| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
6. ලටුකිකොපමසුත්‌තවණ්‌ණනා
6. Laṭukikopamasuttavaṇṇanā
148. එවං මෙ සුතන්‌ති ලටුකිකොපමසුත්‌තං. තත්‌ථ යෙන සො වනසණ්‌ඩොති අයම්‌පි මහාඋදායිත්‌ථෙරො භගවතා සද්‌ධිංයෙව පිණ්‌ඩාය පවිසිත්‌වා සද්‌ධිං පටික්‌කමි. තස්‌මා යෙන සො භගවතා උපසඞ්‌කමන්‌තො වනසණ්‌ඩො තෙනුපසඞ්‌කමීති වෙදිතබ්‌බො. අපහත්‌තාති අපහාරකො. උපහත්‌තාති උපහාරකො. පටිසල්‌ලානා වුට්‌ඨිතොති ඵලසමාපත්‌තිතො වුට්‌ඨිතො.
148.Evaṃme sutanti laṭukikopamasuttaṃ. Tattha yena so vanasaṇḍoti ayampi mahāudāyitthero bhagavatā saddhiṃyeva piṇḍāya pavisitvā saddhiṃ paṭikkami. Tasmā yena so bhagavatā upasaṅkamanto vanasaṇḍo tenupasaṅkamīti veditabbo. Apahattāti apahārako. Upahattāti upahārako. Paṭisallānā vuṭṭhitoti phalasamāpattito vuṭṭhito.
149. යං භගවාති යස්‌මිං සමයෙ භගවා. ඉඞ්‌ඝාති ආණත්‌තියං නිපාතො. අඤ්‌ඤථත්‌තන්‌ති චිත්‌තස්‌ස අඤ්‌ඤථත්‌තං. තඤ්‌ච ඛො න භගවන්‌තං පටිච්‌ච, එවරූපං පන පණීතභොජනං අලභන්‌තා කථං යාපෙස්‌සාමාති එවං පණීතභොජනං පටිච්‌ච අහොසීති වෙදිතබ්‌බං. භූතපුබ්‌බන්‌ති ඉමිනා රත්‌තිභොජනස්‌ස පණීතභාවං දස්‌සෙති. සූපෙය්‍යන්‌ති සූපෙන උපනෙතබ්‌බං මච්‌ඡමංසකළීරාදි. සමග්‌ගා භුඤ්‌ජිස්‌සාමාති එකතො භුඤ්‌ජිස්‌සාම. සඞ්‌ඛතියොති අභිසඞ්‌ඛාරිකඛාදනීයානි. සබ්‌බා තා රත්‌තින්‌ති සබ්‌බා තා සඞ්‌ඛතියො රත්‌තිංයෙව හොන්‌ති, දිවා පන අප්‌පා පරිත්‌තා ථොකිකා හොන්‌තීති. මනුස්‌සා හි දිවා යාගුකඤ්‌ජියාදීහි යාපෙත්‌වාපි රත්‌තිං යථාසත්‌ති යථාපණීතමෙව භුඤ්‌ජන්‌ති.
149.Yaṃbhagavāti yasmiṃ samaye bhagavā. Iṅghāti āṇattiyaṃ nipāto. Aññathattanti cittassa aññathattaṃ. Tañca kho na bhagavantaṃ paṭicca, evarūpaṃ pana paṇītabhojanaṃ alabhantā kathaṃ yāpessāmāti evaṃ paṇītabhojanaṃ paṭicca ahosīti veditabbaṃ. Bhūtapubbanti iminā rattibhojanassa paṇītabhāvaṃ dasseti. Sūpeyyanti sūpena upanetabbaṃ macchamaṃsakaḷīrādi. Samaggā bhuñjissāmāti ekato bhuñjissāma. Saṅkhatiyoti abhisaṅkhārikakhādanīyāni. Sabbā tā rattinti sabbā tā saṅkhatiyo rattiṃyeva honti, divā pana appā parittā thokikā hontīti. Manussā hi divā yāgukañjiyādīhi yāpetvāpi rattiṃ yathāsatti yathāpaṇītameva bhuñjanti.
පුන භූතපුබ්‌බන්‌ති ඉමිනා රත්‌ති විකාලභොජනෙ ආදීනවං දස්‌සෙති. තත්‌ථ අන්‌ධකාරතිමිසායන්‌ති බහලන්‌ධකාරෙ. මාණවෙහීති චොරෙහි. කතකම්‌මෙහීති කතචොරකම්‌මෙහි. චොරා කිර කතකම්‌මා යං නෙසං දෙවතං ආයාචිත්‌වා කම්‌මං නිප්‌ඵන්‌නං, තස්‌ස උපහාරත්‌ථාය මනුස්‌සෙ මාරෙත්‌වා ගලලොහිතාදීනි ගණ්‌හන්‌ති. තෙ අඤ්‌ඤෙසු මනුස්‌සෙසු මාරියමානෙසු කොලාහලා උප්‌පජ්‌ජිස්‌සන්‌ති, පබ්‌බජිතං පරියෙසන්‌තො නාම නත්‌ථීති මඤ්‌ඤමානා භික්‌ඛූ ගහෙත්‌වා මාරෙන්‌ති. තං සන්‌ධායෙතං වුත්‌තං. අකතකම්‌මෙහීති අටවිතො ගාමං ආගමනකාලෙ කම්‌මනිප්‌ඵන්‌නත්‌ථං පුරෙතරං බලිකම්‌මං කාතුකාමෙහි. අසද්‌ධම්‌මෙන නිමන්‌තෙතීති ‘‘එහි භික්‌ඛු අජ්‌ජෙකරත්‌තිං ඉධෙව භුඤ්‌ජිත්‌වා ඉධ වසිත්‌වා සම්‌පත්‌තිං අනුභවිත්‌වා ස්‌වෙ ගමිස්‌සසී’’ති මෙථුනධම්‌මෙන නිමන්‌තෙති.
Puna bhūtapubbanti iminā ratti vikālabhojane ādīnavaṃ dasseti. Tattha andhakāratimisāyanti bahalandhakāre. Māṇavehīti corehi. Katakammehīti katacorakammehi. Corā kira katakammā yaṃ nesaṃ devataṃ āyācitvā kammaṃ nipphannaṃ, tassa upahāratthāya manusse māretvā galalohitādīni gaṇhanti. Te aññesu manussesu māriyamānesu kolāhalā uppajjissanti, pabbajitaṃ pariyesanto nāma natthīti maññamānā bhikkhū gahetvā mārenti. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Akatakammehīti aṭavito gāmaṃ āgamanakāle kammanipphannatthaṃ puretaraṃ balikammaṃ kātukāmehi. Asaddhammena nimantetīti ‘‘ehi bhikkhu ajjekarattiṃ idheva bhuñjitvā idha vasitvā sampattiṃ anubhavitvā sve gamissasī’’ti methunadhammena nimanteti.
පුන භූතපුබ්‌බන්‌ති ඉමිනා අත්‌තනා දිට්‌ඨකාරණං කථෙති. විජ්‌ජන්‌තරිකායාති විජ්‌ජුවිජ්‌ජොතනක්‌ඛණෙ . විස්‌සරමකාසීති මහාසද්‌දමකාසි. අභුම්‌මෙති භූ’ති වඩ්‌ඪි, අභූ’ති අවඩ්‌ඪි, විනාසො මය්‌හන්‌ති අත්‌ථො. පිසාචො වත මන්‌ති පිසාචො මං ඛාදිතුං ආගතො වත. ආතුමාරී මාතුමාරීති එත්‌ථ ආතූති පිතා, මාතූති මාතා. ඉදං වුත්‌තං හොති – යස්‌ස පිතා වා මාතා වා අත්‌ථි, තං මාතාපිතරො අම්‌හාකං පුත්‌තකොති යථා තථා වා උප්‌පාදෙත්‌වා යංකිඤ්‌චි ඛාදනීයභොජනීයං දත්‌වා එකස්‌මිං ඨානෙ සයාපෙන්‌ති. සො එවං රත්‌තිං පිණ්‌ඩාය න චරති. තුය්‌හං පන මාතාපිතරො මතා මඤ්‌ඤෙ, තෙන එවං චරසීති.
Puna bhūtapubbanti iminā attanā diṭṭhakāraṇaṃ katheti. Vijjantarikāyāti vijjuvijjotanakkhaṇe . Vissaramakāsīti mahāsaddamakāsi. Abhummeti bhū’ti vaḍḍhi, abhū’ti avaḍḍhi, vināso mayhanti attho. Pisāco vata manti pisāco maṃ khādituṃ āgato vata. Ātumārī mātumārīti ettha ātūti pitā, mātūti mātā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yassa pitā vā mātā vā atthi, taṃ mātāpitaro amhākaṃ puttakoti yathā tathā vā uppādetvā yaṃkiñci khādanīyabhojanīyaṃ datvā ekasmiṃ ṭhāne sayāpenti. So evaṃ rattiṃ piṇḍāya na carati. Tuyhaṃ pana mātāpitaro matā maññe, tena evaṃ carasīti.
150. එවමෙවාති එවමෙව කිඤ්‌චි ආනිසංසං අපස්‌සන්‌තා නික්‌කාරණෙනෙව. එවමාහංසූති ගරහන්‌තො ආහ. තත්‌ථ ආහංසූති වදන්‌ති. කිං පනිමස්‌සාති ඉමස්‌ස අප්‌පමත්‌තකස්‌ස හෙතු කිං වත්‌තබ්‌බං නාම, නනු අපස්‌සන්‌තෙන විය අසුණන්‌තෙන විය භවිතබ්‌බන්‌ති. ඔරමත්‌තකස්‌සාති පරිත්‌තමත්‌තකස්‌ස. අධිසල්‌ලිඛතෙවායන්‌ති අයං සමණො නවනීතං පිසන්‌තො විය පදුමනාළසුත්‌තං කකචෙන ඔක්‌කන්‌තන්‌තො විය අතිසල්‌ලෙඛති, අතිවායාමං කරොති. සික්‌ඛාකාමාති සාරිපුත්‌තමොග්‌ගල්‌ලානාදයො විය සික්‌ඛාකාමා, තෙසු ච අප්‌පච්‌චයං උපට්‌ඨපෙන්‌ති. තෙසඤ්‌හි එවං හොති ‘‘සචෙ එතෙ ‘අප්‌පමත්‌තකමෙතං, හරථ භගවා’ති වදෙය්‍යුං, කිං සත්‌ථා න හරෙය්‍ය. එවං පන අවත්‌වා භගවන්‌තං පරිවාරෙත්‌වා නිසින්‌නා ‘එවං භගවා, සාධු භගවා, පඤ්‌ඤපෙථ භගවා’ති අතිරෙකතරං උස්‌සාහං පටිලභන්‌තී’’ති. තස්‌මා තෙසු අප්‌පච්‌චයං උපට්‌ඨපෙන්‌ති.
150.Evamevāti evameva kiñci ānisaṃsaṃ apassantā nikkāraṇeneva. Evamāhaṃsūti garahanto āha. Tattha āhaṃsūti vadanti. Kiṃ panimassāti imassa appamattakassa hetu kiṃ vattabbaṃ nāma, nanu apassantena viya asuṇantena viya bhavitabbanti. Oramattakassāti parittamattakassa. Adhisallikhatevāyanti ayaṃ samaṇo navanītaṃ pisanto viya padumanāḷasuttaṃ kakacena okkantanto viya atisallekhati, ativāyāmaṃ karoti. Sikkhākāmāti sāriputtamoggallānādayo viya sikkhākāmā, tesu ca appaccayaṃ upaṭṭhapenti. Tesañhi evaṃ hoti ‘‘sace ete ‘appamattakametaṃ, haratha bhagavā’ti vadeyyuṃ, kiṃ satthā na hareyya. Evaṃ pana avatvā bhagavantaṃ parivāretvā nisinnā ‘evaṃ bhagavā, sādhu bhagavā, paññapetha bhagavā’ti atirekataraṃ ussāhaṃ paṭilabhantī’’ti. Tasmā tesu appaccayaṃ upaṭṭhapenti.
තෙසන්‌ති තෙසං එකච්‌චානං මොඝපුරිසානං. තන්‌ති තං අප්‌පමත්‌තකං පහාතබ්‌බං. ථූලො කලිඞ්‌ගරොති ගලෙ බද්‌ධං මහාකට්‌ඨං විය හොති. ලටුකිකා සකුණිකාති චාතකසකුණිකා. සා කිර රවසතං රවිත්‌වා නච්‌චසතං නච්‌චිත්‌වා සකිං ගොචරං ගණ්‌හාති. ආකාසතො භූමියං පතිට්‌ඨිතං පන නං දිස්‌වා වච්‌ඡපාලකාදයො කීළනත්‌ථං පූතිලතාය බන්‌ධන්‌ති. තං සන්‌ධායෙතං වුත්‌තං. ආගමෙතීති උපෙති. තඤ්‌හි තස්‌සාති තං පූතිලතාබන්‌ධනං තස්‌සා අප්‌පසරීරතාය චෙව අප්‌පථාමතාය ච බලවබන්‌ධනං නාම, මහන්‌තං නාළිකෙරරජ්‌ජු විය දුච්‌ඡිජ්‌ජං හොති. තෙසන්‌ති තෙසං මොඝපුරිසානං සද්‌ධාමන්‌දතාය ච පඤ්‌ඤාමන්‌දතාය ච බලවං බන්‌ධනං නාම, දුක්‌කටවත්‌ථුමත්‌තකම්‌පි මහන්‌තං පාරාජිකවත්‌ථු විය දුප්‌පජහං හොති.
Tesanti tesaṃ ekaccānaṃ moghapurisānaṃ. Tanti taṃ appamattakaṃ pahātabbaṃ. Thūlo kaliṅgaroti gale baddhaṃ mahākaṭṭhaṃ viya hoti. Laṭukikā sakuṇikāti cātakasakuṇikā. Sā kira ravasataṃ ravitvā naccasataṃ naccitvā sakiṃ gocaraṃ gaṇhāti. Ākāsato bhūmiyaṃ patiṭṭhitaṃ pana naṃ disvā vacchapālakādayo kīḷanatthaṃ pūtilatāya bandhanti. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Āgametīti upeti. Tañhi tassāti taṃ pūtilatābandhanaṃ tassā appasarīratāya ceva appathāmatāya ca balavabandhanaṃ nāma, mahantaṃ nāḷikerarajju viya ducchijjaṃ hoti. Tesanti tesaṃ moghapurisānaṃ saddhāmandatāya ca paññāmandatāya ca balavaṃ bandhanaṃ nāma, dukkaṭavatthumattakampi mahantaṃ pārājikavatthu viya duppajahaṃ hoti.
151. සුක්‌කපක්‌ඛෙ පහාතබ්‌බස්‌සාති කිං ඉමස්‌ස අප්‌පමත්‌තකස්‌ස පහාතබ්‌බස්‌ස හෙතු භගවතා වත්‌තබ්‌බං අත්‌ථි, යස්‌ස නො භගවා පහානමාහ. නනු එවං භගවතො අධිප්‌පායං ඤත්‌වාපි පහාතබ්‌බමෙවාති අත්‌ථො. අප්‌පොස්‌සුක්‌කාති අනුස්‌සුක්‌කා. පන්‌නලොමාති පතිතලොමා, න තස්‌ස පහාතබ්‌බභයෙන උද්‌ධග්‌ගලොමා. පරදත්‌තවුත්‌තාති පරෙහි දින්‌නවුත්‌තිනො, පරතො ලද්‌ධෙන යාපෙන්‌තාති අත්‌ථො. මිගභූතෙන චෙතසා විහරන්‌තීති අපච්‌චාසීසනපක්‌ඛෙ ඨිතා හුත්‌වා විහරන්‌ති. මිගො හි පහාරං ලභිත්‌වා මනුස්‌සාවාසං ගන්‌ත්‌වා භෙසජ්‌ජං වා වණතෙලං වා ලභිස්‌සාමීති අජ්‌ඣාසයං අකත්‌වා පහාරං ලභිත්‌වාව අගාමකං අරඤ්‌ඤං පවිසිත්‌වා පහටට්‌ඨානං හෙට්‌ඨා කත්‌වා නිපතිත්‌වා ඵාසුභූතකාලෙ උට්‌ඨාය ගච්‌ඡති. එවං මිගා අපච්‌චාසීසනපක්‌ඛෙ ඨිතා. ඉදං සන්‌ධාය වුත්‌තං ‘‘මිගභූතෙන චෙතසා විහරන්‌තී’’ති. තඤ්‌හි තස්‌සාති තං වරත්‌තබන්‌ධනං තස්‌ස හත්‌ථිනාගස්‌ස මහාසරීරතාය චෙව මහාථාමතාය ච දුබ්‌බලබන්‌ධනං නාම. පූතිලතා විය සුඡිජ්‌ජං හොති. තෙසං තන්‌ති තෙසං තං කුලපුත්‌තානං සද්‌ධාමහන්‌තතාය ච පඤ්‌ඤාමහන්‌තතාය ච මහන්‌තං පාරාජිකවත්‌ථුපි දුක්‌කටවත්‌ථුමත්‌තකං විය සුප්‌පජහං හොති.
151. Sukkapakkhe pahātabbassāti kiṃ imassa appamattakassa pahātabbassa hetu bhagavatā vattabbaṃ atthi, yassa no bhagavā pahānamāha. Nanu evaṃ bhagavato adhippāyaṃ ñatvāpi pahātabbamevāti attho. Appossukkāti anussukkā. Pannalomāti patitalomā, na tassa pahātabbabhayena uddhaggalomā. Paradattavuttāti parehi dinnavuttino, parato laddhena yāpentāti attho. Migabhūtena cetasā viharantīti apaccāsīsanapakkhe ṭhitā hutvā viharanti. Migo hi pahāraṃ labhitvā manussāvāsaṃ gantvā bhesajjaṃ vā vaṇatelaṃ vā labhissāmīti ajjhāsayaṃ akatvā pahāraṃ labhitvāva agāmakaṃ araññaṃ pavisitvā pahaṭaṭṭhānaṃ heṭṭhā katvā nipatitvā phāsubhūtakāle uṭṭhāya gacchati. Evaṃ migā apaccāsīsanapakkhe ṭhitā. Idaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘migabhūtena cetasā viharantī’’ti. Tañhi tassāti taṃ varattabandhanaṃ tassa hatthināgassa mahāsarīratāya ceva mahāthāmatāya ca dubbalabandhanaṃ nāma. Pūtilatā viya suchijjaṃ hoti. Tesaṃ tanti tesaṃ taṃ kulaputtānaṃ saddhāmahantatāya ca paññāmahantatāya ca mahantaṃ pārājikavatthupi dukkaṭavatthumattakaṃ viya suppajahaṃ hoti.
152. දලිද්‌දොති දාලිද්‌දියෙන සමන්‌නාගතො. අස්‌සකොති නිස්‌සකො. අනාළ්‌හියොති අනඩ්‌ඪො. අගාරකන්‌ති ඛුද්‌දකගෙහං. ඔලුග්‌ගවිලුග්‌ගන්‌ති යස්‌ස ගෙහයට්‌ඨියො පිට්‌ඨිවංසතො මුච්‌චිත්‌වා මණ්‌ඩලෙ ලග්‌ගා, මණ්‌ඩලතො මුච්‌චිත්‌වා භූමියං ලග්‌ගා. කාකාතිදායින්‌ති යත්‌ථ කිඤ්‌චිදෙව භුඤ්‌ජිස්‌සාමාති අන්‌තො නිසින්‌නකාලෙ විසුං ද්‌වාරකිච්‌චං නාම නත්‌ථි, තතො තතො කාකා පවිසිත්‌වා පරිවාරෙන්‌ති. සූරකාකා හි පලායනකාලෙ ච යථාසම්‌මුඛට්‌ඨානෙනෙව නික්‌ඛමිත්‌වා පලායන්‌ති. නපරමරූපන්‌ති න පුඤ්‌ඤවන්‌තානං ගෙහං විය උත්‌තමරූපං. ඛටොපිකාති විලීවමඤ්‌චකො. ඔලුග්‌ගවිලුග්‌ගාති ඔණතුණ්‌ණතා. ධඤ්‌ඤසමවාපකන්‌ති ධඤ්‌ඤඤ්‌ච සමවාපකඤ්‌ච. තත්‌ථ ධඤ්‌ඤං නාම කුද්‍රූසකො. සමවාපකන්‌ති ලාබුබීජකුම්‌භණ්‌ඩබීජකාදි බීජජාතං. නපරමරූපන්‌ති යථා පුඤ්‌ඤවන්‌තානං ගන්‌ධසාලිබීජාදි පරිසුද්‌ධං බීජං, න එවරූපං. ජායිකාති කපණජායා. නපරමරූපාති පච්‌ඡිසීසා ලම්‌බත්‌ථනී මහොදරා පිසාචා විය බීභච්‌ඡා. සාමඤ්‌ඤන්‌ති සමණභාවො. සො වතස්‌සං, යොහන්‌ති සො වතාහං පුරිසො නාම අස්‌සං, යො කෙසමස්‌සුං ඔහාරෙත්‌වා පබ්‌බජෙය්‍යන්‌ති.
152.Daliddoti dāliddiyena samannāgato. Assakoti nissako. Anāḷhiyoti anaḍḍho. Agārakanti khuddakagehaṃ. Oluggavilugganti yassa gehayaṭṭhiyo piṭṭhivaṃsato muccitvā maṇḍale laggā, maṇḍalato muccitvā bhūmiyaṃ laggā. Kākātidāyinti yattha kiñcideva bhuñjissāmāti anto nisinnakāle visuṃ dvārakiccaṃ nāma natthi, tato tato kākā pavisitvā parivārenti. Sūrakākā hi palāyanakāle ca yathāsammukhaṭṭhāneneva nikkhamitvā palāyanti. Naparamarūpanti na puññavantānaṃ gehaṃ viya uttamarūpaṃ. Khaṭopikāti vilīvamañcako. Oluggaviluggāti oṇatuṇṇatā. Dhaññasamavāpakanti dhaññañca samavāpakañca. Tattha dhaññaṃ nāma kudrūsako. Samavāpakanti lābubījakumbhaṇḍabījakādi bījajātaṃ. Naparamarūpanti yathā puññavantānaṃ gandhasālibījādi parisuddhaṃ bījaṃ, na evarūpaṃ. Jāyikāti kapaṇajāyā. Naparamarūpāti pacchisīsā lambatthanī mahodarā pisācā viya bībhacchā. Sāmaññanti samaṇabhāvo. So vatassaṃ, yohanti so vatāhaṃ puriso nāma assaṃ, yo kesamassuṃ ohāretvā pabbajeyyanti.
සො න සක්‌කුණෙය්‍යාති සො එවං චින්‌තෙත්‌වාපි ගෙහං ගන්‌ත්‌වා – ‘‘පබ්‌බජ්‌ජා නාම ලාභගරුකා දුක්‌කරා දුරාසදා, සත්‌තපි අට්‌ඨපි ගාමෙ පිණ්‌ඩාය චරිත්‌වා යථාධොතෙනෙව පත්‌තෙන ආගන්‌තබ්‌බම්‌පි හොති , එවං යාපෙතුං අසක්‌කොන්‌තස්‌ස මෙ පුන ආගතස්‌ස වසනට්‌ඨානං ඉච්‌ඡිතබ්‌බං, තිණවල්‌ලිදබ්‌බසම්‌භාරා නාම දුස්‌සමොධානියා, කින්‌ති කරොමී’’ති වීමංසති. අථස්‌ස තං අගාරකං වෙජයන්‌තපාසාදො විය උපට්‌ඨාති. අථස්‌ස ඛටොපිකං ඔලොකෙත්‌වා – ‘‘මයි ගතෙ ඉමං විසඞ්‌ඛරිත්‌වා උද්‌ධනාලාතං කරිස්‌සන්‌ති, පුන අට්‌ටනිපාදවිලීවාදීනි ලද්‌ධබ්‌බානි හොන්‌ති, කින්‌ති කරිස්‌සාමී’’ති චින්‌තෙති. අථස්‌ස සා සිරිසයනං විය උපට්‌ඨාති. තතො ධඤ්‌ඤකුම්‌භිං ඔලොකෙත්‌වා – ‘‘මයි ගතෙ අයං ඝරණී ඉමං ධඤ්‌ඤං තෙන තෙන සද්‌ධිං භුඤ්‌ජිස්‌සති. පුන ආගතෙන ජීවිතවුත්‌ති නාම ලද්‌ධබ්‌බා හොති, කින්‌ති කරිස්‌සාමී’’ති චින්‌තෙති. අථස්‌ස සා අඩ්‌ඪතෙළසානි කොට්‌ඨාගාරසතානි විය උපට්‌ඨාති. තතො මාතුගාමං ඔලොකෙත්‌වා – ‘‘මයි ගතෙ ඉමං හත්‌ථිගොපකො වා අස්‌සගොපකො වා යො කොචි පලොභෙස්‌සති, පුන ආගතෙන භත්‌තපාචිකා නාම ලද්‌ධබ්‌බා හොති, කින්‌ති කරිස්‌සාමී’’ති චින්‌තෙති. අථස්‌ස සා රූපිනී දෙවී විය උපට්‌ඨාති. ඉදං සන්‌ධාය ‘‘සො න සක්‌කුණෙය්‍යා’’තිආදි වුත්‌තං.
So na sakkuṇeyyāti so evaṃ cintetvāpi gehaṃ gantvā – ‘‘pabbajjā nāma lābhagarukā dukkarā durāsadā, sattapi aṭṭhapi gāme piṇḍāya caritvā yathādhoteneva pattena āgantabbampi hoti , evaṃ yāpetuṃ asakkontassa me puna āgatassa vasanaṭṭhānaṃ icchitabbaṃ, tiṇavallidabbasambhārā nāma dussamodhāniyā, kinti karomī’’ti vīmaṃsati. Athassa taṃ agārakaṃ vejayantapāsādo viya upaṭṭhāti. Athassa khaṭopikaṃ oloketvā – ‘‘mayi gate imaṃ visaṅkharitvā uddhanālātaṃ karissanti, puna aṭṭanipādavilīvādīni laddhabbāni honti, kinti karissāmī’’ti cinteti. Athassa sā sirisayanaṃ viya upaṭṭhāti. Tato dhaññakumbhiṃ oloketvā – ‘‘mayi gate ayaṃ gharaṇī imaṃ dhaññaṃ tena tena saddhiṃ bhuñjissati. Puna āgatena jīvitavutti nāma laddhabbā hoti, kinti karissāmī’’ti cinteti. Athassa sā aḍḍhateḷasāni koṭṭhāgārasatāni viya upaṭṭhāti. Tato mātugāmaṃ oloketvā – ‘‘mayi gate imaṃ hatthigopako vā assagopako vā yo koci palobhessati, puna āgatena bhattapācikā nāma laddhabbā hoti, kinti karissāmī’’ti cinteti. Athassa sā rūpinī devī viya upaṭṭhāti. Idaṃ sandhāya ‘‘so na sakkuṇeyyā’’tiādi vuttaṃ.
153. නික්‌ඛගණානන්‌ති සුවණ්‌ණනික්‌ඛසතානං. චයොති සන්‌තානතො කතසන්‌නිචයො. ධඤ්‌ඤගණානන්‌ති ධඤ්‌ඤසකටසතානං.
153.Nikkhagaṇānanti suvaṇṇanikkhasatānaṃ. Cayoti santānato katasannicayo. Dhaññagaṇānanti dhaññasakaṭasatānaṃ.
154. චත්‌තාරොමෙ, උදායි, පුග්‌ගලාති ඉධ කිං දස්‌සෙති? හෙට්‌ඨා ‘‘තෙ තඤ්‌චෙව පජහන්‌ති, තෙ තඤ්‌චෙව නප්‌පජහන්‌තී’’ති පජහනකා ච අප්‌පජහනකා ච රාසිවසෙන දස්‌සිතා, න පාටියෙක්‌කං විභත්‌තා. ඉදානි යථා නාම දබ්‌බසම්‌භාරත්‌ථං ගතො පුරිසො පටිපාටියා රුක්‌ඛෙ ඡින්‌දිත්‌වා පුන නිවත්‌තිත්‌වා වඞ්‌කඤ්‌ච පහාය කම්‌මෙ උපනෙතබ්‌බයුත්‌තකමෙව ගණ්‌හාති, එවමෙව අප්‌පජහනකෙ ඡඩ්‌ඩෙත්‌වා අබ්‌බොහාරිකෙ කත්‌වා පජහනකපුග්‌ගලා චත්‌තාරො හොන්‌තීති දස්‌සෙතුං ඉමං දෙසනං ආරභි.
154.Cattārome, udāyi, puggalāti idha kiṃ dasseti? Heṭṭhā ‘‘te tañceva pajahanti, te tañceva nappajahantī’’ti pajahanakā ca appajahanakā ca rāsivasena dassitā, na pāṭiyekkaṃ vibhattā. Idāni yathā nāma dabbasambhāratthaṃ gato puriso paṭipāṭiyā rukkhe chinditvā puna nivattitvā vaṅkañca pahāya kamme upanetabbayuttakameva gaṇhāti, evameva appajahanake chaḍḍetvā abbohārike katvā pajahanakapuggalā cattāro hontīti dassetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi.
උපධිපහානායාති ඛන්‌ධුපධිකිලෙසුපධිඅභිසඞ්‌ඛාරුපධිකාමගුණූපධීති ඉමෙසං උපධීනං පහානාය. උපධිපටිසංයුත්‌තාති උපධිඅනුධාවනකා. සරසඞ්‌කප්‌පාති එත්‌ථ සරන්‌ති ධාවන්‌තීති සරා. සඞ්‌කප්‌පෙන්‌තීති සඞ්‌කප්‌පා. පදද්‌වයෙනපි විතක්‌කායෙව වුත්‌තා. සමුදාචරන්‌තීති අභිභවන්‌ති අජ්‌ඣොත්‌ථරිත්‌වා වත්‌තන්‌ති. සංයුත්‌තොති කිලෙසෙහි සංයුත්‌තො. ඉන්‌ද්‍රියවෙමත්‌තතාති ඉන්‌ද්‍රියනානත්‌තතා . කදාචි කරහචීති බහුකාලං වීතිවත්‌තෙත්‌වා. සතිසම්‌මොසාති සතිසම්‌මොසෙන. නිපාතොති අයොකටාහම්‌හි පතනං. එත්‌තාවතා ‘‘නප්‌පජහති, පජහති, ඛිප්‌පං පජහතී’’ති තයො රාසයො දස්‌සිතා. තෙසු චත්‌තාරො ජනා නප්‌පජහන්‌ති නාම, චත්‌තාරො පජහන්‌ති නාම, චත්‌තාරො ඛිප්‌පං පජහන්‌ති නාම.
Upadhipahānāyāti khandhupadhikilesupadhiabhisaṅkhārupadhikāmaguṇūpadhīti imesaṃ upadhīnaṃ pahānāya. Upadhipaṭisaṃyuttāti upadhianudhāvanakā. Sarasaṅkappāti ettha saranti dhāvantīti sarā. Saṅkappentīti saṅkappā. Padadvayenapi vitakkāyeva vuttā. Samudācarantīti abhibhavanti ajjhottharitvā vattanti. Saṃyuttoti kilesehi saṃyutto. Indriyavemattatāti indriyanānattatā . Kadāci karahacīti bahukālaṃ vītivattetvā. Satisammosāti satisammosena. Nipātoti ayokaṭāhamhi patanaṃ. Ettāvatā ‘‘nappajahati, pajahati, khippaṃ pajahatī’’ti tayo rāsayo dassitā. Tesu cattāro janā nappajahanti nāma, cattāro pajahanti nāma, cattāro khippaṃ pajahanti nāma.
තත්‌ථ පුථුජ්‌ජනො සොතාපන්‌නො සකදාගාමී අනාගාමීති ඉමෙ චත්‌තාරො ජනා නප්‌පජහන්‌ති නාම. පුථුජ්‌ජනාදයො තාව මා පජහන්‌තු, අනාගාමී කථං න පජහතීති? සොපි හි යාවදෙවස්‌ස භවලොභො අත්‌ථි, තාව අහොසුඛං අහොසුඛන්‌ති අභිනන්‌දති. තස්‌මා නප්‌පජහති නාම. එතෙයෙව පන චත්‌තාරො ජනා පජහන්‌ති නාම. සොතාපන්‌නාදයො තාව පජහන්‌තු, පුථුජ්‌ජනො කථං පජහතීති? ආරද්‌ධවිපස්‌සකො හි සතිසම්‌මොසෙන සහසා කිලෙසෙ උප්‌පන්‌නෙ ‘‘මාදිසස්‌ස නාම භික්‌ඛුනො කිලෙසො උප්‌පන්‌නො’’ති සංවෙගං කත්‌වා වීරියං පග්‌ගය්‌හ විපස්‌සනං වඩ්‌ඪෙත්‌වා මග්‌ගෙන කිලෙසෙ සමුග්‌ඝාතෙති. ඉති සො පජහති නාම. තෙයෙව චත්‌තාරො ඛිප්‌පං පජහන්‌ති නාම. තත්‌ථ ඉමස්‌මිං සුත්‌තෙ, මහාහත්‌ථිපදොපමෙ (ම. නි. 1.288 ආදයො), ඉන්‌ද්‍රියභාවනෙති (ම. නි. 3.453 ආදයො) ඉමෙසු සුත්‌තෙසු කිඤ්‌චාපි තතියවාරො ගහිතො, පඤ්‌හො පන දුතියවාරෙනෙව කථිතොති වෙදිතබ්‌බො.
Tattha puthujjano sotāpanno sakadāgāmī anāgāmīti ime cattāro janā nappajahanti nāma. Puthujjanādayo tāva mā pajahantu, anāgāmī kathaṃ na pajahatīti? Sopi hi yāvadevassa bhavalobho atthi, tāva ahosukhaṃ ahosukhanti abhinandati. Tasmā nappajahati nāma. Eteyeva pana cattāro janā pajahanti nāma. Sotāpannādayo tāva pajahantu, puthujjano kathaṃ pajahatīti? Āraddhavipassako hi satisammosena sahasā kilese uppanne ‘‘mādisassa nāma bhikkhuno kileso uppanno’’ti saṃvegaṃ katvā vīriyaṃ paggayha vipassanaṃ vaḍḍhetvā maggena kilese samugghāteti. Iti so pajahati nāma. Teyeva cattāro khippaṃ pajahanti nāma. Tattha imasmiṃ sutte, mahāhatthipadopame (ma. ni. 1.288 ādayo), indriyabhāvaneti (ma. ni. 3.453 ādayo) imesu suttesu kiñcāpi tatiyavāro gahito, pañho pana dutiyavāreneva kathitoti veditabbo.
උපධි දුක්‌ඛස්‌ස මූලන්‌ති එත්‌ථ පඤ්‌ච ඛන්‌ධා උපධි නාම. තං දුක්‌ඛස්‌ස මූලන්‌ති ඉති විදිත්‌වා කිලෙසුපධිනා නිරුපධි හොති, නිග්‌ගහණො නිතණ්‌හොති අත්‌ථො. උපධිසඞ්‌ඛයෙ විමුත්‌තොති තණ්‌හක්‌ඛයෙ නිබ්‌බානෙ ආරම්‌මණතො විමුත්‌තො.
Upadhidukkhassa mūlanti ettha pañca khandhā upadhi nāma. Taṃ dukkhassa mūlanti iti viditvā kilesupadhinā nirupadhi hoti, niggahaṇo nitaṇhoti attho. Upadhisaṅkhaye vimuttoti taṇhakkhaye nibbāne ārammaṇato vimutto.
155. එවං චත්‌තාරො පුග්‌ගලෙ විත්‌ථාරෙත්‌වා ඉදානි යෙ පජහන්‌ති, තෙ ‘‘ඉමෙ නාම එත්‌තකෙ කිලෙසෙ පජහන්‌ති’’. යෙ නප්‌පජහන්‌ති, තෙපි ‘‘ඉමෙ නාම එත්‌තකෙ කිලෙසෙ නප්‌පජහන්‌තී’’ති දස්‌සෙතුං පඤ්‌ච ඛො ඉමෙ උදායි කාමගුණාතිආදිමාහ. තත්‌ථ මිළ්‌හසුඛන්‌ති අසුචිසුඛං. අනරියසුඛන්‌ති අනරියෙහි සෙවිතසුඛං. භායිතබ්‌බන්‌ති එතස්‌ස සුඛස්‌ස පටිලාභතොපි විපාකතොපි භායිතබ්‌බං. නෙක්‌ඛම්‌මසුඛන්‌ති කාමතො නික්‌ඛන්‌තසුඛං. පවිවෙකසුඛන්‌ති ගණතොපි කිලෙසතොපි පවිවිත්‌තසුඛං. උපසමසුඛන්‌ති රාගාදිවූපසමත්‌ථාය සුඛං. සම්‌බොධසුඛන්‌ති මග්‌ගසඞ්‌ඛාතස්‌ස සම්‌බොධස්‌ස නිබ්‌බත්‌තනත්‌ථාය සුඛං. න භායිතබ්‌බන්‌ති එතස්‌ස සුඛස්‌ස පටිලාභතොපි විපාකතොපි න භායිතබ්‌බං, භාවෙතබ්‌බමෙවෙතං.
155. Evaṃ cattāro puggale vitthāretvā idāni ye pajahanti, te ‘‘ime nāma ettake kilese pajahanti’’. Ye nappajahanti, tepi ‘‘ime nāma ettake kilese nappajahantī’’ti dassetuṃ pañca kho ime udāyi kāmaguṇātiādimāha. Tattha miḷhasukhanti asucisukhaṃ. Anariyasukhanti anariyehi sevitasukhaṃ. Bhāyitabbanti etassa sukhassa paṭilābhatopi vipākatopi bhāyitabbaṃ. Nekkhammasukhanti kāmato nikkhantasukhaṃ. Pavivekasukhanti gaṇatopi kilesatopi pavivittasukhaṃ. Upasamasukhanti rāgādivūpasamatthāya sukhaṃ. Sambodhasukhanti maggasaṅkhātassa sambodhassa nibbattanatthāya sukhaṃ. Na bhāyitabbanti etassa sukhassa paṭilābhatopi vipākatopi na bhāyitabbaṃ, bhāvetabbamevetaṃ.
156. ඉඤ්‌ජිතස්‌මිං වදාමීති ඉඤ්‌ජනං චලනං ඵන්‌දනන්‌ති වදාමි. කිඤ්‌ච තත්‌ථ ඉඤ්‌ජිතස්‌මින්‌ති කිඤ්‌ච තත්‌ථ ඉඤ්‌ජිතං. ඉදං තත්‌ථ ඉඤ්‌ජිතස්‌මින්‌ති යෙ එතෙ අනිරුද්‌ධා විතක්‌කවිචාරා, ඉදං තත්‌ථ ඉඤ්‌ජිතං. දුතියතතියජ්‌ඣානෙසුපි එසෙව නයො. අනිඤ්‌ජිතස්‌මිං වදාමීති ඉදං චතුත්‌ථජ්‌ඣානං අනිඤ්‌ජනං අචලනං නිප්‌ඵන්‌දනන්‌ති වදාමි.
156.Iñjitasmiṃvadāmīti iñjanaṃ calanaṃ phandananti vadāmi. Kiñca tattha iñjitasminti kiñca tattha iñjitaṃ. Idaṃ tattha iñjitasminti ye ete aniruddhā vitakkavicārā, idaṃ tattha iñjitaṃ. Dutiyatatiyajjhānesupi eseva nayo. Aniñjitasmiṃ vadāmīti idaṃ catutthajjhānaṃ aniñjanaṃ acalanaṃ nipphandananti vadāmi.
අනලන්‌ති වදාමීති අකත්‌තබ්‌බආලයන්‌ති වදාමි, තණ්‌හාලයො එත්‌ථ න උප්‌පාදෙතබ්‌බොති දස්‌සෙති. අථ වා අනලං අපරියත්‌තං, න එත්‌තාවතා අලමෙතන්‌ති සන්‌නිට්‌ඨානං කාතබ්‌බන්‌ති වදාමි. නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනස්‌සාපීති එවරූපායපි සන්‌තාය සමාපත්‌තියා පහානමෙව වදාමි. අණුං වා ථූලං වාති ඛුද්‌දකං වා මහන්‌තං වා අප්‌පසාවජ්‌ජං වා මහාසාවජ්‌ජං වා. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ උත්‌තානමෙව. දෙසනා පන නෙය්‍යපුග්‌ගලස්‌ස වසෙන අරහත්‌තනිකූටෙනෙව නිට්‌ඨාපිතාති.
Analanti vadāmīti akattabbaālayanti vadāmi, taṇhālayo ettha na uppādetabboti dasseti. Atha vā analaṃ apariyattaṃ, na ettāvatā alametanti sanniṭṭhānaṃ kātabbanti vadāmi. Nevasaññānāsaññāyatanassāpīti evarūpāyapi santāya samāpattiyā pahānameva vadāmi. Aṇuṃ vā thūlaṃ vāti khuddakaṃ vā mahantaṃ vā appasāvajjaṃ vā mahāsāvajjaṃ vā. Sesaṃ sabbattha uttānameva. Desanā pana neyyapuggalassa vasena arahattanikūṭeneva niṭṭhāpitāti.
පපඤ්‌චසූදනියා මජ්‌ඣිමනිකායට්‌ඨකථාය
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
ලටුකිකොපමසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Laṭukikopamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 6. ලටුකිකොපමසුත්‌තං • 6. Laṭukikopamasuttaṃ
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / 6. ලටුකිකොපමසුත්‌තවණ්‌ණනා • 6. Laṭukikopamasuttavaṇṇanā
