Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
2. ලකුණ්ඩකභද්දියත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
2. Lakuṇḍakabhaddiyattheragāthāvaṇṇanā
පරෙ අම්බාටකාරාමෙතිආදිකා ආයස්මතො ලකුණ්ඩකභද්දියත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයං කිර පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ මහාභොගෙ කුලෙ නිබ්බත්තිත්වා, වයප්පත්තො සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුණන්තො නිසින්නො තස්මිං ඛණෙ සත්ථාරං එකං භික්ඛුං මඤ්ජුස්සරානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා, සයම්පි තං ඨානං පත්ථෙන්තො බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස මහාදානං දත්වා, ‘‘අහො වතාහම්පි අනාගතෙ අයං භික්ඛු විය එකස්ස බුද්ධස්ස සාසනෙ මඤ්ජුස්සරානං අග්ගො භවෙය්ය’’න්ති පණිධානං අකාසි. භගවා ච තස්ස අනන්තරායතං දිස්වා බ්යාකරිත්වා පක්කාමි.
Pare ambāṭakārāmetiādikā āyasmato lakuṇḍakabhaddiyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare mahābhoge kule nibbattitvā, vayappatto satthu santike dhammaṃ suṇanto nisinno tasmiṃ khaṇe satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ mañjussarānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā, sayampi taṃ ṭhānaṃ patthento buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā, ‘‘aho vatāhampi anāgate ayaṃ bhikkhu viya ekassa buddhassa sāsane mañjussarānaṃ aggo bhaveyya’’nti paṇidhānaṃ akāsi. Bhagavā ca tassa anantarāyataṃ disvā byākaritvā pakkāmi.
සො තත්ථ යාවජීවං පුඤ්ඤානි කත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඵුස්සස්ස භගවතො කාලෙ චිත්තපත්තකොකිලො හුත්වා රාජුය්යානතො මධුරං අම්බඵලං තුණ්ඩෙනාදාය ගච්ඡන්තො සත්ථාරං දිස්වා පසන්නමානසො ‘‘දස්සාමී’’ති චිත්තං උප්පාදෙසි. සත්ථා තස්ස චිත්තං ඤත්වා පත්තං ගහෙත්වා නිසීදි. කොකිලො දසබලස්ස පත්තෙ අම්බපක්කං පතිට්ඨාපෙසි. සත්ථා තං පරිභුඤ්ජි. සො කොකිලො පසන්නමානසො තෙනෙව පීතිසුඛෙන සත්තාහං වීතිනාමෙසි. තෙන ච පුඤ්ඤකම්මෙන මඤ්ජුස්සරො අහොසි. කස්සපසම්මාසම්බුද්ධකාලෙ පන චෙතියෙ ආරද්ධෙ කිං පමාණං කරොම? සත්තයොජනප්පමාණං. අතිමහන්තමෙතං. ඡයොජනප්පමාණං. එතම්පි අතිමහන්තං. පඤ්චයොජනං, චතුයොජනං, තියොජනං, ද්වියොජනන්ති වුත්තෙ අයං තදා ජෙට්ඨවඩ්ඪකී හුත්වා ‘‘එථ, භො, අනාගතෙ සුඛපටිජග්ගියං කාතුං වට්ටතී’’ති වත්වා රජ්ජුයා පරික්ඛිපන්තො ගාවුතමත්තකෙ ඨත්වා ‘‘එකෙකං මුඛං ගාවුතං ගාවුතං හොතු, චෙතියං එකයොජනාවට්ටං යොජනුබ්බෙධං භවිස්සතී’’ති ආහ. තෙ තස්ස වචනෙ අට්ඨංසු. ඉති අප්පමාණස්ස බුද්ධස්ස පමාණං අකාසීති. තෙන පන කම්මෙන නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙ අඤ්ඤෙහි නීචතරප්පමාණො හොති.
So tattha yāvajīvaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto phussassa bhagavato kāle cittapattakokilo hutvā rājuyyānato madhuraṃ ambaphalaṃ tuṇḍenādāya gacchanto satthāraṃ disvā pasannamānaso ‘‘dassāmī’’ti cittaṃ uppādesi. Satthā tassa cittaṃ ñatvā pattaṃ gahetvā nisīdi. Kokilo dasabalassa patte ambapakkaṃ patiṭṭhāpesi. Satthā taṃ paribhuñji. So kokilo pasannamānaso teneva pītisukhena sattāhaṃ vītināmesi. Tena ca puññakammena mañjussaro ahosi. Kassapasammāsambuddhakāle pana cetiye āraddhe kiṃ pamāṇaṃ karoma? Sattayojanappamāṇaṃ. Atimahantametaṃ. Chayojanappamāṇaṃ. Etampi atimahantaṃ. Pañcayojanaṃ, catuyojanaṃ, tiyojanaṃ, dviyojananti vutte ayaṃ tadā jeṭṭhavaḍḍhakī hutvā ‘‘etha, bho, anāgate sukhapaṭijaggiyaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vatvā rajjuyā parikkhipanto gāvutamattake ṭhatvā ‘‘ekekaṃ mukhaṃ gāvutaṃ gāvutaṃ hotu, cetiyaṃ ekayojanāvaṭṭaṃ yojanubbedhaṃ bhavissatī’’ti āha. Te tassa vacane aṭṭhaṃsu. Iti appamāṇassa buddhassa pamāṇaṃ akāsīti. Tena pana kammena nibbattanibbattaṭṭhāne aññehi nīcatarappamāṇo hoti.
සො අම්හාකං සත්ථු කාලෙ සාවත්ථියං මහාභොගකුලෙ නිබ්බත්ති, භද්දියොතිස්ස නාමං අහොසි. අතිරස්සතාය පන ලකුණ්ඩකභද්දියොති පඤ්ඤායිත්ථ. සො සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා, පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා, බහුස්සුතො ධම්මකථිකො හුත්වා මධුරෙන සරෙන පරෙසං ධම්මං කථෙසි. අථෙකස්මිං උස්සවදිවසෙ එකෙන බ්රාහ්මණෙන සද්ධිං රථෙන ගච්ඡන්තී අඤ්ඤතරා ගණිකා ථෙරං දිස්වා දන්තවිදංසකං හසි. ථෙරො තස්සා දන්තට්ඨිකෙ නිමිත්තං ගහෙත්වා ඣානං උප්පාදෙත්වා, තං පාදකං කත්වා, විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා, අනාගාමී අහොසි. සො අභිණ්හං කායගතාය සතියා විහරන්තො එකදිවසං ආයස්මතා ධම්මසෙනාපතිනා ඔවදියමානො අරහත්තෙ පතිට්ඨහි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 2.55.1-33) –
So amhākaṃ satthu kāle sāvatthiyaṃ mahābhogakule nibbatti, bhaddiyotissa nāmaṃ ahosi. Atirassatāya pana lakuṇḍakabhaddiyoti paññāyittha. So satthu santike dhammaṃ sutvā, paṭiladdhasaddho pabbajitvā, bahussuto dhammakathiko hutvā madhurena sarena paresaṃ dhammaṃ kathesi. Athekasmiṃ ussavadivase ekena brāhmaṇena saddhiṃ rathena gacchantī aññatarā gaṇikā theraṃ disvā dantavidaṃsakaṃ hasi. Thero tassā dantaṭṭhike nimittaṃ gahetvā jhānaṃ uppādetvā, taṃ pādakaṃ katvā, vipassanaṃ paṭṭhapetvā, anāgāmī ahosi. So abhiṇhaṃ kāyagatāya satiyā viharanto ekadivasaṃ āyasmatā dhammasenāpatinā ovadiyamāno arahatte patiṭṭhahi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.55.1-33) –
‘‘පදුමුත්තරො නාම ජිනො, සබ්බධම්මෙසු චක්ඛුමා;
‘‘Padumuttaro nāma jino, sabbadhammesu cakkhumā;
ඉතො සතසහස්සම්හි, කප්පෙ උප්පජ්ජි නායකො.
Ito satasahassamhi, kappe uppajji nāyako.
‘‘තදාහං හංසවතියං සෙට්ඨිපුත්තො මහද්ධනො;
‘‘Tadāhaṃ haṃsavatiyaṃ seṭṭhiputto mahaddhano;
ජඞ්ඝාවිහාරං විචරං, සඞ්ඝාරාමං අගච්ඡහං.
Jaṅghāvihāraṃ vicaraṃ, saṅghārāmaṃ agacchahaṃ.
‘‘තදා සො ලොකපජ්ජොතො, ධම්මං දෙසෙසි නායකො;
‘‘Tadā so lokapajjoto, dhammaṃ desesi nāyako;
මඤ්ජුස්සරානං පවරං, සාවකං අභිකිත්තයි.
Mañjussarānaṃ pavaraṃ, sāvakaṃ abhikittayi.
‘‘තං සුත්වා මුදිතො හුත්වා, කාරං කත්වා මහෙසිනො;
‘‘Taṃ sutvā mudito hutvā, kāraṃ katvā mahesino;
වන්දිත්වා සත්ථුනො පාදෙ, තං ඨානමභිපත්ථයිං.
Vanditvā satthuno pāde, taṃ ṭhānamabhipatthayiṃ.
‘‘තදා බුද්ධො වියාකාසි, සඞ්ඝමජ්ඣෙ විනායකො;
‘‘Tadā buddho viyākāsi, saṅghamajjhe vināyako;
අනාගතම්හි අද්ධානෙ, ලච්ඡසෙ තං මනොරථං.
Anāgatamhi addhāne, lacchase taṃ manorathaṃ.
‘‘සතසහස්සිතො කප්පෙ, ඔක්කාකකුලසම්භවො;
‘‘Satasahassito kappe, okkākakulasambhavo;
ගොතමො නාම ගොත්තෙන, සත්ථා ලොකෙ භවිස්සති.
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘තස්ස ධම්මෙසු දායාදො, ඔරසො ධම්මනිම්මිතො;
‘‘Tassa dhammesu dāyādo, oraso dhammanimmito;
භද්දියො නාම නාමෙන, හෙස්සති සත්ථු සාවකො.
Bhaddiyo nāma nāmena, hessati satthu sāvako.
‘‘තෙන කම්මෙන සුකතෙන, චෙතනාපණිධීහි ච;
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
ජහිත්වා මානුසං දෙහං, තාවතිංසමගච්ඡහං.
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘ද්වෙනවුතෙ ඉතො කප්පෙ, ඵුස්සො උප්පජ්ජි නායකො;
‘‘Dvenavute ito kappe, phusso uppajji nāyako;
දුරාසදො දුප්පසහො, සබ්බලොකුත්තමො ජිනො.
Durāsado duppasaho, sabbalokuttamo jino.
‘‘චරණෙන ච සම්පන්නො, බ්රහා උජු පතාපවා;
‘‘Caraṇena ca sampanno, brahā uju patāpavā;
හිතෙසී සබ්බසත්තානං, බහුං මොචෙසි බන්ධනා.
Hitesī sabbasattānaṃ, bahuṃ mocesi bandhanā.
‘‘නන්දාරාමවනෙ තස්ස, අහොසිං ඵුස්සකොකිලො;
‘‘Nandārāmavane tassa, ahosiṃ phussakokilo;
ගන්ධකුටිසමාසන්නෙ, අම්බරුක්ඛෙ වසාමහං.
Gandhakuṭisamāsanne, ambarukkhe vasāmahaṃ.
‘‘තදා පිණ්ඩාය ගච්ඡන්තං, දක්ඛිණෙය්යං ජිනුත්තමං;
‘‘Tadā piṇḍāya gacchantaṃ, dakkhiṇeyyaṃ jinuttamaṃ;
දිස්වා චිත්තං පසාදෙත්වා, මඤ්ජුනාභිනිකූජහං.
Disvā cittaṃ pasādetvā, mañjunābhinikūjahaṃ.
‘‘රාජුය්යානං තදා ගන්ත්වා, සුපක්කං කනකත්තචං;
‘‘Rājuyyānaṃ tadā gantvā, supakkaṃ kanakattacaṃ;
අම්බපිණ්ඩං ගහෙත්වාන, සම්බුද්ධස්සොපනාමයිං.
Ambapiṇḍaṃ gahetvāna, sambuddhassopanāmayiṃ.
‘‘තදා මෙ චිත්තමඤ්ඤාය, මහාකාරුණිකො ජිනො;
‘‘Tadā me cittamaññāya, mahākāruṇiko jino;
උපට්ඨාකස්ස හත්ථතො, පත්තං පග්ගණ්හි නායකො.
Upaṭṭhākassa hatthato, pattaṃ paggaṇhi nāyako.
‘‘අදාසිං හට්ඨචිත්තොහං, අම්බපිණ්ඩං මහාමුනෙ;
‘‘Adāsiṃ haṭṭhacittohaṃ, ambapiṇḍaṃ mahāmune;
පත්තෙ පක්ඛිප්ප පක්ඛෙහි, පඤ්ජලිං කත්වාන මඤ්ජුනා.
Patte pakkhippa pakkhehi, pañjaliṃ katvāna mañjunā.
‘‘සරෙන රජනීයෙන, සවනීයෙන වග්ගුනා;
‘‘Sarena rajanīyena, savanīyena vaggunā;
වස්සන්තො බුද්ධපූජත්ථං, නීළං ගන්ත්වා නිපජ්ජහං.
Vassanto buddhapūjatthaṃ, nīḷaṃ gantvā nipajjahaṃ.
‘‘තදා මුදිතචිත්තං මං, බුද්ධපෙමගතාසයං;
‘‘Tadā muditacittaṃ maṃ, buddhapemagatāsayaṃ;
සකුණග්ඝි උපාගන්ත්වා, ඝාතයී දුට්ඨමානසො.
Sakuṇagghi upāgantvā, ghātayī duṭṭhamānaso.
‘‘තතො චුතොහං තුසිතෙ, අනුභොත්වා මහාසුඛං;
‘‘Tato cutohaṃ tusite, anubhotvā mahāsukhaṃ;
මනුස්සයොනිමාගච්ඡිං, තස්ස කම්මස්ස වාහසා.
Manussayonimāgacchiṃ, tassa kammassa vāhasā.
‘‘ඉමම්හි භද්දකෙ කප්පෙ, බ්රහ්මබන්ධු මහායසො;
‘‘Imamhi bhaddake kappe, brahmabandhu mahāyaso;
කස්සපො නාම ගොත්තෙන, උප්පජ්ජි වදතං වරො.
Kassapo nāma gottena, uppajji vadataṃ varo.
‘‘සාසනං ජොතයිත්වා සො, අභිභුය්ය කුතිත්ථියෙ;
‘‘Sāsanaṃ jotayitvā so, abhibhuyya kutitthiye;
විනයිත්වාන වෙනෙය්යෙ, නිබ්බුතො සො සසාවකො.
Vinayitvāna veneyye, nibbuto so sasāvako.
‘‘නිබ්බුතෙ තම්හි ලොකග්ගෙ, පසන්නා ජනතා බහූ;
‘‘Nibbute tamhi lokagge, pasannā janatā bahū;
පූජනත්ථාය බුද්ධස්ස, ථූපං කුබ්බන්ති සත්ථුනො.
Pūjanatthāya buddhassa, thūpaṃ kubbanti satthuno.
‘‘සත්තයොජනිකං ථූපං, සත්තරතනභූසිතං;
‘‘Sattayojanikaṃ thūpaṃ, sattaratanabhūsitaṃ;
කරිස්සාම මහෙසිස්ස, ඉච්චෙවං මන්තයන්ති තෙ.
Karissāma mahesissa, iccevaṃ mantayanti te.
‘‘කිකිනො කාසිරාජස්ස, තදා සෙනාය නායකො;
‘‘Kikino kāsirājassa, tadā senāya nāyako;
හුත්වාහං අප්පමාණස්ස, පමාණං චෙතියෙ වදිං.
Hutvāhaṃ appamāṇassa, pamāṇaṃ cetiye vadiṃ.
‘‘තදා තෙ මම වාක්යෙන, චෙතියං යොජනුග්ගතං;
‘‘Tadā te mama vākyena, cetiyaṃ yojanuggataṃ;
අකංසු නරවීරස්ස, නානාරතනභූසිතං.
Akaṃsu naravīrassa, nānāratanabhūsitaṃ.
‘‘තෙන කම්මෙන සුකතෙන, චෙතනාපණිධීහි ච;
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
ජහිත්වා මානුසං දෙහං, තාවතිංසමගච්ඡහං.
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘පච්ඡිමෙ ච භවෙ දානි, ජාතො සෙට්ඨිකුලෙ අහං;
‘‘Pacchime ca bhave dāni, jāto seṭṭhikule ahaṃ;
සාවත්ථියං පුරවරෙ, ඉද්ධෙ ඵීතෙ මහද්ධනෙ.
Sāvatthiyaṃ puravare, iddhe phīte mahaddhane.
‘‘පුරප්පවෙසෙ සුගතං, දිස්වා විම්හිතමානසො;
‘‘Purappavese sugataṃ, disvā vimhitamānaso;
පබ්බජිත්වාන න චිරං, අරහත්තමපාපුණිං.
Pabbajitvāna na ciraṃ, arahattamapāpuṇiṃ.
‘‘චෙතියස්ස පමාණං යං, අකරිං තෙන කම්මුනා;
‘‘Cetiyassa pamāṇaṃ yaṃ, akariṃ tena kammunā;
ලකුණ්ඩකසරීරොහං, ජාතො පරිභවාරහො.
Lakuṇḍakasarīrohaṃ, jāto paribhavāraho.
‘‘සරෙන මධුරෙනාහං, පූජිත්වා ඉසිසත්තමං;
‘‘Sarena madhurenāhaṃ, pūjitvā isisattamaṃ;
මඤ්ජුස්සරානං භික්ඛූනං, අග්ගත්තමනුපාපුණිං.
Mañjussarānaṃ bhikkhūnaṃ, aggattamanupāpuṇiṃ.
‘‘ඵලදානෙන බුද්ධස්ස, ගුණානුස්සරණෙන ච;
‘‘Phaladānena buddhassa, guṇānussaraṇena ca;
සාමඤ්ඤඵලසම්පන්නො, විහරාමි අනාසවො.
Sāmaññaphalasampanno, viharāmi anāsavo.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
අපරභාගෙ අඤ්ඤං බ්යාකරොන්තො –
Aparabhāge aññaṃ byākaronto –
466.
466.
‘‘පරෙ අම්බාටකාරාමෙ, වනසණ්ඩම්හි භද්දියො;
‘‘Pare ambāṭakārāme, vanasaṇḍamhi bhaddiyo;
සමූලං තණ්හමබ්බුය්හ, තත්ථ භද්දොව ඣායති.
Samūlaṃ taṇhamabbuyha, tattha bhaddova jhāyati.
467.
467.
‘‘රමන්තෙකෙ මුදිඞ්ගෙහි, වීණාහි පණවෙහි ච;
‘‘Ramanteke mudiṅgehi, vīṇāhi paṇavehi ca;
අහඤ්ච රුක්ඛමූලස්මිං, රතො බුද්ධස්ස සාසනෙ.
Ahañca rukkhamūlasmiṃ, rato buddhassa sāsane.
468.
468.
‘‘බුද්ධො චෙ මෙ වරං දජ්ජා, සො ච ලබ්භෙථ මෙ වරො;
‘‘Buddho ce me varaṃ dajjā, so ca labbhetha me varo;
ගණ්හෙහං සබ්බලොකස්ස, නිච්චං කායගතං සති’’න්ති. –
Gaṇhehaṃ sabbalokassa, niccaṃ kāyagataṃ sati’’nti. –
ඉමා තිස්සො ගාථා අභාසි.
Imā tisso gāthā abhāsi.
තත්ථ පරෙති සෙට්ඨෙ අධිකෙ, විසිට්ඨෙති අත්ථො. අධිකවාචී හි අයං පරසද්දො ‘‘පරං විය මත්තායා’’තිආදීසු විය. අම්බාටකාරාමෙති එවංනාමකෙ ආරාමෙ. සො කිර ඡායූදකසම්පන්නො වනසණ්ඩමණ්ඩිතො රමණීයො හොති තෙන ‘‘පරෙ’’ති විසෙසෙත්වා වුත්තො. ‘‘අම්බාටකවනෙ අම්බාටකෙහි අභිලක්ඛිතවනෙ’’ති ච වදන්ති. වනසණ්ඩම්හීති වනගහනෙ, ඝනනිචිතරුක්ඛගච්ඡලතාසමූහෙ වනෙති අත්ථො. භද්දියොති එවංනාමකො, අත්තානමෙව ථෙරො අඤ්ඤං විය වදති. සමූලං තණ්හමබ්බුය්හාති තණ්හාය මූලං නාම අවිජ්ජා. තස්මා සාවිජ්ජං තණ්හං අග්ගමග්ගෙන සමුග්ඝාටෙත්වාති අත්ථො. තත්ථ භද්දොව ඣායතීති ලොකුත්තරෙහි සීලාදීහි භද්දො සුන්දරො තස්මිංයෙව වනසණ්ඩෙ කතකිච්චතාය දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරවසෙන අග්ගඵලඣානෙන ඣායති.
Tattha pareti seṭṭhe adhike, visiṭṭheti attho. Adhikavācī hi ayaṃ parasaddo ‘‘paraṃ viya mattāyā’’tiādīsu viya. Ambāṭakārāmeti evaṃnāmake ārāme. So kira chāyūdakasampanno vanasaṇḍamaṇḍito ramaṇīyo hoti tena ‘‘pare’’ti visesetvā vutto. ‘‘Ambāṭakavane ambāṭakehi abhilakkhitavane’’ti ca vadanti. Vanasaṇḍamhīti vanagahane, ghananicitarukkhagacchalatāsamūhe vaneti attho. Bhaddiyoti evaṃnāmako, attānameva thero aññaṃ viya vadati. Samūlaṃ taṇhamabbuyhāti taṇhāya mūlaṃ nāma avijjā. Tasmā sāvijjaṃ taṇhaṃ aggamaggena samugghāṭetvāti attho. Tattha bhaddova jhāyatīti lokuttarehi sīlādīhi bhaddo sundaro tasmiṃyeva vanasaṇḍe katakiccatāya diṭṭhadhammasukhavihāravasena aggaphalajhānena jhāyati.
ඵලසුඛෙන ච ඣානසමාපත්තීහි ච වීතිනාමෙතීති අත්තනො විවෙකරතිං දස්සෙත්වා ‘‘රමන්තෙකෙ’’ති ගාථායපි බ්යතිරෙකමුඛෙන තමෙවත්ථං දස්සෙති. තත්ථ මුදිඞ්ගෙහීති අඞ්ගිකාදීහි මුරජෙහි. වීණාහීති නන්දිනීආදීහි වීණාහි. පණවෙහීති තුරියෙහි රමන්ති එකෙ කාමභොගිනො, සා පන තෙසං රති අනරියා අනත්ථසංහිතා. අහඤ්චා ති අහං පන, එකකො බුද්ධස්ස භගවතො සාසනෙ රතො, තතො එව රුක්ඛමූලස්මිං රතො අභිරතො විහරාමීති අත්ථො.
Phalasukhena ca jhānasamāpattīhi ca vītināmetīti attano vivekaratiṃ dassetvā ‘‘ramanteke’’ti gāthāyapi byatirekamukhena tamevatthaṃ dasseti. Tattha mudiṅgehīti aṅgikādīhi murajehi. Vīṇāhīti nandinīādīhi vīṇāhi. Paṇavehīti turiyehi ramanti eke kāmabhogino, sā pana tesaṃ rati anariyā anatthasaṃhitā. Ahañcā ti ahaṃ pana, ekako buddhassa bhagavato sāsane rato, tato eva rukkhamūlasmiṃ rato abhirato viharāmīti attho.
එවං අත්තනො විවෙකාභිරතිං කිත්තෙත්වා ඉදානි යං කායගතාසතිකම්මට්ඨානං භාවෙත්වා අරහත්තං පත්තො, තස්ස පසංසනත්ථං ‘‘බුද්ධො චෙ මෙ’’ති ගාථමාහ. තස්සත්ථො – සචෙ බුද්ධො භගවා ‘‘එකාහං, භන්තෙ, භගවන්තං වරං යාචාමී’’ති මයා යාචිතො ‘‘අතික්කන්තවරා ඛො, භික්ඛු, තථාගතා’’ති අපටික්ඛිපිත්වා මය්හං යථායාචිතං වරං දදෙය්ය, සො ච වරො මමාධිප්පායපූරකො ලබ්භෙථ මය්හං මනොරථං මත්ථකං පාපෙය්යාති ථෙරො පරිකප්පවසෙන වදති. ‘‘භන්තෙ, සබ්බො ලොකො සබ්බකාලං කායගතාසතිකම්මට්ඨානං භාවෙතූ’’ති ‘‘සබ්බලොකස්ස නිච්චං කායගතාසති භාවෙතබ්බා’’ති කත්වා වරං ගණ්හෙ අහන්ති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘ගණ්හෙහං සබ්බලොකස්ස, නිච්චං කායගතං සති’’න්ති. ඉදානි අපරික්ඛණගරහාමුඛෙන පරික්ඛණං පසංසන්තො –
Evaṃ attano vivekābhiratiṃ kittetvā idāni yaṃ kāyagatāsatikammaṭṭhānaṃ bhāvetvā arahattaṃ patto, tassa pasaṃsanatthaṃ ‘‘buddho ce me’’ti gāthamāha. Tassattho – sace buddho bhagavā ‘‘ekāhaṃ, bhante, bhagavantaṃ varaṃ yācāmī’’ti mayā yācito ‘‘atikkantavarā kho, bhikkhu, tathāgatā’’ti apaṭikkhipitvā mayhaṃ yathāyācitaṃ varaṃ dadeyya, so ca varo mamādhippāyapūrako labbhetha mayhaṃ manorathaṃ matthakaṃ pāpeyyāti thero parikappavasena vadati. ‘‘Bhante, sabbo loko sabbakālaṃ kāyagatāsatikammaṭṭhānaṃ bhāvetū’’ti ‘‘sabbalokassa niccaṃ kāyagatāsati bhāvetabbā’’ti katvā varaṃ gaṇhe ahanti dassento āha ‘‘gaṇhehaṃ sabbalokassa, niccaṃ kāyagataṃ sati’’nti. Idāni aparikkhaṇagarahāmukhena parikkhaṇaṃ pasaṃsanto –
469.
469.
‘‘යෙ මං රූපෙන පාමිංසු, යෙ ච ඝොසෙන අන්වගූ;
‘‘Ye maṃ rūpena pāmiṃsu, ye ca ghosena anvagū;
ඡන්දරාගවසූපෙතා, න මං ජානන්ති තෙ ජනා.
Chandarāgavasūpetā, na maṃ jānanti te janā.
470.
470.
‘‘අජ්ඣත්තඤ්ච න ජානාති, බහිද්ධා ච න පස්සති;
‘‘Ajjhattañca na jānāti, bahiddhā ca na passati;
සමන්තාවරණො බාලො, ස වෙ ඝොසෙන වුය්හති.
Samantāvaraṇo bālo, sa ve ghosena vuyhati.
471.
471.
‘‘අජ්ඣත්තඤ්ච න ජානාති, බහිද්ධා ච විපස්සති;
‘‘Ajjhattañca na jānāti, bahiddhā ca vipassati;
බහිද්ධා ඵලදස්සාවී, සොපි ඝොසෙන වුය්හති.
Bahiddhā phaladassāvī, sopi ghosena vuyhati.
472.
472.
‘‘අජ්ඣත්තඤ්ච පජානාති, බහිද්ධා ච විපස්සති;
‘‘Ajjhattañca pajānāti, bahiddhā ca vipassati;
අනාවරණදස්සාවී, න සො ඝොසෙන වුය්හතී’’ති. –
Anāvaraṇadassāvī, na so ghosena vuyhatī’’ti. –
ඉමා චතස්සො ගාථා අභාසි.
Imā catasso gāthā abhāsi.
තත්ථ යෙ මං රූපෙන පාමිංසූති යෙ ජනා අවිද්දසූ මම රූපෙන අපසාදිකෙන නිහීනෙන ‘‘ආකාරසදිසී පඤ්ඤා’’ති, ධම්මසරීරෙන ච මං නිහීනං පාමිංසු, ‘‘ඔරකො අය’’න්ති හීළෙන්තා පරිච්ඡින්දනවසෙන මඤ්ඤිංසූති අත්ථො. යෙ ච ඝොසෙන අන්වගූති යෙ ච සත්තා ඝොසෙන මඤ්ජුනා මං සම්භාවනාවසෙන අනුගතා බහු මඤ්ඤිංසු, තං තෙසං මිච්ඡා, න හි අහං රූපමත්තෙන අවමන්තබ්බො, ඝොසමත්තෙන වා න බහුං මන්තබ්බො, තස්මා ඡන්දරාගවසූපෙතා, න මං ජානන්ති තෙ ජනාති තෙ දුවිධාපි ජනා ඡන්දරාගස්ස වසං උපෙතා අප්පහීනඡන්දරාගා සබ්බසො පහීනඡන්දරාගං මං න ජානන්ති.
Tattha ye maṃ rūpena pāmiṃsūti ye janā aviddasū mama rūpena apasādikena nihīnena ‘‘ākārasadisī paññā’’ti, dhammasarīrena ca maṃ nihīnaṃ pāmiṃsu, ‘‘orako aya’’nti hīḷentā paricchindanavasena maññiṃsūti attho. Ye ca ghosena anvagūti ye ca sattā ghosena mañjunā maṃ sambhāvanāvasena anugatā bahu maññiṃsu, taṃ tesaṃ micchā, na hi ahaṃ rūpamattena avamantabbo, ghosamattena vā na bahuṃ mantabbo, tasmā chandarāgavasūpetā, na maṃ jānanti te janāti te duvidhāpi janā chandarāgassa vasaṃ upetā appahīnachandarāgā sabbaso pahīnachandarāgaṃ maṃ na jānanti.
අවිසයො තෙසං මාදිසො අජ්ඣත්තං බහිද්ධා ච අපරිඤ්ඤාතවත්ථුතායාති දස්සෙතුං ‘‘අජ්ඣත්ත’’න්තිආදි වුත්තං. අජ්ඣත්තන්ති අත්තනො සන්තානෙ ඛන්ධායතනාදිධම්මං. බහිද්ධාති පරසන්තානෙ. අථ වා අජ්ඣත්තන්ති, මම අබ්භන්තරෙ අසෙක්ඛසීලක්ඛන්ධාදිං. බහිද්ධාති, මමෙව ආකප්පසම්පත්තියාදියුත්තං බහිද්ධා රූපධම්මප්පවත්තිං චක්ඛුවිඤ්ඤාණාදිප්පවත්තිඤ්ච. සමන්තාවරණොති එවං අජ්ඣත්තඤ්ච බහිද්ධා ච අජානනෙන සමන්තතො ආවරණයුත්තො ආවටඤාණගතිකො. ස වෙ ඝොසෙන වුය්හතීති සො පරනෙය්යබුද්ධිකො බාලො ඝොසෙන පරෙසං වචනෙන වුය්හති නිය්යති ආකඩ්ඪීයති.
Avisayo tesaṃ mādiso ajjhattaṃ bahiddhā ca apariññātavatthutāyāti dassetuṃ ‘‘ajjhatta’’ntiādi vuttaṃ. Ajjhattanti attano santāne khandhāyatanādidhammaṃ. Bahiddhāti parasantāne. Atha vā ajjhattanti, mama abbhantare asekkhasīlakkhandhādiṃ. Bahiddhāti, mameva ākappasampattiyādiyuttaṃ bahiddhā rūpadhammappavattiṃ cakkhuviññāṇādippavattiñca. Samantāvaraṇoti evaṃ ajjhattañca bahiddhā ca ajānanena samantato āvaraṇayutto āvaṭañāṇagatiko. Sa ve ghosena vuyhatīti so paraneyyabuddhiko bālo ghosena paresaṃ vacanena vuyhati niyyati ākaḍḍhīyati.
බහිද්ධා ච විපස්සතීති යො ච වුත්තනයෙන අජ්ඣත්තං න ජානාති, බහිද්ධා පන සුතානුසාරෙන ආකප්පසම්පත්තිආදිඋපධාරණෙන වා විසෙසතො පස්සති. ‘‘ගුණවිසෙසයුත්තො සියා’’ති මඤ්ඤති, සොපි බහිද්ධා ඵලදස්සාවී නයග්ගාහෙන ඵලමත්තං ගණ්හන්තො වුත්තනයෙන ඝොසෙන වුය්හති, සොපි මාදිසෙ න ජානාතීති අත්ථො.
Bahiddhā ca vipassatīti yo ca vuttanayena ajjhattaṃ na jānāti, bahiddhā pana sutānusārena ākappasampattiādiupadhāraṇena vā visesato passati. ‘‘Guṇavisesayutto siyā’’ti maññati, sopi bahiddhā phaladassāvī nayaggāhena phalamattaṃ gaṇhanto vuttanayena ghosena vuyhati, sopi mādise na jānātīti attho.
යො පන අජ්ඣත්තඤ්ච ඛීණාසවස්ස අබ්භන්තරෙ අසෙක්ඛසීලක්ඛන්ධාදිගුණං ජානාති, බහිද්ධා චස්ස පටිපත්තිසල්ලක්ඛණෙන විසෙසතො ගුණවිසෙසයොගං පස්සති. අනාවරණදස්සාවී කෙනචි අනාවටො හුත්වා අරියානං ගුණෙ දට්ඨුං ඤාතුං සමත්ථො, න සො ඝොසමත්තෙන වුය්හති යාථාවතො දස්සනතොති.
Yo pana ajjhattañca khīṇāsavassa abbhantare asekkhasīlakkhandhādiguṇaṃ jānāti, bahiddhā cassa paṭipattisallakkhaṇena visesato guṇavisesayogaṃ passati. Anāvaraṇadassāvī kenaci anāvaṭo hutvā ariyānaṃ guṇe daṭṭhuṃ ñātuṃ samattho, na so ghosamattena vuyhati yāthāvato dassanatoti.
ලකුණ්ඩකභද්දියත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Lakuṇḍakabhaddiyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 2. ලකුණ්ඩකභද්දියත්ථෙරගාථා • 2. Lakuṇḍakabhaddiyattheragāthā