Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਦੀਘਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Dīghanikāya (ṭīkā)

    ੭. ਲਕ੍ਖਣਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ

    7. Lakkhaṇasuttavaṇṇanā

    ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣવਣ੍ਣਨਾ

    Dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇavaṇṇanā

    ੧੯੯. ਅਭਿਨੀਹਾਰਾਦਿਗੁਣਮਹਤ੍ਤੇਨ ਮਹਨ੍ਤੋ ਪੁਰਿਸੋਤਿ ਮਹਾਪੁਰਿਸੋ, ਸੋ ਲਕ੍ਖੀਯਤਿ ਏਤੇਹੀਤਿ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਾਨਿ। ਤਂ ਮਹਾਪੁਰਿਸਂ ਬ੍ਯਞ੍ਜਯਨ੍ਤਿ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੀਤਿ ਮਹਾਪੁਰਿਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਨਿ। ਮਹਾਪੁਰਿਸੋ ਨਿਮੀਯਤਿ ਅਨੁਮੀਯਤਿ ਏਤੇਹੀਤਿ ਮਹਾਪੁਰਿਸਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਯਂ…ਪੇ॰… ਕਾਰਣਾਨੀ’’ਤਿ।

    199. Abhinīhārādiguṇamahattena mahanto purisoti mahāpuriso, so lakkhīyati etehīti mahāpurisalakkhaṇāni. Taṃ mahāpurisaṃ byañjayanti pakāsentīti mahāpurisabyañjanāni. Mahāpuriso nimīyati anumīyati etehīti mahāpurisanimittāni. Tenāha ‘‘ayaṃ…pe… kāraṇānī’’ti.

    ੨੦੦. ਧਾਰੇਨ੍ਤੀਤਿ ਲਕ੍ਖਣਪਾਠਂ ਧਾਰੇਨ੍ਤਿ, ਤੇਨ ਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਤੇ ਸਰੂਪਤੋ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਨ ਪਨ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨੋ ਚ ਖੋ’’ਤਿਆਦਿ, ਤੇਨ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਮੇਤਂ, ਯਦਿਦਂ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਾਨਂ ਕਾਰਣવਿਭਾવਨਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ ਆਹਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਕਾਰਣਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ਆਚਰਿਯੋ ‘‘ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨੁਰੂਪਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਮੇવਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਸਬ੍ਬਪਾਲਿਫੁਲ੍ਲੋਤਿ ਸਬ੍ਬਸੋ ਸਮਨ੍ਤਤੋ વਿਕਸਿਤਪੁਪ੍ਫੋ। વਿਕਸਨਮੇવ ਹਿ ਪੁਪ੍ਫਸ੍ਸ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿ। ਪਾਰਿਚ੍ਛਤ੍ਤਕੋ વਿਯਾਤਿ ਅਨੁਸ੍ਸવਲਦ੍ਧਮਤ੍ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વਦਨ੍ਤਿ। ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    200.Dhārentīti lakkhaṇapāṭhaṃ dhārenti, tena lakkhaṇāni te sarūpato jānanti, na pana samuṭṭhānatoti dasseti. Tenāha ‘‘no ca kho’’tiādi, tena anaññasādhāraṇametaṃ, yadidaṃ mahāpurisalakkhaṇānaṃ kāraṇavibhāvananti dasseti. Kasmā āhāti yathāvuttassa suttassa samuṭṭhānakāraṇaṃ pucchati, ācariyo ‘‘aṭṭhuppattiyā anurūpattā’’ti vatvā tamevassa aṭṭhuppattiṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘sā panā’’tiādimāha. Sabbapāliphulloti sabbaso samantato vikasitapuppho. Vikasanameva hi pupphassa nipphatti. Pāricchattako viyāti anussavaladdhamattaṃ gahetvā vadanti. Uppajjatīti labbhati, nibbattatīti attho.

    ਯੇਨ ਕਮ੍ਮੇਨਾਤਿ ਯੇਨ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮੁਨਾ। ਯਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯਂ ਯਂ ਲਕ੍ਖਣਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ। ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸਰੂਪਤੋ, ਕਿਚ੍ਚਤੋ, ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰવਿਸੇਸਤੋ, ਪਚ੍ਚਯਤੋ, ਫਲવਿਸੇਸਤੋ ਚ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ, ਏਤੇਨੇવ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਂ ਲਕ੍ਖਣਾਨਂ ਅਸਮੁਦ੍ਦੇਸਕਾਰਣવਿਭਾવਨਾਯ ਕਾਰਣਂ ਦੀਪਿਤਂ ਹੋਤਿ ਸਮਾਨਕਾਰਣਾਨਂ ਲਕ੍ਖਣਾਨਂ ਏਕਜ੍ਝਂ ਕਾਰਣਦਸ੍ਸਨવਸੇਨਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਏવਮਾਹਾਤਿ ‘‘ਬਾਹਿਰਕਾਪਿ ਇਸਯੋ ਧਾਰੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਇਮਿਨਾ ਇਮਿਨਾ ਪਕਾਰੇਨ ਆਹ।

    Yena kammenāti yena kusalakammunā. Yaṃ nibbattanti yaṃ yaṃ lakkhaṇaṃ nibbattaṃ. Dassanatthanti tassa tassa kusalakammassa sarūpato, kiccato, pavattiākāravisesato, paccayato, phalavisesato ca dassanatthaṃ, eteneva paṭipāṭiyā uddiṭṭhānaṃ lakkhaṇānaṃ asamuddesakāraṇavibhāvanāya kāraṇaṃ dīpitaṃ hoti samānakāraṇānaṃ lakkhaṇānaṃ ekajjhaṃ kāraṇadassanavasenassa pavattattā. Evamāhāti ‘‘bāhirakāpi isayo dhārentī’’tiādinā iminā iminā pakārena āha.

    ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਪਾਦਤਾਲਕ੍ਖਣવਣ੍ਣਨਾ

    Suppatiṭṭhitapādatālakkhaṇavaṇṇanā

    ੨੦੧. ‘‘ਪੁਰਿਮਂ ਜਾਤਿਨ੍ਤਿ ਪੁਰਿਮਾਯਂ ਜਾਤਿਯਂ, ਭੁਮ੍ਮਤ੍ਥੇ ਏਤਂ ਉਪਯੋਗવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇ ਨਿવੁਤ੍ਥਕ੍ਖਨ੍ਧਸਨ੍ਤਾਨੇ ਠਿਤੋ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਂਯੋਗੇ વਾ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ। ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਹਿ ਜਾਤਿਯਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤੁਂ ਆਰਭਤਿ, ਆਰਭਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਮੇવ ਤਤ੍ਥ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮਪ੍ਪਸੁਤੋ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦਲ਼੍ਹਸਮਾਦਾਨੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਸੇਸਪਦਦ੍વਯੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਨਿવੁਤ੍ਥਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ‘‘ਜਾਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ ਖਨ੍ਧવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਾਯ ਜਾਤਿਯਾ ਅਭਾવਤੋ, ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਚ વਿਕਾਰਸ੍ਸ ਇਧ ਅਨੁਪਯੁਜ੍ਜਨਤੋ। ਜਾਤવਸੇਨਾਤਿ ਜਾਯਨવਸੇਨ। ‘‘ਤਥਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇ ਨਿવੁਤ੍ਥਕ੍ਖਨ੍ਧਾ’’ਤਿ ਇਮਂ ਪਦਂ ਉਪਸਂਹਰਤਿ। ਭવਨવਸੇਨਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯਤੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨવਸੇਨ। ਨਿવੁਤ੍ਥવਸੇਨਾਤਿ ਨਿવੁਸਿਤਤਾવਸੇਨ। ਆਲਯਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਆવਸਿਤਭਾવੇਨ। ਨਿવਾਸਤ੍ਥੋ ਹਿ ਨਿਕੇਤਤ੍ਥੋ।

    201.‘‘Purimaṃjātinti purimāyaṃ jātiyaṃ, bhummatthe etaṃ upayogavacana’’nti vadanti. ‘‘Pubbe nivutthakkhandhasantāne ṭhito’’ti vacanato accantasaṃyoge vā upayogavacanaṃ. Yattha yattha hi jātiyaṃ mahāsatto puññakammaṃ kātuṃ ārabhati, ārabhato paṭṭhāya accantameva tattha puññakammappasuto hoti. Tenāha ‘‘daḷhasamādāno’’tiādi. Sesapadadvayepi eseva nayo. Nivutthakkhandhā ‘‘jātī’’ti vuttā khandhavinimuttāya jātiyā abhāvato, nibbattilakkhaṇassa ca vikārassa idha anupayujjanato. Jātavasenāti jāyanavasena. ‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘pubbe nivutthakkhandhā’’ti imaṃ padaṃ upasaṃharati. Bhavanavasenāti paccayato nibbattanavasena. Nivutthavasenāti nivusitatāvasena. Ālayaṭṭhenāti āvasitabhāvena. Nivāsattho hi niketattho.

    ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਦੇવਲੋਕਾਦਿਮ੍ਹਿ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਏਕਚ੍ਚਂ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਨ ਸੁਕਰਨ੍ਤਿ ਦੇવਗਤਿਯਾ ਏਕਨ੍ਤਸੁਖਤਾਯ, ਦੁਗ੍ਗਤਿਯਾ ਏਕਨ੍ਤਦੁਕ੍ਖਤਾਯ, ਦੁਕ੍ਖਬਹੁਲਤਾਯ ਚ ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯਾਯ ਓਕਾਸੋ ਨ ਸੁਲਭਰੂਪੋ ਪਚ੍ਚਯਸਮવਾਯਸ੍ਸ ਦੁਲ੍ਲਭਭਾવਤੋ, ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਚ ਸਾ ਉਲ਼ਾਰਾ, વਿਪੁਲਾ ਚ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਗਤਿવਸੇਨਾਪਿ ਖੇਤ੍ਤવਿਸੇਸਤਾ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾ ‘‘ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤੇ ਦਾਨਂ ਦਤ੍વਾ ਸਤਗੁਣਾ ਦਕ੍ਖਿਣਾ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਿਤਬ੍ਬਾ, ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਦੁਸ੍ਸੀਲੇ ਦਾਨਂ ਦਤ੍વਾ ਸਹਸ੍ਸਗੁਣਾ ਦਕ੍ਖਿਣਾ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਿਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੭੯) વਚਨਤੋ । ਮਨੁਸ੍ਸਗਤਿਯਾ ਪਨ ਸੁਖਬਹੁਲਤਾਯ ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯਾਯ ਓਕਾਸੋ ਸੁਲਭਰੂਪੋ ਪਚ੍ਚਯਸਮવਾਯਸ੍ਸ ਚ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਸੁਲਭਭਾવਤੋ। ਯਞ੍ਚ ਤਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਮ੍ਪਿ વਿਸੇਸਤੋ ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯਾਯ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਹੋਤਿ, ਦੁਕ੍ਖੂਪਨਿਸਾ ਸਦ੍ਧਾਤਿ। ਯਥਾ ਹਿ ਅਯੋਘਨੇਨ ਸਤ੍ਥਕੇ ਨਿਪ੍ਫਾਦਿਯਮਾਨੇ ਤਸ੍ਸ ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਅਗ੍ਗਿਮ੍ਹਿ ਤਾਪਨਂ, ਉਦਕੇਨ વਾ ਤੇਮਨਂ ਛੇਦਨਕਿਰਿਯਾਸਮਤ੍ਥਤਾਯ ਨ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋ, ਤਾਪੇਤ੍વਾ ਪਨ ਸਮਾਨਯੋਗਤੋ ਉਦਕਤੇਮਨਂ ਤਸ੍ਸਾ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋ, ਏવਮੇવ ਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਏਕਨ੍ਤਦੁਕ੍ਖਸਮਙ੍ਗਿਤਾ ਦੁਕ੍ਖਬਹੁਲਤਾ ਏਕਨ੍ਤਸੁਖਸਮਙ੍ਗਿਤਾ ਸੁਖਬਹੁਲਤਾ ਚ ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯਾਸਮਤ੍ਥਤਾਯ ਨ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋ, ਸਤਿ ਪਨ ਸਮਾਨਯੋਗਤੋ ਦੁਕ੍ਖਸਨ੍ਤਾਪਨੇ, ਸੁਖੁਮਬ੍ਰੂਹਨੇ ਚ ਲਦ੍ਧੂਪਨਿਸ੍ਸਯਾ ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯਾ ਸਮਤ੍ਥਤਾਯ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਤਥਾ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯਾ ਮਹਾਜੁਤਿਕਾ ਮਹਾવਿਪ੍ਫਾਰਾ ਪਟਿਪਕ੍ਖਚ੍ਛੇਦਨਸਮਤ੍ਥਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਮਨੁਸ੍ਸਭਾવੋ ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯਾਯ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਨ ਸੁਕਰਂ, ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤਸ੍ਸੇવ ਸੁਕਰ’’ਨ੍ਤਿ।

    Tatthāti devalokādimhi. Ādi-saddena ekaccaṃ tiracchānayoniṃ saṅgaṇhāti. Na sukaranti devagatiyā ekantasukhatāya, duggatiyā ekantadukkhatāya, dukkhabahulatāya ca puññakiriyāya okāso na sulabharūpo paccayasamavāyassa dullabhabhāvato, uppajjamānā ca sā uḷārā, vipulā ca na hotīti gativasenāpi khettavisesatā icchitabbā ‘‘tiracchānagate dānaṃ datvā sataguṇā dakkhiṇā pāṭikaṅkhitabbā, puthujjanadussīle dānaṃ datvā sahassaguṇā dakkhiṇā pāṭikaṅkhitabbā’’ti (ma. ni. 3.379) vacanato . Manussagatiyā pana sukhabahulatāya puññakiriyāya okāso sulabharūpo paccayasamavāyassa ca yebhuyyena sulabhabhāvato. Yañca tattha dukkhaṃ uppajjati, tampi visesato puññakiriyāya upanissayo hoti, dukkhūpanisā saddhāti. Yathā hi ayoghanena satthake nipphādiyamāne tassa ekantato aggimhi tāpanaṃ, udakena vā temanaṃ chedanakiriyāsamatthatāya na visesapaccayo, tāpetvā pana samānayogato udakatemanaṃ tassā visesapaccayo, evameva sattasantānassa ekantadukkhasamaṅgitā dukkhabahulatā ekantasukhasamaṅgitā sukhabahulatā ca puññakiriyāsamatthatāya na visesapaccayo, sati pana samānayogato dukkhasantāpane, sukhumabrūhane ca laddhūpanissayā puññakiriyā samatthatāya sambhavati, tathā sati uppajjamānā puññakiriyā mahājutikā mahāvipphārā paṭipakkhacchedanasamatthā hoti. Tasmā manussabhāvo puññakiriyāya visesapaccayo. Tena vuttaṃ ‘‘tattha na sukaraṃ, manussabhūtasseva sukara’’nti.

    ਅਥ ‘‘ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕੋ વਚਨਤ੍ਥੋ? ‘‘ਮਨਸ੍ਸ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਤਾਯ ਮਨੁਸ੍ਸਾਤਿ, ਸੂਰਭਾવਸਤਿਮਨ੍ਤਤਾਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਯੋਗ੍ਯਤਾਦਿਗੁਣવਸੇਨ ਉਪਚਿਤਮਨਕਾ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਗੁਣਚਿਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੇ ਪਨ ਤੇ? ਜਮ੍ਬੁਦੀਪવਾਸਿਨੋ ਸਤ੍ਤવਿਸੇਸਾ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ –

    Atha ‘‘manussabhūtassā’’ti ettha ko vacanattho? ‘‘Manassa ussannatāya manussāti, sūrabhāvasatimantatābrahmacariyayogyatādiguṇavasena upacitamanakā ukkaṭṭhaguṇacittāti attho. Ke pana te? Jambudīpavāsino sattavisesā. Tenāha bhagavā –

    ‘ਤੀਹਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਠਾਨੇਹਿ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪਕਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਉਤ੍ਤਰਕੁਰੁਕੇ ਚ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਅਧਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ ਦੇવੇ ਚ ਤਾવਤਿਂਸੇ। ਕਤਮੇਹਿ ਤੀਹਿ? ਸੂਰਾ ਸਤਿਮਨ੍ਤੋ ਇਧ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸੋ’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੯.੨੧; ਕਥਾ॰ ੨੭੧)।

    ‘Tīhi, bhikkhave, ṭhānehi jambudīpakā manussā uttarakuruke ca manusse adhiggaṇhanti deve ca tāvatiṃse. Katamehi tīhi? Sūrā satimanto idha brahmacariyavāso’ti (a. ni. 9.21; kathā. 271).

    ਤਥਾ ਹਿ ਬੁਦ੍ਧਾ ਭਗવਨ੍ਤੋ, ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ, ਅਗ੍ਗਸਾવਕਾ , ਮਹਾਸਾવਕਾ, ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਨੋ, ਅਞ੍ਞੇ ਚ ਮਹਾਨੁਭਾવਾ ਸਤ੍ਤਾ ਤਤ੍ਥੇવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਹਿ ਸਮਾਨਰੂਪਾਦਿਤਾਯ ਪਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਰਿਤ੍ਤਦੀਪવਾਸੀਹਿ ਇਤਰਮਹਾਦੀਪવਾਸਿਨੋਪਿ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਤ੍વੇવ ਪਞ੍ਞਾਯਿਂਸੂ’’ਤਿ ਕੇਚਿ। ਅਪਰੇ ਪਨ ਭਣਨ੍ਤਿ ‘‘ਲੋਭਾਦੀਹਿ, ਅਲੋਭਾਦੀਹਿ ਚ ਸਹਿਤਸ੍ਸ ਮਨਸ੍ਸ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਤਾਯ ਮਨੁਸ੍ਸਾ। ਯੇ ਹਿ ਸਤ੍ਤਾ ਮਨੁਸ੍ਸਜਾਤਿਕਾ, ਤੇਸੁ વਿਸੇਸਤੋ ਲੋਭਾਦਯੋ, ਅਲੋਭਾਦਯੋ ਚ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਾ, ਤੇ ਲੋਭਾਦਿਉਸ੍ਸਨ੍ਨਤਾਯ ਅਪਾਯਮਗ੍ਗਂ, ਅਲੋਭਾਦਿਉਸ੍ਸਨ੍ਨਤਾਯ ਸੁਗਤਿਮਗ੍ਗਂ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਗਾਮਿਮਗ੍ਗਞ੍ਚ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਲੋਭਾਦੀਹਿ, ਅਲੋਭਾਦੀਹਿ ਚ ਸਹਿਤਸ੍ਸ ਮਨਸ੍ਸ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਤਾਯ ਪਰਿਤ੍ਤਦੀਪવਾਸੀਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਚਤੁਦੀਪવਾਸਿਨੋ ਸਤ੍ਤવਿਸੇਸਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਲੋਕਿਯਾ ਪਨ ‘‘ਮਨੁਨੋ ਅਪਚ੍ਚਭਾવੇਨ ਮਨੁਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਮਨੁ ਨਾਮ ਪਠਮਕਪ੍ਪਿਕੋ ਲੋਕਮਰਿਯਾਦਾਯ ਆਦਿਭੂਤੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਹਿਤਾਹਿਤવਿਧਾਯਕੋ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਾਕਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾਸੁ ਨਿਯੋਜਨਤਾવਸੇਨ ਪਿਤੁਟ੍ਠਾਨਿਯੋ, ਯੋ ਸਾਸਨੇ ‘‘ਮਹਾਸਮ੍ਮਤੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ, ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ, ਪਰਮ੍ਪਰਾ ਚ ਤਸ੍ਸ ਓવਾਦਾਨੁਸਾਸਨਿਯਂ ਠਿਤਾ ਸਤ੍ਤਾ ਪੁਤ੍ਤਸਦਿਸਤਾਯ ‘‘ਮਨੁਸ੍ਸਾ, ਮਾਨੁਸਾ’’ਤਿ ਚ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਤਤੋ ਏવ ਹਿ ਤੇ ‘‘ਮਾਨવਾ, ਮਨੁਜਾ’’ਤਿ ਚ વੋਹਰੀਯਨ੍ਤਿ। ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤਸ੍ਸਾਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਭੂਤਸ੍ਸ ਜਾਤਸ੍ਸ, ਮਨੁਸ੍ਸਭਾવਂ વਾ ਪਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਯਞ੍ਚ ਨਯੋ ਲੋਕਿਯਮਹਾਜਨਸ੍ਸ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪਨ ਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਮਹਾਭਿਨੀਹਾਰਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਂ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਅਭਿਸਙ੍ਖਤਤ੍ਤਾ ਤੇਸਂ ਸੁਗਤਿਯਂ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਦੁਗ੍ਗਤਿਯਞ੍ਚ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨਂ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਂ ਗਰੁਤਰਮੇવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਕਾਰਣਂ વਾ ਏਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Tathā hi buddhā bhagavanto, paccekabuddhā, aggasāvakā , mahāsāvakā, cakkavattino, aññe ca mahānubhāvā sattā tattheva uppajjanti. Te hi samānarūpāditāya pana saddhiṃ parittadīpavāsīhi itaramahādīpavāsinopi manussā tveva paññāyiṃsū’’ti keci. Apare pana bhaṇanti ‘‘lobhādīhi, alobhādīhi ca sahitassa manassa ussannatāya manussā. Ye hi sattā manussajātikā, tesu visesato lobhādayo, alobhādayo ca ussannā, te lobhādiussannatāya apāyamaggaṃ, alobhādiussannatāya sugatimaggaṃ, nibbānagāmimaggañca paripūrenti, tasmā lobhādīhi, alobhādīhi ca sahitassa manassa ussannatāya parittadīpavāsīhi saddhiṃ catudīpavāsino sattavisesā manussāti vuccantī’’ti. Lokiyā pana ‘‘manuno apaccabhāvena manussā’’ti vadanti. Manu nāma paṭhamakappiko lokamariyādāya ādibhūto sattānaṃ hitāhitavidhāyako kattabbākattabbatāsu niyojanatāvasena pituṭṭhāniyo, yo sāsane ‘‘mahāsammato’’ti vuccati amhākaṃ mahābodhisatto, paccakkhato, paramparā ca tassa ovādānusāsaniyaṃ ṭhitā sattā puttasadisatāya ‘‘manussā, mānusā’’ti ca vuccanti. Tato eva hi te ‘‘mānavā, manujā’’ti ca voharīyanti. Manussabhūtassāti manussesu bhūtassa jātassa, manussabhāvaṃ vā pattassāti attho. Ayañca nayo lokiyamahājanassa vasena vutto. Mahābodhisattānaṃ pana santānassa mahābhinīhārato paṭṭhāya kusaladhammapaṭipattiyaṃ sammadeva abhisaṅkhatattā tesaṃ sugatiyaṃ, attano uppajjanaduggatiyañca nibbattānaṃ kusalakammaṃ garutaramevāti dassetuṃ ‘‘akāraṇaṃ vā eta’’ntiādi vuttaṃ.

    ਏવਰੂਪੇ ਅਤ੍ਤਭਾવੇਤਿ ਹਤ੍ਥਿਆਦਿਅਤ੍ਤਭਾવੇ। ਠਿਤੇਨ ਕਤਕਮ੍ਮਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਸੁਖੇਨ ਦੀਪੇਤੁਂ ਲੋਕੇ ਅਪ੍ਪਞ੍ਞਾਤਰੂਪਤ੍ਤਾ। ਸੁਖੇਨ ਦੀਪੇਤੁਂ ‘‘ਅਸੁਕਸ੍ਮਿਂ ਦੇਸੇ ਅਸੁਕਸ੍ਮਿਂ ਨਗਰੇ ਅਸੁਕੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਹੁਤ੍વਾ ਇਮਂ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਂ ਅਕਾਸੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਸੁવਿਞ੍ਞਾਪਯਭਾવਤੋ। ਥਿਰਗ੍ਗਹਣੋਤਿ ਅਸਿਥਿਲਗ੍ਗਾਹੀ ਥਾਮਪ੍ਪਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣੋ। ਨਿਚ੍ਚਲਗ੍ਗਹਣੋਤਿ ਅਚਞ੍ਚਲਗ੍ਗਾਹੀ ਤਤ੍ਥ ਕੇਨਚਿਪਿ ਅਸਂਹਾਰਿਯੋ । ਪਟਿਕੁਟਤੀਤਿ ਸਂਕੁਟਤਿ, ਜਿਗੁਚ੍ਛਨવਸੇਨ વਿવਟ੍ਟਤਿ વਾ। ਪਸਾਰਿਯਤੀਤਿ વਿਤ੍ਥਤਂ ਹੋਤਿ વੇਪੁਲ੍ਲਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ।

    Evarūpeattabhāveti hatthiādiattabhāve. Ṭhitena katakammaṃ na sakkā sukhena dīpetuṃ loke appaññātarūpattā. Sukhena dīpetuṃ ‘‘asukasmiṃ dese asukasmiṃ nagare asuko nāma rājā, brāhmaṇo hutvā imaṃ kusalakammaṃ akāsī’’ti evaṃ suviññāpayabhāvato. Thiraggahaṇoti asithilaggāhī thāmappattaggahaṇo. Niccalaggahaṇoti acañcalaggāhī tattha kenacipi asaṃhāriyo . Paṭikuṭatīti saṃkuṭati, jigucchanavasena vivaṭṭati vā. Pasāriyatīti vitthataṃ hoti vepullaṃ pāpuṇāti.

    ਤવੇਸੋ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦਸਦਿਸੋਤਿ ਏਸੋ ਉਦਕੋਘੋ ਤੇવ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦਸਦਿਸੋ।

    Taveso mahāsamuddasadisoti eso udakogho teva mahāsamuddasadiso.

    ਦੀਯਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਦਾਨਂ, ਪਰਿਚ੍ਚਾਗਚੇਤਨਾ। ਦਿਯ੍ਯਨવਸੇਨਾਤਿ ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਰਿਯਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਪਰਿਚ੍ਚਜਨવਸੇਨ ਦਾਨਂ। ਸਂવਿਭਾਗਕਰਣવਸੇਨਾਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਰਸ੍ਸ ਸਂવਿਭਜਨવਸੇਨ ਸਂવਿਭਾਗੋ, ਤਥਾਪવਤ੍ਤਾ ਚੇਤਨਾ। ਸੀਲਸਮਾਦਾਨੇਤਿ ਸੀਲਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਆਦਾਨੇ, ਗਹਣੇ ਪવਤ੍ਤਨੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਕਾਲੇਨ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪੂਰਣਕਾਲੇ’’ਤਿ ਆਹ। ਮਾਤੁ ਹਿਤੋ ਮਤ੍ਤੇਯ੍ਯੋ, ਯਸ੍ਸ ਪਨ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ વਸੇਨ ਸੋ ‘‘ਮਤ੍ਤੇਯ੍ਯੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਸੋ ਮਤ੍ਤੇਯ੍ਯਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਮਾਤੁ ਕਾਤਬ੍ਬવਤ੍ਤੇ’’ਤਿ। ਏਸੇવ ਨਯੋ ‘‘ਪੇਤ੍ਤੇਯ੍ਯਤਾਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ। ਅਞ੍ਞਤਰਞ੍ਞਤਰੇਸੂਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞવਿਸਿਟ੍ਠੇਸੁ ਅਞ੍ਞੇਸੁ, ਤੇ ਪਨ ਕੁਸਲਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਾ ਕੁਸਲਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਏવਰੂਪੇਸੂ’’ਤਿ। ਅਧਿਕੁਸਲੇਸੂਤਿ ਅਭਿવਿਸਿਟ੍ਠੇਸੁ ਕੁਸਲੇਸੁ, ਸਾ ਪਨ ਅਭਿવਿਸਿਟ੍ਠਤਾ ਉਪਾਦਾਯੁਪਾਦਾਯ ਹੋਤਿ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਉਕ੍ਕਂਸਗਤਂ ਅਧਿਕੁਸਲਂ, ਤਦੁਕ੍ਕਂਸਨਯੇਨ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਨ੍ਤਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਕੁਸਲਾ, ਅਤ੍ਥਿ ਅਧਿਕੁਸਲਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਨੁ ਪਞ੍ਞਾਪਾਰਮਿਸਙ੍ਗਹਞਾਣਸਮ੍ਭਾਰਭੂਤਾ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਪਟਿਲਾਭਪਚ੍ਚਯਾ ਕੁਸਲਾ ਨਾਮ, ਇਮੇ ਪਨ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਾ ਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਭਾਰਭੂਤਾ ਕਸ੍ਮਾ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ? ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਗਤਾਨਂ ਪਾਰਮਿਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਪਟਿਲਾਭਪਚ੍ਚਯਭਾવਤੋ। ਮਹਾਭਿਨੀਹਾਰਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਹਿ ਮਹਾਪੁਰਿਸੋ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪੁਞ੍ਞਂ ਕਰੋਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਸਮਧਿਗਮਾਯੇવ ਪਰਿਣਾਮੇਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਸਸਮ੍ਭਾਰਾਬ੍ਯਾਸੋ, ਦੀਘਕਾਲਾਬ੍ਯਾਸੋ, ਨਿਰਨ੍ਤਰਾਬ੍ਯਾਸੋ, ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਾਬ੍ਯਾਸੋਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਬ੍ਯਾਸਾ ਚਤੁਰਧਿਟ੍ਠਾਨਪਰਿਪੂਰਿਤਸਮ੍ਬਨ੍ਧਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਮਹਾਬੋਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ।

    Dīyati etenāti dānaṃ, pariccāgacetanā. Diyyanavasenāti deyyadhammassa pariyattaṃ katvā pariccajanavasena dānaṃ. Saṃvibhāgakaraṇavasenāti tasseva attanā saddhiṃ parassa saṃvibhajanavasena saṃvibhāgo, tathāpavattā cetanā. Sīlasamādāneti sīlassa sammadeva ādāne, gahaṇe pavattaneti attho. Taṃ pavattikālena dassento ‘‘pūraṇakāle’’ti āha. Mātu hito matteyyo, yassa pana dhammassa vasena so ‘‘matteyyo’’ti vuccati, so matteyyatāti āha ‘‘mātu kātabbavatte’’ti. Eseva nayo ‘‘petteyyatāyā’’tiādīsu. Aññataraññataresūti aññamaññavisiṭṭhesu aññesu, te pana kusalabhāvena vuttā kusalāti āha ‘‘evarūpesū’’ti. Adhikusalesūti abhivisiṭṭhesu kusalesu, sā pana abhivisiṭṭhatā upādāyupādāya hoti. Yaṃ panettha ukkaṃsagataṃ adhikusalaṃ, tadukkaṃsanayena idhādhippetanti taṃ dassetuṃ ‘‘atthi kusalā, atthi adhikusalā’’tiādi vuttaṃ. Nanu paññāpāramisaṅgahañāṇasambhārabhūtā kusalā dhammā nippariyāyena sabbaññutaññāṇapaṭilābhapaccayā kusalā nāma, ime pana mahāpurisalakkhaṇanibbattakā puññasambhārabhūtā kasmā tathā vuttāti? Sabbesampi mahābodhisattasantānagatānaṃ pāramidhammānaṃ sabbaññutaññāṇapaṭilābhapaccayabhāvato. Mahābhinīhārato paṭṭhāya hi mahāpuriso yaṃ kiñci puññaṃ karoti, sabbaṃ taṃ sammāsambodhisamadhigamāyeva pariṇāmeti. Tathā hi sasambhārābyāso, dīghakālābyāso, nirantarābyāso, sakkaccābyāsoti cattāro abyāsā caturadhiṭṭhānaparipūritasambandhā anupubbena mahābodhiṭṭhānā sampajjanti.

    ਸਕਿਮ੍ਪੀਤਿ ਪਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਨੇਕવਾਰਮ੍ਪਿ ਕਤਂ વਿਜਾਤਿਯੇਨ ਅਨ੍ਤਰਿਤਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਅਭਿਣ੍ਹਕਰਣੇਨਾਤਿ ਬਹੁਲੀਕਾਰੇਨ। ਉਪਚਿਤਨ੍ਤਿ ਉਪਰੂਪਰਿ વਡ੍ਢਿਤਂ। ਪਿਣ੍ਡੀਕਤਨ੍ਤਿ ਪਿਣ੍ਡਸੋ ਕਤਂ। ਰਾਸੀਕਤਨ੍ਤਿ ਰਾਸਿਭਾવੇਨ ਕਤਂ। ਅਨੇਕਕ੍ਖਤ੍ਤੁਞ੍ਹਿ ਪવਤ੍ਤਿਯਮਾਨਂ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਂ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਤਥਾਲਦ੍ਧਪਰਿਭਾવਨਂ ਪਿਣ੍ਡੀਭੂਤਂ વਿਯ, ਰਾਸੀਭੂਤਂ વਿਯ ਚ ਹੋਤਿ। વਿਪਾਕਂ ਪਤਿ ਸਂਹਚ੍ਚਕਾਰਿਭਾવਤ੍ਤਾ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਂ ਅਤਿਸਮ੍ਬਾਧਂ ਭવਗ੍ਗਂ ਅਤਿਨੀਚਂ, ਸਚੇ ਪਨੇ ਤਂ ਰੂਪਂ ਸਿਯਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। વਿਪੁਲਤ੍ਤਾਤਿ ਮਹਨ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਮੇਤ੍ਤਾਕਰੁਣਾਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਾਹਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਤਾਯ ਦੁਰਸਮੁਸ੍ਸਾਰਿਤਂ ਪਮਾਣਕਰਣਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਪਮਾਣਰਹਿਤਤਾਯ ‘‘ਅਪ੍ਪਮਾਣ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਅਰਹਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਪ੍ਪਮਾਣਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Sakimpīti pi-saddena anekavārampi kataṃ vijātiyena antaritaṃ saṅgaṇhāti. Abhiṇhakaraṇenāti bahulīkārena. Upacitanti uparūpari vaḍḍhitaṃ. Piṇḍīkatanti piṇḍaso kataṃ. Rāsīkatanti rāsibhāvena kataṃ. Anekakkhattuñhi pavattiyamānaṃ kusalakammaṃ santāne tathāladdhaparibhāvanaṃ piṇḍībhūtaṃ viya, rāsībhūtaṃ viya ca hoti. Vipākaṃ pati saṃhaccakāribhāvattā cakkavāḷaṃ atisambādhaṃ bhavaggaṃ atinīcaṃ, sace pane taṃ rūpaṃ siyāti adhippāyo. Vipulattāti mahantattā. Yasmā pana taṃ kammaṃ mettākaruṇāsatisampajaññāhi pariggahitatāya durasamussāritaṃ pamāṇakaraṇadhammanti pamāṇarahitatāya ‘‘appamāṇa’’nti vattabbataṃ arahati, tasmā ‘‘appamāṇattā’’ti vuttaṃ.

    ਅਧਿਭવਤੀਤਿ ਫਲਸ੍ਸ ਉਲ਼ਾਰਭਾવੇਨ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਣੀਤਪਣੀਤਾਨਂ ਭੋਗਾਨਂ ਪਟਿਲਾਭੋ ਏવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਤਿਰੇਕਂ ਲਭਤੀ’’ਤਿ। ਅਧਿਗਚ੍ਛਤੀਤਿ વਿਨ੍ਦਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਮਾਨੋવ ਤੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਕਦੇਸੇਨ ਅਫੁਸਿਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਦੇਸੇਹਿ ਫੁਸਨਤੋ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਦੇਸੇਹਿ ਫੁਸਨ੍ਤਿਯੋ ਏਤੇਸਂ ਪਾਦਤਲਾਨਂ ਸਨ੍ਤੀਤਿ ‘‘ਸਬ੍ਬਾવਨ੍ਤੇਹਿ ਪਾਦਤਲੇਹੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਨਿਕ੍ਖਿਪਨੇ ਸਬ੍ਬੇ ਪਾਦਤਲਪ੍ਪਦੇਸਾ ਸਂਹਚ੍ਚਕਾਰਿਨੋ ਅਨਿਨ੍ਨਤਾਯ ਸਮਭਾવਤੋ, ਏવਂ ਉਦ੍ਧਰਣੇਪੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਮਂ ਫੁਸਤਿ, ਸਮਂ ਉਦ੍ਧਰਤੀ’’ਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਇਮਸ੍ਸ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਸਮਧਿਗਮੇਨ ਲਦ੍ਧਬ੍ਬਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਫਲવਿਭਾવਨਮੁਖੇਨ ਆਨੁਭਾવਂ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਸਚੇਪਿ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਨਰਕਨ੍ਤਿ ਆવਾਟਂ। ਅਨ੍ਤੋ ਪવਿਸਤਿ ਸਮਭਾવਾਪਤ੍ਤਿਯਾ। ‘‘ਚਕ੍ਕਲਕ੍ਖਣੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਯਂ ਭੂਮਿਪ੍ਪਦੇਸਂ ਪਾਦਤਲਂ ਫੁਸਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਚਕ੍ਕਲਕ੍ਖਣਮ੍ਪਿ ਫੁਸਨવਸੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਤਥਾ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਂ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਪਾਦਤਾਯ ਏવਾਤਿ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਪਾਦਤਾਯ ਆਨੁਭਾવਕਿਤ੍ਤਨੇ ‘‘ਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਰਾਨਯਨਂ ਕਿਮਤ੍ਥਿਯ’’ਨ੍ਤਿ ਨ ਚਿਨ੍ਤੇਤਬ੍ਬਂ। ਸੀਲਤੇਜੇਨਾਤਿ ਸੀਲਪ੍ਪਭਾવੇਨ। ਪੁਞ੍ਞਤੇਜੇਨਾਤਿ ਕੁਸਲਪ੍ਪਭਾવੇਨ। ਧਮ੍ਮਤੇਜੇਨਾਤਿ ਞਾਣਪ੍ਪਭਾવੇਨ। ਤੀਹਿਪਿ ਪਦੇਹਿ ਭਗવਤੋ ਬੁਦ੍ਧਭੂਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਾ ਗਹਿਤਾ, ‘‘ਦਸਨ੍ਨਂ ਪਾਰਮੀਨ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਬੁਦ੍ਧਕਰਧਮ੍ਮਾ ਗਹਿਤਾ।

    Adhibhavatīti phalassa uḷārabhāvena abhibhuyya tiṭṭhati. Atthato paṇītapaṇītānaṃ bhogānaṃ paṭilābho evāti āha ‘‘atirekaṃ labhatī’’ti. Adhigacchatīti vindati, nibbattamānova tena samannāgato hotīti attho. Ekadesena aphusitvā sabbappadesehi phusanato sabbappadesehi phusantiyo etesaṃ pādatalānaṃ santīti ‘‘sabbāvantehi pādatalehī’’ti vuttaṃ. Yathā nikkhipane sabbe pādatalappadesā saṃhaccakārino aninnatāya samabhāvato, evaṃ uddharaṇepīti vuttaṃ ‘‘samaṃ phusati, samaṃ uddharatī’’ti. Idāni imassa mahāpurisalakkhaṇassa samadhigamena laddhabbanissandaphalavibhāvanamukhena ānubhāvaṃ vibhāvetuṃ ‘‘sacepi hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha narakanti āvāṭaṃ. Anto pavisati samabhāvāpattiyā. ‘‘Cakkalakkhaṇenapatiṭṭhātabbaṭṭhāna’’nti idaṃ yaṃ bhūmippadesaṃ pādatalaṃ phusati, tattha cakkalakkhaṇampi phusanavasena patiṭṭhātīti katvā vuttaṃ. Tassa pana tathā patiṭṭhānaṃ suppatiṭṭhitapādatāya evāti suppatiṭṭhitapādatāya ānubhāvakittane ‘‘lakkhaṇantarānayanaṃ kimatthiya’’nti na cintetabbaṃ. Sīlatejenāti sīlappabhāvena. Puññatejenāti kusalappabhāvena. Dhammatejenāti ñāṇappabhāvena. Tīhipi padehi bhagavato buddhabhūtassa dhammā gahitā, ‘‘dasannaṃ pāramīna’’nti iminā buddhakaradhammā gahitā.

    ੨੦੨. ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੋવ ਸੀਮਾ ਸਬ੍ਬਭੂਮਿਸ੍ਸਰਭਾવਤੋ। ‘‘ਅਖਿਲਮਨਿਮਿਤ੍ਤਮਕਣ੍ਟਕ’’ਨ੍ਤਿ ਤੀਹਿਪਿ ਪਦੇਹਿ ਥੇਯ੍ਯਾਭਾવੋવ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਿਚ੍ਚੋਰ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ । ਖਰਸਮ੍ਫਸ੍ਸਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਘਟ੍ਟਨੇਨ ਦੁਕ੍ਖਸਮ੍ਫਸ੍ਸਭਾવੇਨ ਖਿਲਾਤਿ। ਉਪਦ੍ਦવਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਅਨਤ੍ਥਹੇਤੁਤਾਯ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਤਿ। ‘‘ਅਖਿਲ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਏਕਚਾਰੀਹਿ ਚੋਰਾਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋ, ‘‘ਨਿਰਬ੍ਬੁਦ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਗਣਬਨ੍ਧવਸੇਨ વਿਚਰਣਚੋਰਾਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਗੁਮ੍ਬਂ ਗੁਮ੍ਬਂ ਹੁਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨੀਯੋਤਿ ਨ વਿਬਨ੍ਧਨੀਯੋ ਕੇਨਚਿ ਅਪ੍ਪਟਿਬਾਹਨੀਯੋ ਠਾਨਤੋ ਅਨਿਕ੍ਕਡ੍ਢਨੀਯੋ। ਪਟਿਪਕ੍ਖਂ ਅਨਿਟ੍ਠਂ ਅਤ੍ਥੇਤੀਤਿ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੋ, ਏਤੇਨ ਪਾਕਟਭਾવੇਨ વਿਰੋਧਂ ਅਕਰੋਨ੍ਤੋ વੇਰਿਪੁਗ੍ਗਲੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਪਟਿવਿਰੁਦ੍ਧੋ ਅਮਿਤ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤੋ, ਏਤੇਨ ਪਾਕਟਭਾવੇਨ વਿਰੋਧਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ વੇਰਿਪੁਗ੍ਗਲੋ વੁਤ੍ਤੋ। વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤੁਂ ਨਾਸਕ੍ਖਿਂਸੁ, ਅਞ੍ਞਦਤ੍ਥੁ ਸਯਮੇવ વਿਘਾਤਬ੍ਯਸਨਂ ਪਾਪੁਣਿਂਸੁ ਚੇવ ਸਾવਕਤ੍ਤਞ੍ਚ ਪવੇਦੇਸੁਂ।

    202.Mahāsamuddova sīmā sabbabhūmissarabhāvato. ‘‘Akhilamanimittamakaṇṭaka’’nti tīhipi padehi theyyābhāvova vuttoti āha ‘‘niccora’’ntiādi . Kharasamphassaṭṭhenāti ghaṭṭanena dukkhasamphassabhāvena khilāti. Upaddavapaccayaṭṭhenāti anatthahetutāya nimittāti. ‘‘Akhila’’ntiādinā ekacārīhi corābhāvo vutto, ‘‘nirabbuda’’nti iminā pana gaṇabandhavasena vicaraṇacorābhāvo vuttoti dassetuṃ ‘‘gumbaṃ gumbaṃ hutvā’’tiādi vuttaṃ. Avikkhambhanīyoti na vibandhanīyo kenaci appaṭibāhanīyo ṭhānato anikkaḍḍhanīyo. Paṭipakkhaṃ aniṭṭhaṃ atthetīti paccatthiko, etena pākaṭabhāvena virodhaṃ akaronto veripuggalo vutto. Paṭiviruddho amitto paccāmitto, etena pākaṭabhāvena virodhaṃ karonto veripuggalo vutto. Vikkhambhetuṃ nāsakkhiṃsu, aññadatthu sayameva vighātabyasanaṃ pāpuṇiṃsu ceva sāvakattañca pavedesuṃ.

    ‘‘ਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਕਮ੍ਮਂ ਨਾਮ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਕਤੂਪਚਿਤੋ ਲਕ੍ਖਣਸਂવਤ੍ਤਨਿਯੋ ਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਭਾਰੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਤਸਹਸ੍ਸਕਪ੍ਪਾਧਿਕਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਕਮ੍ਮਸਰਿਕ੍ਖਕਂ ਨਾਮ ਤਸ੍ਸੇવ ਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਭਾਰਸ੍ਸ ਕਰਣਕਾਲੇ ਕੇਨਚਿ ਅਕਮ੍ਪਨੀਯਸ੍ਸ ਦਲ਼੍ਹਾવਤ੍ਥਿਤਭਾવਸ੍ਸ ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕੋ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਪਾਦਤਾਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਪਰੇਹਿ ਅવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨੀਯਤਾਯ ਞਾਪਕਨਿਮਿਤ੍ਤਭਾવੋ, ਸ੍વਾਯਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭਾવੋ ਤਸ੍ਸੇવ ਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸਾਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਕਮ੍ਮਸਰਿਕ੍ਖਕਂ ਨਾਮ…ਪੇ॰… ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਠਾਨਗਮਨੇਸੁ ਪਾਦਾਨਂ ਦਲ਼੍ਹਾવਤ੍ਥਿਤਭਾવੋ ਲਕ੍ਖਣਂ ਨਾਮ। ਪਾਦਾਨਂ ਭੂਮਿਯਂ ਸਮਂ ਨਿਕ੍ਖਿਪਨਂ, ਪਾਦਤਲਾਨਂ ਸਬ੍ਬਭਾਗੇਹਿ ਫੁਸਨਂ, ਸਮਮੇવ ਉਦ੍ਧਰਣਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਮਂ ਸਬ੍ਬਭਾਗੇਹਿ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾ ਪਾਦਾ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਪਾਦੋ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਪਾਦਤਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਲਕ੍ਖਣਂ। ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਮਂ ਭੂਮਿਯਾ ਫੁਸਨੇਨੇવ ਹਿ ਨੇਸਂ ਤਤ੍ਥ ਦਲ਼੍ਹਾવਤ੍ਥਿਤਭਾવੋ ਸਿਦ੍ਧੋ, ਯਂ ‘‘ਕਮ੍ਮਸਰਿਕ੍ਖਕ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਲਕ੍ਖਣਾਨਿਸਂਸੋਤਿ ਲਕ੍ਖਣਪਟਿਲਾਭਸ੍ਸ ਉਦ੍ਰਯੋ, ਲਕ੍ਖਣਸਂવਤ੍ਤਨਿਯਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਆਨਿਸਂਸਫਲਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਫਲਂ ਪਨ ਹੇਟ੍ਠਾ ਭਾવਿਤਮੇવ।

    ‘‘Kamma’’ntiādīsu kammaṃ nāma buddhabhāvaṃ uddissa katūpacito lakkhaṇasaṃvattaniyo puññasambhāro. Tenāha ‘‘satasahassakappādhikānī’’tiādi. Kammasarikkhakaṃ nāma tasseva puññasambhārassa karaṇakāle kenaci akampanīyassa daḷhāvatthitabhāvassa anucchaviko suppatiṭṭhitapādatāsaṅkhātassa lakkhaṇassa parehi avikkhambhanīyatāya ñāpakanimittabhāvo, svāyaṃ nimittabhāvo tasseva lakkhaṇassāti aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kammasarikkhakaṃ nāma…pe… mahāpurisalakkhaṇa’’nti vuttaṃ. Ṭhānagamanesu pādānaṃ daḷhāvatthitabhāvo lakkhaṇaṃ nāma. Pādānaṃ bhūmiyaṃ samaṃ nikkhipanaṃ, pādatalānaṃ sabbabhāgehi phusanaṃ, samameva uddharaṇaṃ, tasmā suṭṭhu samaṃ sabbabhāgehi patiṭṭhitā pādā etassāti suppatiṭṭhitapādo, tassa bhāvo suppatiṭṭhitapādatāti vuccati lakkhaṇaṃ. Suṭṭhu samaṃ bhūmiyā phusaneneva hi nesaṃ tattha daḷhāvatthitabhāvo siddho, yaṃ ‘‘kammasarikkhaka’’nti vuttaṃ. Lakkhaṇānisaṃsoti lakkhaṇapaṭilābhassa udrayo, lakkhaṇasaṃvattaniyassa kammassa ānisaṃsaphalanti attho. Nissandaphalaṃ pana heṭṭhā bhāvitameva.

    ੨੦੩. ਕਮ੍ਮਾਦਿਭੇਦੇਤਿ ਕਮ੍ਮਕਮ੍ਮਸਰਿਕ੍ਖਕਲਕ੍ਖਣ ਲਕ੍ਖਣਾਨਿਸਂਸવਿਸਞ੍ਞਿਤੇ વਿਭਾਗੇ। ਗਾਥਾਬਨ੍ਧਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਤ੍ਥੋ ਪਨ ਅਪੁਬ੍ਬਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਪੋਰਾਣਕਤ੍ਥੇਰਾਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਚਰਿਯਾ। વਣ੍ਣਨਾਗਾਥਾਤਿ ਥੋਮਨਾਗਾਥਾ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਥੋਮਨਾવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਅਪਰਭਾਗੇ ਥੇਰਾ ਨਾਮ ਪਾਲ਼ਿਂ, ਅਟ੍ਠਕਥਞ੍ਚ ਪੋਤ੍ਥਕਾਰੋਪਨવਸੇਨ ਸਮਾਗਤਾ ਮਹਾਥੇਰਾ, ਯੇ ਸਾਟ੍ਠਕਥਂ ਪਿਟਕਤ੍ਤਯਂ ਪੋਤ੍ਥਕਾਰੁਲ਼੍ਹਂ ਕਤ੍વਾ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਂ ਅਦ੍ਧਨਿਯਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕਂ ਅਕਂਸੁ। ਏਕਪਦਿਕੋਤਿ ‘‘ਦਲ਼੍ਹਸਮਾਦਾਨੋ ਅਹੋਸੀ’’ਤਿਆਦਿਪਾਠੇ ਏਕੇਕਪਦਗਾਹੀ। ਅਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰੋਤਿ ਤਦਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸੁਖਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਂ ਗਾਥਾਬਨ੍ਧવਸੇਨ ਉਦ੍ਧਰਣਤੋ ਅਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰਭੂਤੋ, ਤਯਿਦਂ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਆਗਤਪਦਾਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਾਥਾਬਨ੍ਧવਸੇਨ ਤਦਤ੍ਥવਿਚਾਰਣਭਾવਦਸ੍ਸਨਂ, ਨ ਪਨ ਧਮ੍ਮਭਣ੍ਡਾਗਾਰਿਕੇਨ ਠਪਿਤਭਾવਪਟਿਕ੍ਖਿਪਨਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    203.Kammādibhedeti kammakammasarikkhakalakkhaṇa lakkhaṇānisaṃsavisaññite vibhāge. Gāthābandhaṃ sandhāya vuttaṃ, attho pana apubbaṃ natthīti adhippāyo. Porāṇakattherāti aṭṭhakathācariyā. Vaṇṇanāgāthāti thomanāgāthā vuttamevatthaṃ gahetvā thomanāvasena pavattattā. Aparabhāgetherā nāma pāḷiṃ, aṭṭhakathañca potthakāropanavasena samāgatā mahātherā, ye sāṭṭhakathaṃ piṭakattayaṃ potthakāruḷhaṃ katvā saddhammaṃ addhaniyaciraṭṭhitikaṃ akaṃsu. Ekapadikoti ‘‘daḷhasamādāno ahosī’’tiādipāṭhe ekekapadagāhī. Atthuddhāroti tadatthassa sukhaggahaṇatthaṃ gāthābandhavasena uddharaṇato atthuddhārabhūto, tayidaṃ pāḷiyaṃ āgatapadāni gahetvā gāthābandhavasena tadatthavicāraṇabhāvadassanaṃ, na pana dhammabhaṇḍāgārikena ṭhapitabhāvapaṭikkhipananti daṭṭhabbaṃ.

    ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾਨਂ વਚੀਸਚ੍ਚਸ੍ਸ ਬਹੁਕਾਰਤਂ, ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ ਮੁਸਾવਾਦਸ੍ਸ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਅਨਨ੍ਤਰਮੇવ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਧਮ੍ਮੇ વਦਨ੍ਤੋਪਿ ਤਤੋ વਚੀਸਚ੍ਚਂ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਕਥੇਤਿ ਸਚ੍ਚੇਤਿ વਾ ਸਨ੍ਨਿਧਾਨੇવ ‘‘ਧਮ੍ਮੇ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨਾ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਧਮ੍ਮਾ ਏવ ਯੁਤ੍ਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਧਮ੍ਮੇਤਿ ਦਸਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਧਮ੍ਮੇ’’ਤਿ। ਗੋਬਲੀਬਦ੍ਦਞਾਯੇਨ વਾ ਏਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਦਮਨੇਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰੇ। ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਗ੍ਗ੍ਹਣੇਨਸ੍ਸ વਾਰਿਤ੍ਤਸੀਲਮੇવ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਇਤਰਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਸਂਯਮਸ੍ਸੇવ ਗਹਣਂ ਕਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਸਂਯਮੇਤਿ ਸੀਲਸਂਯਮੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੁਚਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਯਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ વਸੇਨ, ਤਂ ਸੋਚੇਯ੍ਯਂ, ਕਾਯਸੁਚਰਿਤਾਦਿ। ਏਤਸ੍ਸੇવ ਹਿ વਿਭਾਗਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ ਪੁਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਮਨੋਸੋਚੇਯ੍ਯਗ੍ਗਹਣੇਨ વਾ ਝਾਨਾਦਿਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮਾਨਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨਤ੍ਥਂ ਸੋਚੇਯ੍ਯਗ੍ਗਹਣਂ। ਆਲਯਭੂਤਨ੍ਤਿ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭੂਤਂ। ਉਪੋਸਥਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਉਪੋਸਥਦਿવਸੇ ਸਮਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਸਮਾਚਰਿਤਬ੍ਬਂ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮਂ ਉਪੋਸਥੋ ਸਹਚਰਣਞਾਯੇਨ। ‘‘ਅવਿਹਿਂਸਾਯਾਤਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅવਿਹੇਠਨਾਯਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਪਨ ਸੀਲਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਗਹਿਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਅવਿਹਿਂਸਾਯਾਤਿ ਕਰੁਣਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅવਿਹਿਂਸਾਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਚੇਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪਮਞ੍ਞਾਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਾ ਉਪਚਾਰਾવਤ੍ਥਾ ਗਹਿਤਾ ਲਕ੍ਖਣਹਾਰਨਯੇਨ। ਸਕਲਨ੍ਤਿ ਅਨવਸੇਸਂ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ। ਏવਮੇਤ੍ਥ ਕਾਮਾવਚਰਤ੍ਤਭਾવਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਤਂਸਂવਤ੍ਤਨਿਕਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾ ਏવ ਪਾਰਮਿਤਾਸਙ੍ਗਹਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਭਾਰਭੂਤਕਾਯਸੁਚਰਿਤਾਦੀਹਿ ਦ੍વਾਦਸਧਾ વਿਭਤ੍ਤਾ ਏવ। ਗਾਥਾਯਂ ‘‘ਸਚ੍ਚੇ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਦਸਧਾ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸਲਕ੍ਖਣੇਪਿ।

    Kusaladhammānaṃ vacīsaccassa bahukārataṃ, tappaṭipakkhassa ca musāvādassa mahāsāvajjataṃ dassetuṃ anantarameva kusalakammapathadhamme vadantopi tato vacīsaccaṃ nīharitvā katheti sacceti vā sannidhāneva ‘‘dhamme’’ti vuccamānā kusalakammapathadhammā eva yuttāti vuttaṃ ‘‘dhammeti dasakusalakammapathadhamme’’ti. Gobalībaddañāyena vā ettha attho veditabbo. Indriyadamaneti indriyasaṃvare. Kusalakammapathagghaṇenassa vārittasīlameva gahitanti itarampi saṅgahetvā dassetuṃ saṃyamasseva gahaṇaṃ katanti ‘‘saṃyameti sīlasaṃyame’’ti vuttaṃ. Suci vuccati puggalo yassa dhammassa vasena, taṃ soceyyaṃ, kāyasucaritādi. Etasseva hi vibhāgassa dassanatthaṃ vuttampi cetaṃ puna vuttaṃ, manosoceyyaggahaṇena vā jhānādiuttarimanussadhammānampi saṅgaṇhanatthaṃ soceyyaggahaṇaṃ. Ālayabhūtanti samathavipassanānaṃ adhiṭṭhānabhūtaṃ. Uposathakammanti uposathadivase samādiyitvā samācaritabbaṃ puññakammaṃ uposatho sahacaraṇañāyena. ‘‘Avihiṃsāyāti sattānaṃ aviheṭhanāyā’’ti vadanti, taṃ pana sīlaggahaṇeneva gahitaṃ. Tasmā avihiṃsāyāti karuṇāyāti attho. Avihiṃsāggahaṇeneva cettha appamaññāsāmaññena cattāropi brahmavihārā upacārāvatthā gahitā lakkhaṇahāranayena. Sakalanti anavasesaṃ paripuṇṇaṃ. Evamettha kāmāvacarattabhāvapariyāpannattā lakkhaṇassa taṃsaṃvattanikakāmāvacarakusaladhammā eva pāramitāsaṅgahapuññasambhārabhūtakāyasucaritādīhi dvādasadhā vibhattā eva. Gāthāyaṃ ‘‘sacce’’tiādinā dasadhā saṅgayha dassitā. Esa nayo sesalakkhaṇepi.

    ਅਂਨੁਭੀਤਿ ਗਾਥਾਸੁਖਤ੍ਥਂ ਅਕਾਰਂ ਸਾਨੁਨਾਸਿਕਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਨਿ ਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਆਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤੀਤਿ વੇਯਞ੍ਜਨਿਕਾ। વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਪਟਿਬਾਹਿਤਬ੍ਬਂ ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਮਹਾਪੁਰਿਸਸ੍ਸ, ਤਸ੍ਸ વਾ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ। ਲਕ੍ਖਣਸੀਸੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਤਂਸਂવਤ੍ਤਨਿਕਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਭਾਰੋ વੁਚ੍ਚਤਿ।

    Aṃnubhīti gāthāsukhatthaṃ akāraṃ sānunāsikaṃ katvā vuttaṃ. Byañjanāni lakkhaṇāni ācikkhantīti veyañjanikā.Vikkhambhetabbanti paṭibāhitabbaṃ tassāti mahāpurisassa, tassa vā mahāpurisalakkhaṇassa. Lakkhaṇasīsena cettha taṃsaṃvattanikapuññasambhāro vuccati.

    ਪਾਦਤਲਚਕ੍ਕਲਕ੍ਖਣવਣ੍ਣਨਾ

    Pādatalacakkalakkhaṇavaṇṇanā

    ੨੦੪. ਭਯਂ ਨਾਮ ਭੀਤਿ, ਤਂ ਪਨ ਉਬ੍ਬਿਜ੍ਜਨਾਕਾਰੇਨ, ਉਤ੍ਤਸਨਾਕਾਰੇਨ ਚ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਦੁવਿਧਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਬ੍ਬੇਗਭਯਞ੍ਚੇવ ਉਤ੍ਤਾਸਭਯਞ੍ਚਾ’’ਤਿ। ਤਦੁਭਯਮ੍ਪਿ ਭਯਂ વਿਭਾਗੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਪਨੂਦਿਤਾਤਿ ਯਥਾ ਚੋਰਾਦਯੋ વਿਲੁਪ੍ਪਨਬਨ੍ਧਨਾਦੀਨਿ ਪਰਸ੍ਸ ਨ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਕਤਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚਾਹਰਣਾਦਿਨਾ ਪਟਿਪਾਕਤਿਕਂ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਯਥਾ ਚ ਚਣ੍ਡਹਤ੍ਥਿਆਦਯੋ ਦੂਰਤੋ ਪਰਿવਜ੍ਜਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਅਪਰਿવਜ੍ਜਿਤੇ ਤਸ੍ਸ ਯਥਾ ਠਾਨੇ ਠਿਤੇਹਿ ਅਭਿਭવੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਅਪਨੂਦਿਤਾ। ਅਤਿવਾਹੇਤੀਤਿ ਅਤਿਕ੍ਕਾਮੇਤਿ। ਤਂ ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਤਂ ਸਾਸਙ੍ਕਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਉਪਯੋਗਤ੍ਥੇ ਸਾਮਿવਚਨਂ, ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ વਾ ਅਨਾਦਰੇ ਸਾਮਿવਚਨਂ। ਸਹ ਪਰਿવਾਰੇਨਾਤਿ ਸਪਰਿવਾਰਂ। ਤਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਿ ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਂ ਦੇਨ੍ਤੋ ਯਦਾ ਤਸ੍ਸ ਪਰਿવਾਰਭਾવੇਨ ਅਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਂ ਦੇਤਿ, ਏવਂ ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਦਾਨਮਯਂ ਪੁਞ੍ਞਂ ਸਪਰਿવਾਰਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ।

    204.Bhayaṃ nāma bhīti, taṃ pana ubbijjanākārena, uttasanākārena ca pavattiyā duvidhanti āha ‘‘ubbegabhayañceva uttāsabhayañcā’’ti. Tadubhayampi bhayaṃ vibhāgena dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. Apanūditāti yathā corādayo viluppanabandhanādīni parassa na karonti, katañca paccāharaṇādinā paṭipākatikaṃ hoti, evaṃ yathā ca caṇḍahatthiādayo dūrato parivajjitā honti, aparivajjite tassa yathā ṭhāne ṭhitehi abhibhavo na hoti, evaṃ apanūditā. Ativāhetīti atikkāmeti. Taṃ ṭhānanti taṃ sāsaṅkaṭṭhānaṃ. Asakkontānanti upayogatthe sāmivacanaṃ, asakkonteti attho. Asakkontānanti vā anādare sāmivacanaṃ. Saha parivārenāti saparivāraṃ. Tattha kiñci deyyadhammaṃ dento yadā tassa parivārabhāvena aññampi deyyadhammaṃ deti, evaṃ tassa taṃ dānamayaṃ puññaṃ saparivāraṃ nāma hoti.

    ਤਮਤ੍ਥਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਅਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਂ ਤਸ੍ਸ ਅਨ੍ਨਦਾਨਸ੍ਸ ਪਰਿવਾਰੋ, ਏવਂ ਤਸ੍ਸ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਕਰਣਂ ਪੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਥ ਖੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਯਾਗੁਭਤ੍ਤਂ ਦਤ੍વਾવ ਅਦਾਸੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਏਸ ਨਯੋ ਇਤੋ ਪਰਤੋਪਿ। ਸੁਤ੍ਤਂ વਟ੍ਟੇਤੀਤਿ ਚੀવਰਸ੍ਸ ਸਿਬ੍ਬਨਸੁਤ੍ਤਕਂ ਦੁવਟ੍ਟਤਿવਟ੍ਟਾਦਿવਸੇਨ વਟ੍ਟਿਤਂ ਅਕਾਸਿ। ਰਜਨਨ੍ਤਿ ਅਲ੍ਲਿਆਦਿਰਜਨવਤ੍ਥੁਂ। ਪਣ੍ਡੁਪਲਾਸਨ੍ਤਿ ਰਜਨੁਪਗਮੇવ ਪਣ੍ਡੁવਣ੍ਣਂ ਪਲਾਸਂ।

    Tamatthaṃ vitthārena dassetuṃ ‘‘tattha anna’’ntiādi vuttaṃ. Tattha yathā deyyadhammaṃ tassa annadānassa parivāro, evaṃ tassa sakkaccakaraṇaṃ pīti dassento ‘‘atha kho’’tiādimāha. Yāgubhattaṃ datvāva adāsīti yojanā. Esa nayo ito paratopi. Suttaṃ vaṭṭetīti cīvarassa sibbanasuttakaṃ duvaṭṭativaṭṭādivasena vaṭṭitaṃ akāsi. Rajananti alliādirajanavatthuṃ. Paṇḍupalāsanti rajanupagameva paṇḍuvaṇṇaṃ palāsaṃ.

    ਹੇਟ੍ਠਿਮਾਨੀਤਿ ਅਨ੍ਨਾਦੀਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ। ਨਿਸਦਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਨਿਸਦਪੋਤੋਪਿ ਗਹਿਤੋ। ਚੀਨਪਿਟ੍ਠਂ ਸਿਨ੍ਧੁਰਕਚੁਣ੍ਣਂ। ਕੋਜવਨ੍ਤਿ ਉਦ੍ਦਲੋਮਿਏਕਨ੍ਤਲੋਮਿਆਦਿਕੋਜવਤ੍ਥਰਣ। ਸੁવਿਭਤ੍ਤਅਨ੍ਤਰਾਨੀਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਭਤ੍ਤਅਨ੍ਤਰਾਨਿ, ਏਤੇਨ ਚਕ੍ਕਾવਯવਟ੍ਠਾਨਾਨਂ ਸੁਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    Heṭṭhimānīti annādīni cattāri. Nisadaggahaṇeneva nisadapotopi gahito. Cīnapiṭṭhaṃ sindhurakacuṇṇaṃ. Kojavanti uddalomiekantalomiādikojavattharaṇa. Suvibhattaantarānīti suṭṭhu vibhattaantarāni, etena cakkāvayavaṭṭhānānaṃ suparicchinnataṃ dasseti.

    ਲਦ੍ਧਾਭਿਸੇਕਾ ਖਤ੍ਤਿਯਾ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਜਿਤੇ વਿਸવਿਤਾਯ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਦਿਕੇ ਚਤੂਹਿ ਸਙ੍ਗਹવਤ੍ਥੂਹਿ ਰਞ੍ਜੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ, ਨ ਇਤਰਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਰਾਜਾਨੋਤਿ ਅਭਿਸਿਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਰਾਜਤੋ ਯਥਾਲਦ੍ਧਗਾਮਨਿਗਮਾਦਿਂ ਇਸ੍ਸਰવਤਾਯ ਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਭੋਜਕਾ, ਤਾਦਿਸੋ ਭੋਗੋ ਏਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥਿ , ਤਤ੍ਥ વਾ ਨਿਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਭੋਗਿਕਾ, ਤੇ ਏવ ‘‘ਭੋਗਿਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਸਪਰਿવਾਰਂ ਦਾਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਸਪਰਿવਾਰਦਾਨਂ। ਜਾਨਾਤੂਤਿ ‘‘ਸਦੇવਕੋ ਲੋਕੋ ਜਾਨਾਤੂ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ વਿਯ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ ਚਕ੍ਕਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸੇવ ਕਮ੍ਮਸਰਿਕ੍ਖਤਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਏવਂ ਸਤਿ ਤਿਕਮੇવ ਸਿਯਾ, ਨ ਚਤੁਕ੍ਕਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਚਕ੍ਕਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਮਹਾਪਰਿવਾਰਤਾਯ ਞਾਪਕਨਿਮਿਤ੍ਤਭਾવੋ ਕਮ੍ਮਸਰਿਕ੍ਖਕਂ ਨਾਮ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਸਪਰਿવਾਰਂ…ਪੇ॰… ਜਾਨਾਤੂਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਦੀਘਾਯੁਕਤਾਯ ਤਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੦੭) ਚ વਕ੍ਖਤਿ, ਤਥਾ ‘‘ਤਂ ਲਕ੍ਖਣਂ ਭવਤਿ ਤਦਤ੍ਥਜੋਤਕ’’ਨ੍ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੨੧) ਚ। ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਫਲਂ ਪਨ ਪਟਿਪਕ੍ਖਾਭਿਭવੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤੇਨੇવਾਹ ਗਾਥਾਯਂ ‘‘ਸਤ੍ਤੁਮਦ੍ਦਨੋ’’ਤਿ।

    Laddhābhisekā khattiyā attano vijite visavitāya brāhmaṇādike catūhi saṅgahavatthūhi rañjetuṃ sakkonti, na itarāti āha ‘‘rājānoti abhisittā’’ti. Rājato yathāladdhagāmanigamādiṃ issaravatāya bhuñjantīti bhojakā, tādiso bhogo etesaṃ atthi , tattha vā niyuttāti bhogikā, te eva ‘‘bhogiyā’’ti vuttā. Saparivāraṃ dānanti vuttanayena saparivāradānaṃ. Jānātūti ‘‘sadevako loko jānātū’’ti iminā viya adhippāyena nibbattaṃ cakkalakkhaṇanti lakkhaṇasseva kammasarikkhatā dassitā. Evaṃ sati tikameva siyā, na catukkaṃ, tasmā cakkalakkhaṇassa mahāparivāratāya ñāpakanimittabhāvo kammasarikkhakaṃ nāma. Tenevāha ‘‘saparivāraṃ…pe… jānātūti nibbatta’’nti. ‘‘Dīghāyukatāya taṃ nimitta’’nti (dī. ni. 3.207) ca vakkhati, tathā ‘‘taṃ lakkhaṇaṃ bhavati tadatthajotaka’’nti (dī. ni. 3.221) ca. Nissandaphalaṃ pana paṭipakkhābhibhavo daṭṭhabbo. Tenevāha gāthāyaṃ ‘‘sattumaddano’’ti.

    ੨੦੫. ਏਤਨ੍ਤਿ ਏਤਂ ਗਾਥਾਬਨ੍ਧਭੂਤਂ વਚਨਂ, ਤਂ ਪਨਤ੍ਥਤੋ ਗਾਥਾ ਏવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਇਮਾ ਤਦਤ੍ਥਪਰਿਦੀਪਨਾ ਗਾਥਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀ’’ਤਿ।

    205.Etanti etaṃ gāthābandhabhūtaṃ vacanaṃ, taṃ panatthato gāthā evāti āha ‘‘imā tadatthaparidīpanā gāthā vuccantī’’ti.

    ਪੁਰਤ੍ਥਾਤਿ વਾ ‘‘ਪੁਰੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤੋਪਿ ਪੁਬ੍ਬੇ। ਯਸ੍ਮਾ ਮਹਾਪੁਰਿਸੋ ਨ ਅਤੀਤਾਯ ਏਕਜਾਤਿਯਂ, ਨਾਪਿ ਕਤਿਪਯਜਾਤੀਸੁ, ਅਥ ਖੋ ਪੁਰਿਮਪੁਰਿਮਤਰਾਸੁ ਤਥਾવ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪੁਰੇ ਪੁਰਤ੍ਥਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਮਿਸ੍ਸਾਪਿ ਜਾਤਿਯਂ ਅਤੀਤਕਾਲવਸੇਨ ‘‘ਪੁਰੇਪੁਰਤ੍ਥਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਲਬ੍ਭਾਤਿ ਤਤੋ વਿਸੇਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਪੁਰਿਮਾਸੁ ਜਾਤੀਸੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਇਮਿਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਕੇਚਿ ‘‘ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਜਾਤਿਯਾ ਪੁਬ੍ਬੇ ਤੁਸਿਤਦੇવਲੋਕੇ ਕਤਕਮ੍ਮਪਟਿਕ੍ਖੇਪવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਤੇਸਂ ਮਤਿਮਤ੍ਤਂ ਤਤ੍ਥ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਕਤਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ਅਪਨੂਦਨੋਤਿ ਅਪਨੇਤਾ। ਅਧਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ ਯੁਤ੍ਤਪਯੁਤ੍ਤੋ।

    Puratthāti vā ‘‘pure’’ti vuttatopi pubbe. Yasmā mahāpuriso na atītāya ekajātiyaṃ, nāpi katipayajātīsu, atha kho purimapurimatarāsu tathāva paṭipanno, tasmā tattha paṭipattiṃ dassetuṃ ‘‘pure puratthā’’ti vuttaṃ. Imissāpi jātiyaṃ atītakālavasena ‘‘purepuratthā’’ti vattuṃ labbhāti tato visesanatthaṃ ‘‘purimāsu jātīsū’’ti vuttanti āha ‘‘imissā’’tiādi. Keci ‘‘imissā jātiyā pubbe tusitadevaloke katakammapaṭikkhepavacana’’nti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ tattha tādisassa katakammassa abhāvato. Apanūdanoti apanetā. Adhimuttoti yuttapayutto.

    ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨਾਤਿ ਦਾਨਾਦਿਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਤਿ ਸਤਮਤ੍ਤੇਨ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ ਏਕੇਕਂ ਲਕ੍ਖਣਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਯ੍ਯ, ਏવਂ ਸਤਿ। ਨ ਰੋਚਯਿਂਸੂਤਿ ਕੇવਲਂ ਸਤਮਤ੍ਤੇਨ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ ਲਕ੍ਖਣਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਂ ਨ ਰੋਚਯਿਂਸੁ ਅਟ੍ਠਕਥਾਚਰਿਯਾ। ਕਥਂ ਪਨ ਰੋਚਯਿਂਸੂਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨਨ੍ਤੇਸੁ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਏਕੇਕਂ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਏਕੇਕਂ ਦਾਨਾਦਿਪੁਬ੍ਬਕਮ੍ਮਂ। ਏਕੇਕਂ ਸਤਗੁਣਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਅਨਨ੍ਤਾਸੁ ਲੋਕਧਾਤੂਸੁ ਯਤ੍ਤਕਾ ਸਤ੍ਤਾ, ਤੇਹਿ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਸਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਕਤਾਨਿ ਦਾਨਾਦਿਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮਾਨਿ ਯਤ੍ਤਕਾਨਿ, ਤਤੋ ਏਕੇਕਂ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੇਨ ਸਤਗੁਣਂ ਕਤਂ ‘‘ਸਤ’’ਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਧ ਸਤ-ਸਦ੍ਦੋ ਬਹੁਭਾવਪਰਿਯਾਯੋ, ਨ ਸਙ੍ਖ੍ਯਾવਚਨੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਸਤਗ੍ਘਿ ਸਤਂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਸ੍ਮਾ ਸਤਪੁਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣੋਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਰੋਚਯਿਂਸੂ’’ਤਿ।

    Puññakammenāti dānādipuññakammena. Evaṃ santeti satamattena puññakammena ekekaṃ lakkhaṇaṃ nibbatteyya, evaṃ sati. Na rocayiṃsūti kevalaṃ satamattena puññakammena lakkhaṇanibbattiṃ na rocayiṃsu aṭṭhakathācariyā. Kathaṃ pana rocayiṃsūti āha ‘‘anantesu panā’’tiādi. Ekekaṃ kammanti ekekaṃ dānādipubbakammaṃ. Ekekaṃ sataguṇaṃ katvāti anantāsu lokadhātūsu yattakā sattā, tehi sabbehi paccekaṃ satakkhattuṃ katāni dānādipuññakammāni yattakāni, tato ekekaṃ puññakammaṃ mahāsattena sataguṇaṃ kataṃ ‘‘sata’’nti adhippetaṃ, tasmā idha sata-saddo bahubhāvapariyāyo, na saṅkhyāvacanoti dasseti ‘‘satagghi sataṃ devamanussā’’tiādīsu viya. Tenāha ‘‘tasmā satapuññalakkhaṇoti imamatthaṃ rocayiṃsū’’ti.

    ਆਯਤਪਣ੍ਹਿਤਾਦਿਤਿਲਕ੍ਖਣવਣ੍ਣਨਾ

    Āyatapaṇhitāditilakkhaṇavaṇṇanā

    ੨੦੬. ਸਰਸਚੁਤਿ ਨਾਮ ਜਾਤਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਯਾવਜੀવਂ ਜੀવਿਤ੍વਾ ਪਕਤਿਯਾ ਮਰਣਂ। ਆਕਡ੍ਢਜਿਯਸ੍ਸ ਧਨੁਦਣ੍ਡਸ੍ਸ વਿਯ ਪਾਦਾਨਂ ਅਨ੍ਤੋਮੁਖਂ ਕੁਟਿਲਤਾਯ ਅਨ੍ਤੋવਙ੍ਕਪਾਦਤਾ। ਬਹਿਮੁਖਂ ਕੁਟਿਲਤਾਯ ਬਹਿવਙ੍ਕਪਾਦਤਾ। ਪਾਦਤਲਸ੍ਸ ਮਜ੍ਝੇ ਊਨਤਾਯ ਉਕ੍ਕੁਟਿਕਪਾਦਤਾ। ਅਗ੍ਗਪਾਦੇਨ ਖਞ੍ਜਨਕਾ ਅਗ੍ਗਕੋਣ੍ਡਾ। ਪਣ੍ਹਿਪ੍ਪਦੇਸੇਨ ਖਞ੍ਜਨਕਾ ਪਣ੍ਹਿਕੋਣ੍ਡਾ। ਉਨ੍ਨਤਕਾਯੇਨਾਤਿ ਅਨੋਨਤਭਾવੇਨ ਸਮੁਸ੍ਸਿਤਸਰੀਰੇਨ । ਮੁਟ੍ਠਿਕਤਹਤ੍ਥਾਤਿ ਆવੁਧਾਦੀਨਂ ਗਹਣਤ੍ਥਂ ਕਤਮੁਟ੍ਠਿਹਤ੍ਥਾ। ਫਣਹਤ੍ਥਕਾਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਂਸਟ੍ਠਙ੍ਗੁਲਿਹਤ੍ਥਾ। ਇਦਮੇਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਸਰਿਕ੍ਖਕਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਇਮੇਸਂ ਤਿਣ੍ਣਮ੍ਪਿ ਲਕ੍ਖਣਾਨਂ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਦੀਘਾਯੁਕਤਾਯ ਞਾਪਕਨਿਮਿਤ੍ਤਭਾવੋ ਏਤ੍ਥ ਆਯਤਪਣ੍ਹਿਤਾ, ਦੀਘਙ੍ਗੁਲਿਤਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਜੁਗਤ੍ਤਤਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਯੇ ਕਮ੍ਮਸਰਿਕ੍ਖਕਤ੍ਤਂ। ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਫਲਂ ਪਨ ਅਨਨ੍ਤਰਾਯਤਾਦਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    206.Sarasacuti nāma jātassa sattassa yāvajīvaṃ jīvitvā pakatiyā maraṇaṃ. Ākaḍḍhajiyassa dhanudaṇḍassa viya pādānaṃ antomukhaṃ kuṭilatāya antovaṅkapādatā. Bahimukhaṃ kuṭilatāya bahivaṅkapādatā. Pādatalassa majjhe ūnatāya ukkuṭikapādatā. Aggapādena khañjanakā aggakoṇḍā. Paṇhippadesena khañjanakā paṇhikoṇḍā. Unnatakāyenāti anonatabhāvena samussitasarīrena . Muṭṭhikatahatthāti āvudhādīnaṃ gahaṇatthaṃ katamuṭṭhihatthā. Phaṇahatthakāti aññamaññaṃ saṃsaṭṭhaṅgulihatthā. Idamettha kammasarikkhakanti idaṃ imesaṃ tiṇṇampi lakkhaṇānaṃ tathāgatassa dīghāyukatāya ñāpakanimittabhāvo ettha āyatapaṇhitā, dīghaṅgulitā brahmujugattatāti etasmiṃ lakkhaṇattaye kammasarikkhakattaṃ. Nissandaphalaṃ pana anantarāyatādi daṭṭhabbaṃ.

    ੨੦੭. ਭਾਯਿਤਬ੍ਬવਤ੍ਥੁਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਮ੍ਪਿ ਭਯਂ ਅਤ੍ਤਸਿਨੇਹਹੇਤੁਕਂ ਪਹੀਨਸਿਨੇਹਸ੍ਸ ਤਦਭਾવਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਥਾ ਮਯ੍ਹਂ ਮਰਣਤੋ ਭਯਂ ਮਮ ਜੀવਿਤਂ ਪਿਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੁਚਿਣ੍ਣੇਨਾਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਕਤੂਪਚਿਤੇਨ ਸੁਚਰਿਤਕਮ੍ਮੁਨਾ।

    207. Bhāyitabbavatthunimittaṃ uppajjamānampi bhayaṃ attasinehahetukaṃ pahīnasinehassa tadabhāvatoti āha ‘‘yathā mayhaṃ maraṇato bhayaṃ mama jīvitaṃ piya’’nti. Suciṇṇenāti suṭṭhu katūpacitena sucaritakammunā.

    ਚવਿਤ੍વਾਤਿ ਸਗ੍ਗਤੋ ਚવਿਤ੍વਾ। ‘‘ਸੁਜਾਤਗਤ੍ਤੋ ਸੁਭੁਜੋ’’ਤਿ ਆਦਯੋ ਸਰੀਰਾવਯવਗੁਣਾ ਇਮੇਹਿ ਲਕ੍ਖਣੇਹਿ ਅવਿਨਾਭਾવਿਨੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਾ। ਚਿਰਯਪਨਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਤਭਾવਸ੍ਸ ਚਿਰਕਾਲਂ ਪવਤ੍ਤਨਾਯ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦੀਘਾਯੁਕਭਾવਾਯਾ’’ਤਿ। ਤਤੋਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ ਹੁਤ੍વਾ ਯਾਪਨਤੋ। વਸਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋਤਿ ਝਾਨਾਦੀਸੁ વਸੀਭਾવਞ੍ਚੇવ ਚੇਤੋવਸਿਭਾવਞ੍ਚ ਪਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ, ਕਥਂ ਇਦ੍ਧਿਭਾવਨਾਯ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਾਪੇਤਿ ਚਿਰਤਰਨ੍ਤਿ ਯੋਜਨਾ।

    Cavitvāti saggato cavitvā. ‘‘Sujātagatto subhujo’’ti ādayo sarīrāvayavaguṇā imehi lakkhaṇehi avinābhāvinoti dassetuṃ vuttā. Cirayapanāyāti attabhāvassa cirakālaṃ pavattanāya. Tenāha ‘‘dīghāyukabhāvāyā’’ti. Tatoti cakkavattī hutvā yāpanato. Vasippattoti jhānādīsu vasībhāvañceva cetovasibhāvañca patto hutvā, kathaṃ iddhibhāvanāya iddhipādabhāvanāyāti attho. Yāpeti cirataranti yojanā.

    ਸਤ੍ਤੁਸ੍ਸਦਤਾਲਕ੍ਖਣવਣ੍ਣਨਾ

    Sattussadatālakkhaṇavaṇṇanā

    ੨੦੮. ਰਸੋ ਜਾਤੋ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਰਸਿਤਾਨਿ, ਮਹਾਰਸਾਨਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਰਸਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਪਿਟ੍ਠਖਜ੍ਜਕਾਦੀਨੀਤਿ ਪੂਪਸਕ੍ਖਲਿਮੋਦਕਾਦੀਨਿ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਨ ਕਦਲਿਫਲਾਦਿਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਪਿਟ੍ਠਂ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਪਚਿਤਬ੍ਬਪਾਯਸਂ ਪਿਟ੍ਠਪਾਯਸਂ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਤਥਾਰੂਪਭੋਜ੍ਜਯਾਗੁਆਦਿਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ।

    208. Raso jāto etesanti rasitāni, mahārasāni. Tenāha ‘‘rasasampannāna’’nti. Piṭṭhakhajjakādīnīti pūpasakkhalimodakādīni. Ādi-saddena pana kadaliphalādiṃ saṅgaṇhāti. Piṭṭhaṃ pakkhipitvā pacitabbapāyasaṃ piṭṭhapāyasaṃ. Ādi-saddena tathārūpabhojjayāguādiṃ saṅgaṇhāti.

    ਇਧ ਕਮ੍ਮਸਰਿਕ੍ਖਕਂ ਨਾਮ ਸਤ੍ਤੁਸ੍ਸਦਤਾਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਪਣੀਤਲਾਭਿਤਾਯ ਞਾਪਕਨਿਮਿਤ੍ਤਭਾવੋ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਲਕ੍ਖਣੇ ਕਮ੍ਮਸਰਿਕ੍ਖਕਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।

    Idha kammasarikkhakaṃ nāma sattussadatālakkhaṇassa paṇītalābhitāya ñāpakanimittabhāvo. Iminā nayena tattha tattha lakkhaṇe kammasarikkhakaṃ niddhāretvā yojetabbaṃ.

    ੨੦੯. ਉਤ੍ਤਮੋ ਅਗ੍ਗਰਸਦਾਯਕੋਤਿ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ ਉਤ੍ਤਮੋ ਲੋਕਨਾਥੋ ਅਗ੍ਗਾਨਂ ਪਣੀਤਾਨਂ ਰਸਾਨਂ ਦਾਯਕੋ। ਉਤ੍ਤਮਾਨਂ ਅਗ੍ਗਰਸਾਨਨ੍ਤਿ ਪਣੀਤੇਸੁਪਿ ਪਣੀਤਰਸਾਨਂ। ਖਜ੍ਜਭੋਜ੍ਜਾਦਿਜੋਤਕਨ੍ਤਿ ਖਜ੍ਜਭੋਜ੍ਜਾਦਿਲਾਭਜੋਤਕਂ। ਲਾਭਸਂવਤ੍ਤਨਿਕਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਫਲਂ ‘‘ਲਾਭਸਂવਤ੍ਤਨਿਕ’’ਨ੍ਤਿ ਕਾਰਣੂਪਚਾਰੇਨ વਦਤਿ। ਤਦਤ੍ਥਜੋਤਕਨ੍ਤਿ વਾ ਤਸ੍ਸ ਪਣੀਤਭੋਜਨਦਾਯਕਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਜੋਤਕਂ। ਤਦਾਧਿਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਆ-ਕਾਰੋ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਂ ਅਧਿਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ। ਲਾਭਿਰੁਤ੍ਤਮਨ੍ਤਿ ਰ-ਕਾਰੋ ਪਦਸਨ੍ਧਿਕਰੋ।

    209.Uttamo aggarasadāyakoti sabbasattānaṃ uttamo lokanātho aggānaṃ paṇītānaṃ rasānaṃ dāyako. Uttamānaṃ aggarasānanti paṇītesupi paṇītarasānaṃ. Khajjabhojjādijotakanti khajjabhojjādilābhajotakaṃ. Lābhasaṃvattanikassa kammassa phalaṃ ‘‘lābhasaṃvattanika’’nti kāraṇūpacārena vadati. Tadatthajotakanti vā tassa paṇītabhojanadāyakattasaṅkhātassa atthassa jotakaṃ. Tadādhigacchatīti ettha ā-kāro nipātamattanti āha ‘‘taṃ adhigacchatī’’ti. Lābhiruttamanti ra-kāro padasandhikaro.

    ਕਰਚਰਣਾਦਿਲਕ੍ਖਣવਣ੍ਣਨਾ

    Karacaraṇādilakkhaṇavaṇṇanā

    ੨੧੦. ਪਬ੍ਬਜਿਤਪਰਿਕ੍ਖਾਰਂ ਪਤ੍ਤਚੀવਰਾਦਿਂ ਗਿਹਿਪਰਿਕ੍ਖਾਰਂ વਤ੍ਥਾવੁਧਯਾਨਸਯਨਾਦਿਂ।

    210.Pabbajitaparikkhāraṃ pattacīvarādiṃ gihiparikkhāraṃ vatthāvudhayānasayanādiṃ.

    ਸਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਉਪਕਾਰਂ। ਮਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਨਾਸੇਤਿ ਮਕ੍ਖਿਭਾવੇ ਠਤ੍વਾ। ਤੇਲੇਨ વਿਯ ਮਕ੍ਖੇਤੀਤਿ ਸਤਧੋਤਤੇਲੇਨ ਮਕ੍ਖੇਤਿ વਿਯ। ਅਤ੍ਥਸਂવਡ੍ਢਨਕਥਾਯਾਤਿ ਹਿਤਾવਹਕਥਾਯ। ਕਥਾਗਹਣਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਂ। ਪਰੇਸਂ ਹਿਤਾવਹੋ ਕਾਯਪਯੋਗੋਪਿ ਅਤ੍ਥਚਰਿਯਾ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ વਚੀਪਯੋਗવਸੇਨੇવ ਅਤ੍ਥਚਰਿਯਾ વੁਤ੍ਤਾ।

    Sabbanti sabbaṃ upakāraṃ. Makkhetvā nāseti makkhibhāve ṭhatvā. Telena viya makkhetīti satadhotatelena makkheti viya. Atthasaṃvaḍḍhanakathāyāti hitāvahakathāya. Kathāgahaṇañcettha nidassanamattaṃ. Paresaṃ hitāvaho kāyapayogopi atthacariyā. Aṭṭhakathāyaṃ pana vacīpayogavaseneva atthacariyā vuttā.

    ਸਮਾਨਤ੍ਤਤਾਯਾਤਿ ਸਦਿਸਭਾવੇ ਸਮਾਨਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪਨੇਨ, ਤਂ ਪਨਸ੍ਸ ਸਮਾਨਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪਨਂ ਅਤ੍ਤਸਦਿਸਤਾਕਰਣਂ, ਸੁਖੇਨ ਏਕਸਮ੍ਭੋਗਤਾ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਸੁਖੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ; ਤਸ੍ਸ ਚ ਦੁਕ੍ਖੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਤੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਏਕਸਮ੍ਭੋਗਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਮਾਨਸੁਖਦੁਕ੍ਖਭਾવੇਨਾ’’ਤਿ। ਸਾ ਚ ਸਮਾਨਸੁਖਦੁਕ੍ਖਤਾ ਏਕਤੋ ਨਿਸਜ੍ਜਾਦਿਨਾ ਪਾਕਟਾ ਹੋਤੀਤਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਏਕਾਸਨੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਨ ਹਿ ਸਕ੍ਕਾ ਏਕਪਰਿਭੋਗੋ ਕਾਤੁਂ ਜਾਤਿਯਾ ਹੀਨਤ੍ਤਾ। ਤਥਾ ਅਕਰਿਯਮਾਨੇ ਚ ਸੋ ਕੁਜ੍ਝਤਿ ਭੋਗੇਨ ਅਧਿਕਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਦੁਸ੍ਸਙ੍ਗਹੋ। ਨ ਹਿ ਸੋ ਏਕਪਰਿਭੋਗਂ ਇਚ੍ਛਤਿ ਜਾਤਿਯਾ ਹੀਨਭਾવਤੋ। ਨ ਅਕਰਿਯਮਾਨੇ ਚ ਕੁਜ੍ਝਤਿ ਭੋਗੇਨ ਹੀਨਭਾવਤੋ। ਉਭੋਹੀਤਿ ਜਾਤਿਭੋਗੇਹਿ। ਸਦਿਸੋਪਿ ਸੁਸਙ੍ਗਹੋ ਏਕਸਦਿਸਭਾવੇਨੇવ ਇਤਰੇਨ ਸਹ ਏਕਪਰਿਭੋਗਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਾਸੀਸਾਯ, ਅਕਰਣੇ ਚ ਤਸ੍ਸ ਕੁਜ੍ਝਨਸ੍ਸਾਭਾવਤੋ। ਅਦੀਯਮਾਨੇਪਿ ਕਿਸ੍ਮਿਞ੍ਚਿ ਆਮਿਸੇ ਅਕਰਿਯਮਾਨੇਪਿ ਸਙ੍ਗਹੇ। ਨ ਪਾਪਕੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਸ੍ਸਤਿ ਪੇਸਲਭਾવਤੋ। ਤਤੋ ਏવ ਪਰਿਭੋਗੋਪਿ…ਪੇ॰… ਹੋਤਿ। ਏવਰੂਪਨ੍ਤਿ ਗਿਹੀ ਚੇ, ਉਭੋਹਿ ਸਦਿਸਂ; ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ ਚੇ, ਸੀਲવਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    Samānattatāyāti sadisabhāve samānaṭṭhāne ṭhapanena, taṃ panassa samānaṭṭhāne ṭhapanaṃ attasadisatākaraṇaṃ, sukhena ekasambhogatā, attano sukhuppattiyaṃ; tassa ca dukkhuppattiyaṃ tena attano ekasambhogatāti āha ‘‘samānasukhadukkhabhāvenā’’ti. Sā ca samānasukhadukkhatā ekato nisajjādinā pākaṭā hotīti taṃ dassento ‘‘ekāsane’’tiādimāha. Na hi sakkā ekaparibhogo kātuṃ jātiyā hīnattā. Tathā akariyamāneca so kujjhati bhogena adhikattā, tasmā dussaṅgaho. Na hi so ekaparibhogaṃ icchati jātiyā hīnabhāvato. Na akariyamāne ca kujjhati bhogena hīnabhāvato. Ubhohīti jātibhogehi. Sadisopi susaṅgaho ekasadisabhāveneva itarena saha ekaparibhogassa paccāsīsāya, akaraṇe ca tassa kujjhanassābhāvato. Adīyamānepi kismiñci āmise akariyamānepi saṅgahe. Na pāpakena cittena passati pesalabhāvato. Tato eva paribhogopi…pe… hoti.Evarūpanti gihī ce, ubhohi sadisaṃ; pabbajito ce, sīlavantanti adhippāyo.

    ਸੁਸਙ੍ਗਹਿਤਾવ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ ਏવ ਹੋਨ੍ਤਿ ਦਲ਼੍ਹਭਤ੍ਤਿਭਾવਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨ ਭਿਜ੍ਜਨ੍ਤੀ’’ਤਿ।

    Susaṅgahitāvahontīti suṭṭhu saṅgahitā eva honti daḷhabhattibhāvato. Tenāha ‘‘na bhijjantī’’ti.

    ਦਾਨਾਦਿਸਙ੍ਗਹਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਦਾਨਾਦਿਭੇਦਂ ਪਰਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਂ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਂ।

    Dānādisaṅgahakammanti dānādibhedaṃ parasaṅgaṇhanavasena pavattaṃ kusalakammaṃ.

    ੨੧੧. ਅਨવਞ੍ਞਾਤੇਨ ਅਪਰਿਭੂਤੇਨ ਸਮ੍ਭਾવਿਤੇਨ। ਪਮੋਦੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਹਾਸੋ, ਨ ਅਪ੍ਪਮੋਦੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਟਿਸੇਧਦ੍વਯੇਨ ਸੋ ਏવ વੁਤ੍ਤੋ। ਸੋ ਚ ਓਦਗ੍ਯਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਨ ਦੀਨੋ ਧਮ੍ਮੂਪਸਞ੍ਹਿਤਤ੍ਤਾ ਨ ਗਬ੍ਭਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਨ ਦੀਨੇਨ ਨ ਗਬ੍ਭਿਤੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਗਣ੍ਹਨਗੁਣੇਨਾਤਿ ਯੋਜਨਾ।

    211.Anavaññātena aparibhūtena sambhāvitena. Pamodo vuccati hāso, na appamodenāti ettha paṭisedhadvayena so eva vutto. So ca odagyasabhāvattā na dīno dhammūpasañhitattā na gabbhayuttoti āha ‘‘na dīnena na gabbhitenāti attho’’ti. Sattānaṃ agaṇhanaguṇenāti yojanā.

    ਅਤਿਰੁਚਿਰਨ੍ਤਿ ਅਤਿવਿਯ ਰੁਚਿਰਕਤਂ, ਤਂ ਪਨ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਪਸਾਦਾવਹਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੁਪਾਸਾਦਿਕ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੁਟ੍ਠੁ ਛੇਕਨ੍ਤਿ ਅਤਿવਿਯ ਸੁਨ੍ਦਰਂ। વਿਧਾਤਬ੍ਬੋਤਿ વਿਧਾਤੁਂ ਸਨ੍ਦਿਸਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯੋ। ਪਿਯਂ વਦਤੀਤਿ ਪਿਯવਦੂ ਯਥਾ ‘‘ਸਬ੍ਬવਿਦੂ’’ਤਿ। ਸੁਖਮੇવ ਸੁਖਤਾ, ਤਂ ਸੁਖਤਂ। ਧਮ੍ਮਞ੍ਚ ਅਨੁਧਮ੍ਮਞ੍ਚਾਤਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਞ੍ਚੇવ ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਰੂਪਪੁਬ੍ਬਭਾਗਧਮ੍ਮਞ੍ਚ।

    Atiruciranti ativiya rucirakataṃ, taṃ pana passantānaṃ pasādāvahanti āha ‘‘supāsādika’’nti. Suṭṭhu chekanti ativiya sundaraṃ. Vidhātabboti vidhātuṃ sandisituṃ sakkuṇeyyo. Piyaṃ vadatīti piyavadū yathā ‘‘sabbavidū’’ti. Sukhameva sukhatā, taṃ sukhataṃ. Dhammañcaanudhammañcāti lokuttaradhammañceva tassa anurūpapubbabhāgadhammañca.

    ਉਸ੍ਸਙ੍ਖਪਾਦਾਦਿਲਕ੍ਖਣવਣ੍ਣਨਾ

    Ussaṅkhapādādilakkhaṇavaṇṇanā

    ੨੧੨. ‘‘ਅਤ੍ਥੂਪਸਂਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ વਟ੍ਟਨਿਸ੍ਸਿਤਾ ਧਮ੍ਮਕਥਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਇਧਲੋਕਪਰਲੋਕਤ੍ਥਨਿਸ੍ਸਿਤ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਧਮ੍ਮੂਪਸਂਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ વਿવਟ੍ਟਨਿਸ੍ਸਿਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਦਸਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਾ વਿવਟ੍ਟਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਨਿਦਂਸੇਸੀਤਿ ਸਨ੍ਦਸ੍ਸੇਸਿ ਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖੇ ਕਤ੍વਾ ਪਕਾਸੇਸਿ। ਨਿਦਂਸਨਕਥਨ੍ਤਿ ਪਾਕਟਕਰਣਕਥਂ। ਜੇਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ ਅਗ੍ਗੋ, ਪਾਸਂਸਟ੍ਠੇਨ ਸੇਟ੍ਠੋ, ਪਮੁਖਟ੍ਠੇਨ ਪਾਮੋਕ੍ਖੋ, ਪਧਾਨਟ੍ਠੇਨ ਉਤ੍ਤਮੋ, ਹਿਤਸੁਖਤ੍ਥਿਕੇਹਿ ਪਕਾਰਤੋ વਰਣੀਯਤੋ ਰਜਨੀਯਤੋ ਪવਰੋਤਿ ਏવਂ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸવਾਚੀਨਮ੍ਪਿ ‘‘ਅਗ੍ਗੋ’’ਤਿਆਦੀਨਂ ਪਦਾਨਂ ਭਾવਤ੍ਥਸ੍ਸ ਭੇਦਾਭਾવਤੋ ‘‘ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞવੇવਚਨਾਨੀ’’ਤਿ ਆਹ।

    212.‘‘Atthūpasaṃhita’’nti iminā vaṭṭanissitā dhammakathā vuttāti āha ‘‘idhalokaparalokatthanissita’’nti. ‘‘Dhammūpasaṃhita’’nti iminā vivaṭṭanissitā, tasmā dasakusalakammapathā vivaṭṭasannissayā veditabbā. Nidaṃsesīti sandassesi te dhamme paccakkhe katvā pakāsesi. Nidaṃsanakathanti pākaṭakaraṇakathaṃ. Jeṭṭhaṭṭhena aggo, pāsaṃsaṭṭhena seṭṭho, pamukhaṭṭhena pāmokkho, padhānaṭṭhena uttamo, hitasukhatthikehi pakārato varaṇīyato rajanīyato pavaroti evaṃ atthavisesavācīnampi ‘‘aggo’’tiādīnaṃ padānaṃ bhāvatthassa bhedābhāvato ‘‘sabbāni aññamaññavevacanānī’’ti āha.

    ਉਦ੍ਧਙ੍ਗਮਨੀਯਾਤਿ ਸੁਣਨ੍ਤਾਨਂ ਉਪਰੂਪਰਿ વਿਸੇਸਂ ਗਮੇਨ੍ਤੀਤਿ ਉਦ੍ਧਙ੍ਗਮਨੀਯਾ। ਸਙ੍ਖਾਯ ਅਧੋ ਪਿਟ੍ਠਿਪਾਦਸਮੀਪੇ ਏવ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਅਧੋਸਙ੍ਖਾ ਪਾਦਾ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਧੋਸਙ੍ਖਪਾਦੋ। ਸਙ੍ਖਾਤਿ ਚ ਗੋਪ੍ਫਕਾਨਮਿਦਂ ਨਾਮਂ।

    Uddhaṅgamanīyāti suṇantānaṃ uparūpari visesaṃ gamentīti uddhaṅgamanīyā. Saṅkhāya adho piṭṭhipādasamīpe eva patiṭṭhitattā adhosaṅkhā pādā etassāti adhosaṅkhapādo. Saṅkhāti ca gopphakānamidaṃ nāmaṃ.

    ੨੧੩. ਧਮ੍ਮਦਾਨਯਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਦਾਨਸਙ੍ਖਾਤਂ ਯਞ੍ਞਂ।

    213.Dhammadānayaññanti dhammadānasaṅkhātaṃ yaññaṃ.

    ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਣ੍ਠਿਤਾਤਿ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਸਣ੍ਠਿਤਾ। ਪਿਟ੍ਠਿਪਾਦਸ੍ਸ ਉਪਰਿ ਪਕਤਿਅਙ੍ਗੁਲੇਨ ਚਤੁਰਙ੍ਗੁਲੇ ਜਙ੍ਘਾਪਦੇਸੇ ਨਿਗੂਲ਼੍ਹਾ ਅਪਞ੍ਞਾਯਮਾਨਰੂਪਾ ਹੁਤ੍વਾ ਠਿਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Suṭṭhusaṇṭhitāti sammadeva saṇṭhitā. Piṭṭhipādassa upari pakatiaṅgulena caturaṅgule jaṅghāpadese nigūḷhā apaññāyamānarūpā hutvā ṭhitāti attho.

    ਏਣਿਜਙ੍ਘਲਕ੍ਖਣવਣ੍ਣਨਾ

    Eṇijaṅghalakkhaṇavaṇṇanā

    ੨੧੪. ਸਿਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਸਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ ‘‘ਸਿਪ੍ਪ’’ਨ੍ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਜੀવਿਕਾਹੇਤੁਭੂਤਂ ਆਜੀવવਿਧਿਂ। ਜੀવਿਕਤ੍ਥਂ, ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਉਪਕਾਰਤ੍ਥਞ੍ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ વਿਜ੍ਜਾ, ਮਨ੍ਤਸਤ੍ਥਾਦਿ। ਚਰਨ੍ਤਿ ਤੇਨ ਸੁਗਤਿਂ, ਸੁਖਞ੍ਚ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਚਰਣਂ। ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਾਞਾਣਂ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨ ‘‘ਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਾਜਾਨਨਪਞ੍ਞਾ’’ਤਿ। ਤਾਨਿ ਚੇવਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਹਤ੍ਥਿਆਦੀਨਿ ਚੇવ। ਸਤ੍ਤ ਰਤਨਾਨੀਤਿ ਮੁਤ੍ਤਾਦੀਨਿ ਸਤ੍ਤ ਰਤਨਾਨਿ। ਚ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਰਞ੍ਞੋ ਉਪਭੋਗਭੂਤਾਨਂ વਤ੍ਥਸੇਯ੍ਯਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ। ਰਞ੍ਞੋ ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਾਨੀਤਿ ਰਞ੍ਞੋ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਨਯੋਗ੍ਯਾਨਿ। ਸਬ੍ਬੇਸਨ੍ਤਿ ‘‘ਰਾਜਾਰਹਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂਯੇવ ਏਕਜ੍ਝਂ ਗਹਣਂ। ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਪਰਿਸਾ ਨਾਮ ਓਧਿਸੋ ਅਨੋਧਿਸੋ ਚ ਸਮਿਤਪਾਪਾ, ਤਥਤ੍ਥਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ ਚ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਮਣਾਨਂ ਕੋਟ੍ਠਾਸਭੂਤਾ ਚਤਸ੍ਸੋ ਪਰਿਸਾ’’ਤਿ।

    214.Sippanti sikkhitabbaṭṭhena ‘‘sippa’’nti laddhanāmaṃ sattānaṃ jīvikāhetubhūtaṃ ājīvavidhiṃ. Jīvikatthaṃ, sattānaṃ upakāratthañca veditabbaṭṭhena vijjā, mantasatthādi. Caranti tena sugatiṃ, sukhañca gacchantīti caraṇaṃ. Kammassakatāñāṇaṃ uttarapadalopena ‘‘kamma’’nti vuttanti āha ‘‘kammanti kammassakatājānanapaññā’’ti. Tāni cevāti pubbe vuttahatthiādīni ceva. Satta ratanānīti muttādīni satta ratanāni. Ca-saddena rañño upabhogabhūtānaṃ vatthaseyyādīnaṃ saṅgaho. Rañño anucchavikānīti rañño paribhuñjanayogyāni. Sabbesanti ‘‘rājārahānī’’tiādinā vuttānaṃ sabbesaṃyeva ekajjhaṃ gahaṇaṃ. Buddhānaṃ parisā nāma odhiso anodhiso ca samitapāpā, tathatthāya paṭipannā ca hotīti vuttaṃ ‘‘samaṇānaṃ koṭṭhāsabhūtā catasso parisā’’ti.

    ਸਿਪ੍ਪਾਦਿવਾਚਨਨ੍ਤਿ ਸਿਪ੍ਪਾਨਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਨਂ। ਪਾਲ਼ਿਯਮ੍ਪਿ ਹਿ ‘‘વਾਚੇਤਾ’’ਤਿ વਾਚਨਸੀਸੇਨ ਸਿਕ੍ਖਾਪਨਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਉਕ੍ਕੁਟਿਕਾਸਨਨ੍ਤਿ ਤਂਤਂવੇਯ੍ਯਾવਚ੍ਚਕਰਣੇਨ ਉਕ੍ਕੁਟਿਕਸ੍ਸ ਨਿਸਜ੍ਜਾ। ਪਯੋਜਨવਸੇਨ ਗੇਹਤੋ ਗੇਹਂ ਗਾਮਤੋ ਗਾਮਂ ਜਙ੍ਘਾਯੋ ਕਿਲਮੇਤ੍વਾ ਪੇਸਨਂ ਜਙ੍ਘਪੇਸਨਿਕਾ। ਲਿਖਿਤ੍વਾ ਪਾਤਿਤਂ વਿਯ ਹੋਤਿ ਅਪਰਿਪੁਣ੍ਣਭਾવਤੋ। ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਉਗ੍ਗਤવਟ੍ਟਿਤਨ੍ਤਿ ਗੋਪ੍ਫਕਟ੍ਠਾਨਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਜਾਣੁਪ੍ਪਦੇਸਾ ਮਂਸੂਪਚਯਸ੍ਸ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਸਮਨ੍ਤਤੋ વਡ੍ਢਿਤਤ੍ਤਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਉਗ੍ਗਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਸੁવਟ੍ਟਿਤਂ। ਏਣਿਜਙ੍ਘਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਸਣ੍ਠਾਨਮਤ੍ਤੇਨ ਏਣਿਮਿਗਜਙ੍ਘਾਸਦਿਸਜਙ੍ਘਲਕ੍ਖਣਂ।

    Sippādivācananti sippānaṃ sikkhāpanaṃ. Pāḷiyampi hi ‘‘vācetā’’ti vācanasīsena sikkhāpanaṃ dassitaṃ. Ukkuṭikāsananti taṃtaṃveyyāvaccakaraṇena ukkuṭikassa nisajjā. Payojanavasena gehato gehaṃ gāmato gāmaṃ jaṅghāyo kilametvā pesanaṃ jaṅghapesanikā. Likhitvā pātitaṃ viya hoti aparipuṇṇabhāvato. Anupubbauggatavaṭṭitanti gopphakaṭṭhānato paṭṭhāya yāva jāṇuppadesā maṃsūpacayassa anukkamena samantato vaḍḍhitattā anupubbena uggataṃ hutvā suvaṭṭitaṃ. Eṇijaṅghalakkhaṇanti saṇṭhānamattena eṇimigajaṅghāsadisajaṅghalakkhaṇaṃ.

    ੨੧੫. ‘‘ਯਤੁਪਘਾਤਾਯਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤ-ਕਾਰੋ ਪਦਸਨ੍ਧਿਕਰੋ, ਅਨੁਨਾਸਿਕਲੋਪੇਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ‘‘ਉਦ੍ਧਗ੍ਗਲੋਮਾ ਸੁਖੁਮਤ੍ਤਚੋਤ੍ਥਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਚੋਦਕੇਨ ‘‘ਕਿਂ ਪਨ ਅਞ੍ਞੇਨ ਕਮ੍ਮੇਨ ਅਞ੍ਞਂ ਲਕ੍ਖਣਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ ਚੋਦਿਤੋ, ਆਚਰਿਯੋ ‘‘ਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਯਦਿ ਏવਂ ਇਧ ਕਸ੍ਮਾ ਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਰਂ ਕਥਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਅਨ੍ਤੋਲੀਨਮੇવ ਚੋਦਨਂ ਪਰਿਹਰਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਂ ਪਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤੀਤਿ…ਪੇ॰… ਇਧ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਤਤ੍ਥ ਯਂ ਪਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤੀਤਿ ਯਂ ਲਕ੍ਖਣਂ વੁਚ੍ਚਮਾਨਲਕ੍ਖਣਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕੇਨ ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ। ਤਂ ਅਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ ਹੋਤੀਤਿ ਤਂ ਲਕ੍ਖਣਂ વੁਚ੍ਚਮਾਨਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਅਨੁਕੂਲਲਕ੍ਖਣਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਇਧ ਏਣਿਜਙ੍ਘਲਕ੍ਖਣਕਥਨੇ ‘‘ਉਦ੍ਧਗ੍ਗਲੋਮਾ ਸੁਖੁਮਤ੍ਤਚੋਤ੍ਥਤਾ’’ਤਿ ਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਰਂ વੁਤ੍ਤਂ।

    215.‘‘Yatupaghātāyā’’ti ettha ta-kāro padasandhikaro, anunāsikalopena niddesoti āha ‘‘ya’’ntiādi. ‘‘Uddhaggalomā sukhumattacotthatā’’ti vuttattā codakena ‘‘kiṃ pana aññena kammena aññaṃ lakkhaṇaṃ nibbattatī’’ti codito, ācariyo ‘‘na nibbattatī’’ti vatvā ‘‘yadi evaṃ idha kasmā lakkhaṇantaraṃ kathita’’nti antolīnameva codanaṃ pariharanto ‘‘yaṃ pana nibbattatīti…pe… idha vutta’’nti āha. Tattha yaṃ pana nibbattatīti yaṃ lakkhaṇaṃ vuccamānalakkhaṇanibbattakena kammunā nibbattati. Taṃ anubyañjanaṃ hotīti taṃ lakkhaṇaṃ vuccamānassa lakkhaṇassa anukūlalakkhaṇaṃ nāma hoti. Tasmā tena kāraṇena idha eṇijaṅghalakkhaṇakathane ‘‘uddhaggalomā sukhumattacotthatā’’ti lakkhaṇantaraṃ vuttaṃ.

    ਸੁਖੁਮਚ੍ਛવਿਲਕ੍ਖਣવਣ੍ਣਨਾ

    Sukhumacchavilakkhaṇavaṇṇanā

    ੨੧੬. ਸਮਿਤਪਾਪਟ੍ਠੇਨ ਸਮਣਂ, ਨ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਮਤ੍ਤੇਨ। ਬਾਹਿਤਪਾਪਟ੍ਠੇਨ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ, ਨ ਜਾਤਿਮਤ੍ਤੇਨ।

    216.Samitapāpaṭṭhenasamaṇaṃ, na pabbajjāmattena. Bāhitapāpaṭṭhena brāhmaṇaṃ, na jātimattena.

    ਮਹਨ੍ਤਾਨਂ ਅਤ੍ਥਾਨਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨਤੋ ਮਹਤੀ ਪਞ੍ਞਾ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਮਹਾਪਞ੍ਞੋ। ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਮਹਾਪਞ੍ਞਾਦੀਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਨਾਨਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯਾਹਿ ਮਹਾਪਞ੍ਞਾਦੀਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਭਗવਾ ‘‘ਮਹਾਪਞ੍ਞੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਕਿਤ੍ਤੀਯਤਿ, ਤਾਸਂ ਮਹਾਪਞ੍ਞਾਦੀਨਂ ਇਦਂ ਨਾਨਤ੍ਤਂ ਅਯਂ વੇਮਤ੍ਤਤਾ।

    Mahantānaṃ atthānaṃ pariggaṇhanato mahatī paññā etassāti mahāpañño. Sesapadesupi eseva nayoti āha ‘‘mahāpaññādīhi samannāgatoti attho’’ti. Nānattanti yāhi mahāpaññādīhi samannāgatattā bhagavā ‘‘mahāpañño’’tiādinā kittīyati, tāsaṃ mahāpaññādīnaṃ idaṃ nānattaṃ ayaṃ vemattatā.

    ਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ વਿਸੇਸਤੋ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਮਹਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਕਿਚ੍ਚਸਿਦ੍ਧਿਯਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਤਦਸ੍ਸਾ ਕਿਚ੍ਚਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਮਹਨ੍ਤੇ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਮਹਾਪਞ੍ਞਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਹੇਤੁਮਹਨ੍ਤਤਾਯ, ਪਚ੍ਚਯਮਹਨ੍ਤਤਾਯ, ਨਿਸ੍ਸਯਮਹਨ੍ਤਤਾਯ, ਪਭੇਦਮਹਨ੍ਤਤਾਯ, ਕਿਚ੍ਚਮਹਨ੍ਤਤਾਯ, ਫਲਮਹਨ੍ਤਤਾਯ, ਆਨਿਸਂਸਮਹਨ੍ਤਤਾਯ ਚ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਮਹਨ੍ਤਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਥ ਹੇਤੁ ਅਲੋਭਾਦਯੋ। ਪਚ੍ਚਯੋ ਹਿਰੋਤ੍ਤਪ੍ਪਸਦ੍ਧਾਸਤਿવੀਰਿਯਾਦਯੋ। ਨਿਸ੍ਸਯੋ ਸਾવਕਬੋਧਿਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਨਿਯਤਤਾ, ਤਂਸਮਙ੍ਗਿਨੋ ਚ ਪੁਰਿਸવਿਸੇਸਾ। ਪਭੇਦੋ ਚਾਰਿਤ੍ਤવਾਰਿਤ੍ਤਾਦਿવਿਭਾਗੋ। ਕਿਚ੍ਚਂ ਤਦਙ੍ਗਾਦਿવਸੇਨ ਪਟਿਪਕ੍ਖવਿਧਮਨਂ। ਆਨਿਸਂਸੋ ਪਿਯਮਨਾਪਤਾਦਿ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, વਿਤ੍ਥਾਰੋ ਪਨ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ, (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੬) ਆਕਙ੍ਖੇਯ੍ਯਸੁਤ੍ਤਾਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੬੫) ਚ ਆਗਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਮਹਨ੍ਤਤਾ ਯਥਾਰਹਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤ੍વਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਠਾਨਾਠਾਨਾਨਂ ਪਨ ਮਹਾવਿਸਯਤਾਯ, ਸਾ ਬਹੁਧਾਤੁਕਸੁਤ੍ਤੇ ਆਗਤਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। વਿਹਾਰਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਧਾਰਣਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਂ ਸਕਲਸਾਸਨਸਙ੍ਗਹਤੋ, ਸੋ ਸਚ੍ਚવਿਭਙ੍ਗ- (વਿਭ॰ ੧੮੯) ਤਂਸਂવਣ੍ਣਨਾਸੁ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੮੯) ਆਗਤਨਯੇਨ, ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ ਦੀਨਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨવਿਭਙ੍ਗਾਦੀਸੁ, (વਿਭ॰ ੩੫੫) ਤਂਸਂવਣ੍ਣਨਾਸੁ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩੫੫) ਚ ਆਗਤਨਯੇਨ, ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨਂ ਮਹਤੋ ਹਿਤਸ੍ਸ, ਮਹਤੋ ਸੁਖਸ੍ਸ, ਮਹਤੋ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ, ਮਹਤੋ ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਭਾવਤੋ, ਸਨ੍ਤਪਣੀਤਨਿਪੁਣਅਤਕ੍ਕਾવਚਰਪਣ੍ਡਿਤવੇਦਨੀਯਭਾવਤੋ ਚ; ਅਭਿਞ੍ਞਾਨਂ ਮਹਾਸਮ੍ਭਾਰਤੋ, ਮਹਾવਿਸਯਤੋ, ਮਹਾਕਿਚ੍ਚਤੋ, ਮਹਾਨੁਭਾવਤੋ, ਮਹਾਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤੋ ਚ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਮਦਨਿਮ੍ਮਦਨਾਦਿਮਹਤ੍ਤਸਿਦ੍ਧਿਤੋ ਮਹਨ੍ਤਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Yassa kassaci visesato arūpadhammassa mahattaṃ nāma kiccasiddhiyā veditabbanti tadassā kiccasiddhiyā dassento ‘‘mahante sīlakkhandhe pariggaṇhātīti mahāpaññā’’tiādimāha. Tattha hetumahantatāya, paccayamahantatāya, nissayamahantatāya, pabhedamahantatāya, kiccamahantatāya, phalamahantatāya, ānisaṃsamahantatāya ca sīlakkhandhassa mahantabhāvo veditabbo. Tattha hetu alobhādayo. Paccayo hirottappasaddhāsativīriyādayo. Nissayo sāvakabodhipaccekabodhisammāsambodhiniyatatā, taṃsamaṅgino ca purisavisesā. Pabhedo cārittavārittādivibhāgo. Kiccaṃ tadaṅgādivasena paṭipakkhavidhamanaṃ. Ānisaṃso piyamanāpatādi. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge, (visuddhi. 1.6) ākaṅkheyyasuttādīsu (ma. ni. 1.65) ca āgatanayeneva veditabbo. Iminā nayena samādhikkhandhādīnampi mahantatā yathārahaṃ vitthāretvā veditabbā. Ṭhānāṭhānānaṃ pana mahāvisayatāya, sā bahudhātukasutte āgatanayena veditabbā. Vihārasamāpattiyo samādhikkhandhaniddhāraṇanayena veditabbā. Ariyasaccānaṃ sakalasāsanasaṅgahato, so saccavibhaṅga- (vibha. 189) taṃsaṃvaṇṇanāsu (vibha. aṭṭha. 189) āgatanayena, satipaṭṭhānā dīnaṃ satipaṭṭhānavibhaṅgādīsu, (vibha. 355) taṃsaṃvaṇṇanāsu (vibha. aṭṭha. 355) ca āgatanayena, sāmaññaphalānaṃ mahato hitassa, mahato sukhassa, mahato atthassa, mahato yogakkhemassa nibbattibhāvato, santapaṇītanipuṇaatakkāvacarapaṇḍitavedanīyabhāvato ca; abhiññānaṃ mahāsambhārato, mahāvisayato, mahākiccato, mahānubhāvato, mahānibbattito ca, nibbānassa madanimmadanādimahattasiddhito mahantatā veditabbā.

    ਪੁਥੁਪਞ੍ਞਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਯਂ ਪਨ વਿਸੇਸੋ – ਨਾਨਾਖਨ੍ਧੇਸੁ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ‘‘ਅਯਂ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨਾਮ…ਪੇ॰… ਅਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨਾਮਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਨਾਨਾਕਰਣਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਤੇਸੁਪਿ ‘‘ਏਕવਿਧੇਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਏਕਾਦਸવਿਧੇਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਏਕવਿਧੇਨ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਬਹੁવਿਧੇਨ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਏਕવਿਧੇਨ ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਏਕવਿਧੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਏਕવਿਧੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਬਹੁવਿਧੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਅਤੀਤਾਦਿਭੇਦવਸੇਨਾਪਿ ਨਾਨਾਕਰਣਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਤਥਾ ‘‘ਇਦਂ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਂ ਨਾਮ…ਪੇ॰..ਇਦਂ ਧਮ੍ਮਾਯਤਨਂ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਥ ਦਸਾਯਤਨਾ ਕਾਮਾવਚਰਾ, ਦ੍વੇ ਚਤੁਭੂਮਕਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਆਯਤਨਾਨਂ ਨਾਨਤ੍ਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਨਾਨਾਧਾਤੂਸੂਤਿ ‘‘ਅਯਂ ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁ ਨਾਮ…ਪੇ॰… ਅਯਂ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਥ ਸੋਲ਼ਸ ਧਾਤੁਯੋ ਕਾਮਾવਚਰਾ, ਦ੍વੇ ਧਾਤੁਯੋ ਚਤੁਭੂਮਿਕਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਨਾਨਾਧਾਤੂਸੁ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਤਯਿਦਂ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਕਧਾਤੁવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਮ੍ਪਿ ਹਿ ਦ੍વਿਨ੍ਨਞ੍ਚ ਅਗ੍ਗਸਾવਕਾਨਂ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਕਧਾਤੂਸੁ ਏવਂ ਨਾਨਾਕਰਣਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਏਕਦੇਸਤੋવ, ਨ ਨਿਪ੍ਪਦੇਸਤੋ। ਅਨੁਪਾਦਿਨ੍ਨਕਧਾਤੂਨਂ ਪਨ ਲਕ੍ਖਣਾਦਿਮਤ੍ਤਮੇવ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਨ ਨਾਨਾਕਰਣਂ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਬੁਦ੍ਧਾਨਮੇવ ਪਨ ‘‘ਇਮਾਯ ਨਾਮਧਾਤੁਯਾ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਇਮਸ੍ਸ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧੋ ਸੇਤੋ, ਇਮਸ੍ਸ ਕਾਲ਼ੋ, ਇਮਸ੍ਸ ਮਟ੍ਠੋ, ਇਮਸ੍ਸ ਬਹਲਤ੍ਤਚੋ , ਇਮਸ੍ਸ ਤਨੁਤਚੋ। ਇਮਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤਂ વਣ੍ਣਸਣ੍ਠਾਨਾਦਿવਸੇਨ ਏવਰੂਪਂ। ਇਮਸ੍ਸ ਪੁਪ੍ਫਂ ਨੀਲਂ, ਇਮਸ੍ਸ ਪੀਤਕਂ, ਲੋਹਿਤਕਂ, ਓਦਾਤਂ, ਸੁਗਨ੍ਧਂ, ਦੁਗ੍ਗਨ੍ਧਂ। ਫਲਂ ਖੁਦ੍ਦਕਂ, ਮਹਨ੍ਤਂ, ਦੀਘਂ, વਟ੍ਟਂ, ਸੁਸਣ੍ਠਾਨਂ, ਦੁਸ੍ਸਣ੍ਠਾਨਂ, ਮਟ੍ਠਂ, ਫਰੁਸਂ, ਸੁਗਨ੍ਧਂ, ਦੁਗ੍ਗਨ੍ਧਂ, ਮਧੁਰਂ, ਤਿਤ੍ਤਕਂ, ਅਮ੍ਬਿਲਂ, ਕਟੁਕਂ, ਕਸਾવਂ। ਕਣ੍ਟਕੋ ਤਿਖਿਣੋ, ਅਤਿਖਿਣੋ, ਉਜੁਕੋ, ਕੁਟਿਲੋ, ਕਣ੍ਹੋ, ਨੀਲੋ, ਓਦਾਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਧਾਤੁਨਾਨਤ੍ਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ।

    Puthupaññāti etthāpi vuttanayānusārena attho veditabbo. Ayaṃ pana viseso – nānākhandhesu ñāṇaṃ pavattatīti ‘‘ayaṃ rūpakkhandho nāma…pe… ayaṃ viññāṇakkhandho nāmā’’ti evaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ nānākaraṇaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati. Tesupi ‘‘ekavidhena rūpakkhandho, ekādasavidhena rūpakkhandho. Ekavidhena vedanākkhandho, bahuvidhena vedanākkhandho. Ekavidhena saññākkhandho. Ekavidhena saṅkhārakkhandho. Ekavidhena viññāṇakkhandho, bahuvidhena viññāṇakkhandho’’ti evaṃ ekekassa khandhassa atītādibhedavasenāpi nānākaraṇaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati. Tathā ‘‘idaṃ cakkhāyatanaṃ nāma…pe...idaṃ dhammāyatanaṃ nāma. Tattha dasāyatanā kāmāvacarā, dve catubhūmakā’’ti evaṃ āyatanānaṃ nānattaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati. Nānādhātūsūti ‘‘ayaṃ cakkhudhātu nāma…pe… ayaṃ manoviññāṇadhātu nāma. Tattha soḷasa dhātuyo kāmāvacarā, dve dhātuyo catubhūmikā’’ti evaṃ nānādhātūsu ñāṇaṃ pavattati, tayidaṃ upādinnakadhātuvasena vuttaṃ. Paccekabuddhānampi hi dvinnañca aggasāvakānaṃ upādinnakadhātūsu evaṃ nānākaraṇaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati, tañca kho ekadesatova, na nippadesato. Anupādinnakadhātūnaṃ pana lakkhaṇādimattameva jānanti, na nānākaraṇaṃ. Sabbaññubuddhānameva pana ‘‘imāya nāmadhātuyā ussannattā imassa rukkhassa khandho seto, imassa kāḷo, imassa maṭṭho, imassa bahalattaco , imassa tanutaco. Imassa pattaṃ vaṇṇasaṇṭhānādivasena evarūpaṃ. Imassa pupphaṃ nīlaṃ, imassa pītakaṃ, lohitakaṃ, odātaṃ, sugandhaṃ, duggandhaṃ. Phalaṃ khuddakaṃ, mahantaṃ, dīghaṃ, vaṭṭaṃ, susaṇṭhānaṃ, dussaṇṭhānaṃ, maṭṭhaṃ, pharusaṃ, sugandhaṃ, duggandhaṃ, madhuraṃ, tittakaṃ, ambilaṃ, kaṭukaṃ, kasāvaṃ. Kaṇṭako tikhiṇo, atikhiṇo, ujuko, kuṭilo, kaṇho, nīlo, odāto hotī’’ti dhātunānattaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati.

    ਨਾਨਾਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੇਸੂਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾਭੇਦਤੋ ਚ ਨਾਨਾਪਭੇਦੇਸੁ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਙ੍ਗੇਸੁ। ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਅਙ੍ਗਾਨਿ ਹਿ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਸਞ੍ਞਿਤਾਨਿ। ਤੇਨਾਹ ਸਙ੍ਖਾਰਪਿਟਕੇ ‘‘ਦ੍વਾਦਸ ਪਚ੍ਚਯਾ ਦ੍વਾਦਸ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਾ’’ਤਿ। ਨਾਨਾਸੁਞ੍ਞਤਮਨੁਪਲਬ੍ਭੇਸੂਤਿ ਨਾਨਾਸਭਾવੇਸੁ ਨਿਚ੍ਚਸਾਰਾਦਿવਿਰਹਿਤੇਸੁ ਸੁਞ੍ਞਤਭਾવੇਸੁ ਤਤੋ ਏવ ਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸਅਤ੍ਤਤ੍ਤਨਿਯਾਦਿવਸੇਨ ਅਨੁਪਲਬ੍ਭਨਸਭਾવੇਸੁ ਪਕਾਰੇਸੁ। ਮ-ਕਾਰੋ ਹੇਤ੍ਥ ਪਦਸਨ੍ਧਿਕਰੋ। ਨਾਨਾਅਤ੍ਥੇਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਯ વਿਸਯਭੂਤੇਸੁ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਦਿવਸੇਨ ਨਾਨਾવਿਧੇਸੁ ਅਤ੍ਥੇਸੁ। ਧਮ੍ਮੇਸੂਤਿ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਯ વਿਸਯਭੂਤੇਸੁ ਪਚ੍ਚਯਾਦਿવਸੇਨ ਨਾਨਾવਿਧੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ। ਨਿਰੁਤ੍ਤੀਸੂਤਿ ਤੇਸਂਯੇવ ਅਤ੍ਥਧਮ੍ਮਾਨਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰਣવਚਨਸਙ੍ਖਾਤੇਸੁ ਨਾਨਾਨਿਰੁਤ੍ਤੀਸੁ। ਪਟਿਭਾਨੇਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਦੀਸੁ વਿਸਯਭੂਤੇਸੁ ‘‘ਇਮਾਨਿ ਞਾਣਾਨਿ ਇਦਮਤ੍ਥਜੋਤਕਾਨੀ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੭੨੬, ੭੨੯, ੭੩੧, ੭੩੨, ੭੩੪, ੭੩੬, ੭੩੯) ਤਥਾ ਤਥਾ ਪਟਿਭਾਨਤੋ ਉਪਤਿਟ੍ਠਨਤੋ ‘‘ਪਟਿਭਾਨਾਨੀ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮੇਸੁ ਨਾਨਾਞਾਣੇਸੁ। ‘‘ਪੁਥੁਨਾਨਾਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੂ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਸੀਲਸ੍ਸ ਪੁਥੁਤ੍ਤਂ વੁਤ੍ਤਮੇવ, ਇਤਰੇਸਂ ਪਨ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਪਾਕਟਮੇવ। ਯਂ ਪਨ ਅਭਿਨ੍ਨਂ ਏਕਮੇવ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਤਤ੍ਥ ਉਪਚਾਰવਸੇਨ ਪੁਥੁਤ੍ਤਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸਾਧਾਰਣੇ ਧਮ੍ਮੇ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮਾ’’ਤਿ, ਤੇਨਸ੍ਸ ਮਦਨਿਮ੍ਮਦਨਾਦਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪੁਥੁਤ੍ਤਂ ਪਰਿਦੀਪਿਤਂ ਹੋਤਿ।

    Nānāpaṭiccasamuppādesūti ajjhattabahiddhābhedato ca nānāpabhedesu paṭiccasamuppādaṅgesu. Avijjādiaṅgāni hi paccekaṃ paṭiccasamuppādasaññitāni. Tenāha saṅkhārapiṭake ‘‘dvādasa paccayā dvādasa paṭiccasamuppādā’’ti. Nānāsuññatamanupalabbhesūti nānāsabhāvesu niccasārādivirahitesu suññatabhāvesu tato eva itthipurisaattattaniyādivasena anupalabbhanasabhāvesu pakāresu. Ma-kāro hettha padasandhikaro. Nānāatthesūti atthapaṭisambhidāya visayabhūtesu paccayuppannādivasena nānāvidhesu atthesu. Dhammesūti dhammapaṭisambhidāya visayabhūtesu paccayādivasena nānāvidhesu dhammesu. Niruttīsūti tesaṃyeva atthadhammānaṃ niddhāraṇavacanasaṅkhātesu nānāniruttīsu. Paṭibhānesūti atthapaṭisambhidādīsu visayabhūtesu ‘‘imāni ñāṇāni idamatthajotakānī’’ti (vibha. 726, 729, 731, 732, 734, 736, 739) tathā tathā paṭibhānato upatiṭṭhanato ‘‘paṭibhānānī’’ti laddhanāmesu nānāñāṇesu. ‘‘Puthunānāsīlakkhandhesū’’tiādīsu sīlassa puthuttaṃ vuttameva, itaresaṃ pana vuttanayānusārena suviññeyyattā pākaṭameva. Yaṃ pana abhinnaṃ ekameva nibbānaṃ, tattha upacāravasena puthuttaṃ gahetabbanti āha ‘‘puthujjanasādhāraṇe dhamme samatikkammā’’ti, tenassa madanimmadanādipariyāyena puthuttaṃ paridīpitaṃ hoti.

    ਏવਂ વਿਸਯવਸੇਨ ਪਞ੍ਞਾਯ ਮਹਤ੍ਤਂ, ਪੁਥੁਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮવਸੇਨ ਹਾਸਭਾવਂ, ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰવਸੇਨ ਜવਨਭਾવਂ, ਕਿਚ੍ਚવਸੇਨ ਤਿਕ੍ਖਾਦਿਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਤਮਾ ਹਾਸਪਞ੍ਞਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਹਾਸਬਹੁਲੋਤਿ ਪੀਤਿਬਹੁਲੋ। ਸੇਸਪਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਾਨਿ। ਸੀਲਂ ਪਰਿਪੂਰੇਤੀਤਿ ਹਟ੍ਠਪਹਟ੍ਠੋ ਉਦਗ੍ਗੁਦਗ੍ਗੋ ਹੁਤ੍વਾ ਠਪੇਤ੍વਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰਂ ਤਸ੍ਸ વਿਸੁਂ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਨવਸੇਸਸੀਲਂ ਪਰਿਪੂਰੇਤਿ। ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਾ ਹਿ ਪਞ੍ਞਾ ਅਭਿਰਤਿવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਫੁਲ੍ਲਿਤવਿਕਸਿਤਾ વਿਯ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਨ ਏવਂ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਹਗਤਾ। ਪੁਨ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਨ੍ਤਿ ਅਰਿਯਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਮਾਹ। ‘‘ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    Evaṃ visayavasena paññāya mahattaṃ, puthuttaṃ dassetvā idāni sampayuttadhammavasena hāsabhāvaṃ, pavattiākāravasena javanabhāvaṃ, kiccavasena tikkhādibhāvaṃ dassetuṃ ‘‘katamā hāsapaññā’’tiādi vuttaṃ. Tattha hāsabahuloti pītibahulo. Sesapadāni tasseva vevacanāni. Sīlaṃ paripūretīti haṭṭhapahaṭṭho udaggudaggo hutvā ṭhapetvā indriyasaṃvaraṃ tassa visuṃ vuttattā anavasesasīlaṃ paripūreti. Pītisomanassasahagatā hi paññā abhirativasena ārammaṇe phullitavikasitā viya pavattati, na evaṃ upekkhāsahagatā. Puna sīlakkhandhanti ariyasīlakkhandhamāha. ‘‘Samādhikkhandha’’ntiādīsupi eseva nayo.

    ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਰੂਪਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਖਿਪ੍ਪਂ ਜવਤੀਤਿ ਯਾ ਰੂਪਧਮ੍ਮੇ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿ ਸੀਘવੇਗੇਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਪਟਿਪਕ੍ਖਦੂਰਭਾવੇਨ ਪੁਬ੍ਬਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਸਾਤਿਸਯਤ੍ਤਾ ਇਨ੍ਦੇਨ વਿਸ੍ਸਟ੍ਠવਜਿਰਂ વਿਯ ਲਕ੍ਖਣਂ ਅવਿਰਜ੍ਝਨ੍ਤੀ ਅਦਨ੍ਧਾਯਨ੍ਤੀ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਅਨਿਚ੍ਚਲਕ੍ਖਣਂ વੇਗਸਾ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ, ਸਾ ਜવਨਪਞ੍ਞਾ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਏવਂ ਲਕ੍ਖਣਾਰਮ੍ਮਣਿਕવਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਜવਨਪਞ੍ਞਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਬਲવવਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਖਯਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવ ਭਿਜ੍ਜਨਤੋ ਖਯਸਭਾવਤ੍ਤਾ। ਭਯਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਭਯਾਨਕਭਾવਤੋ। ਅਸਾਰਕਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਅਸਾਰਕਭਾવਤੋ ਅਤ੍ਤਸਾਰવਿਰਹਤੋ, ਨਿਚ੍ਚਸਾਰਾਦਿવਿਰਹਤੋ ਚ। ਤੁਲਯਿਤ੍વਾਤਿ ਤੁਲਨਭੂਤਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾਯ ਤੁਲੇਤ੍વਾ। ਤੀਰਯਿਤ੍વਾਤਿ ਤਾਯ ਏવ ਤੀਰਣਭੂਤਾਯ ਤੀਰਯਿਤ੍વਾ। વਿਭਾવਯਿਤ੍વਾਤਿ ਯਾਥਾવਤੋ ਪਕਾਸੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ਕਤ੍વਾ। વਿਭੂਤਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਪਾਕਟਂ ਕਤ੍વਾ। ਰੂਪਨਿਰੋਧੇਤਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਰੋਧਹੇਤੁਭੂਤੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਨਿਨ੍ਨਪੋਣਪਬ੍ਭਾਰਭਾવੇਨ। ਇਦਾਨਿ ਸਿਖਾਪ੍ਪਤ੍ਤવਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਜવਨਪਞ੍ਞਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਪੁਨ ‘‘ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘વੁਟ੍ਠਾਨਗਾਮਿਨਿવਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨਾ’’ਤਿ ਕੇਚਿ।

    Sabbaṃ taṃ rūpaṃ aniccato khippaṃ javatīti yā rūpadhamme ‘‘aniccā’’ti sīghavegena pavattati, paṭipakkhadūrabhāvena pubbābhisaṅkhārassa sātisayattā indena vissaṭṭhavajiraṃ viya lakkhaṇaṃ avirajjhantī adandhāyantī rūpakkhandhe aniccalakkhaṇaṃ vegasā paṭivijjhati, sā javanapaññā nāmāti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Evaṃ lakkhaṇārammaṇikavipassanāvasena javanapaññaṃ dassetvā balavavipassanāvasena dassetuṃ ‘‘rūpa’’ntiādi vuttaṃ. Tattha khayaṭṭhenāti yattha yattha uppajjati, tattha tattheva bhijjanato khayasabhāvattā. Bhayaṭṭhenāti bhayānakabhāvato. Asārakaṭṭhenāti asārakabhāvato attasāravirahato, niccasārādivirahato ca. Tulayitvāti tulanabhūtāya vipassanāpaññāya tuletvā. Tīrayitvāti tāya eva tīraṇabhūtāya tīrayitvā. Vibhāvayitvāti yāthāvato pakāsetvā paccakkhaṃ katvā. Vibhūtaṃ katvāti pākaṭaṃ katvā. Rūpanirodheti rūpakkhandhanirodhahetubhūte nibbāne ninnapoṇapabbhārabhāvena. Idāni sikhāppattavipassanāvasena javanapaññaṃ dassetuṃ puna ‘‘rūpa’’ntiādi vuttaṃ. ‘‘Vuṭṭhānagāminivipassanāvasenā’’ti keci.

    ਞਾਣਸ੍ਸ ਤਿਕ੍ਖਭਾવੋ ਨਾਮ ਸવਿਸੇਸਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਪਹਾਨੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋਤਿ। ‘‘ਖਿਪ੍ਪਂ ਕਿਲੇਸੇ ਛਿਨ੍ਦਤੀਤਿ ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤੇ ਪਨ ਕਿਲੇਸੇ વਿਭਾਗੇਨ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞੋ ਖਿਪ੍ਪਾਭਿਞ੍ਞੋ ਹੋਤਿ, ਪਟਿਪਦਾ ਚਸ੍ਸ ਨ ਚਲਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਆਸਨੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾ…ਪੇ॰… ਅਧਿਗਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿ।

    Ñāṇassa tikkhabhāvo nāma savisesaṃ paṭipakkhapahānena veditabboti. ‘‘Khippaṃ kilese chindatīti tikkhapaññā’’ti vatvā te pana kilese vibhāgena dassento ‘‘uppannaṃ kāmavitakka’’ntiādimāha. Tikkhapañño khippābhiñño hoti, paṭipadā cassa na calatīti āha ‘‘ekasmiṃ āsane cattāro ariyamaggā…pe… adhigatā hontī’’tiādi.

    ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਦੁਕ੍ਖਾ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਾ, ਸਙ੍ਖਤਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਖਯਧਮ੍ਮਾ વਯਧਮ੍ਮਾ વਿਰਾਗਧਮ੍ਮਾ ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਯਾਥਾવਤੋ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਸਚ੍ਚਪ੍ਪਟਿવੇਧੋ ਇਜ੍ਝਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ ਕਾਰਣਮੁਖੇਨ ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਪਞ੍ਞਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਉਬ੍ਬੇਗਬਹੁਲੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਉਬ੍ਬੇਗਬਹੁਲੋਤਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਅਭਿਣ੍ਹਪવਤ੍ਤਸਂવੇਗੋ। ਉਤ੍ਤਾਸਬਹੁਲੋਤਿ ਞਾਣੁਤ੍ਤਾਸવਸੇਨ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਬਹੁਸੋ ਉਤ੍ਰਾਸਮਾਨਸੋ , ਏਤੇਨ ਆਦੀਨવਾਨੁਪਸ੍ਸਨਮਾਹ। ‘‘ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਨਬਹੁਲੋ’’ਤਿ ਪਨ ਇਮਿਨਾ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਨੁਪਸ੍ਸਨਮਾਹ , ‘‘ਅਰਤਿਬਹੁਲੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਤਸ੍ਸਾ ਏવ ਅਪਰਾਪਰੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ। ਬਹਿਮੁਖੋਤਿ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰਤੋ ਬਹਿਭੂਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਞਾਣਮੁਖੋ, ਤਥਾ વਾ ਪવਤ੍ਤਿਤવਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖੋ। ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਝਨਂ ਨਿਬ੍ਬੇਧੋ, ਸੋ ਏਤਿਸ੍ਸਾ ਅਤ੍ਥਿ, ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਝਤੀਤਿ વਾ ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਾ, ਸਾ ਏવ ਪਞ੍ਞਾ ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਪਞ੍ਞਾ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਤੋ ਅવਿਭਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯਤ੍ਤਾ, ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥਤ੍ਤਾ ਚ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ।

    ‘‘Sabbe saṅkhārā aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā, saṅkhatā paṭiccasamuppannā khayadhammā vayadhammā virāgadhammā nirodhadhammā’’ti yāthāvato dassanena saccappaṭivedho ijjhati, na aññathāti kāraṇamukhena nibbedhikapaññaṃ dassetuṃ ‘‘sabbasaṅkhāresu ubbegabahulo hotī’’tiādi vuttaṃ. Tattha ubbegabahuloti vuttanayena sabbasaṅkhāresu abhiṇhapavattasaṃvego. Uttāsabahuloti ñāṇuttāsavasena sabbasaṅkhāresu bahuso utrāsamānaso , etena ādīnavānupassanamāha. ‘‘Ukkaṇṭhanabahulo’’ti pana iminā nibbidānupassanamāha , ‘‘aratibahulo’’tiādinā tassā eva aparāparuppattiṃ. Bahimukhoti sabbasaṅkhārato bahibhūtaṃ nibbānaṃ uddissa pavattañāṇamukho, tathā vā pavattitavimokkhamukho. Nibbijjhanaṃ nibbedho, so etissā atthi, nibbijjhatīti vā nibbedhikā, sā eva paññā nibbedhikapaññā. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayattā, uttānatthattā ca suviññeyyameva.

    ੨੧੭. ਪਬ੍ਬਜਿਤਂ ਉਪਾਸਿਤਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਾਦਿਸਂ ਪਬ੍ਬਜਿਤਂ ਉਪਾਸਤੋ ਪਞ੍ਞਾਪਟਿਲਾਭੋ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤਂ ਪਬ੍ਬਜਿਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਉਪਾਸਨਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਉਪਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਇਚ੍ਛਿਤਂ, ਨ ਉਪਨਿਸੀਦਨਮਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਯਿਰੁਪਾਸਿਤਾ’’ਤਿ। ਅਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਹਿਤਂ। ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਂ ਕਰਿਤ੍વਾਤਿ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਗਤਂ ਕਤ੍વਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਤ੍ਥਯੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਭਾવਨਪੁਂਸਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਚਾਯਂ, ਹਿਤੂਪਸਞ੍ਹਿਤਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨ੍ਤਰ-ਸਦ੍ਦੋ વਾ ਚਿਤ੍ਤਪਰਿਯਾਯੋ ‘‘ਯਸ੍ਸਨ੍ਤਰਤੋ ਨ ਸਨ੍ਤਿ ਕੋਪਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਉਦਾ॰ ੨੦) વਿਯ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਤ੍ਥਨ੍ਤਰੋਤਿ ਹਿਤਜ੍ਝਾਸਯੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    217.Pabbajitaṃ upāsitāti ettha yādisaṃ pabbajitaṃ upāsato paññāpaṭilābho hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘paṇḍitaṃ pabbajita’’nti vuttaṃ. Upāsanañcettha upaṭṭhānavasena icchitaṃ, na upanisīdanamattenāti āha ‘‘payirupāsitā’’ti. Atthanti hitaṃ. Abbhantaraṃ karitvāti abbhantaragataṃ katvā. Tenāha ‘‘atthayutta’’nti. Bhāvanapuṃsakaniddeso cāyaṃ, hitūpasañhitaṃ katvāti attho. Antara-saddo vā cittapariyāyo ‘‘yassantarato na santi kopā’’tiādīsu (udā. 20) viya. Tasmā atthantaroti hitajjhāsayoti attho.

    ਪਟਿਲਾਭਤ੍ਥਾਯ ਗਤੇਨਾਤਿ ਪਟਿਲਾਭਤ੍ਥਾਯ ਪવਤ੍ਤੇਨ, ਪਟਿਲਾਭਸਂવਤ੍ਤਨਿਯੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਪ੍ਪਾਦੇ ਚ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਚ ਛੇਕਾਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦવਿਧਿਮ੍ਹਿ ਚੇવ ਨਿਮਿਤ੍ਤવਿਧਿਮ੍ਹਿ ਚ ਕੁਸਲਾ। ਉਪ੍ਪਾਦਨਿਮਿਤ੍ਤਕੋવਿਦਤਾਸੀਸੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਲਕ੍ਖਣਕੋਸਲ੍ਲਮੇવ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਥ વਾ ਸੇਸਲਕ੍ਖਣਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਯਾ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ, ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀਨਞ੍ਚ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਅਨੁਮੀਯਤਿ, ਯਾਨਿ ਤੇਹਿ ਲਦ੍ਧਬ੍ਬਆਨਿਸਂਸਾਨਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਿ , ਤਸ੍ਮਿਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇ ਚ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਚ ਅਨੁਮਿਨਨਾਦਿવਸੇਨ ਛੇਕਾ ਨਿਪੁਣਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਞਤ੍વਾ ਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਞਾਣੇਨ ਜਾਨਿਤ੍વਾ ਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣੇਨਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    Paṭilābhatthāya gatenāti paṭilābhatthāya pavattena, paṭilābhasaṃvattaniyenāti attho. Uppāde ca nimitte ca chekāti uppādavidhimhi ceva nimittavidhimhi ca kusalā. Uppādanimittakovidatāsīsena cettha lakkhaṇakosallameva dasseti. Atha vā sesalakkhaṇānaṃ nibbattiyā buddhānaṃ, cakkavattīnañca uppādo anumīyati, yāni tehi laddhabbaānisaṃsāni nimittāni , tasmiṃ uppāde ca nimitte ca anuminanādivasena chekā nipuṇāti attho. Ñatvā passissatīti ñāṇena jānitvā passissati, na cakkhuviññāṇenāti adhippāyo.

    ਅਤ੍ਥਾਨੁਸਾਸਨੀਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥਾਨਂ ਹਿਤਾਨਂ ਅਨੁਸਾਸਨੀਸੁ। ਯਸ੍ਮਾ ਅਨਤ੍ਥਪਟਿવਜ੍ਜਨਪੁਬ੍ਬਿਕਾ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਤ੍ਥਪਟਿਪਤ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਨਤ੍ਥੋਪਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ, ਜਾਨਿਤਬ੍ਬੋ ਚਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਤ੍ਥਾਨਤ੍ਥਂ ਪਰਿਗ੍ਗਾਹਕਾਨਿ ਞਾਣਾਨੀ’’ਤਿ, ਯਤੋ ‘‘ਆਯੁਪਾਯਕੋਸਲ੍ਲਂ વਿਯ ਅਪਾਯਕੋਸਲ੍ਲਮ੍ਪਿ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Atthānusāsanīsūti atthānaṃ hitānaṃ anusāsanīsu. Yasmā anatthapaṭivajjanapubbikā sattānaṃ atthapaṭipatti, tasmā anatthopi paricchijja gahetabbo, jānitabbo cāti vuttaṃ ‘‘atthānatthaṃ pariggāhakāni ñāṇānī’’ti, yato ‘‘āyupāyakosallaṃ viya apāyakosallampi icchitabba’’nti vuttaṃ.

    ਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣਲਕ੍ਖਣવਣ੍ਣਨਾ

    Suvaṇṇavaṇṇalakkhaṇavaṇṇanā

    ੨੧੮. ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨਬਲੇਨ ਕੋਧવਿਨਯੇਨ ਅਕ੍ਕੋਧਨੋ, ਨ ਭਾવਨਾਬਲੇਨਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਨ ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਂ ਅਕ੍ਕੋਧવਸਿਕਤ੍ਤਾਤਿ ਏવਂ ਮਘਮਾਣવੋ વਿਯ ਨ ਕੋਧવਸਂ ਗਤਤ੍ਤਾ। ਨਾਭਿਸਜ੍ਜੀਤਿ ਕੁਜ੍ਝਨવਸੇਨੇવ ਨ ਅਭਿਸਜ੍ਜਿ। ਯਞ੍ਹਿ ਕੋਧਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਭੂਤੇ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਉਪਨਾਹਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਂ ਕੁਜ੍ਝਨવਸੇਨ ਅਭਿਸਜ੍ਜਨਂ, ਤਂ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਨ ਲੁਬ੍ਭਨવਸੇਨ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕੁਟਿਲਕਣ੍ਟਕੋ વਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਸੋ ਹਿ ਯਤ੍ਥ ਲਗ੍ਗਤਿ, ਤਂ ਖੋਭੇਨ੍ਤੋ ਏવ ਲਗ੍ਗਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਮਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨੇ। ਮਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਫੁਟ੍ਠਮਤ੍ਤੇਪਿ ਰੁਜ੍ਜਨਟ੍ਠਾਨਂ। ਪੁਬ੍ਬੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕੋਤਿ ਪਠਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ। ਤਤੋ ਬਲવਤਰੋ ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ ਲਦ੍ਧਾਸੇવਨਤਾਯ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਨਤੋ। ਤਤੋ ਬਲવਤਰਾ ਪਤਿਤ੍ਥਿਯਨਾਤਿ ਸਾਤਿਸਯਂ ਲਦ੍ਧਾਸੇવਨਤਾਯ ਤਤੋ ਬ੍ਯਾਪਾਦਾવਤ੍ਥਾਯਪਿ ਬਲવਤਰਾ ਪਤਿਤ੍ਥਿਯਨਾ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਭਾવੇਨ ਥਾਮਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ।

    218. Paṭisaṅkhānabalena kodhavinayena akkodhano, na bhāvanābalenāti dassetuṃ ‘‘na anāgāmimaggenā’’tiādi vuttaṃ. Evaṃ akkodhavasikattāti evaṃ maghamāṇavo viya na kodhavasaṃ gatattā. Nābhisajjīti kujjhanavaseneva na abhisajji. Yañhi kodhassa uppattiṭṭhānabhūte ārammaṇe upanāhassa paccayabhūtaṃ kujjhanavasena abhisajjanaṃ, taṃ idhādhippetaṃ, na lubbhanavasena. Tenāha ‘‘kuṭilakaṇṭako viyā’’tiādi. So hi yattha laggati, taṃ khobhento eva laggati. Tattha tatthāti tasmiṃ tasmiṃ mammaṭṭhāne. Mammanti phuṭṭhamattepi rujjanaṭṭhānaṃ. Pubbuppattikoti paṭhamuppanno. Tato balavataro byāpādo laddhāsevanatāya cittassa byāpajjanato. Tato balavatarāpatitthiyanāti sātisayaṃ laddhāsevanatāya tato byāpādāvatthāyapi balavatarā patitthiyanā paccatthikabhāvena thāmappattito.

    ਸੁਖੁਮਤ੍ਥਰਣਾਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਣੀਤਭੋਜਨੀਯਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ ਭੋਜਨਦਾਨਸ੍ਸਪਿ વਣ੍ਣਸਮ੍ਪਦਾਨਿਮਿਤ੍ਤਭਾવਤੋ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ ‘‘ਭੋਜਨਂ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਦਦਮਾਨੋ ਦਾਯਕੋ ਪਟਿਗ੍ਗਾਹਕਾਨਂ…ਪੇ॰… ਆਯੁਂ ਦੇਤਿ, વਣ੍ਣਂ ਦੇਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੩੭) ਤਥਾ ਚ વਕ੍ਖਤਿ ‘‘ਆਮਿਸਦਾਨੇਨ વਾ’’ਤਿ।

    Sukhumattharaṇādīti ādi-saddena paṇītabhojanīyādīnampi saṅgaho daṭṭhabbo bhojanadānassapi vaṇṇasampadānimittabhāvato. Tenāha bhagavā ‘‘bhojanaṃ bhikkhave dadamāno dāyako paṭiggāhakānaṃ…pe… āyuṃ deti, vaṇṇaṃ detī’’ti (a. ni. 5.37) tathā ca vakkhati ‘‘āmisadānena vā’’ti.

    ੨੧੯. ਤਿ ਅਦਾਸਿ। ਦੇવੋਤਿ ਮੇਘੋ, ਪਜ੍ਜੁਨ੍ਨੋ ਏવ વਾ। વਰਤਰੋਤਿ ਉਤ੍ਤਮਤਰੋ। ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਯ વਿਸਦਿਸਾવਤ੍ਥਾਦਿ ਭਾવਤੋ ਨ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਤਿ ਅਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾ, ਗਿਹਿਭਾવੋ। ਅਚ੍ਛਾਦੇਨ੍ਤਿ ਕੋਪੀਨਂ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਨ੍ਤਿ ਏਤੇਹੀਤਿ ਅਚ੍ਛਾਦਨਾਨਿ, ਨਿવਾਸਨਾਨਿ, ਤੇਸਂ ਅਚ੍ਛਾਦਨਾਨਞ੍ਚੇવ ਸੇਸ વਤ੍ਥਾਨਞ੍ਚ ਕੋਜવਾਦਿ ਉਤ੍ਤਮਪਾવੁਰਣਾਨਞ੍ਚ। વਿਨਾਸੋਤਿ ਕਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅવਿਪਚ੍ਚਿਤ੍વਾ વਿਨਾਸੋ।

    219. Ti adāsi. Devoti megho, pajjunno eva vā. Varataroti uttamataro. Pabbajjāya visadisāvatthādi bhāvato na pabbajjāti apabbajjā, gihibhāvo. Acchādenti kopīnaṃ paṭicchādenti etehīti acchādanāni, nivāsanāni, tesaṃ acchādanānañceva sesa vatthānañca kojavādi uttamapāvuraṇānañca. Vināsoti katassa kammassa avipaccitvā vināso.

    ਕੋਸੋਹਿਤવਤ੍ਥਗੁਯ੍ਹਲਕ੍ਖਣવਣ੍ਣਨਾ

    Kosohitavatthaguyhalakkhaṇavaṇṇanā

    ੨੨੦. ਸਮਾਨੇਤਾਤਿ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਆਨੇਤਾ ਸਮਾਗਮੇਤਾ। ਰਜ੍ਜੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੇਨ ਸਕ੍ਕਾ ਕਾਤੁਂ ਬਹੁਭਤਿਕਸ੍ਸੇવ ਇਜ੍ਝਨਤੋ। ਕਤ੍ਤਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ વਜ੍ਜਂ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਨ੍ਤੀਤਿ ਆਨੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ, ਕਰੋਨ੍ਤਿ વਜ੍ਜਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ વਾ। ਨਨੁ વਜ੍ਜਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਕਮ੍ਮਂ ਨਾਮ ਸਾવਜ੍ਜਨ੍ਤਿ? ਸਚ੍ਚਂ ਸਾવਜ੍ਜਂ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸ, ਇਦਂ ਪਨ ਅਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਰਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਅਨਤ੍ਥਂ ਪਰਿਹਰਣવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ‘‘ਞਾਤਿਸਙ੍ਗਹਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨਾ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਞਾਤਤ੍ਥਚਰਿਯਾવਸੇਨ ਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    220.Samānetāti sammadeva ānetā samāgametā. Rajje patiṭṭhitena sakkā kātuṃ bahubhatikasseva ijjhanato. Kattā nāma natthīti vajjaṃ paṭicchādentīti ānetvā sambandho, karonti vajjapaṭicchādanakammanti vā. Nanu vajjapaṭicchādanakammaṃ nāma sāvajjanti? Saccaṃ sāvajjaṃ saṃkiliṭṭhacittena paṭicchādentassa, idaṃ pana asaṃkiliṭṭhacittena parassa uppajjanakaanatthaṃ pariharaṇavasena pavattaṃ adhippetaṃ. ‘‘Ñātisaṅgahaṃ karontenā’’ti etena ñātatthacariyāvasena taṃ kammaṃ pavattatīti dasseti.

    ੨੨੧. ਅਮਿਤ੍ਤਤਾਪਨਾਤਿ ਅਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਤਪਨਸੀਲਾ, ਅਮਿਤ੍ਤਤਾਪਨਂ ਹੋਤੁ વਾ ਮਾ વਾ ਏવਂਸਭਾવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ ਹਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਨੋ ਪੁਤ੍ਤਾਨਂ ਅਮਿਤ੍ਤਾ ਨਾਮ ਕੇਚਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਯੇ ਤੇ ਭવੇਯ੍ਯੁਂ, ਚਕ੍ਕਾਨੁਭਾવੇਨੇવ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਖਤ੍ਤਿਯਾਦਯੋ ਅਨੁવਤ੍ਤਕਾ ਤੇਸਂ ਭવਨ੍ਤਿ।

    221.Amittatāpanāti amittānaṃ tapanasīlā, amittatāpanaṃ hotu vā mā vā evaṃsabhāvāti attho. Na hi cakkavattino puttānaṃ amittā nāma keci honti, ye te bhaveyyuṃ, cakkānubhāveneva sabbepi khattiyādayo anuvattakā tesaṃ bhavanti.

    ਪਠਮਭਾਣવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਪਰਿਮਣ੍ਡਲਾਦਿਲਕ੍ਖਣવਣ੍ਣਨਾ

    Parimaṇḍalādilakkhaṇavaṇṇanā

    ੨੨੨. ਸਮਨ੍ਤਿ ਸਮਾਨਂ। ਤੇਨ ਤੇਨ ਲੋਕੇ વਿਞ੍ਞਾਤਗੁਣੇਨ ਸਮਂ ਸਮਾਨਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਯਤੋ ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨવਿਧਿਨਾવ ਇਤਰਸ੍ਮਿਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤਿ। ਸਯਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਅਪਰਨੇਯ੍ਯੋ ਹੁਤ੍વਾ ਸਯਮੇવ ਜਾਨਾਤਿ। ਪੁਰਿਸਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ વਾ ‘‘ਅਯਂ ਸੇਟ੍ਠੋ, ਅਯਂ ਮਜ੍ਝਿਮੋ, ਅਯਂ ਨਿਹੀਨੋ’’ਤਿ ਤਂ ਤਂ ਪੁਰਿਸਂ ਯਾਥਾવਤੋ ਜਾਨਾਤਿ। ਪੁਰਿਸવਿਸੇਸਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪੁਰਿਸੇ વਿਜ੍ਜਮਾਨਂ વਿਸੇਸਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਯਤੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਅਨੁਰੂਪਦਾਨਪਦਾਨਾਦਿਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਯੁਤ੍ਤਪਤ੍ਤਕਾਰੀ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਯਮਿਦਮਰਹਤੀ’’ਤਿਆਦਿ।

    222.Samanti samānaṃ. Tena tena loke viññātaguṇena samaṃ samānaṃ jānāti, yato tattha paṭipajjanavidhināva itarasmiṃ paṭipajjati. Sayaṃ jānātīti aparaneyyo hutvā sayameva jānāti. Purisaṃ jānātīti vā ‘‘ayaṃ seṭṭho, ayaṃ majjhimo, ayaṃ nihīno’’ti taṃ taṃ purisaṃ yāthāvato jānāti. Purisavisesaṃ jānātīti tasmiṃ tasmiṃ purise vijjamānaṃ visesaṃ jānāti, yato tattha tattha anurūpadānapadānādipaṭipattiyā yuttapattakārī hoti. Tenāha ‘‘ayamidamarahatī’’tiādi.

    ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਪਟਿਲਾਭਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਾਦਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਨਂ ਪਟਿਲਾਭਾਪਨਟ੍ਠੇਨ। ਸਮਸਙ੍ਗਹਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਸਮਂ ਜਾਨਿਤ੍વਾ ਤਦਨੁਰੂਪਂ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨਕਮ੍ਮਂ।

    Sampattipaṭilābhaṭṭhenāti diṭṭhadhammikādisampattīnaṃ paṭilābhāpanaṭṭhena. Samasaṅgahakammanti samaṃ jānitvā tadanurūpaṃ tassa tassa saṅgaṇhanakammaṃ.

    ੨੨੩. ਤੁਲਯਿਤ੍વਾਤਿ ਤੀਰਯਿਤ੍વਾ। ਪਟਿવਿਚਿਨਿਤ੍વਾਤਿ વੀਮਂਸਿਤ੍વਾ। ਨਿਪੁਣਯੋਗਤੋ ਨਿਪੁਣਾ, ਅਤਿવਿਯ ਨਿਪੁਣਾ ਅਤਿਨਿਪੁਣਾ, ਸਾ ਪਨ ਤੇਸਂ ਨਿਪੁਣਤਾ ਸਣ੍ਹਸੁਖੁਮਾ ਪਞ੍ਞਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੁਖੁਮਪਞ੍ਞਾ’’ਤਿ।

    223.Tulayitvāti tīrayitvā. Paṭivicinitvāti vīmaṃsitvā. Nipuṇayogato nipuṇā, ativiya nipuṇā atinipuṇā, sā pana tesaṃ nipuṇatā saṇhasukhumā paññāti āha ‘‘sukhumapaññā’’ti.

    ਸੀਹਪੁਬ੍ਬਦ੍ਧਕਾਯਾਦਿਲਕ੍ਖਣવਣ੍ਣਨਾ

    Sīhapubbaddhakāyādilakkhaṇavaṇṇanā

    ੨੨੪. ਖੇਮਕਾਮੋਤਿ ਅਨੁਪਦ੍ਦવਕਾਮੋ। ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਾਞਾਣਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਡ੍ਢਿਆવਹਂ ਸਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿવਿਧਾਯਕਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਾਪਞ੍ਞਾਯਾ’’ਤਿ।

    224.Khemakāmoti anupaddavakāmo. Kammassakatāñāṇaṃ sattānaṃ vaḍḍhiāvahaṃ sabbasampattividhāyakanti āha ‘‘paññāyāti kammassakatāpaññāyā’’ti.

    ਸਮਨ੍ਤਪਰਿਪੂਰਾਨੀਤਿ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਸਬ੍ਬਭਾਗੇਹਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਨਿ। ਤਤੋ ਏવ ਅਹੀਨਾਨਿ ਅਨੂਨਾਨਿ। ਧਨਾਦੀਹੀਤਿ ਧਨਧਞ੍ਞਾਦੀਹਿ।

    Samantaparipūrānīti samantato sabbabhāgehi paripuṇṇāni. Tato eva ahīnāni anūnāni. Dhanādīhīti dhanadhaññādīhi.

    ੨੨੫. ਓਕਪ੍ਪਨਸਦ੍ਧਾ ਸਦ੍ਧੇਯ੍ਯવਤ੍ਥੁਂ ਓਕ੍ਕਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਸਦ੍ਦਹਨਸਦ੍ਧਾ। ਸਾ ਏવ ਪਸਾਦਨੀਯવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਅਭਿਪ੍ਪਸੀਦਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਪਸਾਦਸਦ੍ਧਾ। ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਸવਨੇਨਾਤਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਹਿਤਸੁਖਾવਹਾਯ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਯਾ ਸવਨੇਨ। ਧਾਰਣਪਰਿਚਯਾਦੀਨਂ ਤਂਮੂਲਕਤ੍ਤਾ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਂ। ਸਹ ਹਾਨਧਮ੍ਮੇਨਾਤਿ ਸਹਾਨਧਮ੍ਮੋ, ਨ ਸਹਾਨਧਮ੍ਮੋਤਿ ਅਸਹਾਨਧਮ੍ਮੋ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਅਸਹਾਨਧਮ੍ਮਤਾ, ਤਂ ਅਸਹਾਨਧਮ੍ਮਤਂ, ਅਪਰਿਹਾਨਿਯਸਭਾવਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    225.Okappanasaddhā saddheyyavatthuṃ okkanditvā pakkhanditvā saddahanasaddhā. Sā eva pasādanīyavatthusmimpi abhippasīdanavasena pavattiyā pasādasaddhā.Pariyattisavanenāti sattānaṃ hitasukhāvahāya pariyattiyā savanena. Dhāraṇaparicayādīnaṃ taṃmūlakattā tathā vuttaṃ. Etesanti saddhādīnaṃ. Saha hānadhammenāti sahānadhammo, na sahānadhammoti asahānadhammo, tassa bhāvo asahānadhammatā, taṃ asahānadhammataṃ, aparihāniyasabhāvanti attho.

    ਰਸਗ੍ਗਸਗ੍ਗਿਤਾਲਕ੍ਖਣવਣ੍ਣਨਾ

    Rasaggasaggitālakkhaṇavaṇṇanā

    ੨੨੬. ਤਿਲਫਲਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਭੋਜਨਂ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਫਰਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਾ ਰਸਾਹਰਣਿਯੋ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤਂ ਸਭਾવੇਨ ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਂ ਕਾਯੇ ਫਰਤਿ। ਸਮਾ ਹੁਤ੍વਾ વਹਨ੍ਤੀਤਿ ਅવਿਸਮਾ ਉਜੁਕਾ ਹੁਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ।

    226.Tilaphalamattampi bhojanaṃ. Sabbattha pharatīti sabbā rasāharaṇiyo anussarantaṃ sabhāvena sabbasmiṃ kāye pharati. Samā hutvā vahantīti avisamā ujukā hutvā pavattanti.

    ਆਰੋਗ੍ਯਕਰਣਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਅਰੋਗਭਾવਕਰਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅવਿਹੇਠਨਕਮ੍ਮਂ। ਮਧੁਰਾਦਿਭੇਦਂ ਰਸਂ ਗਸਤਿ ਹਰਤਿ ਏਤੇਹਿ, ਸਯਮੇવ વਾ ਤਂ ਗਸਨ੍ਤਿ ਗਿਲਨ੍ਤਿ ਅਨ੍ਤੋ ਪવੇਸੇਨ੍ਤੀਤਿ ਰਸਗ੍ਗਸਾ, ਰਸਗ੍ਗਸਾਨਂ ਅਗ੍ਗਾ ਰਸਗ੍ਗਸਗ੍ਗਾ, ਤੇ ਏਤ੍ਥ ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਰਸਗ੍ਗਸਗ੍ਗੀ, ਤਦੇવ ਲਕ੍ਖਣਂ। ਭવਤਿ ਹਿ ਅਭਿਨ੍ਨੇਪਿ વਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਤਗ੍ਗਤવਿਸੇਸਾવਬੋਧਨਤ੍ਥਂ ਭਿਨ੍ਨਂ વਿਯ ਕਤ੍વਾ વੋਹਾਰੋ ਯਥਾ ‘‘ਸਿਲਾਪੁਤ੍ਤਕਸ੍ਸ ਸਰੀਰ’’ਨ੍ਤਿ । ਰਸਗ੍ਗਸਗ੍ਗਿਤਾਸਙ੍ਖਾਤਂ વਾ ਲਕ੍ਖਣਂ ਰਸਗ੍ਗਸਗ੍ਗਿਲਕ੍ਖਣਂ।

    Ārogyakaraṇakammanti arogabhāvakaraṃ sattānaṃ aviheṭhanakammaṃ. Madhurādibhedaṃ rasaṃ gasati harati etehi, sayameva vā taṃ gasanti gilanti anto pavesentīti rasaggasā, rasaggasānaṃ aggā rasaggasaggā, te ettha santīti rasaggasaggī, tadeva lakkhaṇaṃ. Bhavati hi abhinnepi vatthusmiṃ taggatavisesāvabodhanatthaṃ bhinnaṃ viya katvā vohāro yathā ‘‘silāputtakassa sarīra’’nti . Rasaggasaggitāsaṅkhātaṃ vā lakkhaṇaṃ rasaggasaggilakkhaṇaṃ.

    ੨੨੭. વਧ-ਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਅਤ੍ਤਾਨਂ વਧਿਤ੍વਾ વਧਿਤ੍વਾ ਰੋਦਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਚਿ॰ ੮੭੯) ਬਾਧਨਤ੍ਥੋਪਿ ਹੋਤੀਤਿ ਤਤੋ વਿਸੇਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਮਾਰਣવਧੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਮਾਰਣਸਙ੍ਖਾਤੇਨ વਧੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਬਾਧਨਤ੍ਥੋ ਏવ વਾ વਧ-ਸਦ੍ਦੋ, ਮਾਰਣੇਨ, ਬਾਧਨੇਨ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਬ੍ਬਾਧਨਾਯਾਤਿ ਬਨ੍ਧਨਾਗਾਰੇ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਉਦ੍ਧਂ ਉਦ੍ਧਂ ਬਾਧਨੇਨ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਬਨ੍ਧਨਾਗਾਰਪ੍ਪવੇਸਨੇਨਾ’’ਤਿ।

    227.Vadha-saddo ‘‘attānaṃ vadhitvā vadhitvā rodatī’’tiādīsu (pāci. 879) bādhanatthopi hotīti tato visesanatthaṃ ‘‘māraṇavadhenā’’ti vuttaṃ, māraṇasaṅkhātena vadhenāti attho. Bādhanattho eva vā vadha-saddo, māraṇena, bādhanena cāti attho. Ubbādhanāyāti bandhanāgāre pakkhipitvā uddhaṃ uddhaṃ bādhanena. Tenāha ‘‘bandhanāgārappavesanenā’’ti.

    ਅਭਿਨੀਲਨੇਤ੍ਤਾਦਿਲਕ੍ਖਣવਣ੍ਣਨਾ

    Abhinīlanettādilakkhaṇavaṇṇanā

    ੨੨੮. વਿਸਟਨ੍ਤਿ ਕੁਜ੍ਝਨવਸੇਨ વਿਨਿਸਟਂ ਕਤ੍વਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕਕ੍ਕਟਕੋ વਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। વਿਸਾਚੀਤਿ વਿਰੂਪਂ ਸਾਚਿਤਕਂ, વਿਜਿਮ੍ਹਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વਙ੍ਕਕ੍ਖਿਕੋਟਿਯਾ’’ਤਿ , ਕੁਟਿਲਅਕ੍ਖਿਕੋਟਿਪਾਤੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਚੇਯ੍ਯ ਪੇਕ੍ਖਿਤਾਤਿ ਉਜੁਕਂ ਅਨੋਲੋਕੇਤ੍વਾ ਦਿਟ੍ਠਿਪਾਤਂ વਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯੋ ਕੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਰੋਤਿ ਕੁਜ੍ਝਿਤੋ। ਨ ਓਲੋਕੇਤਿ ਤਂ ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਕੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਨ ਓਲੋਕੇਤਿ, ਪਰਮ੍ਮੁਖਾ। વਿਤੇਯ੍ਯਾਤਿ વਿਰੂਪਂ ਤਿਰਿਯਂ, વਿਞ੍ਞੂਨਂ ਓਲੋਕਨਕ੍ਕਮਂ વੀਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਜਿਮ੍ਹਂ ਅਨੋਲੋਕੇਤ੍વਾ ਉਜੁਕਂ ਓਲੋਕਨਂ ਨਾਮ ਕੁਟਿਲਭਾવਕਰਾਨਂ ਪਾਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਭਾਜਨਉਜੁਕਤਚਿਤ੍ਤਤਸ੍ਸੇવ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਜੁਮਨੋ ਹੁਤ੍વਾ ਉਜੁਂ ਪੇਕ੍ਖਿਤਾ’’ਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਉਜੁਂ ਪੇਕ੍ਖਿਤਾ ਹੋਤੀਤਿ ਆਨੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਪਸਟਨ੍ਤਿ ਉਮ੍ਮੀਲਨવਸੇਨ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਪਤ੍ਥਟਂ। વਿਪੁਲਂ વਿਤ੍ਥਤਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ। ਪਿਯਂ ਪਿਯਾਯਿਤਬ੍ਬਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਓਲੋਕਨਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪਿਯਦਸ੍ਸਨੋ।

    228.Visaṭanti kujjhanavasena vinisaṭaṃ katvā. Tenāha ‘‘kakkaṭako viyā’’tiādi. Visācīti virūpaṃ sācitakaṃ, vijimhanti attho. Tenāha ‘‘vaṅkakkhikoṭiyā’’ti , kuṭilaakkhikoṭipātenāti attho. Viceyya pekkhitāti ujukaṃ anoloketvā diṭṭhipātaṃ vicāretvā oloketvā. Tenāha ‘‘yo kujjhitvā’’tiādi. Paroti kujjhito. Na oloketi taṃ sammukhā gacchantaṃ kujjhitvā na oloketi, parammukhā. Viteyyāti virūpaṃ tiriyaṃ, viññūnaṃ olokanakkamaṃ vītikkamitvāti attho. Jimhaṃ anoloketvā ujukaṃ olokanaṃ nāma kuṭilabhāvakarānaṃ pāpadhammānaṃ abhājanaujukatacittatasseva hotīti āha ‘‘ujumano hutvā ujuṃ pekkhitā’’ti. Yathā ca ujuṃ pekkhitā hotīti ānetvā sambandho. Pasaṭanti ummīlanavasena sammadeva patthaṭaṃ. Vipulaṃ vitthatanti tasseva vevacanaṃ. Piyaṃ piyāyitabbaṃ dassanaṃ olokanaṃ etassāti piyadassano.

    ਕਾਣੋਤਿ ਅਕ੍ਖੀਨਿ ਨਿਮ੍ਮੀਲੇਤ੍વਾ ਪੇਕ੍ਖਨਕੋ। ਕਾਕਕ੍ਖੀਤਿ ਕੇਕਰਕ੍ਖੋ। વਙ੍ਕਕ੍ਖੀਤਿ ਜਿਮ੍ਹਪੇਕ੍ਖਨਕੋ। ਆવਿਲਕ੍ਖੀਤਿ ਆਕੁਲਦਿਟ੍ਠਿਪਾਤੋ। ਨੀਲਪੀਤਲੋਹਿਤਸੇਤਕਾਲ਼વਣ੍ਣਾਨਂ વਸੇਨ ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣੋ। ਤਤ੍ਥ ਪੀਤਲੋਹਿਤવਣ੍ਣਾ ਸੇਤਮਣ੍ਡਲਗਤਰਾਜਿવਸੇਨ, ਨੀਲਸੇਤਕਾਲ਼વਣ੍ਣਾ ਪਨ ਤਂਤਂਮਣ੍ਡਲવਸੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ‘‘ਪਸਾਦੋਤਿ ਪਨ ਤੇਸਂ વਣ੍ਣਾਨਂ ਪਸਨ੍ਨਾਕਾਰਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਕੇਚਿ। ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣੋ ਪਸਾਦੋਤਿ ਪਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਞ੍ਚવਣ੍ਣਪਰਿવਾਰੋ, ਤੇਹਿ વਾ ਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤੋ ਪਸਾਦੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨੇਤ੍ਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਕਰਾਨੀਤਿ ‘‘ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣਪਸਾਦਤਾ ਤਿਰੋਹਿਤવਿਦੂਰਗਤਦਸ੍ਸਨਸਮਤ੍ਥਤਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਪਦਾਯ ਕਾਰਣਾਨਿ। ਲਕ੍ਖਣਸਤ੍ਥੇ ਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਲਕ੍ਖਣਸਤ੍ਥੇ ਆਯੁਤ੍ਤਾ ਸੁਕੁਸਲਾ।

    Kāṇoti akkhīni nimmīletvā pekkhanako. Kākakkhīti kekarakkho. Vaṅkakkhīti jimhapekkhanako. Āvilakkhīti ākuladiṭṭhipāto. Nīlapītalohitasetakāḷavaṇṇānaṃ vasena pañcavaṇṇo. Tattha pītalohitavaṇṇā setamaṇḍalagatarājivasena, nīlasetakāḷavaṇṇā pana taṃtaṃmaṇḍalavaseneva veditabbā. ‘‘Pasādoti pana tesaṃ vaṇṇānaṃ pasannākāraṃ sandhāya vutta’’nti keci. Pañcavaṇṇo pasādoti pana yathāvuttapañcavaṇṇaparivāro, tehi vā paṭimaṇḍito pasādoti attho. Nettasampattikarānīti ‘‘pañcavaṇṇapasādatā tirohitavidūragatadassanasamatthatā’’ti evamādi cakkhusampadāya kāraṇāni. Lakkhaṇasatthe yuttāti lakkhaṇasatthe āyuttā sukusalā.

    ਉਣ੍ਹੀਸਸੀਸਲਕ੍ਖਣવਣ੍ਣਨਾ

    Uṇhīsasīsalakkhaṇavaṇṇanā

    ੨੩੦. ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਤਾ ਨਾਮ ਪਮੁਖਤਾ, ਜੇਟ੍ਠਸੇਟ੍ਠਕਭਾવੋ ਬਹੁਜਨਸ੍ਸ ਅਨੁવਤ੍ਤਨੀਯਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਗਣਜੇਟ੍ਠਕੋ’’ਤਿਆਦਿ।

    230.Pubbaṅgamoti ettha pubbaṅgamatā nāma pamukhatā, jeṭṭhaseṭṭhakabhāvo bahujanassa anuvattanīyatāti āha ‘‘gaṇajeṭṭhako’’tiādi.

    ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਤਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਂ। ਯਸ੍ਸ ਹਿ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤਾਦਿਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਸੇਨ ਮਹਾਪੁਰਿਸੋ ਬਹੁਜਨਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ ਅਹੋਸਿ, ਤਦਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਂ ‘‘ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਤਾ’’ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਨ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਭਾવੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਧ ਕਮ੍ਮਂ ਨਾਮ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਤਾ’’ਤਿ। ਪੀਤਿਪਾਮੋਜ੍ਜੇਨ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਸੀਸੋਤਿ ਪੀਤਿਯਾ, ਪਾਮੋਜ੍ਜੇਨ ਚ ਸਮ੍ਪੁਣ੍ਣਪਞ੍ਞਾਸੀਸੋ ਬਹੁਲਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਸਮਙ੍ਗੀ ਏવ ਹੁਤ੍વਾ વਿਚਰਤਿ। ਮਹਾਪੁਰਿਸੋਤਿ ਮਹਾਪੁਰਿਸਜਾਤਿਕੋ।

    Pubbaṅgamatāti pubbaṅgamassa kammaṃ. Yassa hi kāyasucaritādikammassa vasena mahāpuriso bahujanassa pubbaṅgamo ahosi, tadassa kammaṃ ‘‘pubbaṅgamatā’’ti adhippetaṃ, na pubbaṅgamabhāvo. Tenāha ‘‘idha kammaṃ nāma pubbaṅgamatā’’ti. Pītipāmojjenaparipuṇṇasīsoti pītiyā, pāmojjena ca sampuṇṇapaññāsīso bahulaṃ somanassasahagatañāṇasampayuttacittasamaṅgī eva hutvā vicarati. Mahāpurisoti mahāpurisajātiko.

    ੨੩੧. ਬਹੁਜਨਨ੍ਤਿ ਸਾਮਿਅਤ੍ਥੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਬਹੁਜਨਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ ਪਟਿਭੋਗੋ, ਉਪਯੋਗવਤ੍ਥੁ ਪਟਿਭੋਗੋ, ਤਸ੍ਸ ਹਿਤਾਤਿ ਪਟਿਭੋਗਿਯਾ। ਦੇਸਕਾਲਂ ਞਤ੍વਾ ਤਦੁਪਕਰਣੂਪਟ੍ਠਾਨਾਦਿ વੇਯ੍ਯਾવਚ੍ਚਕਰਾ ਸਤ੍ਤਾ। ਅਭਿਹਰਨ੍ਤੀਤਿ ਬ੍ਯਾਹਰਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ વੇਯ੍ਯਾવਚ੍ਚਸ੍ਸ ਪਟਿਹਰਣਤੋ ਪવਤ੍ਤਨਕਰਣਤੋ ਪਟਿਹਾਰੋ, વੇਯ੍ਯਾવਚ੍ਚਕਰੋ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਪਟਿਹਾਰਕਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘વੇਯ੍ਯਾવਚ੍ਚਕਰਭਾવ’’ਨ੍ਤਿ। વਿਸવਨਂ વਿਸવੋ, ਕਾਮਕਾਰੋ વਸਿਤਾ, ਸੋ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ વਿਸવੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਿਣ੍ਣવਸੀ’’ਤਿ।

    231.Bahujananti sāmiatthe upayogavacananti āha ‘‘bahujanassā’’ti. Paribhuñjanaṭṭhena paṭibhogo, upayogavatthu paṭibhogo, tassa hitāti paṭibhogiyā. Desakālaṃ ñatvā tadupakaraṇūpaṭṭhānādi veyyāvaccakarā sattā. Abhiharantīti byāharanti. Tassa tassa veyyāvaccassa paṭiharaṇato pavattanakaraṇato paṭihāro, veyyāvaccakaro, tassa bhāvo paṭihārakanti āha ‘‘veyyāvaccakarabhāva’’nti. Visavanaṃ visavo, kāmakāro vasitā, so etassa atthīti visavīti āha ‘‘ciṇṇavasī’’ti.

    ਏਕੇਕਲੋਮਤਾਦਿਲਕ੍ਖਣવਣ੍ਣਨਾ

    Ekekalomatādilakkhaṇavaṇṇanā

    ੨੩੨. ਉਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਨੁਕੂਲਭਾવਂ ਉਪੇਚ੍ਚ વਤ੍ਤਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਜ੍ਝਾਸਯਂ ਅਨੁવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ।

    232.Upavattatīti anukūlabhāvaṃ upecca vattati. Tenāha ‘‘ajjhāsayaṃ anuvattatī’’ti.

    ਏਕੇਕਲੋਮਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਲੋਮਕੂਪੇ ਏਕੇਕਲੋਮਤਾਲਕ੍ਖਣਂ। ਏਕੇਕੇਹਿ ਲੋਮੇਹੀਤਿ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਸਰੀਰੇ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਲੋਮਕੂਪੇ ਅਨੇਕਾਨਿਪਿ ਲੋਮਾਨਿ ਉਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ, ਨ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ। ਤੇਹਿ ਪੁਨ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਲੋਮਕੂਪੇਸੁ ਏਕੇਕੇਹੇવ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਹਿ ਕੁਣ੍ਡਲਾવਤ੍ਤੇਹਿ ਪਦਕ੍ਖਿਣਾવਤ੍ਤਕਜਾਤੇਹਿ ਨਿਚਿਤਂ વਿਯ ਸਰੀਰਂ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਏਕੇਕਲੋਮੂਪਚਿਤਙ੍ਗવਾ’’ਤਿ।

    Ekekalomalakkhaṇanti ekekasmiṃ lomakūpe ekekalomatālakkhaṇaṃ. Ekekehi lomehīti aññesaṃ sarīre ekekasmimpi lomakūpe anekānipi lomāni uṭṭhahanti, na tathāgatassa. Tehi puna paccekaṃ lomakūpesu ekekeheva uppannehi kuṇḍalāvattehi padakkhiṇāvattakajātehi nicitaṃ viya sarīraṃ hotīti vuttaṃ ‘‘ekekalomūpacitaṅgavā’’ti.

    ਚਤ੍ਤਾਲੀਸਾਦਿਲਕ੍ਖਣવਣ੍ਣਨਾ

    Cattālīsādilakkhaṇavaṇṇanā

    ੨੩੪. ਅਭਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਪਰਿਸੋਤਿ ਪਰੇਹਿ ਕੇਨਚਿ ਸਙ੍ਗਹੇਨ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ, ਯੁਤ੍ਤਿਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ વਾ ਨ ਭਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਪਰਿਸੋ।

    234.Abhinditabbaparisoti parehi kenaci saṅgahena saṅgahetvā, yuttikāraṇaṃ dassetvā vā na bhinditabbapariso.

    ਅਪਿਸੁਣવਾਚਾਯਾਤਿ ਉਪਯੋਗਤ੍ਥੇ ਸਾਮਿવਚਨਂ, ਪੇਸੁਞ੍ਞਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤਂ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਂ। ਪਿਸੁਣਾ વਾਚਾ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪਿਸੁਣવਾਚੋ, ਤਸ੍ਸ ਪਿਸੁਣવਾਚਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ। ਅਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੀਸਤੋ ਊਨਭਾવੇਨ ਨ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾ। વਿਰਲ਼ਾਤਿ ਸવਿવਰਾ।

    Apisuṇavācāyāti upayogatthe sāmivacanaṃ, pesuññassa paṭipakkhabhūtaṃ kusalakammaṃ. Pisuṇā vācā etassāti pisuṇavāco, tassa pisuṇavācassa puggalassa. Aparipuṇṇāti cattārīsato ūnabhāvena na paripuṇṇā. Viraḷāti savivarā.

    ਪਹੂਤਜਿવ੍ਹਾਦਿਲਕ੍ਖਣવਣ੍ਣਨਾ

    Pahūtajivhādilakkhaṇavaṇṇanā

    ੨੩੬. ਆਦੇਯ੍ਯવਾਚੋਤਿ ਆਦਰਗਾਰવવਸੇਨ ਆਦਾਤਬ੍ਬવਚਨੋ। ‘‘ਏવਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬવਚਨੋ ਸਿਰਸਾ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤਸਾਸਨੋ।

    236.Ādeyyavācoti ādaragāravavasena ādātabbavacano. ‘‘Evameta’’nti gahetabbavacano sirasā sampaṭicchitasāsano.

    ਬਦ੍ਧਜਿવ੍ਹਾਤਿ ਯਥਾ ਸੁਖੇਨ ਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ, ਏવਂ ਸਿਰਾਦੀਹਿ ਪਲਿਬੁਦ੍ਧਜਿવ੍ਹਾ। ਗੂਲ਼੍ਹਜਿવ੍ਹਾਤਿ ਰਸਬਹਲਤਾਯ ਗੂਲ਼੍ਹਗਣ੍ਡਸਦਿਸਜਿવ੍ਹਾ। ਦ੍વਿਜਿવ੍ਹਾਤਿ ਅਗ੍ਗੇ ਕਪ੍ਪਭਾવੇਨ ਦ੍વਿਧਾਭੂਤਜਿવ੍ਹਾ। ਮਮ੍ਮਨਾਤਿ ਅਪ੍ਪਰਿਪ੍ਪੁਟਤਲਾਪਾ। ਖਰਫਰੁਸਕਕ੍ਕਸਾਦਿવਸੇਨ ਸਦ੍ਦੋ ਭਿਜ੍ਜਤਿ ਭਿਨ੍ਨਕਾਰੋ ਹੋਤਿ। વਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸਰਤਾਯ ਛਿਨ੍ਨਸ੍ਸਰਾ વਾ। ਅਨੇਕਾਕਾਰਤਾਯ ਭਿਨ੍ਨਸ੍ਸਰਾ વਾ। ਕਾਕਸ੍ਸ વਿਯ ਅਮਨੁਞ੍ਞਸ੍ਸਰਤਾਯ ਕਾਕਸ੍ਸਰਾ વਾ। ਮਧੁਰੋਤਿ ਇਟ੍ਠੇ, ਕਮ੍ਮਫਲੇਨ વਤ੍ਥੁਨੋ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ। ਪੇਮਨੀਯੋਤਿ ਪੀਤਿਸਞ੍ਜਨਨੋ, ਪਿਯਾਯਿਤਬ੍ਬੋ વਾ।

    Baddhajivhāti yathā sukhena parivattati, evaṃ sirādīhi palibuddhajivhā. Gūḷhajivhāti rasabahalatāya gūḷhagaṇḍasadisajivhā. Dvijivhāti agge kappabhāvena dvidhābhūtajivhā. Mammanāti apparippuṭatalāpā. Kharapharusakakkasādivasena saddo bhijjati bhinnakāro hoti. Vicchinditvā pavattassaratāya chinnassarā vā. Anekākāratāya bhinnassarā vā. Kākassa viya amanuññassaratāya kākassarā vā. Madhuroti iṭṭhe, kammaphalena vatthuno suvisuddhattā. Pemanīyoti pītisañjanano, piyāyitabbo vā.

    ੨੩੭. ਅਕ੍ਕੋਸਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾਤਿ ਅਕ੍ਕੋਸੁਪਸਞ੍ਹਿਤਤ੍ਤਾ ਅਕ੍ਕੋਸવਤ੍ਥੁਸਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਆਬਾਧਕਰਿਨ੍ਤਿ ਘਟ੍ਟਨવਸੇਨ ਪਰੇਸਂ ਪੀਲ਼ਾવਹਂ। ਬਹੁਨੋ ਜਨਸ੍ਸ ਅવਮਦ੍ਦਨਤੋ, ਪਮਦ੍ਦਾਭਾવਕਰਣਤੋ વਾ ਬਹੁਜਨਪ੍ਪਮਦ੍ਦਨਂ। ਅਬਾਲ਼੍ਹਨ੍ਤਿ વਾ ਏਤ੍ਥ ਅ-ਕਾਰੋ વੁਦ੍ਧਿਅਤ੍ਥੋ ‘‘ਅਸੇਕ੍ਖਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਸ॰ ਤਿਕਮਾਤਿਕਾ ੧੧) વਿਯ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਤਿવਿਯ ਬਾਲ਼੍ਹਂ ਫਰੁਸਂ ਗਿਰਨ੍ਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਨ ਭਣੀਤਿ ਚੇਤ੍ਥ ‘‘ਨ ਅਭਣਿ ਨ ਭਣੀ’’ਤਿ ਸਰਲੋਪੇਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਸੁਸਂਹਿਤਨ੍ਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਂਹਿਤਂ। ਕੇਨ ਪਨ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਂਹਿਤਂ? ‘‘ਮਧੁਰ’’ਨ੍ਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰਮੇવ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਮਧੁਰਤਾਯਾਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਕਾ ਪਨਸ੍ਸ ਮਧੁਰਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੁਟ੍ਠੁ ਪੇਮਸਂਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਉਪਯੋਗਪੁਥੁਤ੍ਤવਿਸਯੋ ਯਂ વਾਚਾ-ਸਦ੍ਦੋਤਿ ਆਹ ‘‘વਾਚਾਯੋ’’ਤਿ, ਸਾ ਚਸ੍ਸਾ ਉਪਯੋਗਪੁਥੁਤ੍ਤવਿਸਯਤਾ ‘‘ਹਦਯਗਾਮਿਨਿਯੋ’’ਤਿ ਪਦੇਨ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਤਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ‘‘ਕਣ੍ਣਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ ਪਾਠੇ ਭਾવਨਪੁਂਸਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋਯਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। વੇਦਯਥਾਤਿ ਕਾਲવਿਪਲ੍ਲਾਸੇਨਾਯਂ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋਤਿ ਆਹ ‘‘વੇਦਯਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਸ੍ਸਰਤਨ੍ਤਿ ਸੇਟ੍ਠਸ੍ਸਰਤਂ, ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨੋ ਸਰਸਦਿਸਸ੍ਸਰਤਂ વਾ। ਬਹੂਨਂ ਬਹੁਨ੍ਤਿ ਬਹੂਨਂ ਜਨਾਨਂ ਬਹੁਂ ਸੁਭਣਿਤਨ੍ਤਿ ਯੋਜਨਾ।

    237.Akkosayuttattāti akkosupasañhitattā akkosavatthusahitattā. Ābādhakarinti ghaṭṭanavasena paresaṃ pīḷāvahaṃ. Bahuno janassa avamaddanato, pamaddābhāvakaraṇato vā bahujanappamaddanaṃ. Abāḷhanti vā ettha a-kāro vuddhiattho ‘‘asekkhā dhammā’’tiādīsu (dha. sa. tikamātikā 11) viya, tasmā ativiya bāḷhaṃ pharusaṃ giranti evamettha attho veditabbo. Na bhaṇīti cettha ‘‘na abhaṇi na bhaṇī’’ti saralopena niddeso. Susaṃhitanti suṭṭhu saṃhitaṃ. Kena pana suṭṭhu saṃhitaṃ? ‘‘Madhura’’nti anantarameva vuttattā madhuratāyāti viññāyati, kā panassa madhuratāti āha ‘‘suṭṭhu pemasaṃhita’’nti. Upayogaputhuttavisayo yaṃ vācā-saddoti āha ‘‘vācāyo’’ti, sā cassā upayogaputhuttavisayatā ‘‘hadayagāminiyo’’ti padena samānādhikaraṇatāya daṭṭhabbā. ‘‘Kaṇṇasukha’’nti pāṭhe bhāvanapuṃsakaniddesoyanti dassetuṃ ‘‘yathā’’tiādi vuttaṃ. Vedayathāti kālavipallāsenāyaṃ niddesoti āha ‘‘vedayitthā’’ti. Brahmassaratanti seṭṭhassarataṃ, brahmuno sarasadisassarataṃ vā. Bahūnaṃ bahunti bahūnaṃ janānaṃ bahuṃ subhaṇitanti yojanā.

    ਸੀਹਹਨੁਲਕ੍ਖਣવਣ੍ਣਨਾ

    Sīhahanulakkhaṇavaṇṇanā

    ੨੩੮. ਅਪ੍ਪਧਂਸਿਕੋਤਿ ਅਪ੍ਪਧਂਸਿਯੋ। ਯ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਹਿ ਕ-ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਅਯਂ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਯਥਾ ‘‘ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ਦੁਕਮਾਤਿਕਾ ੯੭) ਗੁਣਤੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਧਿਗਤਗੁਣਤੋ। ਠਾਨਤੋਤਿ ਯਥਾਠਿਤਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਰਤੋ।

    238.Appadhaṃsikoti appadhaṃsiyo. Ya-kārassa hi ka-kāraṃ katvā ayaṃ niddeso yathā ‘‘niyyānikā dhammā’’ti (dha. sa. dukamātikā 97) guṇatoti attanā adhigataguṇato. Ṭhānatoti yathāṭhitaṭṭhānantarato.

    ਪਲਾਪਕਥਾਯਾਤਿ ਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਾਪਕਥਾਯ। ਅਨ੍ਤੋਪવਿਟ੍ਠਹਨੁਕਾ ਏਕਤੋ, ਉਭਤੋ વਾ ਸਂਕੁਚਿਤવਿਸੁਕਾ। વਙ੍ਕਹਨੁਕਾ ਏਕਪਸ੍ਸੇਨ ਕੁਟਿਲવਿਸੁਕਾ। ਪਬ੍ਭਾਰਹਨੁਕਾ ਪੁਰਤੋ ਓਲਮ੍ਬਮਾਨવਿਸੁਕਾ।

    Palāpakathāyāti samphappalāpakathāya. Antopaviṭṭhahanukā ekato, ubhato vā saṃkucitavisukā. Vaṅkahanukā ekapassena kuṭilavisukā. Pabbhārahanukā purato olambamānavisukā.

    ੨੩੯. વਿਕਿਣ੍ਣવਚਨਾ ਨਾਮ ਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਾਪਿਨੋ, ਤਪ੍ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਅવਿਕਿਣ੍ਣવਚਨਾ ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾ। વਾਚਾ ਏવ ਤਦਤ੍ਥਾਧਿਗਮੁਪਾਯਤਾਯ ‘‘ਬ੍ਯਾਪ੍ਪਥੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅવਿਕਿਣ੍ਣ…ਪੇ॰… વਚਨਪਥੋ ਅਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ‘‘ਦ੍વੀਹਿ ਦ੍વੀਹੀ’’ਤਿ ਨਯਿਦਂ ਆਮੇਡਿਤવਚਨਂ ਅਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਤੋ, ਅਥ ਖੋ ਦ੍વੀਹਿ ਦਿਗੁਣਤਾਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਦ੍વੀਹਿ ਦ੍વੀਹੀਤਿ ਚਤੂਹੀ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਦ੍વਿਦੁਗਮਾ’’ਤਿ ਚਤੁਗਮਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਤੁਪ੍ਪਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਥਾਸਭਾવੋਤਿ ਯਥਾਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਅਪ੍ਪਧਂਸਿਯਤਾ ਹੋਤਿ ਗੁਣੇਹਿ, ਤਥਾਸਭਾવੋ।

    239.Vikiṇṇavacanā nāma samphappalāpino, tappaṭikkhepena avikiṇṇavacanā mahābodhisattā. Vācā eva tadatthādhigamupāyatāya ‘‘byāppatho’’ti vuttāti āha ‘‘avikiṇṇa…pe… vacanapatho assā’’ti. ‘‘Dvīhi dvīhī’’ti nayidaṃ āmeḍitavacanaṃ asamānādhikaraṇato, atha kho dvīhi diguṇatādassananti āha ‘‘dvīhi dvīhīti catūhī’’ti. Tasmā ‘‘dvidugamā’’ti catugamā vuttāti āha ‘‘catuppadāna’’nti. Tathāsabhāvoti yathāssa vuttanayena kenaci appadhaṃsiyatā hoti guṇehi, tathāsabhāvo.

    ਸਮਦਨ੍ਤਾਦਿਲਕ੍ਖਣવਣ੍ਣਨਾ

    Samadantādilakkhaṇavaṇṇanā

    ੨੪੦. વਿਸੁਦ੍ਧਸੀਲਾਚਾਰਤਾਯ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਸਬ੍ਬਥਾ વਾ ਸੁਦ੍ਧਾ ਪੁਗ੍ਗਲਾ ਪਰਿવਾਰਾ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਪਰਿવਾਰੋ।

    240. Visuddhasīlācāratāya parisuddhā samantato sabbathā vā suddhā puggalā parivārā etassāti parisuddhaparivāro.

    ੨੪੧. ਪਹਾਸੀਤਿ ਤਦਙ੍ਗવਸੇਨ, વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਸੇਨ ਚ ਪਰਿਚ੍ਚਜਿ। ਤਿਦਿવਂ ਤਾવਤਿਂਸਭવਨਂ ਪੁਰਂ ਨਗਰਂ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਤਿਦਿવਪੁਰਾ, ਤਾવਤਿਂਸਦੇવਾ, ਤੇਸਂ વਰੋ ਤਿਦਿવਪੁਰવਰੋ, ਇਨ੍ਦੋ। ਤੇਨ ਤਿਦਿવਪੁਰવਰੇਨ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਕ੍ਕੇਨਾ’’ਤਿ। ਲਪਨ੍ਤਿ ਕਥੇਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਲਪਨਂ, ਮੁਖਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਲਪਨਜਨ੍ਤਿ ਮੁਖਜ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੁਟ੍ਠੁ ਧવਲਤਾਯ ਸੁਕ੍ਕਾ, ਈਸਕਮ੍ਪਿ ਅਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਤਾਯ ਸੁਚਿ। ਸੁਨ੍ਦਰਸਣ੍ਠਾਨਤਾਯ ਸੁਟ੍ਠੁ ਭਾવਨਤੋ, વਿਪਸ੍ਸਨਤੋ ਚ ਸੋਭਨਾ। ਕਾਮਂ ਜਨਾਨਂ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਨਿવਾਸਨਟ੍ਠਾਨਾਦਿਭਾવੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਭੂਤੋ ਦੇਸવਿਸੇਸੋ ‘‘ਜਨਪਦੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਇਧ ਪਨ ਸਪਰਿવਾਰਚਤੁਮਹਾਦੀਪਸਞ੍ਞਿਤੋ ਸਬ੍ਬੋ ਪਦੇਸੋ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ ਜਨਪਦੋ’’ਤਿ। ਨਨੁ ਚ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੋ ਪਦੇਸੋ ਸਮੁਦ੍ਦਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ, ਨ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਪਬ੍ਬਤਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋਤਿ? ਸੋ ਪਦੇਸੋ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋਪਿ ਹੋਤੀਤਿ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਂ । ਯੇ વਾ ਸਮੁਦ੍ਦਨਿਸ੍ਸਿਤਾ, ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਪਾਦਨਿਸ੍ਸਿਤਾ ਚ ਸਤ੍ਤਾ, ਤੇਸਂ ਤੇ ਤੇ ਪਦੇਸਾ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਿ ਤੇਪਿ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ‘‘ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਅવੋਚ। ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋਤਿ ਚ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਨੋ। ਪੁਨ ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਜਨਪਦਸ੍ਸ। ਬਹੁਜਨ ਸੁਖਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਬਹੁવਚਨਲੋਪੇਨ ਬਹੁਜਨਗ੍ਗਹਣਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਬਹੁਜਨਾ’’ਤਿ। ਯਥਾ ਪਨ ਤੇ ਹਿਤਸੁਖਂ ਚਰਨ੍ਤਿ, ਤਂ વਿਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਮਾਨਸੁਖਦੁਕ੍ਖਾ ਹੁਤ੍વਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਗਤਪਾਪੋਤਿ ਸਬ੍ਬਸੋ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨੇਨ વਿਨਿਦ੍ਧੁਤਪਾਪਧਮ੍ਮੋ। ਦਰਥੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਕਾਯਿਕੋ, ਚੇਤਸਿਕੋ ਚ ਪਰਿਲ਼ਾਹੋ। ਤਤ੍ਥ ਚੇਤਸਿਕਪਰਿਲ਼ਾਹੋ ‘‘વਿਗਤਪਾਪੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾવ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਗਤਕਾਯਿਕਦਰਥਕਿਲਮਥੋ’’ਤਿ। ਰਾਗਾਦਯੋ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ, ਤਸ੍ਸ ਮਲੀਨਭਾવਕਰਣੇਨ ਮਲਾ। ਕਚવਰਭਾવੇਨ ਖਿਲਾ। ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਮਹਾਨਤ੍ਥਕਰਤ੍ਤਾ વਿਸੇਸਤੋ ਦੋਸੋ ਕਲੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਦੋਸਕਲੀਨਞ੍ਚਾ’’ਤਿ। ਪਨੂਦੇਹੀਤਿ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨવਸੇਨ ਸਸਨ੍ਤਾਨਤੋ ਨੀਹਾਰਕੇਹਿ, ਪਜਹਨਕੇਹੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਸਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ।

    241.Pahāsīti tadaṅgavasena, vikkhambhanavasena ca pariccaji. Tidivaṃ tāvatiṃsabhavanaṃ puraṃ nagaraṃ etesanti tidivapurā, tāvatiṃsadevā, tesaṃ varo tidivapuravaro, indo. Tena tidivapuravarena. Tenāha ‘‘sakkenā’’ti. Lapanti kathenti etenāti lapanaṃ, mukhanti āha ‘‘lapanajanti mukhaja’’nti. Suṭṭhu dhavalatāya sukkā, īsakampi asaṃkiliṭṭhatāya suci. Sundarasaṇṭhānatāya suṭṭhu bhāvanato, vipassanato ca sobhanā. Kāmaṃ janānaṃ manussānaṃ nivāsanaṭṭhānādibhāvena patiṭṭhābhūto desaviseso ‘‘janapado’’ti vuccati, idha pana saparivāracatumahādīpasaññito sabbo padeso tathā vuttoti āha ‘‘cakkavāḷaparicchinno janapado’’ti. Nanu ca yathāvutto padeso samuddaparicchinno, na cakkavāḷapabbataparicchinnoti? So padeso cakkavāḷaparicchinnopi hotīti tathā vuttaṃ . Ye vā samuddanissitā, cakkavāḷapādanissitā ca sattā, tesaṃ te te padesā patiṭṭhāti tepi saṅgaṇhanto ‘‘cakkavāḷaparicchinno’’ti avoca. Cakkavāḷaparicchinnoti ca cakkavāḷena paricchinnoti evamettha attho daṭṭhabbo. Tassāti tassa cakkavattino. Puna tassāti tassa janapadassa. Bahujana sukhanti ettha paccattabahuvacanalopena bahujanaggahaṇanti āha ‘‘bahujanā’’ti. Yathā pana te hitasukhaṃ caranti, taṃ vidhiṃ dassetuṃ ‘‘samānasukhadukkhā hutvā’’ti vuttaṃ. Vigatapāpoti sabbaso samucchindanena viniddhutapāpadhammo. Daratho vuccati kāyiko, cetasiko ca pariḷāho. Tattha cetasikapariḷāho ‘‘vigatapāpo’’ti imināva vuttoti āha ‘‘vigatakāyikadarathakilamatho’’ti. Rāgādayo yasmiṃ santāne uppannā, tassa malīnabhāvakaraṇena malā. Kacavarabhāvena khilā. Sattānaṃ mahānatthakarattā visesato doso kalīti vuttaṃ ‘‘dosakalīnañcā’’ti. Panūdehīti samucchindanavasena sasantānato nīhārakehi, pajahanakehīti attho. Sesaṃ suviññeyyameva.

    ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਸ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਲਕ੍ਖਣਾਨਂ ਮਹਾਪੁਰਿਸਸਨ੍ਤਾਨਗਤਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਭਾਰਹੇਤੁਕਭਾવੇਨ ਸਬ੍ਬਂਯੇવ ਤਂ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮਂ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ વਿਸਿਟ੍ਠਰੂਪਤ੍ਤਾ ਫਲਸ੍ਸ। ਨ ਹਿ ਅਭਿਨ੍ਨਰੂਪਕਾਰਣਂ ਭਿਨ੍ਨਸਭਾવਸ੍ਸ ਫਲਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਭવਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਸ੍ਸ ਯਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਯਂ ਯਂ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮਂ વਿਸੇਸਕਾਰਣਂ, ਤਂ ਤਂ વਿਭਾਗੇਨ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੀ ਅਯਂ ਦੇਸਨਾ ਪવਤ੍ਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ਯਾਦਿਸਂ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤਾਦਿਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮਂ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਪਾਦਤਾਯ ਕਾਰਣਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਾਦਿਸਮੇવ ‘‘ਉਣ੍ਹੀਸਸੀਸਤਾਯ’’ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ ਦਲ਼੍ਹਸਮਾਦਾਨਤਾવਿਸਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਪਾਦਤਾਯ ਕਾਰਣਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਇਤਰਸ੍ਸ ਚ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਤਾવਿਸਿਟ੍ਠਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਏવਂ ਯਾਦਿਸਂ ਆਯਤਪਣ੍ਹਿਤਾਯ ਕਾਰਣਂ, ਨ ਤਾਦਿਸਮੇવ ਦੀਘਙ੍ਗੁਲਿਤਾਯ, ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਜੁਗਤ੍ਤਤਾਯ ਚ ਕਾਰਣਂ વਿਸਿਟ੍ਠਰੂਪਤ੍ਤਾ ਫਲਸ੍ਸ। ਨ ਹਿ ਅਭਿਨ੍ਨਰੂਪਕਾਰਣਂ ਭਿਨ੍ਨਸਭਾવਸ੍ਸ ਫਲਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਭવਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ਏਕੇਨੇવ ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਚਕ੍ਖਾਦਿਨਾਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਅવਤ੍ਥਾਭੇਦਤੋ, ਸਾਮਤ੍ਥਿਯਭੇਦਤੋ વਾ ਕਮ੍ਮਭੇਦੋ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੋ। ਨ ਹਿ ਯਦવਤ੍ਥਂ ਕਮ੍ਮਂ ਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ, ਤਦવਤ੍ਥਮੇવ ਸੋਤਾਦੀਨਂ ਕਾਰਣਂ ਹੋਤਿ ਅਭਿਨ੍ਨਸਾਮਤ੍ਥਿਯਂ વਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਞ੍ਚਾਯਤਨਿਕਤ੍ਤਭਾવਪਤ੍ਥਨਾਭੂਤਾ ਪੁਰਿਮਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾ ਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ વਿਸਿਟ੍ਠਸਭਾવਾ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਸਿਟ੍ਠਸਭਾવਫਲਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਸਮਤ੍ਥਤਾਸਾਧਨવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਏਕਮ੍ਪਿ ਅਨੇਕવਿਧਫਲਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਸਮਤ੍ਥਤਾવਸੇਨ ਅਨੇਕਰੂਪਤਂ ਆਪਨ੍ਨਂ વਿਯ ਹੋਤਿ, ਏવਮਿਧਾਪਿ ‘‘ਏਕਮ੍ਪਿ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾ વੇਰਮਣਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਂ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਂ ਆਯਤਪਣ੍ਹਿਤਾਦੀਨਂ ਤਿਣ੍ਣਮ੍ਪਿ ਲਕ੍ਖਣਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇਪਿ ਨ ਕੋਚਿ વਿਰੋਧੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਤਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਇਮਾਨਿ ਤੀਣਿ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਪਟਿਲਭਤੀ’’ਤਿ ਨਾਨਾਕਮ੍ਮੁਨਾ ਪਨ ਤੇਸਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ, ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਪਨ ‘‘ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਏਕવਚਨਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਸਾਮਞ੍ਞવਸੇਨਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਸਤਪੁਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣવਚਨਂ ਸਮਤ੍ਥਿਤਂ ਹੋਤਿ। ‘‘ਇਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਪਟਿਲਭਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋਤਿ।

    Ettha ca yasmā sabbesampi lakkhaṇānaṃ mahāpurisasantānagatapuññasambhārahetukabhāvena sabbaṃyeva taṃ puññakammaṃ sabbassa lakkhaṇassa kāraṇaṃ visiṭṭharūpattā phalassa. Na hi abhinnarūpakāraṇaṃ bhinnasabhāvassa phalassa paccayo bhavituṃ sakkoti, tasmā yassa yassa lakkhaṇassa yaṃ yaṃ puññakammaṃ visesakāraṇaṃ, taṃ taṃ vibhāgena dassentī ayaṃ desanā pavattā. Tattha yathā yādisaṃ kāyasucaritādipuññakammaṃ suppatiṭṭhitapādatāya kāraṇaṃ vuttaṃ, tādisameva ‘‘uṇhīsasīsatāya’’ kāraṇanti na sakkā vattuṃ daḷhasamādānatāvisiṭṭhassa tassa suppatiṭṭhitapādatāya kāraṇabhāvena vuttattā, itarassa ca pubbaṅgamatāvisiṭṭhassa vuttattā, evaṃ yādisaṃ āyatapaṇhitāya kāraṇaṃ, na tādisameva dīghaṅgulitāya, brahmujugattatāya ca kāraṇaṃ visiṭṭharūpattā phalassa. Na hi abhinnarūpakāraṇaṃ bhinnasabhāvassa phalassa paccayo bhavituṃ sakkoti. Tattha yathā ekeneva kammunā cakkhādinānindriyuppattiyaṃ avatthābhedato, sāmatthiyabhedato vā kammabhedo icchitabbo. Na hi yadavatthaṃ kammaṃ cakkhussa kāraṇaṃ, tadavatthameva sotādīnaṃ kāraṇaṃ hoti abhinnasāmatthiyaṃ vā, tasmā pañcāyatanikattabhāvapatthanābhūtā purimanipphannā kāmataṇhā paccayavasena visiṭṭhasabhāvā kammassa visiṭṭhasabhāvaphalanibbattanasamatthatāsādhanavasena paccayo hotīti ekampi anekavidhaphalanibbattanasamatthatāvasena anekarūpataṃ āpannaṃ viya hoti, evamidhāpi ‘‘ekampi pāṇātipātā veramaṇivasena pavattaṃ kusalakammaṃ āyatapaṇhitādīnaṃ tiṇṇampi lakkhaṇānaṃ nibbattakaṃ hotī’’ti vuccamānepi na koci virodho. Tena vuttaṃ ‘‘so tassa kammassa katattā…pe… imāni tīṇi mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhatī’’ti nānākammunā pana tesaṃ nibbattiyaṃ vattabbameva natthi, pāḷiyaṃ pana ‘‘tassa kammassā’’ti ekavacananiddeso sāmaññavasenāti daṭṭhabbo. Evañca katvā satapuññalakkhaṇavacanaṃ samatthitaṃ hoti. ‘‘Imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhatī’’tiādīsupi eseva nayoti.

    ਲਕ੍ਖਣਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯ ਲੀਨਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਾ।

    Lakkhaṇasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.




    Next: ੮. ਸਿਙ੍ਗਾਲਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 8. Siṅgālasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਦੀਘਨਿਕਾਯ • Dīghanikāya / ੭. ਲਕ੍ਖਣਸੁਤ੍ਤਂ • 7. Lakkhaṇasuttaṃ

    ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਦੀਘ ਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ੭. ਲਕ੍ਖਣਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 7. Lakkhaṇasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact