Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၂. လကုဏ္ဍကဘဒ္ဒိယတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
2. Lakuṇḍakabhaddiyattheragāthāvaṇṇanā
ပရေ အမ္ဗာဋကာရာမေတိအာဒိကာ အာယသ္မတော လကုဏ္ဍကဘဒ္ဒိယတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ မဟာဘောဂေ ကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ, ဝယပ္ပတ္တော သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုဏန္တော နိသိန္နော တသ္မိံ ခဏေ သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ မဉ္ဇုသ္သရာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသ္ဝာ, သယမ္ပိ တံ ဌာနံ ပတ္ထေန္တော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခသ္သ ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ မဟာဒာနံ ဒတ္ဝာ, ‘‘အဟော ဝတာဟမ္ပိ အနာဂတေ အယံ ဘိက္ခု ဝိယ ဧကသ္သ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသနေ မဉ္ဇုသ္သရာနံ အဂ္ဂော ဘဝေယ္ယ’’န္တိ ပဏိဓာနံ အကာသိ။ ဘဂဝာ စ တသ္သ အနန္တရာယတံ ဒိသ္ဝာ ဗ္ယာကရိတ္ဝာ ပက္ကာမိ။
Pare ambāṭakārāmetiādikā āyasmato lakuṇḍakabhaddiyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare mahābhoge kule nibbattitvā, vayappatto satthu santike dhammaṃ suṇanto nisinno tasmiṃ khaṇe satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ mañjussarānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā, sayampi taṃ ṭhānaṃ patthento buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā, ‘‘aho vatāhampi anāgate ayaṃ bhikkhu viya ekassa buddhassa sāsane mañjussarānaṃ aggo bhaveyya’’nti paṇidhānaṃ akāsi. Bhagavā ca tassa anantarāyataṃ disvā byākaritvā pakkāmi.
သော တတ္ထ ယာဝဇီဝံ ပုညာနိ ကတ္ဝာ ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တော ဖုသ္သသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ စိတ္တပတ္တကောကိလော ဟုတ္ဝာ ရာဇုယ္ယာနတော မဓုရံ အမ္ဗဖလံ တုဏ္ဍေနာဒာယ ဂစ္ဆန္တော သတ္ထာရံ ဒိသ္ဝာ ပသန္နမာနသော ‘‘ဒသ္သာမီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေသိ။ သတ္ထာ တသ္သ စိတ္တံ ဉတ္ဝာ ပတ္တံ ဂဟေတ္ဝာ နိသီဒိ။ ကောကိလော ဒသဗလသ္သ ပတ္တေ အမ္ဗပက္ကံ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ သတ္ထာ တံ ပရိဘုဉ္ဇိ။ သော ကောကိလော ပသန္နမာနသော တေနေဝ ပီတိသုခေန သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေသိ။ တေန စ ပုညကမ္မေန မဉ္ဇုသ္သရော အဟောသိ။ ကသ္သပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ ပန စေတိယေ အာရဒ္ဓေ ကိံ ပမာဏံ ကရောမ? သတ္တယောဇနပ္ပမာဏံ။ အတိမဟန္တမေတံ။ ဆယောဇနပ္ပမာဏံ။ ဧတမ္ပိ အတိမဟန္တံ။ ပဉ္စယောဇနံ, စတုယောဇနံ, တိယောဇနံ, ဒ္ဝိယောဇနန္တိ ဝုတ္တေ အယံ တဒာ ဇေဋ္ဌဝဍ္ဎကီ ဟုတ္ဝာ ‘‘ဧထ, ဘော, အနာဂတေ သုခပဋိဇဂ္ဂိယံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတ္ဝာ ရဇ္ဇုယာ ပရိက္ခိပန္တော ဂာဝုတမတ္တကေ ဌတ္ဝာ ‘‘ဧကေကံ မုခံ ဂာဝုတံ ဂာဝုတံ ဟောတု, စေတိယံ ဧကယောဇနာဝဋ္ဋံ ယောဇနုဗ္ဗေဓံ ဘဝိသ္သတီ’’တိ အာဟ။ တေ တသ္သ ဝစနေ အဋ္ဌံသု။ ဣတိ အပ္ပမာဏသ္သ ဗုဒ္ဓသ္သ ပမာဏံ အကာသီတိ။ တေန ပန ကမ္မေန နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ အညေဟိ နီစတရပ္ပမာဏော ဟောတိ။
So tattha yāvajīvaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto phussassa bhagavato kāle cittapattakokilo hutvā rājuyyānato madhuraṃ ambaphalaṃ tuṇḍenādāya gacchanto satthāraṃ disvā pasannamānaso ‘‘dassāmī’’ti cittaṃ uppādesi. Satthā tassa cittaṃ ñatvā pattaṃ gahetvā nisīdi. Kokilo dasabalassa patte ambapakkaṃ patiṭṭhāpesi. Satthā taṃ paribhuñji. So kokilo pasannamānaso teneva pītisukhena sattāhaṃ vītināmesi. Tena ca puññakammena mañjussaro ahosi. Kassapasammāsambuddhakāle pana cetiye āraddhe kiṃ pamāṇaṃ karoma? Sattayojanappamāṇaṃ. Atimahantametaṃ. Chayojanappamāṇaṃ. Etampi atimahantaṃ. Pañcayojanaṃ, catuyojanaṃ, tiyojanaṃ, dviyojananti vutte ayaṃ tadā jeṭṭhavaḍḍhakī hutvā ‘‘etha, bho, anāgate sukhapaṭijaggiyaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vatvā rajjuyā parikkhipanto gāvutamattake ṭhatvā ‘‘ekekaṃ mukhaṃ gāvutaṃ gāvutaṃ hotu, cetiyaṃ ekayojanāvaṭṭaṃ yojanubbedhaṃ bhavissatī’’ti āha. Te tassa vacane aṭṭhaṃsu. Iti appamāṇassa buddhassa pamāṇaṃ akāsīti. Tena pana kammena nibbattanibbattaṭṭhāne aññehi nīcatarappamāṇo hoti.
သော အမ္ဟာကံ သတ္ထု ကာလေ သာဝတ္ထိယံ မဟာဘောဂကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ, ဘဒ္ဒိယောတိသ္သ နာမံ အဟောသိ။ အတိရသ္သတာယ ပန လကုဏ္ဍကဘဒ္ဒိယောတိ ပညာယိတ္ထ။ သော သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတ္ဝာ, ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓော ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ, ဗဟုသ္သုတော ဓမ္မကထိကော ဟုတ္ဝာ မဓုရေန သရေန ပရေသံ ဓမ္မံ ကထေသိ။ အထေကသ္မိံ ဥသ္သဝဒိဝသေ ဧကေန ဗ္ရာဟ္မဏေန သဒ္ဓိံ ရထေန ဂစ္ဆန္တီ အညတရာ ဂဏိကာ ထေရံ ဒိသ္ဝာ ဒန္တဝိဒံသကံ ဟသိ။ ထေရော တသ္သာ ဒန္တဋ္ဌိကေ နိမိတ္တံ ဂဟေတ္ဝာ ဈာနံ ဥပ္ပာဒေတ္ဝာ, တံ ပာဒကံ ကတ္ဝာ, ဝိပသ္သနံ ပဋ္ဌပေတ္ဝာ, အနာဂာမီ အဟောသိ။ သော အဘိဏ္ဟံ ကာယဂတာယ သတိယာ ဝိဟရန္တော ဧကဒိဝသံ အာယသ္မတာ ဓမ္မသေနာပတိနာ ဩဝဒိယမာနော အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၂.၅၅.၁-၃၃) –
So amhākaṃ satthu kāle sāvatthiyaṃ mahābhogakule nibbatti, bhaddiyotissa nāmaṃ ahosi. Atirassatāya pana lakuṇḍakabhaddiyoti paññāyittha. So satthu santike dhammaṃ sutvā, paṭiladdhasaddho pabbajitvā, bahussuto dhammakathiko hutvā madhurena sarena paresaṃ dhammaṃ kathesi. Athekasmiṃ ussavadivase ekena brāhmaṇena saddhiṃ rathena gacchantī aññatarā gaṇikā theraṃ disvā dantavidaṃsakaṃ hasi. Thero tassā dantaṭṭhike nimittaṃ gahetvā jhānaṃ uppādetvā, taṃ pādakaṃ katvā, vipassanaṃ paṭṭhapetvā, anāgāmī ahosi. So abhiṇhaṃ kāyagatāya satiyā viharanto ekadivasaṃ āyasmatā dhammasenāpatinā ovadiyamāno arahatte patiṭṭhahi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.55.1-33) –
‘‘ပဒုမုတ္တရော နာမ ဇိနော၊ သဗ္ဗဓမ္မေသု စက္ခုမာ။
‘‘Padumuttaro nāma jino, sabbadhammesu cakkhumā;
ဣတော သတသဟသ္သမ္ဟိ၊ ကပ္ပေ ဥပ္ပဇ္ဇိ နာယကော။
Ito satasahassamhi, kappe uppajji nāyako.
‘‘တဒာဟံ ဟံသဝတိယံ သေဋ္ဌိပုတ္တော မဟဒ္ဓနော။
‘‘Tadāhaṃ haṃsavatiyaṃ seṭṭhiputto mahaddhano;
ဇင္ဃာဝိဟာရံ ဝိစရံ၊ သင္ဃာရာမံ အဂစ္ဆဟံ။
Jaṅghāvihāraṃ vicaraṃ, saṅghārāmaṃ agacchahaṃ.
‘‘တဒာ သော လောကပဇ္ဇောတော၊ ဓမ္မံ ဒေသေသိ နာယကော။
‘‘Tadā so lokapajjoto, dhammaṃ desesi nāyako;
မဉ္ဇုသ္သရာနံ ပဝရံ၊ သာဝကံ အဘိကိတ္တယိ။
Mañjussarānaṃ pavaraṃ, sāvakaṃ abhikittayi.
‘‘တံ သုတ္ဝာ မုဒိတော ဟုတ္ဝာ၊ ကာရံ ကတ္ဝာ မဟေသိနော။
‘‘Taṃ sutvā mudito hutvā, kāraṃ katvā mahesino;
ဝန္ဒိတ္ဝာ သတ္ထုနော ပာဒေ၊ တံ ဌာနမဘိပတ္ထယိံ။
Vanditvā satthuno pāde, taṃ ṭhānamabhipatthayiṃ.
‘‘တဒာ ဗုဒ္ဓော ဝိယာကာသိ၊ သင္ဃမဇ္ဈေ ဝိနာယကော။
‘‘Tadā buddho viyākāsi, saṅghamajjhe vināyako;
အနာဂတမ္ဟိ အဒ္ဓာနေ၊ လစ္ဆသေ တံ မနောရထံ။
Anāgatamhi addhāne, lacchase taṃ manorathaṃ.
‘‘သတသဟသ္သိတော ကပ္ပေ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝော။
‘‘Satasahassito kappe, okkākakulasambhavo;
ဂောတမော နာမ ဂောတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိသ္သတိ။
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘တသ္သ ဓမ္မေသု ဒာယာဒော၊ ဩရသော ဓမ္မနိမ္မိတော။
‘‘Tassa dhammesu dāyādo, oraso dhammanimmito;
ဘဒ္ဒိယော နာမ နာမေန၊ ဟေသ္သတိ သတ္ထု သာဝကော။
Bhaddiyo nāma nāmena, hessati satthu sāvako.
‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ။
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
ဇဟိတ္ဝာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘ဒ္ဝေနဝုတေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ဖုသ္သော ဥပ္ပဇ္ဇိ နာယကော။
‘‘Dvenavute ito kappe, phusso uppajji nāyako;
ဒုရာသဒော ဒုပ္ပသဟော၊ သဗ္ဗလောကုတ္တမော ဇိနော။
Durāsado duppasaho, sabbalokuttamo jino.
‘‘စရဏေန စ သမ္ပန္နော၊ ဗ္ရဟာ ဥဇု ပတာပဝာ။
‘‘Caraṇena ca sampanno, brahā uju patāpavā;
ဟိတေသီ သဗ္ဗသတ္တာနံ၊ ဗဟုံ မောစေသိ ဗန္ဓနာ။
Hitesī sabbasattānaṃ, bahuṃ mocesi bandhanā.
‘‘နန္ဒာရာမဝနေ တသ္သ၊ အဟောသိံ ဖုသ္သကောကိလော။
‘‘Nandārāmavane tassa, ahosiṃ phussakokilo;
ဂန္ဓကုဋိသမာသန္နေ၊ အမ္ဗရုက္ခေ ဝသာမဟံ။
Gandhakuṭisamāsanne, ambarukkhe vasāmahaṃ.
‘‘တဒာ ပိဏ္ဍာယ ဂစ္ဆန္တံ၊ ဒက္ခိဏေယ္ယံ ဇိနုတ္တမံ။
‘‘Tadā piṇḍāya gacchantaṃ, dakkhiṇeyyaṃ jinuttamaṃ;
ဒိသ္ဝာ စိတ္တံ ပသာဒေတ္ဝာ၊ မဉ္ဇုနာဘိနိကူဇဟံ။
Disvā cittaṃ pasādetvā, mañjunābhinikūjahaṃ.
‘‘ရာဇုယ္ယာနံ တဒာ ဂန္တ္ဝာ၊ သုပက္ကံ ကနကတ္တစံ။
‘‘Rājuyyānaṃ tadā gantvā, supakkaṃ kanakattacaṃ;
အမ္ဗပိဏ္ဍံ ဂဟေတ္ဝာန၊ သမ္ဗုဒ္ဓသ္သောပနာမယိံ။
Ambapiṇḍaṃ gahetvāna, sambuddhassopanāmayiṃ.
‘‘တဒာ မေ စိတ္တမညာယ၊ မဟာကာရုဏိကော ဇိနော။
‘‘Tadā me cittamaññāya, mahākāruṇiko jino;
ဥပဋ္ဌာကသ္သ ဟတ္ထတော၊ ပတ္တံ ပဂ္ဂဏ္ဟိ နာယကော။
Upaṭṭhākassa hatthato, pattaṃ paggaṇhi nāyako.
‘‘အဒာသိံ ဟဋ္ဌစိတ္တောဟံ၊ အမ္ဗပိဏ္ဍံ မဟာမုနေ။
‘‘Adāsiṃ haṭṭhacittohaṃ, ambapiṇḍaṃ mahāmune;
ပတ္တေ ပက္ခိပ္ပ ပက္ခေဟိ၊ ပဉ္ဇလိံ ကတ္ဝာန မဉ္ဇုနာ။
Patte pakkhippa pakkhehi, pañjaliṃ katvāna mañjunā.
‘‘သရေန ရဇနီယေန၊ သဝနီယေန ဝဂ္ဂုနာ။
‘‘Sarena rajanīyena, savanīyena vaggunā;
ဝသ္သန္တော ဗုဒ္ဓပူဇတ္ထံ၊ နီဠံ ဂန္တ္ဝာ နိပဇ္ဇဟံ။
Vassanto buddhapūjatthaṃ, nīḷaṃ gantvā nipajjahaṃ.
‘‘တဒာ မုဒိတစိတ္တံ မံ၊ ဗုဒ္ဓပေမဂတာသယံ။
‘‘Tadā muditacittaṃ maṃ, buddhapemagatāsayaṃ;
သကုဏဂ္ဃိ ဥပာဂန္တ္ဝာ၊ ဃာတယီ ဒုဋ္ဌမာနသော။
Sakuṇagghi upāgantvā, ghātayī duṭṭhamānaso.
‘‘တတော စုတောဟံ တုသိတေ၊ အနုဘောတ္ဝာ မဟာသုခံ။
‘‘Tato cutohaṃ tusite, anubhotvā mahāsukhaṃ;
မနုသ္သယောနိမာဂစ္ဆိံ၊ တသ္သ ကမ္မသ္သ ဝာဟသာ။
Manussayonimāgacchiṃ, tassa kammassa vāhasā.
‘‘ဣမမ္ဟိ ဘဒ္ဒကေ ကပ္ပေ၊ ဗ္ရဟ္မဗန္ဓု မဟာယသော။
‘‘Imamhi bhaddake kappe, brahmabandhu mahāyaso;
ကသ္သပော နာမ ဂောတ္တေန၊ ဥပ္ပဇ္ဇိ ဝဒတံ ဝရော။
Kassapo nāma gottena, uppajji vadataṃ varo.
‘‘သာသနံ ဇောတယိတ္ဝာ သော၊ အဘိဘုယ္ယ ကုတိတ္ထိယေ။
‘‘Sāsanaṃ jotayitvā so, abhibhuyya kutitthiye;
ဝိနယိတ္ဝာန ဝေနေယ္ယေ၊ နိဗ္ဗုတော သော သသာဝကော။
Vinayitvāna veneyye, nibbuto so sasāvako.
‘‘နိဗ္ဗုတေ တမ္ဟိ လောကဂ္ဂေ၊ ပသန္နာ ဇနတာ ဗဟူ။
‘‘Nibbute tamhi lokagge, pasannā janatā bahū;
ပူဇနတ္ထာယ ဗုဒ္ဓသ္သ၊ ထူပံ ကုဗ္ဗန္တိ သတ္ထုနော။
Pūjanatthāya buddhassa, thūpaṃ kubbanti satthuno.
‘‘သတ္တယောဇနိကံ ထူပံ၊ သတ္တရတနဘူသိတံ။
‘‘Sattayojanikaṃ thūpaṃ, sattaratanabhūsitaṃ;
ကရိသ္သာမ မဟေသိသ္သ၊ ဣစ္စေဝံ မန္တယန္တိ တေ။
Karissāma mahesissa, iccevaṃ mantayanti te.
‘‘ကိကိနော ကာသိရာဇသ္သ၊ တဒာ သေနာယ နာယကော။
‘‘Kikino kāsirājassa, tadā senāya nāyako;
ဟုတ္ဝာဟံ အပ္ပမာဏသ္သ၊ ပမာဏံ စေတိယေ ဝဒိံ။
Hutvāhaṃ appamāṇassa, pamāṇaṃ cetiye vadiṃ.
‘‘တဒာ တေ မမ ဝာက္ယေန၊ စေတိယံ ယောဇနုဂ္ဂတံ။
‘‘Tadā te mama vākyena, cetiyaṃ yojanuggataṃ;
အကံသု နရဝီရသ္သ၊ နာနာရတနဘူသိတံ။
Akaṃsu naravīrassa, nānāratanabhūsitaṃ.
‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ။
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
ဇဟိတ္ဝာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘ပစ္ဆိမေ စ ဘဝေ ဒာနိ၊ ဇာတော သေဋ္ဌိကုလေ အဟံ။
‘‘Pacchime ca bhave dāni, jāto seṭṭhikule ahaṃ;
သာဝတ္ထိယံ ပုရဝရေ၊ ဣဒ္ဓေ ဖီတေ မဟဒ္ဓနေ။
Sāvatthiyaṃ puravare, iddhe phīte mahaddhane.
‘‘ပုရပ္ပဝေသေ သုဂတံ၊ ဒိသ္ဝာ ဝိမ္ဟိတမာနသော။
‘‘Purappavese sugataṃ, disvā vimhitamānaso;
ပဗ္ဗဇိတ္ဝာန န စိရံ၊ အရဟတ္တမပာပုဏိံ။
Pabbajitvāna na ciraṃ, arahattamapāpuṇiṃ.
‘‘စေတိယသ္သ ပမာဏံ ယံ၊ အကရိံ တေန ကမ္မုနာ။
‘‘Cetiyassa pamāṇaṃ yaṃ, akariṃ tena kammunā;
လကုဏ္ဍကသရီရောဟံ၊ ဇာတော ပရိဘဝာရဟော။
Lakuṇḍakasarīrohaṃ, jāto paribhavāraho.
‘‘သရေန မဓုရေနာဟံ၊ ပူဇိတ္ဝာ ဣသိသတ္တမံ။
‘‘Sarena madhurenāhaṃ, pūjitvā isisattamaṃ;
မဉ္ဇုသ္သရာနံ ဘိက္ခူနံ၊ အဂ္ဂတ္တမနုပာပုဏိံ။
Mañjussarānaṃ bhikkhūnaṃ, aggattamanupāpuṇiṃ.
‘‘ဖလဒာနေန ဗုဒ္ဓသ္သ၊ ဂုဏာနုသ္သရဏေန စ။
‘‘Phaladānena buddhassa, guṇānussaraṇena ca;
သာမညဖလသမ္ပန္နော၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝော။
Sāmaññaphalasampanno, viharāmi anāsavo.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
အပရဘာဂေ အညံ ဗ္ယာကရောန္တော –
Aparabhāge aññaṃ byākaronto –
၄၆၆.
466.
‘‘ပရေ အမ္ဗာဋကာရာမေ၊ ဝနသဏ္ဍမ္ဟိ ဘဒ္ဒိယော။
‘‘Pare ambāṭakārāme, vanasaṇḍamhi bhaddiyo;
သမူလံ တဏ္ဟမဗ္ဗုယ္ဟ၊ တတ္ထ ဘဒ္ဒောဝ ဈာယတိ။
Samūlaṃ taṇhamabbuyha, tattha bhaddova jhāyati.
၄၆၇.
467.
‘‘ရမန္တေကေ မုဒိင္ဂေဟိ၊ ဝီဏာဟိ ပဏဝေဟိ စ။
‘‘Ramanteke mudiṅgehi, vīṇāhi paṇavehi ca;
အဟဉ္စ ရုက္ခမူလသ္မိံ၊ ရတော ဗုဒ္ဓသ္သ သာသနေ။
Ahañca rukkhamūlasmiṃ, rato buddhassa sāsane.
၄၆၈.
468.
‘‘ဗုဒ္ဓော စေ မေ ဝရံ ဒဇ္ဇာ၊ သော စ လဗ္ဘေထ မေ ဝရော။
‘‘Buddho ce me varaṃ dajjā, so ca labbhetha me varo;
ဂဏ္ဟေဟံ သဗ္ဗလောကသ္သ၊ နိစ္စံ ကာယဂတံ သတိ’’န္တိ။ –
Gaṇhehaṃ sabbalokassa, niccaṃ kāyagataṃ sati’’nti. –
ဣမာ တိသ္သော ဂာထာ အဘာသိ။
Imā tisso gāthā abhāsi.
တတ္ထ ပရေတိ သေဋ္ဌေ အဓိကေ, ဝိသိဋ္ဌေတိ အတ္ထော။ အဓိကဝာစီ ဟိ အယံ ပရသဒ္ဒော ‘‘ပရံ ဝိယ မတ္တာယာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အမ္ဗာဋကာရာမေတိ ဧဝံနာမကေ အာရာမေ။ သော ကိရ ဆာယူဒကသမ္ပန္နော ဝနသဏ္ဍမဏ္ဍိတော ရမဏီယော ဟောတိ တေန ‘‘ပရေ’’တိ ဝိသေသေတ္ဝာ ဝုတ္တော။ ‘‘အမ္ဗာဋကဝနေ အမ္ဗာဋကေဟိ အဘိလက္ခိတဝနေ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ဝနသဏ္ဍမ္ဟီတိ ဝနဂဟနေ, ဃနနိစိတရုက္ခဂစ္ဆလတာသမူဟေ ဝနေတိ အတ္ထော။ ဘဒ္ဒိယောတိ ဧဝံနာမကော, အတ္တာနမေဝ ထေရော အညံ ဝိယ ဝဒတိ။ သမူလံ တဏ္ဟမဗ္ဗုယ္ဟာတိ တဏ္ဟာယ မူလံ နာမ အဝိဇ္ဇာ။ တသ္မာ သာဝိဇ္ဇံ တဏ္ဟံ အဂ္ဂမဂ္ဂေန သမုဂ္ဃာဋေတ္ဝာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဘဒ္ဒောဝ ဈာယတီတိ လောကုတ္တရေဟိ သီလာဒီဟိ ဘဒ္ဒော သုန္ဒရော တသ္မိံယေဝ ဝနသဏ္ဍေ ကတကိစ္စတာယ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရဝသေန အဂ္ဂဖလဈာနေန ဈာယတိ။
Tattha pareti seṭṭhe adhike, visiṭṭheti attho. Adhikavācī hi ayaṃ parasaddo ‘‘paraṃ viya mattāyā’’tiādīsu viya. Ambāṭakārāmeti evaṃnāmake ārāme. So kira chāyūdakasampanno vanasaṇḍamaṇḍito ramaṇīyo hoti tena ‘‘pare’’ti visesetvā vutto. ‘‘Ambāṭakavane ambāṭakehi abhilakkhitavane’’ti ca vadanti. Vanasaṇḍamhīti vanagahane, ghananicitarukkhagacchalatāsamūhe vaneti attho. Bhaddiyoti evaṃnāmako, attānameva thero aññaṃ viya vadati. Samūlaṃ taṇhamabbuyhāti taṇhāya mūlaṃ nāma avijjā. Tasmā sāvijjaṃ taṇhaṃ aggamaggena samugghāṭetvāti attho. Tattha bhaddova jhāyatīti lokuttarehi sīlādīhi bhaddo sundaro tasmiṃyeva vanasaṇḍe katakiccatāya diṭṭhadhammasukhavihāravasena aggaphalajhānena jhāyati.
ဖလသုခေန စ ဈာနသမာပတ္တီဟိ စ ဝီတိနာမေတီတိ အတ္တနော ဝိဝေကရတိံ ဒသ္သေတ္ဝာ ‘‘ရမန္တေကေ’’တိ ဂာထာယပိ ဗ္ယတိရေကမုခေန တမေဝတ္ထံ ဒသ္သေတိ။ တတ္ထ မုဒိင္ဂေဟီတိ အင္ဂိကာဒီဟိ မုရဇေဟိ။ ဝီဏာဟီတိ နန္ဒိနီအာဒီဟိ ဝီဏာဟိ။ ပဏဝေဟီတိ တုရိယေဟိ ရမန္တိ ဧကေ ကာမဘောဂိနော, သာ ပန တေသံ ရတိ အနရိယာ အနတ္ထသံဟိတာ။ အဟဉ္စာ တိ အဟံ ပန, ဧကကော ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော သာသနေ ရတော, တတော ဧဝ ရုက္ခမူလသ္မိံ ရတော အဘိရတော ဝိဟရာမီတိ အတ္ထော။
Phalasukhena ca jhānasamāpattīhi ca vītināmetīti attano vivekaratiṃ dassetvā ‘‘ramanteke’’ti gāthāyapi byatirekamukhena tamevatthaṃ dasseti. Tattha mudiṅgehīti aṅgikādīhi murajehi. Vīṇāhīti nandinīādīhi vīṇāhi. Paṇavehīti turiyehi ramanti eke kāmabhogino, sā pana tesaṃ rati anariyā anatthasaṃhitā. Ahañcā ti ahaṃ pana, ekako buddhassa bhagavato sāsane rato, tato eva rukkhamūlasmiṃ rato abhirato viharāmīti attho.
ဧဝံ အတ္တနော ဝိဝေကာဘိရတိံ ကိတ္တေတ္ဝာ ဣဒာနိ ယံ ကာယဂတာသတိကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝေတ္ဝာ အရဟတ္တံ ပတ္တော, တသ္သ ပသံသနတ္ထံ ‘‘ဗုဒ္ဓော စေ မေ’’တိ ဂာထမာဟ။ တသ္သတ္ထော – သစေ ဗုဒ္ဓော ဘဂဝာ ‘‘ဧကာဟံ, ဘန္တေ, ဘဂဝန္တံ ဝရံ ယာစာမီ’’တိ မယာ ယာစိတော ‘‘အတိက္ကန္တဝရာ ခော, ဘိက္ခု, တထာဂတာ’’တိ အပဋိက္ခိပိတ္ဝာ မယ္ဟံ ယထာယာစိတံ ဝရံ ဒဒေယ္ယ, သော စ ဝရော မမာဓိပ္ပာယပူရကော လဗ္ဘေထ မယ္ဟံ မနောရထံ မတ္ထကံ ပာပေယ္ယာတိ ထေရော ပရိကပ္ပဝသေန ဝဒတိ။ ‘‘ဘန္တေ, သဗ္ဗော လောကော သဗ္ဗကာလံ ကာယဂတာသတိကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝေတူ’’တိ ‘‘သဗ္ဗလောကသ္သ နိစ္စံ ကာယဂတာသတိ ဘာဝေတဗ္ဗာ’’တိ ကတ္ဝာ ဝရံ ဂဏ္ဟေ အဟန္တိ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘ဂဏ္ဟေဟံ သဗ္ဗလောကသ္သ, နိစ္စံ ကာယဂတံ သတိ’’န္တိ။ ဣဒာနိ အပရိက္ခဏဂရဟာမုခေန ပရိက္ခဏံ ပသံသန္တော –
Evaṃ attano vivekābhiratiṃ kittetvā idāni yaṃ kāyagatāsatikammaṭṭhānaṃ bhāvetvā arahattaṃ patto, tassa pasaṃsanatthaṃ ‘‘buddho ce me’’ti gāthamāha. Tassattho – sace buddho bhagavā ‘‘ekāhaṃ, bhante, bhagavantaṃ varaṃ yācāmī’’ti mayā yācito ‘‘atikkantavarā kho, bhikkhu, tathāgatā’’ti apaṭikkhipitvā mayhaṃ yathāyācitaṃ varaṃ dadeyya, so ca varo mamādhippāyapūrako labbhetha mayhaṃ manorathaṃ matthakaṃ pāpeyyāti thero parikappavasena vadati. ‘‘Bhante, sabbo loko sabbakālaṃ kāyagatāsatikammaṭṭhānaṃ bhāvetū’’ti ‘‘sabbalokassa niccaṃ kāyagatāsati bhāvetabbā’’ti katvā varaṃ gaṇhe ahanti dassento āha ‘‘gaṇhehaṃ sabbalokassa, niccaṃ kāyagataṃ sati’’nti. Idāni aparikkhaṇagarahāmukhena parikkhaṇaṃ pasaṃsanto –
၄၆၉.
469.
‘‘ယေ မံ ရူပေန ပာမိံသု၊ ယေ စ ဃောသေန အန္ဝဂူ။
‘‘Ye maṃ rūpena pāmiṃsu, ye ca ghosena anvagū;
ဆန္ဒရာဂဝသူပေတာ၊ န မံ ဇာနန္တိ တေ ဇနာ။
Chandarāgavasūpetā, na maṃ jānanti te janā.
၄၇၀.
470.
‘‘အဇ္ဈတ္တဉ္စ န ဇာနာတိ၊ ဗဟိဒ္ဓာ စ န ပသ္သတိ။
‘‘Ajjhattañca na jānāti, bahiddhā ca na passati;
သမန္တာဝရဏော ဗာလော၊ သ ဝေ ဃောသေန ဝုယ္ဟတိ။
Samantāvaraṇo bālo, sa ve ghosena vuyhati.
၄၇၁.
471.
‘‘အဇ္ဈတ္တဉ္စ န ဇာနာတိ၊ ဗဟိဒ္ဓာ စ ဝိပသ္သတိ။
‘‘Ajjhattañca na jānāti, bahiddhā ca vipassati;
ဗဟိဒ္ဓာ ဖလဒသ္သာဝီ၊ သောပိ ဃောသေန ဝုယ္ဟတိ။
Bahiddhā phaladassāvī, sopi ghosena vuyhati.
၄၇၂.
472.
‘‘အဇ္ဈတ္တဉ္စ ပဇာနာတိ၊ ဗဟိဒ္ဓာ စ ဝိပသ္သတိ။
‘‘Ajjhattañca pajānāti, bahiddhā ca vipassati;
အနာဝရဏဒသ္သာဝီ၊ န သော ဃောသေန ဝုယ္ဟတီ’’တိ။ –
Anāvaraṇadassāvī, na so ghosena vuyhatī’’ti. –
ဣမာ စတသ္သော ဂာထာ အဘာသိ။
Imā catasso gāthā abhāsi.
တတ္ထ ယေ မံ ရူပေန ပာမိံသူတိ ယေ ဇနာ အဝိဒ္ဒသူ မမ ရူပေန အပသာဒိကေန နိဟီနေန ‘‘အာကာရသဒိသီ ပညာ’’တိ, ဓမ္မသရီရေန စ မံ နိဟီနံ ပာမိံသု, ‘‘ဩရကော အယ’’န္တိ ဟီဠေန္တာ ပရိစ္ဆိန္ဒနဝသေန မညိံသူတိ အတ္ထော။ ယေ စ ဃောသေန အန္ဝဂူတိ ယေ စ သတ္တာ ဃောသေန မဉ္ဇုနာ မံ သမ္ဘာဝနာဝသေန အနုဂတာ ဗဟု မညိံသု, တံ တေသံ မိစ္ဆာ, န ဟိ အဟံ ရူပမတ္တေန အဝမန္တဗ္ဗော, ဃောသမတ္တေန ဝာ န ဗဟုံ မန္တဗ္ဗော, တသ္မာ ဆန္ဒရာဂဝသူပေတာ, န မံ ဇာနန္တိ တေ ဇနာတိ တေ ဒုဝိဓာပိ ဇနာ ဆန္ဒရာဂသ္သ ဝသံ ဥပေတာ အပ္ပဟီနဆန္ဒရာဂာ သဗ္ဗသော ပဟီနဆန္ဒရာဂံ မံ န ဇာနန္တိ။
Tattha ye maṃ rūpena pāmiṃsūti ye janā aviddasū mama rūpena apasādikena nihīnena ‘‘ākārasadisī paññā’’ti, dhammasarīrena ca maṃ nihīnaṃ pāmiṃsu, ‘‘orako aya’’nti hīḷentā paricchindanavasena maññiṃsūti attho. Ye ca ghosena anvagūti ye ca sattā ghosena mañjunā maṃ sambhāvanāvasena anugatā bahu maññiṃsu, taṃ tesaṃ micchā, na hi ahaṃ rūpamattena avamantabbo, ghosamattena vā na bahuṃ mantabbo, tasmā chandarāgavasūpetā, na maṃ jānanti te janāti te duvidhāpi janā chandarāgassa vasaṃ upetā appahīnachandarāgā sabbaso pahīnachandarāgaṃ maṃ na jānanti.
အဝိသယော တေသံ မာဒိသော အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓာ စ အပရိညာတဝတ္ထုတာယာတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘အဇ္ဈတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ အတ္တနော သန္တာနေ ခန္ဓာယတနာဒိဓမ္မံ။ ဗဟိဒ္ဓာတိ ပရသန္တာနေ။ အထ ဝာ အဇ္ဈတ္တန္တိ, မမ အဗ္ဘန္တရေ အသေက္ခသီလက္ခန္ဓာဒိံ။ ဗဟိဒ္ဓာတိ, မမေဝ အာကပ္ပသမ္ပတ္တိယာဒိယုတ္တံ ဗဟိဒ္ဓာ ရူပဓမ္မပ္ပဝတ္တိံ စက္ခုဝိညာဏာဒိပ္ပဝတ္တိဉ္စ။ သမန္တာဝရဏောတိ ဧဝံ အဇ္ဈတ္တဉ္စ ဗဟိဒ္ဓာ စ အဇာနနေန သမန္တတော အာဝရဏယုတ္တော အာဝဋဉာဏဂတိကော။ သ ဝေ ဃောသေန ဝုယ္ဟတီတိ သော ပရနေယ္ယဗုဒ္ဓိကော ဗာလော ဃောသေန ပရေသံ ဝစနေန ဝုယ္ဟတိ နိယ္ယတိ အာကဍ္ဎီယတိ။
Avisayo tesaṃ mādiso ajjhattaṃ bahiddhā ca apariññātavatthutāyāti dassetuṃ ‘‘ajjhatta’’ntiādi vuttaṃ. Ajjhattanti attano santāne khandhāyatanādidhammaṃ. Bahiddhāti parasantāne. Atha vā ajjhattanti, mama abbhantare asekkhasīlakkhandhādiṃ. Bahiddhāti, mameva ākappasampattiyādiyuttaṃ bahiddhā rūpadhammappavattiṃ cakkhuviññāṇādippavattiñca. Samantāvaraṇoti evaṃ ajjhattañca bahiddhā ca ajānanena samantato āvaraṇayutto āvaṭañāṇagatiko. Sa ve ghosena vuyhatīti so paraneyyabuddhiko bālo ghosena paresaṃ vacanena vuyhati niyyati ākaḍḍhīyati.
ဗဟိဒ္ဓာ စ ဝိပသ္သတီတိ ယော စ ဝုတ္တနယေန အဇ္ဈတ္တံ န ဇာနာတိ, ဗဟိဒ္ဓာ ပန သုတာနုသာရေန အာကပ္ပသမ္ပတ္တိအာဒိဥပဓာရဏေန ဝာ ဝိသေသတော ပသ္သတိ။ ‘‘ဂုဏဝိသေသယုတ္တော သိယာ’’တိ မညတိ, သောပိ ဗဟိဒ္ဓာ ဖလဒသ္သာဝီ နယဂ္ဂာဟေန ဖလမတ္တံ ဂဏ္ဟန္တော ဝုတ္တနယေန ဃောသေန ဝုယ္ဟတိ, သောပိ မာဒိသေ န ဇာနာတီတိ အတ္ထော။
Bahiddhā ca vipassatīti yo ca vuttanayena ajjhattaṃ na jānāti, bahiddhā pana sutānusārena ākappasampattiādiupadhāraṇena vā visesato passati. ‘‘Guṇavisesayutto siyā’’ti maññati, sopi bahiddhā phaladassāvī nayaggāhena phalamattaṃ gaṇhanto vuttanayena ghosena vuyhati, sopi mādise na jānātīti attho.
ယော ပန အဇ္ဈတ္တဉ္စ ခီဏာသဝသ္သ အဗ္ဘန္တရေ အသေက္ခသီလက္ခန္ဓာဒိဂုဏံ ဇာနာတိ, ဗဟိဒ္ဓာ စသ္သ ပဋိပတ္တိသလ္လက္ခဏေန ဝိသေသတော ဂုဏဝိသေသယောဂံ ပသ္သတိ။ အနာဝရဏဒသ္သာဝီ ကေနစိ အနာဝဋော ဟုတ္ဝာ အရိယာနံ ဂုဏေ ဒဋ္ဌုံ ဉာတုံ သမတ္ထော, န သော ဃောသမတ္တေန ဝုယ္ဟတိ ယာထာဝတော ဒသ္သနတောတိ။
Yo pana ajjhattañca khīṇāsavassa abbhantare asekkhasīlakkhandhādiguṇaṃ jānāti, bahiddhā cassa paṭipattisallakkhaṇena visesato guṇavisesayogaṃ passati. Anāvaraṇadassāvī kenaci anāvaṭo hutvā ariyānaṃ guṇe daṭṭhuṃ ñātuṃ samattho, na so ghosamattena vuyhati yāthāvato dassanatoti.
လကုဏ္ဍကဘဒ္ဒိယတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Lakuṇḍakabhaddiyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၂. လကုဏ္ဍကဘဒ္ဒိယတ္ထေရဂာထာ • 2. Lakuṇḍakabhaddiyattheragāthā