿಮತ್ತಮೇವ ಜಾನನ್ತಿ, ನ ನಾನಾಕರಣಂ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಾನಮೇವ ಪನ ‘‘ಇಮಾಯ ನಾಮಧಾತುಯಾ ಉಸ್ಸನ್ನತ್ತಾ ಇಮಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಖನ್ಧೋ ಸೇತೋ, ಇಮಸ್ಸ ಕಾಳೋ, ಇಮಸ್ಸ ಮಟ್ಠೋ, ಇಮಸ್ಸ ಬಹಲತ್ತಚೋ , ಇಮಸ್ಸ ತನುತಚೋ। ಇಮಸ್ಸ ಪತ್ತಂ ವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನಾದಿವಸೇನ ಏವರೂಪಂ। ಇಮಸ್ಸ ಪುಪ್ಫಂ ನೀಲಂ, ಇಮಸ್ಸ ಪೀತಕಂ, ಲೋಹಿತಕಂ, ಓದಾತಂ, ಸುಗನ್ಧಂ, ದುಗ್ಗನ್ಧಂ। ಫಲಂ ಖುದ್ದಕಂ, ಮಹನ್ತಂ, ದೀಘಂ, ವಟ್ಟಂ, ಸುಸಣ್ಠಾನಂ, ದುಸ್ಸಣ್ಠಾನಂ, ಮಟ್ಠಂ, ಫರುಸಂ, ಸುಗನ್ಧಂ, ದುಗ್ಗನ್ಧಂ, ಮಧುರಂ, ತಿತ್ತಕಂ, ಅಮ್ಬಿಲಂ, ಕಟುಕಂ, ಕಸಾವಂ। ಕಣ್ಟಕೋ ತಿಖಿಣೋ, ಅತಿಖಿಣೋ, ಉಜುಕೋ, ಕುಟಿಲೋ, ಕಣ್ಹೋ, ನೀಲೋ, ಓದಾತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಧಾತುನಾನತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ।

    Puthupaññāti etthāpi vuttanayānusārena attho veditabbo. Ayaṃ pana viseso – nānākhandhesu ñāṇaṃ pavattatīti ‘‘ayaṃ rūpakkhandho nāma…pe… ayaṃ viññāṇakkhandho nāmā’’ti evaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ nānākaraṇaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati. Tesupi ‘‘ekavidhena rūpakkhandho, ekādasavidhena rūpakkhandho. Ekavidhena vedanākkhandho, bahuvidhena vedanākkhandho. Ekavidhena saññākkhandho. Ekavidhena saṅkhārakkhandho. Ekavidhena viññāṇakkhandho, bahuvidhena viññāṇakkhandho’’ti evaṃ ekekassa khandhassa atītādibhedavasenāpi nānākaraṇaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati. Tathā ‘‘idaṃ cakkhāyatanaṃ nāma…pe...idaṃ dhammāyatanaṃ nāma. Tattha dasāyatanā kāmāvacarā, dve catubhūmakā’’ti evaṃ āyatanānaṃ nānattaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati. Nānādhātūsūti ‘‘ayaṃ cakkhudhātu nāma…pe… ayaṃ manoviññāṇadhātu nāma. Tattha soḷasa dhātuyo kāmāvacarā, dve dhātuyo catubhūmikā’’ti evaṃ nānādhātūsu ñāṇaṃ pavattati, tayidaṃ upādinnakadhātuvasena vuttaṃ. Paccekabuddhānampi hi dvinnañca aggasāvakānaṃ upādinnakadhātūsu evaṃ nānākaraṇaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati, tañca kho ekadesatova, na nippadesato. Anupādinnakadhātūnaṃ pana lakkhaṇādimattameva jānanti, na nānākaraṇaṃ. Sabbaññubuddhānameva pana ‘‘imāya nāmadhātuyā ussannattā imassa rukkhassa khandho seto, imassa kāḷo, imassa maṭṭho, imassa bahalattaco , imassa tanutaco. Imassa pattaṃ vaṇṇasaṇṭhānādivasena evarūpaṃ. Imassa pupphaṃ nīlaṃ, imassa pītakaṃ, lohitakaṃ, odātaṃ, sugandhaṃ, duggandhaṃ. Phalaṃ khuddakaṃ, mahantaṃ, dīghaṃ, vaṭṭaṃ, susaṇṭhānaṃ, dussaṇṭhānaṃ, maṭṭhaṃ, pharusaṃ, sugandhaṃ, duggandhaṃ, madhuraṃ, tittakaṃ, ambilaṃ, kaṭukaṃ, kasāvaṃ. Kaṇṭako tikhiṇo, atikhiṇo, ujuko, kuṭilo, kaṇho, nīlo, odāto hotī’’ti dhātunānattaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati.

    ನಾನಾಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇಸೂತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾಭೇದತೋ ಚ ನಾನಾಪಭೇದೇಸು ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಙ್ಗೇಸು। ಅವಿಜ್ಜಾದಿಅಙ್ಗಾನಿ ಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸಞ್ಞಿತಾನಿ। ತೇನಾಹ ಸಙ್ಖಾರಪಿಟಕೇ ‘‘ದ್ವಾದಸ ಪಚ್ಚಯಾ ದ್ವಾದಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಾ’’ತಿ। ನಾನಾಸುಞ್ಞತಮನುಪಲಬ್ಭೇಸೂತಿ ನಾನಾಸಭಾವೇಸು ನಿಚ್ಚಸಾರಾದಿವಿರಹಿತೇಸು ಸುಞ್ಞತಭಾವೇಸು ತತೋ ಏವ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಅತ್ತತ್ತನಿಯಾದಿವಸೇನ ಅನುಪಲಬ್ಭನಸಭಾವೇಸು ಪಕಾರೇಸು। ಮ-ಕಾರೋ ಹೇತ್ಥ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ। ನಾನಾಅತ್ಥೇಸೂತಿ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯ ವಿಸಯಭೂತೇಸು ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾದಿವಸೇನ ನಾನಾವಿಧೇಸು ಅತ್ಥೇಸು। ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯ ವಿಸಯಭೂತೇಸು ಪಚ್ಚಯಾದಿವಸೇನ ನಾನಾವಿಧೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು। ನಿರುತ್ತೀಸೂತಿ ತೇಸಂಯೇವ ಅತ್ಥಧಮ್ಮಾನಂ ನಿದ್ಧಾರಣವಚನಸಙ್ಖಾತೇಸು ನಾನಾನಿರುತ್ತೀಸು। ಪಟಿಭಾನೇಸೂತಿ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾದೀಸು ವಿಸಯಭೂತೇಸು ‘‘ಇಮಾನಿ ಞಾಣಾನಿ ಇದಮತ್ಥಜೋತಕಾನೀ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೭೨೬, ೭೨೯, ೭೩೧, ೭೩೨, ೭೩೪, ೭೩೬, ೭೩೯) ತಥಾ ತಥಾ ಪಟಿಭಾನತೋ ಉಪತಿಟ್ಠನತೋ ‘‘ಪಟಿಭಾನಾನೀ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇಸು ನಾನಾಞಾಣೇಸು। ‘‘ಪುಥುನಾನಾಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇಸೂ’’ತಿಆದೀಸು ಸೀಲಸ್ಸ ಪುಥುತ್ತಂ ವುತ್ತಮೇವ, ಇತರೇಸಂ ಪನ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ಪಾಕಟಮೇವ। ಯಂ ಪನ ಅಭಿನ್ನಂ ಏಕಮೇವ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತತ್ಥ ಉಪಚಾರವಸೇನ ಪುಥುತ್ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಥುಜ್ಜನಸಾಧಾರಣೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಮತಿಕ್ಕಮ್ಮಾ’’ತಿ, ತೇನಸ್ಸ ಮದನಿಮ್ಮದನಾದಿಪರಿಯಾಯೇನ ಪುಥುತ್ತಂ ಪರಿದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ।

    Nānāpaṭiccasamuppādesūti ajjhattabahiddhābhedato ca nānāpabhedesu paṭiccasamuppādaṅgesu. Avijjādiaṅgāni hi paccekaṃ paṭiccasamuppādasaññitāni. Tenāha saṅkhārapiṭake ‘‘dvādasa paccayā dvādasa paṭiccasamuppādā’’ti. Nānāsuññatamanupalabbhesūti nānāsabhāvesu niccasārādivirahitesu suññatabhāvesu tato eva itthipurisaattattaniyādivasena anupalabbhanasabhāvesu pakāresu. Ma-kāro hettha padasandhikaro. Nānāatthesūti atthapaṭisambhidāya visayabhūtesu paccayuppannādivasena nānāvidhesu atthesu. Dhammesūti dhammapaṭisambhidāya visayabhūtesu paccayādivasena nānāvidhesu dhammesu. Niruttīsūti tesaṃyeva atthadhammānaṃ niddhāraṇavacanasaṅkhātesu nānāniruttīsu. Paṭibhānesūti atthapaṭisambhidādīsu visayabhūtesu ‘‘imāni ñāṇāni idamatthajotakānī’’ti (vibha. 726, 729, 731, 732, 734, 736, 739) tathā tathā paṭibhānato upatiṭṭhanato ‘‘paṭibhānānī’’ti laddhanāmesu nānāñāṇesu. ‘‘Puthunānāsīlakkhandhesū’’tiādīsu sīlassa puthuttaṃ vuttameva, itaresaṃ pana vuttanayānusārena suviññeyyattā pākaṭameva. Yaṃ pana abhinnaṃ ekameva nibbānaṃ, tattha upacāravasena puthuttaṃ gahetabbanti āha ‘‘puthujjanasādhāraṇe dhamme samatikkammā’’ti, tenassa madanimmadanādipariyāyena puthuttaṃ paridīpitaṃ hoti.

    ಏವಂ ವಿಸಯವಸೇನ ಪಞ್ಞಾಯ ಮಹತ್ತಂ, ಪುಥುತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮವಸೇನ ಹಾಸಭಾವಂ, ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಸೇನ ಜವನಭಾವಂ, ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ತಿಕ್ಖಾದಿಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕತಮಾ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಹಾಸಬಹುಲೋತಿ ಪೀತಿಬಹುಲೋ। ಸೇಸಪದಾನಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಾನಿ। ಸೀಲಂ ಪರಿಪೂರೇತೀತಿ ಹಟ್ಠಪಹಟ್ಠೋ ಉದಗ್ಗುದಗ್ಗೋ ಹುತ್ವಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಂ ತಸ್ಸ ವಿಸುಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅನವಸೇಸಸೀಲಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ। ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಾ ಹಿ ಪಞ್ಞಾ ಅಭಿರತಿವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಫುಲ್ಲಿತವಿಕಸಿತಾ ವಿಯ ಪವತ್ತತಿ, ನ ಏವಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾ। ಪುನ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧನ್ತಿ ಅರಿಯಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಮಾಹ। ‘‘ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧ’’ನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    Evaṃ visayavasena paññāya mahattaṃ, puthuttaṃ dassetvā idāni sampayuttadhammavasena hāsabhāvaṃ, pavattiākāravasena javanabhāvaṃ, kiccavasena tikkhādibhāvaṃ dassetuṃ ‘‘katamā hāsapaññā’’tiādi vuttaṃ. Tattha hāsabahuloti pītibahulo. Sesapadāni tasseva vevacanāni. Sīlaṃ paripūretīti haṭṭhapahaṭṭho udaggudaggo hutvā ṭhapetvā indriyasaṃvaraṃ tassa visuṃ vuttattā anavasesasīlaṃ paripūreti. Pītisomanassasahagatā hi paññā abhirativasena ārammaṇe phullitavikasitā viya pavattati, na evaṃ upekkhāsahagatā. Puna sīlakkhandhanti ariyasīlakkhandhamāha. ‘‘Samādhikkhandha’’ntiādīsupi eseva nayo.

    ಸಬ್ಬಂ ತಂ ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಖಿಪ್ಪಂ ಜವತೀತಿ ಯಾ ರೂಪಧಮ್ಮೇ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಸೀಘವೇಗೇನ ಪವತ್ತತಿ, ಪಟಿಪಕ್ಖದೂರಭಾವೇನ ಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯತ್ತಾ ಇನ್ದೇನ ವಿಸ್ಸಟ್ಠವಜಿರಂ ವಿಯ ಲಕ್ಖಣಂ ಅವಿರಜ್ಝನ್ತೀ ಅದನ್ಧಾಯನ್ತೀ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಂ ವೇಗಸಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ಸಾ ಜವನಪಞ್ಞಾ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏವಂ ಲಕ್ಖಣಾರಮ್ಮಣಿಕವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಜವನಪಞ್ಞಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಖಯಟ್ಠೇನಾತಿ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಭಿಜ್ಜನತೋ ಖಯಸಭಾವತ್ತಾ। ಭಯಟ್ಠೇನಾತಿ ಭಯಾನಕಭಾವತೋ। ಅಸಾರಕಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಸಾರಕಭಾವತೋ ಅತ್ತಸಾರವಿರಹತೋ, ನಿಚ್ಚಸಾರಾದಿವಿರಹತೋ ಚ। ತುಲಯಿತ್ವಾತಿ ತುಲನಭೂತಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ತುಲೇತ್ವಾ। ತೀರಯಿತ್ವಾತಿ ತಾಯ ಏವ ತೀರಣಭೂತಾಯ ತೀರಯಿತ್ವಾ। ವಿಭಾವಯಿತ್ವಾತಿ ಯಾಥಾವತೋ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ। ವಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾತಿ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ। ರೂಪನಿರೋಧೇತಿ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧನಿರೋಧಹೇತುಭೂತೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಭಾವೇನ। ಇದಾನಿ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಜವನಪಞ್ಞಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪುನ ‘‘ರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ।

    Sabbaṃ taṃ rūpaṃ aniccato khippaṃ javatīti yā rūpadhamme ‘‘aniccā’’ti sīghavegena pavattati, paṭipakkhadūrabhāvena pubbābhisaṅkhārassa sātisayattā indena vissaṭṭhavajiraṃ viya lakkhaṇaṃ avirajjhantī adandhāyantī rūpakkhandhe aniccalakkhaṇaṃ vegasā paṭivijjhati, sā javanapaññā nāmāti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Evaṃ lakkhaṇārammaṇikavipassanāvasena javanapaññaṃ dassetvā balavavipassanāvasena dassetuṃ ‘‘rūpa’’ntiādi vuttaṃ. Tattha khayaṭṭhenāti yattha yattha uppajjati, tattha tattheva bhijjanato khayasabhāvattā. Bhayaṭṭhenāti bhayānakabhāvato. Asārakaṭṭhenāti asārakabhāvato attasāravirahato, niccasārādivirahato ca. Tulayitvāti tulanabhūtāya vipassanāpaññāya tuletvā. Tīrayitvāti tāya eva tīraṇabhūtāya tīrayitvā. Vibhāvayitvāti yāthāvato pakāsetvā paccakkhaṃ katvā. Vibhūtaṃ katvāti pākaṭaṃ katvā. Rūpanirodheti rūpakkhandhanirodhahetubhūte nibbāne ninnapoṇapabbhārabhāvena. Idāni sikhāppattavipassanāvasena javanapaññaṃ dassetuṃ puna ‘‘rūpa’’ntiādi vuttaṃ. ‘‘Vuṭṭhānagāminivipassanāvasenā’’ti keci.

    ಞಾಣಸ್ಸ ತಿಕ್ಖಭಾವೋ ನಾಮ ಸವಿಸೇಸಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಪಹಾನೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ। ‘‘ಖಿಪ್ಪಂ ಕಿಲೇಸೇ ಛಿನ್ದತೀತಿ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತೇ ಪನ ಕಿಲೇಸೇ ವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞೋ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞೋ ಹೋತಿ, ಪಟಿಪದಾ ಚಸ್ಸ ನ ಚಲತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಆಸನೇ ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾ…ಪೇ॰… ಅಧಿಗತಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ।

    Ñāṇassa tikkhabhāvo nāma savisesaṃ paṭipakkhapahānena veditabboti. ‘‘Khippaṃ kilese chindatīti tikkhapaññā’’ti vatvā te pana kilese vibhāgena dassento ‘‘uppannaṃ kāmavitakka’’ntiādimāha. Tikkhapañño khippābhiñño hoti, paṭipadā cassa na calatīti āha ‘‘ekasmiṃ āsane cattāro ariyamaggā…pe… adhigatā hontī’’tiādi.

    ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನಿಚ್ಚಾ ದುಕ್ಖಾ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಾ, ಸಙ್ಖತಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ ಖಯಧಮ್ಮಾ ವಯಧಮ್ಮಾ ವಿರಾಗಧಮ್ಮಾ ನಿರೋಧಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಯಾಥಾವತೋ ದಸ್ಸನೇನ ಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿವೇಧೋ ಇಜ್ಝತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಕಾರಣಮುಖೇನ ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಪಞ್ಞಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಸು ಉಬ್ಬೇಗಬಹುಲೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಉಬ್ಬೇಗಬಹುಲೋತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಸು ಅಭಿಣ್ಹಪವತ್ತಸಂವೇಗೋ। ಉತ್ತಾಸಬಹುಲೋತಿ ಞಾಣುತ್ತಾಸವಸೇನ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಸು ಬಹುಸೋ ಉತ್ರಾಸಮಾನಸೋ , ಏತೇನ ಆದೀನವಾನುಪಸ್ಸನಮಾಹ। ‘‘ಉಕ್ಕಣ್ಠನಬಹುಲೋ’’ತಿ ಪನ ಇಮಿನಾ ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಮಾಹ , ‘‘ಅರತಿಬಹುಲೋ’’ತಿಆದಿನಾ ತಸ್ಸಾ ಏವ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿಂ। ಬಹಿಮುಖೋತಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರತೋ ಬಹಿಭೂತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪವತ್ತಞಾಣಮುಖೋ, ತಥಾ ವಾ ಪವತ್ತಿತವಿಮೋಕ್ಖಮುಖೋ। ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝನಂ ನಿಬ್ಬೇಧೋ, ಸೋ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥಿ, ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝತೀತಿ ವಾ ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಾ, ಸಾ ಏವ ಪಞ್ಞಾ ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಪಞ್ಞಾ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ಅವಿಭತ್ತಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ, ಉತ್ತಾನತ್ಥತ್ತಾ ಚ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।

    ‘‘Sabbe saṅkhārā aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā, saṅkhatā paṭiccasamuppannā khayadhammā vayadhammā virāgadhammā nirodhadhammā’’ti yāthāvato dassanena saccappaṭivedho ijjhati, na aññathāti kāraṇamukhena nibbedhikapaññaṃ dassetuṃ ‘‘sabbasaṅkhāresu ubbegabahulo hotī’’tiādi vuttaṃ. Tattha ubbegabahuloti vuttanayena sabbasaṅkhāresu abhiṇhapavattasaṃvego. Uttāsabahuloti ñāṇuttāsavasena sabbasaṅkhāresu bahuso utrāsamānaso , etena ādīnavānupassanamāha. ‘‘Ukkaṇṭhanabahulo’’ti pana iminā nibbidānupassanamāha , ‘‘aratibahulo’’tiādinā tassā eva aparāparuppattiṃ. Bahimukhoti sabbasaṅkhārato bahibhūtaṃ nibbānaṃ uddissa pavattañāṇamukho, tathā vā pavattitavimokkhamukho. Nibbijjhanaṃ nibbedho, so etissā atthi, nibbijjhatīti vā nibbedhikā, sā eva paññā nibbedhikapaññā. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayattā, uttānatthattā ca suviññeyyameva.

    ೨೧೭. ಪಬ್ಬಜಿತಂ ಉಪಾಸಿತಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಾದಿಸಂ ಪಬ್ಬಜಿತಂ ಉಪಾಸತೋ ಪಞ್ಞಾಪಟಿಲಾಭೋ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಣ್ಡಿತಂ ಪಬ್ಬಜಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಉಪಾಸನಞ್ಚೇತ್ಥ ಉಪಟ್ಠಾನವಸೇನ ಇಚ್ಛಿತಂ, ನ ಉಪನಿಸೀದನಮತ್ತೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಯಿರುಪಾಸಿತಾ’’ತಿ। ಅತ್ಥನ್ತಿ ಹಿತಂ। ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಅಬ್ಭನ್ತರಗತಂ ಕತ್ವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ಥಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ ಚಾಯಂ, ಹಿತೂಪಸಞ್ಹಿತಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನ್ತರ-ಸದ್ದೋ ವಾ ಚಿತ್ತಪರಿಯಾಯೋ ‘‘ಯಸ್ಸನ್ತರತೋ ನ ಸನ್ತಿ ಕೋಪಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ॰ ೨೦) ವಿಯ। ತಸ್ಮಾ ಅತ್ಥನ್ತರೋತಿ ಹಿತಜ್ಝಾಸಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ।

    217.Pabbajitaṃ upāsitāti ettha yādisaṃ pabbajitaṃ upāsato paññāpaṭilābho hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘paṇḍitaṃ pabbajita’’nti vuttaṃ. Upāsanañcettha upaṭṭhānavasena icchitaṃ, na upanisīdanamattenāti āha ‘‘payirupāsitā’’ti. Atthanti hitaṃ. Abbhantaraṃ karitvāti abbhantaragataṃ katvā. Tenāha ‘‘atthayutta’’nti. Bhāvanapuṃsakaniddeso cāyaṃ, hitūpasañhitaṃ katvāti attho. Antara-saddo vā cittapariyāyo ‘‘yassantarato na santi kopā’’tiādīsu (udā. 20) viya. Tasmā atthantaroti hitajjhāsayoti attho.

    ಪಟಿಲಾಭತ್ಥಾಯ ಗತೇನಾತಿ ಪಟಿಲಾಭತ್ಥಾಯ ಪವತ್ತೇನ, ಪಟಿಲಾಭಸಂವತ್ತನಿಯೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪ್ಪಾದೇ ಚ ನಿಮಿತ್ತೇ ಚ ಛೇಕಾತಿ ಉಪ್ಪಾದವಿಧಿಮ್ಹಿ ಚೇವ ನಿಮಿತ್ತವಿಧಿಮ್ಹಿ ಚ ಕುಸಲಾ। ಉಪ್ಪಾದನಿಮಿತ್ತಕೋವಿದತಾಸೀಸೇನ ಚೇತ್ಥ ಲಕ್ಖಣಕೋಸಲ್ಲಮೇವ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಥ ವಾ ಸೇಸಲಕ್ಖಣಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ಬುದ್ಧಾನಂ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀನಞ್ಚ ಉಪ್ಪಾದೋ ಅನುಮೀಯತಿ, ಯಾನಿ ತೇಹಿ ಲದ್ಧಬ್ಬಆನಿಸಂಸಾನಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ , ತಸ್ಮಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇ ಚ ನಿಮಿತ್ತೇ ಚ ಅನುಮಿನನಾದಿವಸೇನ ಛೇಕಾ ನಿಪುಣಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಞತ್ವಾ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸತೀತಿ ಞಾಣೇನ ಜಾನಿತ್ವಾ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ, ನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।

    Paṭilābhatthāya gatenāti paṭilābhatthāya pavattena, paṭilābhasaṃvattaniyenāti attho. Uppāde ca nimitte ca chekāti uppādavidhimhi ceva nimittavidhimhi ca kusalā. Uppādanimittakovidatāsīsena cettha lakkhaṇakosallameva dasseti. Atha vā sesalakkhaṇānaṃ nibbattiyā buddhānaṃ, cakkavattīnañca uppādo anumīyati, yāni tehi laddhabbaānisaṃsāni nimittāni , tasmiṃ uppāde ca nimitte ca anuminanādivasena chekā nipuṇāti attho. Ñatvā passissatīti ñāṇena jānitvā passissati, na cakkhuviññāṇenāti adhippāyo.

    ಅತ್ಥಾನುಸಾಸನೀಸೂತಿ ಅತ್ಥಾನಂ ಹಿತಾನಂ ಅನುಸಾಸನೀಸು। ಯಸ್ಮಾ ಅನತ್ಥಪಟಿವಜ್ಜನಪುಬ್ಬಿಕಾ ಸತ್ತಾನಂ ಅತ್ಥಪಟಿಪತ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನತ್ಥೋಪಿ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ಜಾನಿತಬ್ಬೋ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ಥಾನತ್ಥಂ ಪರಿಗ್ಗಾಹಕಾನಿ ಞಾಣಾನೀ’’ತಿ, ಯತೋ ‘‘ಆಯುಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಂ ವಿಯ ಅಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಮ್ಪಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Atthānusāsanīsūti atthānaṃ hitānaṃ anusāsanīsu. Yasmā anatthapaṭivajjanapubbikā sattānaṃ atthapaṭipatti, tasmā anatthopi paricchijja gahetabbo, jānitabbo cāti vuttaṃ ‘‘atthānatthaṃ pariggāhakāni ñāṇānī’’ti, yato ‘‘āyupāyakosallaṃ viya apāyakosallampi icchitabba’’nti vuttaṃ.

    ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ

    Suvaṇṇavaṇṇalakkhaṇavaṇṇanā

    ೨೧೮. ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಬಲೇನ ಕೋಧವಿನಯೇನ ಅಕ್ಕೋಧನೋ, ನ ಭಾವನಾಬಲೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಂ ಅಕ್ಕೋಧವಸಿಕತ್ತಾತಿ ಏವಂ ಮಘಮಾಣವೋ ವಿಯ ನ ಕೋಧವಸಂ ಗತತ್ತಾ। ನಾಭಿಸಜ್ಜೀತಿ ಕುಜ್ಝನವಸೇನೇವ ನ ಅಭಿಸಜ್ಜಿ। ಯಞ್ಹಿ ಕೋಧಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಉಪನಾಹಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ಕುಜ್ಝನವಸೇನ ಅಭಿಸಜ್ಜನಂ, ತಂ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ, ನ ಲುಬ್ಭನವಸೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕುಟಿಲಕಣ್ಟಕೋ ವಿಯಾ’’ತಿಆದಿ। ಸೋ ಹಿ ಯತ್ಥ ಲಗ್ಗತಿ, ತಂ ಖೋಭೇನ್ತೋ ಏವ ಲಗ್ಗತಿ। ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಮಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ। ಮಮ್ಮನ್ತಿ ಫುಟ್ಠಮತ್ತೇಪಿ ರುಜ್ಜನಟ್ಠಾನಂ। ಪುಬ್ಬುಪ್ಪತ್ತಿಕೋತಿ ಪಠಮುಪ್ಪನ್ನೋ। ತತೋ ಬಲವತರೋ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಲದ್ಧಾಸೇವನತಾಯ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪಜ್ಜನತೋ। ತತೋ ಬಲವತರಾ ಪತಿತ್ಥಿಯನಾತಿ ಸಾತಿಸಯಂ ಲದ್ಧಾಸೇವನತಾಯ ತತೋ ಬ್ಯಾಪಾದಾವತ್ಥಾಯಪಿ ಬಲವತರಾ ಪತಿತ್ಥಿಯನಾ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಭಾವೇನ ಥಾಮಪ್ಪತ್ತಿತೋ।

    218. Paṭisaṅkhānabalena kodhavinayena akkodhano, na bhāvanābalenāti dassetuṃ ‘‘na anāgāmimaggenā’’tiādi vuttaṃ. Evaṃ akkodhavasikattāti evaṃ maghamāṇavo viya na kodhavasaṃ gatattā. Nābhisajjīti kujjhanavaseneva na abhisajji. Yañhi kodhassa uppattiṭṭhānabhūte ārammaṇe upanāhassa paccayabhūtaṃ kujjhanavasena abhisajjanaṃ, taṃ idhādhippetaṃ, na lubbhanavasena. Tenāha ‘‘kuṭilakaṇṭako viyā’’tiādi. So hi yattha laggati, taṃ khobhento eva laggati. Tattha tatthāti tasmiṃ tasmiṃ mammaṭṭhāne. Mammanti phuṭṭhamattepi rujjanaṭṭhānaṃ. Pubbuppattikoti paṭhamuppanno. Tato balavataro byāpādo laddhāsevanatāya cittassa byāpajjanato. Tato balavatarāpatitthiyanāti sātisayaṃ laddhāsevanatāya tato byāpādāvatthāyapi balavatarā patitthiyanā paccatthikabhāvena thāmappattito.

    ಸುಖುಮತ್ಥರಣಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಣೀತಭೋಜನೀಯಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಭೋಜನದಾನಸ್ಸಪಿ ವಣ್ಣಸಮ್ಪದಾನಿಮಿತ್ತಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಭೋಜನಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ದದಮಾನೋ ದಾಯಕೋ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ…ಪೇ॰… ಆಯುಂ ದೇತಿ, ವಣ್ಣಂ ದೇತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೩೭) ತಥಾ ಚ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಆಮಿಸದಾನೇನ ವಾ’’ತಿ।

    Sukhumattharaṇādīti ādi-saddena paṇītabhojanīyādīnampi saṅgaho daṭṭhabbo bhojanadānassapi vaṇṇasampadānimittabhāvato. Tenāha bhagavā ‘‘bhojanaṃ bhikkhave dadamāno dāyako paṭiggāhakānaṃ…pe… āyuṃ deti, vaṇṇaṃ detī’’ti (a. ni. 5.37) tathā ca vakkhati ‘‘āmisadānena vā’’ti.

    ೨೧೯. ತಿ ಅದಾಸಿ। ದೇವೋತಿ ಮೇಘೋ, ಪಜ್ಜುನ್ನೋ ಏವ ವಾ। ವರತರೋತಿ ಉತ್ತಮತರೋ। ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ವಿಸದಿಸಾವತ್ಥಾದಿ ಭಾವತೋ ನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾತಿ ಅಪಬ್ಬಜ್ಜಾ, ಗಿಹಿಭಾವೋ। ಅಚ್ಛಾದೇನ್ತಿ ಕೋಪೀನಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇನ್ತಿ ಏತೇಹೀತಿ ಅಚ್ಛಾದನಾನಿ, ನಿವಾಸನಾನಿ, ತೇಸಂ ಅಚ್ಛಾದನಾನಞ್ಚೇವ ಸೇಸ ವತ್ಥಾನಞ್ಚ ಕೋಜವಾದಿ ಉತ್ತಮಪಾವುರಣಾನಞ್ಚ। ವಿನಾಸೋತಿ ಕತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅವಿಪಚ್ಚಿತ್ವಾ ವಿನಾಸೋ।

    219. Ti adāsi. Devoti megho, pajjunno eva vā. Varataroti uttamataro. Pabbajjāya visadisāvatthādi bhāvato na pabbajjāti apabbajjā, gihibhāvo. Acchādenti kopīnaṃ paṭicchādenti etehīti acchādanāni, nivāsanāni, tesaṃ acchādanānañceva sesa vatthānañca kojavādi uttamapāvuraṇānañca. Vināsoti katassa kammassa avipaccitvā vināso.

    ಕೋಸೋಹಿತವತ್ಥಗುಯ್ಹಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ

    Kosohitavatthaguyhalakkhaṇavaṇṇanā

    ೨೨೦. ಸಮಾನೇತಾತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಆನೇತಾ ಸಮಾಗಮೇತಾ। ರಜ್ಜೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುಂ ಬಹುಭತಿಕಸ್ಸೇವ ಇಜ್ಝನತೋ। ಕತ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ವಜ್ಜಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇನ್ತೀತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಕರೋನ್ತಿ ವಜ್ಜಪಟಿಚ್ಛಾದನಕಮ್ಮನ್ತಿ ವಾ। ನನು ವಜ್ಜಪಟಿಚ್ಛಾದನಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಸಾವಜ್ಜನ್ತಿ? ಸಚ್ಚಂ ಸಾವಜ್ಜಂ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತೇನ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇನ್ತಸ್ಸ, ಇದಂ ಪನ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತೇನ ಪರಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಅನತ್ಥಂ ಪರಿಹರಣವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ‘‘ಞಾತಿಸಙ್ಗಹಂ ಕರೋನ್ತೇನಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಞಾತತ್ಥಚರಿಯಾವಸೇನ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।

    220.Samānetāti sammadeva ānetā samāgametā. Rajje patiṭṭhitena sakkā kātuṃ bahubhatikasseva ijjhanato. Kattā nāma natthīti vajjaṃ paṭicchādentīti ānetvā sambandho, karonti vajjapaṭicchādanakammanti vā. Nanu vajjapaṭicchādanakammaṃ nāma sāvajjanti? Saccaṃ sāvajjaṃ saṃkiliṭṭhacittena paṭicchādentassa, idaṃ pana asaṃkiliṭṭhacittena parassa uppajjanakaanatthaṃ pariharaṇavasena pavattaṃ adhippetaṃ. ‘‘Ñātisaṅgahaṃ karontenā’’ti etena ñātatthacariyāvasena taṃ kammaṃ pavattatīti dasseti.

    ೨೨೧. ಅಮಿತ್ತತಾಪನಾತಿ ಅಮಿತ್ತಾನಂ ತಪನಸೀಲಾ, ಅಮಿತ್ತತಾಪನಂ ಹೋತು ವಾ ಮಾ ವಾ ಏವಂಸಭಾವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಹಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಪುತ್ತಾನಂ ಅಮಿತ್ತಾ ನಾಮ ಕೇಚಿ ಹೋನ್ತಿ, ಯೇ ತೇ ಭವೇಯ್ಯುಂ, ಚಕ್ಕಾನುಭಾವೇನೇವ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಖತ್ತಿಯಾದಯೋ ಅನುವತ್ತಕಾ ತೇಸಂ ಭವನ್ತಿ।

    221.Amittatāpanāti amittānaṃ tapanasīlā, amittatāpanaṃ hotu vā mā vā evaṃsabhāvāti attho. Na hi cakkavattino puttānaṃ amittā nāma keci honti, ye te bhaveyyuṃ, cakkānubhāveneva sabbepi khattiyādayo anuvattakā tesaṃ bhavanti.

    ಪಠಮಭಾಣವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ಪರಿಮಣ್ಡಲಾದಿಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ

    Parimaṇḍalādilakkhaṇavaṇṇanā

    ೨೨೨. ಸಮನ್ತಿ ಸಮಾನಂ। ತೇನ ತೇನ ಲೋಕೇ ವಿಞ್ಞಾತಗುಣೇನ ಸಮಂ ಸಮಾನಂ ಜಾನಾತಿ, ಯತೋ ತತ್ಥ ಪಟಿಪಜ್ಜನವಿಧಿನಾವ ಇತರಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ। ಸಯಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಅಪರನೇಯ್ಯೋ ಹುತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ಜಾನಾತಿ। ಪುರಿಸಂ ಜಾನಾತೀತಿ ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಸೇಟ್ಠೋ, ಅಯಂ ಮಜ್ಝಿಮೋ, ಅಯಂ ನಿಹೀನೋ’’ತಿ ತಂ ತಂ ಪುರಿಸಂ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನಾತಿ। ಪುರಿಸವಿಸೇಸಂ ಜಾನಾತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಪುರಿಸೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ವಿಸೇಸಂ ಜಾನಾತಿ, ಯತೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅನುರೂಪದಾನಪದಾನಾದಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಯುತ್ತಪತ್ತಕಾರೀ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಮಿದಮರಹತೀ’’ತಿಆದಿ।

    222.Samanti samānaṃ. Tena tena loke viññātaguṇena samaṃ samānaṃ jānāti, yato tattha paṭipajjanavidhināva itarasmiṃ paṭipajjati. Sayaṃ jānātīti aparaneyyo hutvā sayameva jānāti. Purisaṃ jānātīti vā ‘‘ayaṃ seṭṭho, ayaṃ majjhimo, ayaṃ nihīno’’ti taṃ taṃ purisaṃ yāthāvato jānāti. Purisavisesaṃ jānātīti tasmiṃ tasmiṃ purise vijjamānaṃ visesaṃ jānāti, yato tattha tattha anurūpadānapadānādipaṭipattiyā yuttapattakārī hoti. Tenāha ‘‘ayamidamarahatī’’tiādi.

    ಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಲಾಭಟ್ಠೇನಾತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಪಟಿಲಾಭಾಪನಟ್ಠೇನ। ಸಮಸಙ್ಗಹಕಮ್ಮನ್ತಿ ಸಮಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ತದನುರೂಪಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸಙ್ಗಣ್ಹನಕಮ್ಮಂ।

    Sampattipaṭilābhaṭṭhenāti diṭṭhadhammikādisampattīnaṃ paṭilābhāpanaṭṭhena. Samasaṅgahakammanti samaṃ jānitvā tadanurūpaṃ tassa tassa saṅgaṇhanakammaṃ.

    ೨೨೩. ತುಲಯಿತ್ವಾತಿ ತೀರಯಿತ್ವಾ। ಪಟಿವಿಚಿನಿತ್ವಾತಿ ವೀಮಂಸಿತ್ವಾ। ನಿಪುಣಯೋಗತೋ ನಿಪುಣಾ, ಅತಿವಿಯ ನಿಪುಣಾ ಅತಿನಿಪುಣಾ, ಸಾ ಪನ ತೇಸಂ ನಿಪುಣತಾ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಾ ಪಞ್ಞಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಖುಮಪಞ್ಞಾ’’ತಿ।

    223.Tulayitvāti tīrayitvā. Paṭivicinitvāti vīmaṃsitvā. Nipuṇayogato nipuṇā, ativiya nipuṇā atinipuṇā, sā pana tesaṃ nipuṇatā saṇhasukhumā paññāti āha ‘‘sukhumapaññā’’ti.

    ಸೀಹಪುಬ್ಬದ್ಧಕಾಯಾದಿಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ

    Sīhapubbaddhakāyādilakkhaṇavaṇṇanā

    ೨೨೪. ಖೇಮಕಾಮೋತಿ ಅನುಪದ್ದವಕಾಮೋ। ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಞಾಣಂ ಸತ್ತಾನಂ ವಡ್ಢಿಆವಹಂ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿವಿಧಾಯಕನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಪಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ।

    224.Khemakāmoti anupaddavakāmo. Kammassakatāñāṇaṃ sattānaṃ vaḍḍhiāvahaṃ sabbasampattividhāyakanti āha ‘‘paññāyāti kammassakatāpaññāyā’’ti.

    ಸಮನ್ತಪರಿಪೂರಾನೀತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಸಬ್ಬಭಾಗೇಹಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಾನಿ। ತತೋ ಏವ ಅಹೀನಾನಿ ಅನೂನಾನಿ। ಧನಾದೀಹೀತಿ ಧನಧಞ್ಞಾದೀಹಿ।

    Samantaparipūrānīti samantato sabbabhāgehi paripuṇṇāni. Tato eva ahīnāni anūnāni. Dhanādīhīti dhanadhaññādīhi.

    ೨೨೫. ಓಕಪ್ಪನಸದ್ಧಾ ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥುಂ ಓಕ್ಕನ್ದಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖನ್ದಿತ್ವಾ ಸದ್ದಹನಸದ್ಧಾ। ಸಾ ಏವ ಪಸಾದನೀಯವತ್ಥುಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಅಭಿಪ್ಪಸೀದನವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಪಸಾದಸದ್ಧಾ। ಪರಿಯತ್ತಿಸವನೇನಾತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಹಿತಸುಖಾವಹಾಯ ಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ಸವನೇನ। ಧಾರಣಪರಿಚಯಾದೀನಂ ತಂಮೂಲಕತ್ತಾ ತಥಾ ವುತ್ತಂ। ಏತೇಸನ್ತಿ ಸದ್ಧಾದೀನಂ। ಸಹ ಹಾನಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಸಹಾನಧಮ್ಮೋ, ನ ಸಹಾನಧಮ್ಮೋತಿ ಅಸಹಾನಧಮ್ಮೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅಸಹಾನಧಮ್ಮತಾ, ತಂ ಅಸಹಾನಧಮ್ಮತಂ, ಅಪರಿಹಾನಿಯಸಭಾವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।

    225.Okappanasaddhā saddheyyavatthuṃ okkanditvā pakkhanditvā saddahanasaddhā. Sā eva pasādanīyavatthusmimpi abhippasīdanavasena pavattiyā pasādasaddhā.Pariyattisavanenāti sattānaṃ hitasukhāvahāya pariyattiyā savanena. Dhāraṇaparicayādīnaṃ taṃmūlakattā tathā vuttaṃ. Etesanti saddhādīnaṃ. Saha hānadhammenāti sahānadhammo, na sahānadhammoti asahānadhammo, tassa bhāvo asahānadhammatā, taṃ asahānadhammataṃ, aparihāniyasabhāvanti attho.

    ರಸಗ್ಗಸಗ್ಗಿತಾಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ

    Rasaggasaggitālakkhaṇavaṇṇanā

    ೨೨೬. ತಿಲಫಲಮತ್ತಮ್ಪಿ ಭೋಜನಂ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ಫರತೀತಿ ಸಬ್ಬಾ ರಸಾಹರಣಿಯೋ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಂ ಸಭಾವೇನ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ ಫರತಿ। ಸಮಾ ಹುತ್ವಾ ವಹನ್ತೀತಿ ಅವಿಸಮಾ ಉಜುಕಾ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ।

    226.Tilaphalamattampi bhojanaṃ. Sabbattha pharatīti sabbā rasāharaṇiyo anussarantaṃ sabhāvena sabbasmiṃ kāye pharati. Samā hutvā vahantīti avisamā ujukā hutvā pavattanti.

    ಆರೋಗ್ಯಕರಣಕಮ್ಮನ್ತಿ ಅರೋಗಭಾವಕರಂ ಸತ್ತಾನಂ ಅವಿಹೇಠನಕಮ್ಮಂ। ಮಧುರಾದಿಭೇದಂ ರಸಂ ಗಸತಿ ಹರತಿ ಏತೇಹಿ, ಸಯಮೇವ ವಾ ತಂ ಗಸನ್ತಿ ಗಿಲನ್ತಿ ಅನ್ತೋ ಪವೇಸೇನ್ತೀತಿ ರಸಗ್ಗಸಾ, ರಸಗ್ಗಸಾನಂ ಅಗ್ಗಾ ರಸಗ್ಗಸಗ್ಗಾ, ತೇ ಏತ್ಥ ಸನ್ತೀತಿ ರಸಗ್ಗಸಗ್ಗೀ, ತದೇವ ಲಕ್ಖಣಂ। ಭವತಿ ಹಿ ಅಭಿನ್ನೇಪಿ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ತಗ್ಗತವಿಸೇಸಾವಬೋಧನತ್ಥಂ ಭಿನ್ನಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ವೋಹಾರೋ ಯಥಾ ‘‘ಸಿಲಾಪುತ್ತಕಸ್ಸ ಸರೀರ’’ನ್ತಿ । ರಸಗ್ಗಸಗ್ಗಿತಾಸಙ್ಖಾತಂ ವಾ ಲಕ್ಖಣಂ ರಸಗ್ಗಸಗ್ಗಿಲಕ್ಖಣಂ।

    Ārogyakaraṇakammanti arogabhāvakaraṃ sattānaṃ aviheṭhanakammaṃ. Madhurādibhedaṃ rasaṃ gasati harati etehi, sayameva vā taṃ gasanti gilanti anto pavesentīti rasaggasā, rasaggasānaṃ aggā rasaggasaggā, te ettha santīti rasaggasaggī, tadeva lakkhaṇaṃ. Bhavati hi abhinnepi vatthusmiṃ taggatavisesāvabodhanatthaṃ bhinnaṃ viya katvā vohāro yathā ‘‘silāputtakassa sarīra’’nti . Rasaggasaggitāsaṅkhātaṃ vā lakkhaṇaṃ rasaggasaggilakkhaṇaṃ.

    ೨೨೭. ವಧ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಅತ್ತಾನಂ ವಧಿತ್ವಾ ವಧಿತ್ವಾ ರೋದತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ॰ ೮೭೯) ಬಾಧನತ್ಥೋಪಿ ಹೋತೀತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ‘‘ಮಾರಣವಧೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಮಾರಣಸಙ್ಖಾತೇನ ವಧೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಬಾಧನತ್ಥೋ ಏವ ವಾ ವಧ-ಸದ್ದೋ, ಮಾರಣೇನ, ಬಾಧನೇನ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಬ್ಬಾಧನಾಯಾತಿ ಬನ್ಧನಾಗಾರೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉದ್ಧಂ ಉದ್ಧಂ ಬಾಧನೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ಬನ್ಧನಾಗಾರಪ್ಪವೇಸನೇನಾ’’ತಿ।

    227.Vadha-saddo ‘‘attānaṃ vadhitvā vadhitvā rodatī’’tiādīsu (pāci. 879) bādhanatthopi hotīti tato visesanatthaṃ ‘‘māraṇavadhenā’’ti vuttaṃ, māraṇasaṅkhātena vadhenāti attho. Bādhanattho eva vā vadha-saddo, māraṇena, bādhanena cāti attho. Ubbādhanāyāti bandhanāgāre pakkhipitvā uddhaṃ uddhaṃ bādhanena. Tenāha ‘‘bandhanāgārappavesanenā’’ti.

    ಅಭಿನೀಲನೇತ್ತಾದಿಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ

    Abhinīlanettādilakkhaṇavaṇṇanā

    ೨೨೮. ವಿಸಟನ್ತಿ ಕುಜ್ಝನವಸೇನ ವಿನಿಸಟಂ ಕತ್ವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಕ್ಕಟಕೋ ವಿಯಾ’’ತಿಆದಿ। ವಿಸಾಚೀತಿ ವಿರೂಪಂ ಸಾಚಿತಕಂ, ವಿಜಿಮ್ಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಙ್ಕಕ್ಖಿಕೋಟಿಯಾ’’ತಿ , ಕುಟಿಲಅಕ್ಖಿಕೋಟಿಪಾತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಚೇಯ್ಯ ಪೇಕ್ಖಿತಾತಿ ಉಜುಕಂ ಅನೋಲೋಕೇತ್ವಾ ದಿಟ್ಠಿಪಾತಂ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯೋ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಪರೋತಿ ಕುಜ್ಝಿತೋ। ನ ಓಲೋಕೇತಿ ತಂ ಸಮ್ಮುಖಾ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ ನ ಓಲೋಕೇತಿ, ಪರಮ್ಮುಖಾ। ವಿತೇಯ್ಯಾತಿ ವಿರೂಪಂ ತಿರಿಯಂ, ವಿಞ್ಞೂನಂ ಓಲೋಕನಕ್ಕಮಂ ವೀತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಜಿಮ್ಹಂ ಅನೋಲೋಕೇತ್ವಾ ಉಜುಕಂ ಓಲೋಕನಂ ನಾಮ ಕುಟಿಲಭಾವಕರಾನಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಾಜನಉಜುಕತಚಿತ್ತತಸ್ಸೇವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಉಜುಮನೋ ಹುತ್ವಾ ಉಜುಂ ಪೇಕ್ಖಿತಾ’’ತಿ। ಯಥಾ ಚ ಉಜುಂ ಪೇಕ್ಖಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪಸಟನ್ತಿ ಉಮ್ಮೀಲನವಸೇನ ಸಮ್ಮದೇವ ಪತ್ಥಟಂ। ವಿಪುಲಂ ವಿತ್ಥತನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ಪಿಯಂ ಪಿಯಾಯಿತಬ್ಬಂ ದಸ್ಸನಂ ಓಲೋಕನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪಿಯದಸ್ಸನೋ।

    228.Visaṭanti kujjhanavasena vinisaṭaṃ katvā. Tenāha ‘‘kakkaṭako viyā’’tiādi. Visācīti virūpaṃ sācitakaṃ, vijimhanti attho. Tenāha ‘‘vaṅkakkhikoṭiyā’’ti , kuṭilaakkhikoṭipātenāti attho. Viceyya pekkhitāti ujukaṃ anoloketvā diṭṭhipātaṃ vicāretvā oloketvā. Tenāha ‘‘yo kujjhitvā’’tiādi. Paroti kujjhito. Na oloketi taṃ sammukhā gacchantaṃ kujjhitvā na oloketi, parammukhā. Viteyyāti virūpaṃ tiriyaṃ, viññūnaṃ olokanakkamaṃ vītikkamitvāti attho. Jimhaṃ anoloketvā ujukaṃ olokanaṃ nāma kuṭilabhāvakarānaṃ pāpadhammānaṃ abhājanaujukatacittatasseva hotīti āha ‘‘ujumano hutvā ujuṃ pekkhitā’’ti. Yathā ca ujuṃ pekkhitā hotīti ānetvā sambandho. Pasaṭanti ummīlanavasena sammadeva patthaṭaṃ. Vipulaṃ vitthatanti tasseva vevacanaṃ. Piyaṃ piyāyitabbaṃ dassanaṃ olokanaṃ etassāti piyadassano.

    ಕಾಣೋತಿ ಅಕ್ಖೀನಿ ನಿಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ಪೇಕ್ಖನಕೋ। ಕಾಕಕ್ಖೀತಿ ಕೇಕರಕ್ಖೋ। ವಙ್ಕಕ್ಖೀತಿ ಜಿಮ್ಹಪೇಕ್ಖನಕೋ। ಆವಿಲಕ್ಖೀತಿ ಆಕುಲದಿಟ್ಠಿಪಾತೋ। ನೀಲಪೀತಲೋಹಿತಸೇತಕಾಳವಣ್ಣಾನಂ ವಸೇನ ಪಞ್ಚವಣ್ಣೋ। ತತ್ಥ ಪೀತಲೋಹಿತವಣ್ಣಾ ಸೇತಮಣ್ಡಲಗತರಾಜಿವಸೇನ, ನೀಲಸೇತಕಾಳವಣ್ಣಾ ಪನ ತಂತಂಮಣ್ಡಲವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ‘‘ಪಸಾದೋತಿ ಪನ ತೇಸಂ ವಣ್ಣಾನಂ ಪಸನ್ನಾಕಾರಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಕೇಚಿ। ಪಞ್ಚವಣ್ಣೋ ಪಸಾದೋತಿ ಪನ ಯಥಾವುತ್ತಪಞ್ಚವಣ್ಣಪರಿವಾರೋ, ತೇಹಿ ವಾ ಪಟಿಮಣ್ಡಿತೋ ಪಸಾದೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ನೇತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಕರಾನೀತಿ ‘‘ಪಞ್ಚವಣ್ಣಪಸಾದತಾ ತಿರೋಹಿತವಿದೂರಗತದಸ್ಸನಸಮತ್ಥತಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಪದಾಯ ಕಾರಣಾನಿ। ಲಕ್ಖಣಸತ್ಥೇ ಯುತ್ತಾತಿ ಲಕ್ಖಣಸತ್ಥೇ ಆಯುತ್ತಾ ಸುಕುಸಲಾ।

    Kāṇoti akkhīni nimmīletvā pekkhanako. Kākakkhīti kekarakkho. Vaṅkakkhīti jimhapekkhanako. Āvilakkhīti ākuladiṭṭhipāto. Nīlapītalohitasetakāḷavaṇṇānaṃ vasena pañcavaṇṇo. Tattha pītalohitavaṇṇā setamaṇḍalagatarājivasena, nīlasetakāḷavaṇṇā pana taṃtaṃmaṇḍalavaseneva veditabbā. ‘‘Pasādoti pana tesaṃ vaṇṇānaṃ pasannākāraṃ sandhāya vutta’’nti keci. Pañcavaṇṇo pasādoti pana yathāvuttapañcavaṇṇaparivāro, tehi vā paṭimaṇḍito pasādoti attho. Nettasampattikarānīti ‘‘pañcavaṇṇapasādatā tirohitavidūragatadassanasamatthatā’’ti evamādi cakkhusampadāya kāraṇāni. Lakkhaṇasatthe yuttāti lakkhaṇasatthe āyuttā sukusalā.

    ಉಣ್ಹೀಸಸೀಸಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ

    Uṇhīsasīsalakkhaṇavaṇṇanā

    ೨೩೦. ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋತಿ ಏತ್ಥ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಾ ನಾಮ ಪಮುಖತಾ, ಜೇಟ್ಠಸೇಟ್ಠಕಭಾವೋ ಬಹುಜನಸ್ಸ ಅನುವತ್ತನೀಯತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಗಣಜೇಟ್ಠಕೋ’’ತಿಆದಿ।

    230.Pubbaṅgamoti ettha pubbaṅgamatā nāma pamukhatā, jeṭṭhaseṭṭhakabhāvo bahujanassa anuvattanīyatāti āha ‘‘gaṇajeṭṭhako’’tiādi.

    ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಾತಿ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ। ಯಸ್ಸ ಹಿ ಕಾಯಸುಚರಿತಾದಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೇನ ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಬಹುಜನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಅಹೋಸಿ, ತದಸ್ಸ ಕಮ್ಮಂ ‘‘ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಾ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ನ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಭಾವೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇಧ ಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಾ’’ತಿ। ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜೇನ ಪರಿಪುಣ್ಣಸೀಸೋತಿ ಪೀತಿಯಾ, ಪಾಮೋಜ್ಜೇನ ಚ ಸಮ್ಪುಣ್ಣಪಞ್ಞಾಸೀಸೋ ಬಹುಲಂ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಸಮಙ್ಗೀ ಏವ ಹುತ್ವಾ ವಿಚರತಿ। ಮಹಾಪುರಿಸೋತಿ ಮಹಾಪುರಿಸಜಾತಿಕೋ।

    Pubbaṅgamatāti pubbaṅgamassa kammaṃ. Yassa hi kāyasucaritādikammassa vasena mahāpuriso bahujanassa pubbaṅgamo ahosi, tadassa kammaṃ ‘‘pubbaṅgamatā’’ti adhippetaṃ, na pubbaṅgamabhāvo. Tenāha ‘‘idha kammaṃ nāma pubbaṅgamatā’’ti. Pītipāmojjenaparipuṇṇasīsoti pītiyā, pāmojjena ca sampuṇṇapaññāsīso bahulaṃ somanassasahagatañāṇasampayuttacittasamaṅgī eva hutvā vicarati. Mahāpurisoti mahāpurisajātiko.

    ೨೩೧. ಬಹುಜನನ್ತಿ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಬಹುಜನಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಪರಿಭುಞ್ಜನಟ್ಠೇನ ಪಟಿಭೋಗೋ, ಉಪಯೋಗವತ್ಥು ಪಟಿಭೋಗೋ, ತಸ್ಸ ಹಿತಾತಿ ಪಟಿಭೋಗಿಯಾ। ದೇಸಕಾಲಂ ಞತ್ವಾ ತದುಪಕರಣೂಪಟ್ಠಾನಾದಿ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಕರಾ ಸತ್ತಾ। ಅಭಿಹರನ್ತೀತಿ ಬ್ಯಾಹರನ್ತಿ। ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಸ್ಸ ಪಟಿಹರಣತೋ ಪವತ್ತನಕರಣತೋ ಪಟಿಹಾರೋ, ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಕರೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪಟಿಹಾರಕನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಕರಭಾವ’’ನ್ತಿ। ವಿಸವನಂ ವಿಸವೋ, ಕಾಮಕಾರೋ ವಸಿತಾ, ಸೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ವಿಸವೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚಿಣ್ಣವಸೀ’’ತಿ।

    231.Bahujananti sāmiatthe upayogavacananti āha ‘‘bahujanassā’’ti. Paribhuñjanaṭṭhena paṭibhogo, upayogavatthu paṭibhogo, tassa hitāti paṭibhogiyā. Desakālaṃ ñatvā tadupakaraṇūpaṭṭhānādi veyyāvaccakarā sattā. Abhiharantīti byāharanti. Tassa tassa veyyāvaccassa paṭiharaṇato pavattanakaraṇato paṭihāro, veyyāvaccakaro, tassa bhāvo paṭihārakanti āha ‘‘veyyāvaccakarabhāva’’nti. Visavanaṃ visavo, kāmakāro vasitā, so etassa atthīti visavīti āha ‘‘ciṇṇavasī’’ti.

    ಏಕೇಕಲೋಮತಾದಿಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ

    Ekekalomatādilakkhaṇavaṇṇanā

    ೨೩೨. ಉಪವತ್ತತೀತಿ ಅನುಕೂಲಭಾವಂ ಉಪೇಚ್ಚ ವತ್ತತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಅನುವತ್ತತೀ’’ತಿ।

    232.Upavattatīti anukūlabhāvaṃ upecca vattati. Tenāha ‘‘ajjhāsayaṃ anuvattatī’’ti.

    ಏಕೇಕಲೋಮಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಲೋಮಕೂಪೇ ಏಕೇಕಲೋಮತಾಲಕ್ಖಣಂ। ಏಕೇಕೇಹಿ ಲೋಮೇಹೀತಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಸರೀರೇ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಲೋಮಕೂಪೇ ಅನೇಕಾನಿಪಿ ಲೋಮಾನಿ ಉಟ್ಠಹನ್ತಿ, ನ ತಥಾಗತಸ್ಸ। ತೇಹಿ ಪುನ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಲೋಮಕೂಪೇಸು ಏಕೇಕೇಹೇವ ಉಪ್ಪನ್ನೇಹಿ ಕುಣ್ಡಲಾವತ್ತೇಹಿ ಪದಕ್ಖಿಣಾವತ್ತಕಜಾತೇಹಿ ನಿಚಿತಂ ವಿಯ ಸರೀರಂ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕೇಕಲೋಮೂಪಚಿತಙ್ಗವಾ’’ತಿ।

    Ekekalomalakkhaṇanti ekekasmiṃ lomakūpe ekekalomatālakkhaṇaṃ. Ekekehi lomehīti aññesaṃ sarīre ekekasmimpi lomakūpe anekānipi lomāni uṭṭhahanti, na tathāgatassa. Tehi puna paccekaṃ lomakūpesu ekekeheva uppannehi kuṇḍalāvattehi padakkhiṇāvattakajātehi nicitaṃ viya sarīraṃ hotīti vuttaṃ ‘‘ekekalomūpacitaṅgavā’’ti.

    ಚತ್ತಾಲೀಸಾದಿಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ

    Cattālīsādilakkhaṇavaṇṇanā

    ೨೩೪. ಅಭಿನ್ದಿತಬ್ಬಪರಿಸೋತಿ ಪರೇಹಿ ಕೇನಚಿ ಸಙ್ಗಹೇನ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ, ಯುತ್ತಿಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ವಾ ನ ಭಿನ್ದಿತಬ್ಬಪರಿಸೋ।

    234.Abhinditabbaparisoti parehi kenaci saṅgahena saṅgahetvā, yuttikāraṇaṃ dassetvā vā na bhinditabbapariso.

    ಅಪಿಸುಣವಾಚಾಯಾತಿ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ಪೇಸುಞ್ಞಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ। ಪಿಸುಣಾ ವಾಚಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪಿಸುಣವಾಚೋ, ತಸ್ಸ ಪಿಸುಣವಾಚಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ। ಅಪರಿಪುಣ್ಣಾತಿ ಚತ್ತಾರೀಸತೋ ಊನಭಾವೇನ ನ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ। ವಿರಳಾತಿ ಸವಿವರಾ।

    Apisuṇavācāyāti upayogatthe sāmivacanaṃ, pesuññassa paṭipakkhabhūtaṃ kusalakammaṃ. Pisuṇā vācā etassāti pisuṇavāco, tassa pisuṇavācassa puggalassa. Aparipuṇṇāti cattārīsato ūnabhāvena na paripuṇṇā. Viraḷāti savivarā.

    ಪಹೂತಜಿವ್ಹಾದಿಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ

    Pahūtajivhādilakkhaṇavaṇṇanā

    ೨೩೬. ಆದೇಯ್ಯವಾಚೋತಿ ಆದರಗಾರವವಸೇನ ಆದಾತಬ್ಬವಚನೋ। ‘‘ಏವಮೇತ’’ನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬವಚನೋ ಸಿರಸಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಸಾಸನೋ।

    236.Ādeyyavācoti ādaragāravavasena ādātabbavacano. ‘‘Evameta’’nti gahetabbavacano sirasā sampaṭicchitasāsano.

    ಬದ್ಧಜಿವ್ಹಾತಿ ಯಥಾ ಸುಖೇನ ಪರಿವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಸಿರಾದೀಹಿ ಪಲಿಬುದ್ಧಜಿವ್ಹಾ। ಗೂಳ್ಹಜಿವ್ಹಾತಿ ರಸಬಹಲತಾಯ ಗೂಳ್ಹಗಣ್ಡಸದಿಸಜಿವ್ಹಾ। ದ್ವಿಜಿವ್ಹಾತಿ ಅಗ್ಗೇ ಕಪ್ಪಭಾವೇನ ದ್ವಿಧಾಭೂತಜಿವ್ಹಾ। ಮಮ್ಮನಾತಿ ಅಪ್ಪರಿಪ್ಪುಟತಲಾಪಾ। ಖರಫರುಸಕಕ್ಕಸಾದಿವಸೇನ ಸದ್ದೋ ಭಿಜ್ಜತಿ ಭಿನ್ನಕಾರೋ ಹೋತಿ। ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಸ್ಸರತಾಯ ಛಿನ್ನಸ್ಸರಾ ವಾ। ಅನೇಕಾಕಾರತಾಯ ಭಿನ್ನಸ್ಸರಾ ವಾ। ಕಾಕಸ್ಸ ವಿಯ ಅಮನುಞ್ಞಸ್ಸರತಾಯ ಕಾಕಸ್ಸರಾ ವಾ। ಮಧುರೋತಿ ಇಟ್ಠೇ, ಕಮ್ಮಫಲೇನ ವತ್ಥುನೋ ಸುವಿಸುದ್ಧತ್ತಾ। ಪೇಮನೀಯೋತಿ ಪೀತಿಸಞ್ಜನನೋ, ಪಿಯಾಯಿತಬ್ಬೋ ವಾ।

    Baddhajivhāti yathā sukhena parivattati, evaṃ sirādīhi palibuddhajivhā. Gūḷhajivhāti rasabahalatāya gūḷhagaṇḍasadisajivhā. Dvijivhāti agge kappabhāvena dvidhābhūtajivhā. Mammanāti apparippuṭatalāpā. Kharapharusakakkasādivasena saddo bhijjati bhinnakāro hoti. Vicchinditvā pavattassaratāya chinnassarā vā. Anekākāratāya bhinnassarā vā. Kākassa viya amanuññassaratāya kākassarā vā. Madhuroti iṭṭhe, kammaphalena vatthuno suvisuddhattā. Pemanīyoti pītisañjanano, piyāyitabbo vā.

    ೨೩೭. ಅಕ್ಕೋಸಯುತ್ತತ್ತಾತಿ ಅಕ್ಕೋಸುಪಸಞ್ಹಿತತ್ತಾ ಅಕ್ಕೋಸವತ್ಥುಸಹಿತತ್ತಾ। ಆಬಾಧಕರಿನ್ತಿ ಘಟ್ಟನವಸೇನ ಪರೇಸಂ ಪೀಳಾವಹಂ। ಬಹುನೋ ಜನಸ್ಸ ಅವಮದ್ದನತೋ, ಪಮದ್ದಾಭಾವಕರಣತೋ ವಾ ಬಹುಜನಪ್ಪಮದ್ದನಂ। ಅಬಾಳ್ಹನ್ತಿ ವಾ ಏತ್ಥ ಅ-ಕಾರೋ ವುದ್ಧಿಅತ್ಥೋ ‘‘ಅಸೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ತಿಕಮಾತಿಕಾ ೧೧) ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಅತಿವಿಯ ಬಾಳ್ಹಂ ಫರುಸಂ ಗಿರನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ನ ಭಣೀತಿ ಚೇತ್ಥ ‘‘ನ ಅಭಣಿ ನ ಭಣೀ’’ತಿ ಸರಲೋಪೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ। ಸುಸಂಹಿತನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ಸಂಹಿತಂ। ಕೇನ ಪನ ಸುಟ್ಠು ಸಂಹಿತಂ? ‘‘ಮಧುರ’’ನ್ತಿ ಅನನ್ತರಮೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ ಮಧುರತಾಯಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ಕಾ ಪನಸ್ಸ ಮಧುರತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಟ್ಠು ಪೇಮಸಂಹಿತ’’ನ್ತಿ। ಉಪಯೋಗಪುಥುತ್ತವಿಸಯೋ ಯಂ ವಾಚಾ-ಸದ್ದೋತಿ ಆಹ ‘‘ವಾಚಾಯೋ’’ತಿ, ಸಾ ಚಸ್ಸಾ ಉಪಯೋಗಪುಥುತ್ತವಿಸಯತಾ ‘‘ಹದಯಗಾಮಿನಿಯೋ’’ತಿ ಪದೇನ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣತಾಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ‘‘ಕಣ್ಣಸುಖ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೇ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋಯನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ವೇದಯಥಾತಿ ಕಾಲವಿಪಲ್ಲಾಸೇನಾಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ವೇದಯಿತ್ಥಾ’’ತಿ। ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸರತನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಸ್ಸರತಂ, ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಸರಸದಿಸಸ್ಸರತಂ ವಾ। ಬಹೂನಂ ಬಹುನ್ತಿ ಬಹೂನಂ ಜನಾನಂ ಬಹುಂ ಸುಭಣಿತನ್ತಿ ಯೋಜನಾ।

    237.Akkosayuttattāti akkosupasañhitattā akkosavatthusahitattā. Ābādhakarinti ghaṭṭanavasena paresaṃ pīḷāvahaṃ. Bahuno janassa avamaddanato, pamaddābhāvakaraṇato vā bahujanappamaddanaṃ. Abāḷhanti vā ettha a-kāro vuddhiattho ‘‘asekkhā dhammā’’tiādīsu (dha. sa. tikamātikā 11) viya, tasmā ativiya bāḷhaṃ pharusaṃ giranti evamettha attho veditabbo. Na bhaṇīti cettha ‘‘na abhaṇi na bhaṇī’’ti saralopena niddeso. Susaṃhitanti suṭṭhu saṃhitaṃ. Kena pana suṭṭhu saṃhitaṃ? ‘‘Madhura’’nti anantarameva vuttattā madhuratāyāti viññāyati, kā panassa madhuratāti āha ‘‘suṭṭhu pemasaṃhita’’nti. Upayogaputhuttavisayo yaṃ vācā-saddoti āha ‘‘vācāyo’’ti, sā cassā upayogaputhuttavisayatā ‘‘hadayagāminiyo’’ti padena samānādhikaraṇatāya daṭṭhabbā. ‘‘Kaṇṇasukha’’nti pāṭhe bhāvanapuṃsakaniddesoyanti dassetuṃ ‘‘yathā’’tiādi vuttaṃ. Vedayathāti kālavipallāsenāyaṃ niddesoti āha ‘‘vedayitthā’’ti. Brahmassaratanti seṭṭhassarataṃ, brahmuno sarasadisassarataṃ vā. Bahūnaṃ bahunti bahūnaṃ janānaṃ bahuṃ subhaṇitanti yojanā.

    ಸೀಹಹನುಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ

    Sīhahanulakkhaṇavaṇṇanā

    ೨೩೮. ಅಪ್ಪಧಂಸಿಕೋತಿ ಅಪ್ಪಧಂಸಿಯೋ। ಯ-ಕಾರಸ್ಸ ಹಿ ಕ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಅಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋ ಯಥಾ ‘‘ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ದುಕಮಾತಿಕಾ ೯೭) ಗುಣತೋತಿ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗತಗುಣತೋ। ಠಾನತೋತಿ ಯಥಾಠಿತಟ್ಠಾನನ್ತರತೋ।

    238.Appadhaṃsikoti appadhaṃsiyo. Ya-kārassa hi ka-kāraṃ katvā ayaṃ niddeso yathā ‘‘niyyānikā dhammā’’ti (dha. sa. dukamātikā 97) guṇatoti attanā adhigataguṇato. Ṭhānatoti yathāṭhitaṭṭhānantarato.

    ಪಲಾಪಕಥಾಯಾತಿ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪಕಥಾಯ। ಅನ್ತೋಪವಿಟ್ಠಹನುಕಾ ಏಕತೋ, ಉಭತೋ ವಾ ಸಂಕುಚಿತವಿಸುಕಾ। ವಙ್ಕಹನುಕಾ ಏಕಪಸ್ಸೇನ ಕುಟಿಲವಿಸುಕಾ। ಪಬ್ಭಾರಹನುಕಾ ಪುರತೋ ಓಲಮ್ಬಮಾನವಿಸುಕಾ।

    Palāpakathāyāti samphappalāpakathāya. Antopaviṭṭhahanukā ekato, ubhato vā saṃkucitavisukā. Vaṅkahanukā ekapassena kuṭilavisukā. Pabbhārahanukā purato olambamānavisukā.

    ೨೩೯. ವಿಕಿಣ್ಣವಚನಾ ನಾಮ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪಿನೋ, ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಅವಿಕಿಣ್ಣವಚನಾ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾ। ವಾಚಾ ಏವ ತದತ್ಥಾಧಿಗಮುಪಾಯತಾಯ ‘‘ಬ್ಯಾಪ್ಪಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಿಕಿಣ್ಣ…ಪೇ॰… ವಚನಪಥೋ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ। ‘‘ದ್ವೀಹಿ ದ್ವೀಹೀ’’ತಿ ನಯಿದಂ ಆಮೇಡಿತವಚನಂ ಅಸಮಾನಾಧಿಕರಣತೋ, ಅಥ ಖೋ ದ್ವೀಹಿ ದಿಗುಣತಾದಸ್ಸನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದ್ವೀಹಿ ದ್ವೀಹೀತಿ ಚತೂಹೀ’’ತಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ದ್ವಿದುಗಮಾ’’ತಿ ಚತುಗಮಾ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುಪ್ಪದಾನ’’ನ್ತಿ। ತಥಾಸಭಾವೋತಿ ಯಥಾಸ್ಸ ವುತ್ತನಯೇನ ಕೇನಚಿ ಅಪ್ಪಧಂಸಿಯತಾ ಹೋತಿ ಗುಣೇಹಿ, ತಥಾಸಭಾವೋ।

    239.Vikiṇṇavacanā nāma samphappalāpino, tappaṭikkhepena avikiṇṇavacanā mahābodhisattā. Vācā eva tadatthādhigamupāyatāya ‘‘byāppatho’’ti vuttāti āha ‘‘avikiṇṇa…pe… vacanapatho assā’’ti. ‘‘Dvīhi dvīhī’’ti nayidaṃ āmeḍitavacanaṃ asamānādhikaraṇato, atha kho dvīhi diguṇatādassananti āha ‘‘dvīhi dvīhīti catūhī’’ti. Tasmā ‘‘dvidugamā’’ti catugamā vuttāti āha ‘‘catuppadāna’’nti. Tathāsabhāvoti yathāssa vuttanayena kenaci appadhaṃsiyatā hoti guṇehi, tathāsabhāvo.

    ಸಮದನ್ತಾದಿಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ

    Samadantādilakkhaṇavaṇṇanā

    ೨೪೦. ವಿಸುದ್ಧಸೀಲಾಚಾರತಾಯ ಪರಿಸುದ್ಧಾ ಸಮನ್ತತೋ ಸಬ್ಬಥಾ ವಾ ಸುದ್ಧಾ ಪುಗ್ಗಲಾ ಪರಿವಾರಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಪರಿವಾರೋ।

    240. Visuddhasīlācāratāya parisuddhā samantato sabbathā vā suddhā puggalā parivārā etassāti parisuddhaparivāro.

    ೨೪೧. ಪಹಾಸೀತಿ ತದಙ್ಗವಸೇನ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಚ ಪರಿಚ್ಚಜಿ। ತಿದಿವಂ ತಾವತಿಂಸಭವನಂ ಪುರಂ ನಗರಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ತಿದಿವಪುರಾ, ತಾವತಿಂಸದೇವಾ, ತೇಸಂ ವರೋ ತಿದಿವಪುರವರೋ, ಇನ್ದೋ। ತೇನ ತಿದಿವಪುರವರೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಕ್ಕೇನಾ’’ತಿ। ಲಪನ್ತಿ ಕಥೇನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಲಪನಂ, ಮುಖನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಲಪನಜನ್ತಿ ಮುಖಜ’’ನ್ತಿ। ಸುಟ್ಠು ಧವಲತಾಯ ಸುಕ್ಕಾ, ಈಸಕಮ್ಪಿ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠತಾಯ ಸುಚಿ। ಸುನ್ದರಸಣ್ಠಾನತಾಯ ಸುಟ್ಠು ಭಾವನತೋ, ವಿಪಸ್ಸನತೋ ಚ ಸೋಭನಾ। ಕಾಮಂ ಜನಾನಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ನಿವಾಸನಟ್ಠಾನಾದಿಭಾವೇನ ಪತಿಟ್ಠಾಭೂತೋ ದೇಸವಿಸೇಸೋ ‘‘ಜನಪದೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಇಧ ಪನ ಸಪರಿವಾರಚತುಮಹಾದೀಪಸಞ್ಞಿತೋ ಸಬ್ಬೋ ಪದೇಸೋ ತಥಾ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಜನಪದೋ’’ತಿ। ನನು ಚ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಪದೇಸೋ ಸಮುದ್ದಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ, ನ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋತಿ? ಸೋ ಪದೇಸೋ ಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋಪಿ ಹೋತೀತಿ ತಥಾ ವುತ್ತಂ । ಯೇ ವಾ ಸಮುದ್ದನಿಸ್ಸಿತಾ, ಚಕ್ಕವಾಳಪಾದನಿಸ್ಸಿತಾ ಚ ಸತ್ತಾ, ತೇಸಂ ತೇ ತೇ ಪದೇಸಾ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ ತೇಪಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ’’ತಿ ಅವೋಚ। ಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋತಿ ಚ ಚಕ್ಕವಾಳೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ। ಪುನ ತಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಜನಪದಸ್ಸ। ಬಹುಜನ ಸುಖನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಚ್ಚತ್ತಬಹುವಚನಲೋಪೇನ ಬಹುಜನಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಬಹುಜನಾ’’ತಿ। ಯಥಾ ಪನ ತೇ ಹಿತಸುಖಂ ಚರನ್ತಿ, ತಂ ವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಮಾನಸುಖದುಕ್ಖಾ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವಿಗತಪಾಪೋತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನೇನ ವಿನಿದ್ಧುತಪಾಪಧಮ್ಮೋ। ದರಥೋ ವುಚ್ಚತಿ ಕಾಯಿಕೋ, ಚೇತಸಿಕೋ ಚ ಪರಿಳಾಹೋ। ತತ್ಥ ಚೇತಸಿಕಪರಿಳಾಹೋ ‘‘ವಿಗತಪಾಪೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾವ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಗತಕಾಯಿಕದರಥಕಿಲಮಥೋ’’ತಿ। ರಾಗಾದಯೋ ಯಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತಸ್ಸ ಮಲೀನಭಾವಕರಣೇನ ಮಲಾ। ಕಚವರಭಾವೇನ ಖಿಲಾ। ಸತ್ತಾನಂ ಮಹಾನತ್ಥಕರತ್ತಾ ವಿಸೇಸತೋ ದೋಸೋ ಕಲೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ದೋಸಕಲೀನಞ್ಚಾ’’ತಿ। ಪನೂದೇಹೀತಿ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನವಸೇನ ಸಸನ್ತಾನತೋ ನೀಹಾರಕೇಹಿ, ಪಜಹನಕೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।

    241.Pahāsīti tadaṅgavasena, vikkhambhanavasena ca pariccaji. Tidivaṃ tāvatiṃsabhavanaṃ puraṃ nagaraṃ etesanti tidivapurā, tāvatiṃsadevā, tesaṃ varo tidivapuravaro, indo. Tena tidivapuravarena. Tenāha ‘‘sakkenā’’ti. Lapanti kathenti etenāti lapanaṃ, mukhanti āha ‘‘lapanajanti mukhaja’’nti. Suṭṭhu dhavalatāya sukkā, īsakampi asaṃkiliṭṭhatāya suci. Sundarasaṇṭhānatāya suṭṭhu bhāvanato, vipassanato ca sobhanā. Kāmaṃ janānaṃ manussānaṃ nivāsanaṭṭhānādibhāvena patiṭṭhābhūto desaviseso ‘‘janapado’’ti vuccati, idha pana saparivāracatumahādīpasaññito sabbo padeso tathā vuttoti āha ‘‘cakkavāḷaparicchinno janapado’’ti. Nanu ca yathāvutto padeso samuddaparicchinno, na cakkavāḷapabbataparicchinnoti? So padeso cakkavāḷaparicchinnopi hotīti tathā vuttaṃ . Ye vā samuddanissitā, cakkavāḷapādanissitā ca sattā, tesaṃ te te padesā patiṭṭhāti tepi saṅgaṇhanto ‘‘cakkavāḷaparicchinno’’ti avoca. Cakkavāḷaparicchinnoti ca cakkavāḷena paricchinnoti evamettha attho daṭṭhabbo. Tassāti tassa cakkavattino. Puna tassāti tassa janapadassa. Bahujana sukhanti ettha paccattabahuvacanalopena bahujanaggahaṇanti āha ‘‘bahujanā’’ti. Yathā pana te hitasukhaṃ caranti, taṃ vidhiṃ dassetuṃ ‘‘samānasukhadukkhā hutvā’’ti vuttaṃ. Vigatapāpoti sabbaso samucchindanena viniddhutapāpadhammo. Daratho vuccati kāyiko, cetasiko ca pariḷāho. Tattha cetasikapariḷāho ‘‘vigatapāpo’’ti imināva vuttoti āha ‘‘vigatakāyikadarathakilamatho’’ti. Rāgādayo yasmiṃ santāne uppannā, tassa malīnabhāvakaraṇena malā. Kacavarabhāvena khilā. Sattānaṃ mahānatthakarattā visesato doso kalīti vuttaṃ ‘‘dosakalīnañcā’’ti. Panūdehīti samucchindanavasena sasantānato nīhārakehi, pajahanakehīti attho. Sesaṃ suviññeyyameva.

    ಏತ್ಥ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಲಕ್ಖಣಾನಂ ಮಹಾಪುರಿಸಸನ್ತಾನಗತಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರಹೇತುಕಭಾವೇನ ಸಬ್ಬಂಯೇವ ತಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ವಿಸಿಟ್ಠರೂಪತ್ತಾ ಫಲಸ್ಸ। ನ ಹಿ ಅಭಿನ್ನರೂಪಕಾರಣಂ ಭಿನ್ನಸಭಾವಸ್ಸ ಫಲಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಯಂ ಯಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ವಿಸೇಸಕಾರಣಂ, ತಂ ತಂ ವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೀ ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ಯಾದಿಸಂ ಕಾಯಸುಚರಿತಾದಿಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದತಾಯ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಂ, ತಾದಿಸಮೇವ ‘‘ಉಣ್ಹೀಸಸೀಸತಾಯ’’ ಕಾರಣನ್ತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ದಳ್ಹಸಮಾದಾನತಾವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದತಾಯ ಕಾರಣಭಾವೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ, ಇತರಸ್ಸ ಚ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಾವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ, ಏವಂ ಯಾದಿಸಂ ಆಯತಪಣ್ಹಿತಾಯ ಕಾರಣಂ, ನ ತಾದಿಸಮೇವ ದೀಘಙ್ಗುಲಿತಾಯ, ಬ್ರಹ್ಮುಜುಗತ್ತತಾಯ ಚ ಕಾರಣಂ ವಿಸಿಟ್ಠರೂಪತ್ತಾ ಫಲಸ್ಸ। ನ ಹಿ ಅಭಿನ್ನರೂಪಕಾರಣಂ ಭಿನ್ನಸಭಾವಸ್ಸ ಫಲಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ಏಕೇನೇವ ಕಮ್ಮುನಾ ಚಕ್ಖಾದಿನಾನಿನ್ದ್ರಿಯುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಅವತ್ಥಾಭೇದತೋ, ಸಾಮತ್ಥಿಯಭೇದತೋ ವಾ ಕಮ್ಮಭೇದೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ। ನ ಹಿ ಯದವತ್ಥಂ ಕಮ್ಮಂ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಕಾರಣಂ, ತದವತ್ಥಮೇವ ಸೋತಾದೀನಂ ಕಾರಣಂ ಹೋತಿ ಅಭಿನ್ನಸಾಮತ್ಥಿಯಂ ವಾ, ತಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚಾಯತನಿಕತ್ತಭಾವಪತ್ಥನಾಭೂತಾ ಪುರಿಮನಿಪ್ಫನ್ನಾ ಕಾಮತಣ್ಹಾ ಪಚ್ಚಯವಸೇನ ವಿಸಿಟ್ಠಸಭಾವಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಸಿಟ್ಠಸಭಾವಫಲನಿಬ್ಬತ್ತನಸಮತ್ಥತಾಸಾಧನವಸೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಅನೇಕವಿಧಫಲನಿಬ್ಬತ್ತನಸಮತ್ಥತಾವಸೇನ ಅನೇಕರೂಪತಂ ಆಪನ್ನಂ ವಿಯ ಹೋತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ‘‘ಏಕಮ್ಪಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವೇರಮಣಿವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ಆಯತಪಣ್ಹಿತಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಲಕ್ಖಣಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇಪಿ ನ ಕೋಚಿ ವಿರೋಧೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ…ಪೇ॰… ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪಟಿಲಭತೀ’’ತಿ ನಾನಾಕಮ್ಮುನಾ ಪನ ತೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ, ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ‘‘ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏಕವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಸಾಮಞ್ಞವಸೇನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಸತಪುಞ್ಞಲಕ್ಖಣವಚನಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ। ‘‘ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪಟಿಲಭತೀ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋತಿ।

    Ettha ca yasmā sabbesampi lakkhaṇānaṃ mahāpurisasantānagatapuññasambhārahetukabhāvena sabbaṃyeva taṃ puññakammaṃ sabbassa lakkhaṇassa kāraṇaṃ visiṭṭharūpattā phalassa. Na hi abhinnarūpakāraṇaṃ bhinnasabhāvassa phalassa paccayo bhavituṃ sakkoti, tasmā yassa yassa lakkhaṇassa yaṃ yaṃ puññakammaṃ visesakāraṇaṃ, taṃ taṃ vibhāgena dassentī ayaṃ desanā pavattā. Tattha yathā yādisaṃ kāyasucaritādipuññakammaṃ suppatiṭṭhitapādatāya kāraṇaṃ vuttaṃ, tādisameva ‘‘uṇhīsasīsatāya’’ kāraṇanti na sakkā vattuṃ daḷhasamādānatāvisiṭṭhassa tassa suppatiṭṭhitapādatāya kāraṇabhāvena vuttattā, itarassa ca pubbaṅgamatāvisiṭṭhassa vuttattā, evaṃ yādisaṃ āyatapaṇhitāya kāraṇaṃ, na tādisameva dīghaṅgulitāya, brahmujugattatāya ca kāraṇaṃ visiṭṭharūpattā phalassa. Na hi abhinnarūpakāraṇaṃ bhinnasabhāvassa phalassa paccayo bhavituṃ sakkoti. Tattha yathā ekeneva kammunā cakkhādinānindriyuppattiyaṃ avatthābhedato, sāmatthiyabhedato vā kammabhedo icchitabbo. Na hi yadavatthaṃ kammaṃ cakkhussa kāraṇaṃ, tadavatthameva sotādīnaṃ kāraṇaṃ hoti abhinnasāmatthiyaṃ vā, tasmā pañcāyatanikattabhāvapatthanābhūtā purimanipphannā kāmataṇhā paccayavasena visiṭṭhasabhāvā kammassa visiṭṭhasabhāvaphalanibbattanasamatthatāsādhanavasena paccayo hotīti ekampi anekavidhaphalanibbattanasamatthatāvasena anekarūpataṃ āpannaṃ viya hoti, evamidhāpi ‘‘ekampi pāṇātipātā veramaṇivasena pavattaṃ kusalakammaṃ āyatapaṇhitādīnaṃ tiṇṇampi lakkhaṇānaṃ nibbattakaṃ hotī’’ti vuccamānepi na koci virodho. Tena vuttaṃ ‘‘so tassa kammassa katattā…pe… imāni tīṇi mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhatī’’ti nānākammunā pana tesaṃ nibbattiyaṃ vattabbameva natthi, pāḷiyaṃ pana ‘‘tassa kammassā’’ti ekavacananiddeso sāmaññavasenāti daṭṭhabbo. Evañca katvā satapuññalakkhaṇavacanaṃ samatthitaṃ hoti. ‘‘Imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhatī’’tiādīsupi eseva nayoti.

    ಲಕ್ಖಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ।

    Lakkhaṇasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.




    Next: ೮. ಸಿಙ್ಗಾಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 8. Siṅgālasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ • Dīghanikāya / ೭. ಲಕ್ಖಣಸುತ್ತಂ • 7. Lakkhaṇasuttaṃ

    ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ದೀಘ ನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ೭. ಲಕ್ಖಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 7. Lakkhaṇasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact