Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဇာတက-အဋ္ဌကထာ • Jātaka-aṭṭhakathā |
၁၀. လိတ္တဝဂ္ဂော
10. Littavaggo
[၉၁] ၁. လိတ္တဇာတကဝဏ္ဏနာ
[91] 1. Littajātakavaṇṇanā
လိတ္တံ ပရမေန တေဇသာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တသ္မိံ ကိရ ကာလေ ဘိက္ခူ စီဝရာဒီနိ လဘိတ္ဝာ ယေဘုယ္ယေန အပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ။ တေ စတ္တာရော ပစ္စယေ အပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ ပရိဘုဉ္ဇမာနာ ယေဘုယ္ယေန နိရယတိရစ္ဆာနယောနိတော န မုစ္စန္တိ။ သတ္ထာ တံ ကာရဏံ ဉတ္ဝာ ဘိက္ခူနံ အနေကပရိယာယေန ဓမ္မိံ ကထံ ကထေတ္ဝာ အပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေ အာဒီနဝံ ဒသ္သေတ္ဝာ ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနာ နာမ စတ္တာရော ပစ္စယေ လဘိတ္ဝာ အပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ ဣတော ပဋ္ဌာယ စတ္တာရော ပစ္စယေ ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ ပရိဘုဉ္ဇေယ္ယာထာ’’တိ ပစ္စဝေက္ခနဝိဓိံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဣဓ ပန, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ပဋိသင္ခာ ယောနိသော စီဝရံ ပဋိသေဝတိ သီတသ္သ ပဋိဃာတာယာ’’တိအာဒိနာ (မ. နိ. ၁.၂၃; အ. နိ. ၆.၅၈) နယေန တန္တိံ ဌပေတ္ဝာ ‘‘ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရော ပစ္စယေ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ, အပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ ပရိဘောဂော နာမ ဟလာဟလဝိသပရိဘောဂသဒိသော။ ပောရာဏကာ ဟိ အပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ ဒောသံ အဇာနိတ္ဝာ ဝိသံ ပရိဘုဉ္ဇိတ္ဝာ ဝိပာကန္တေ မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝိံသူ’’တိ ဝတ္ဝာ အတီတံ အာဟရိ။
Littaṃparamena tejasāti idaṃ satthā jetavane viharanto apaccavekkhitaparibhogaṃ ārabbha kathesi. Tasmiṃ kira kāle bhikkhū cīvarādīni labhitvā yebhuyyena apaccavekkhitvā paribhuñjanti. Te cattāro paccaye apaccavekkhitvā paribhuñjamānā yebhuyyena nirayatiracchānayonito na muccanti. Satthā taṃ kāraṇaṃ ñatvā bhikkhūnaṃ anekapariyāyena dhammiṃ kathaṃ kathetvā apaccavekkhitaparibhoge ādīnavaṃ dassetvā ‘‘bhikkhave, bhikkhunā nāma cattāro paccaye labhitvā apaccavekkhitvā paribhuñjituṃ na vaṭṭati, tasmā ito paṭṭhāya cattāro paccaye paccavekkhitvā paribhuñjeyyāthā’’ti paccavekkhanavidhiṃ dassento ‘‘idha pana, bhikkhave, bhikkhu paṭisaṅkhā yoniso cīvaraṃ paṭisevati sītassa paṭighātāyā’’tiādinā (ma. ni. 1.23; a. ni. 6.58) nayena tantiṃ ṭhapetvā ‘‘bhikkhave, cattāro paccaye evaṃ paccavekkhitvā paribhuñjituṃ vaṭṭati, apaccavekkhitvā paribhogo nāma halāhalavisaparibhogasadiso. Porāṇakā hi apaccavekkhitvā dosaṃ ajānitvā visaṃ paribhuñjitvā vipākante mahādukkhaṃ anubhaviṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗ္ရဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော အညတရသ္မိံ မဟာဘောဂကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဝယပ္ပတ္တော အက္ခဓုတ္တော အဟောသိ။ အထာပရော ကူဋက္ခဓုတ္တော ဗောဓိသတ္တေန သဒ္ဓိံ ကီဠန္တော အတ္တနော ဇယေ ဝတ္တမာနေ ကေဠိမဏ္ဍလံ န ဘိန္ဒတိ, ပရာဇယကာလေ ပန အက္ခံ မုခေ ပက္ခိပိတ္ဝာ ‘‘အက္ခော နဋ္ဌော’’တိ ကေဠိမဏ္ဍလံ ဘိန္ဒိတ္ဝာ ပက္ကမတိ။ ဗောဓိသတ္တော တသ္သ တံ ကာရဏံ ဉတ္ဝာ ‘‘ဟောတု, ဇာနိသ္သာမေတ္ထ ပတိရူပကာရဏ’’န္တိ အက္ခေ အာဒာယ အတ္တနော ဃရေ ဟလာဟလဝိသေန ရဉ္ဇိတ္ဝာ ပုနပ္ပုနံ သုက္ခာပေတ္ဝာ တေ အာဒာယ တသ္သ သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ‘‘ဧဟိ, သမ္မ, အက္ခေဟိ ကီဠာမာ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓု, သမ္မာ’’တိ ကေဠိမဏ္ဍလံ သဇ္ဇေတ္ဝာ တေန သဒ္ဓိံ ကီဠန္တော အတ္တနော ပရာဇယကာလေ ဧကံ အက္ခံ မုခေ ပက္ခိပိ။ အထ နံ ဗောဓိသတ္တော တထာ ကရောန္တံ ဒိသ္ဝာ ‘‘ဂိလာဟိ တာဝ, ပစ္ဆာ ဣဒံ နာမေတန္တိ ဇာနိသ္သသီ’’တိ စောဒေတုံ ဣမံ ဂာထမာဟ –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto aññatarasmiṃ mahābhogakule nibbattitvā vayappatto akkhadhutto ahosi. Athāparo kūṭakkhadhutto bodhisattena saddhiṃ kīḷanto attano jaye vattamāne keḷimaṇḍalaṃ na bhindati, parājayakāle pana akkhaṃ mukhe pakkhipitvā ‘‘akkho naṭṭho’’ti keḷimaṇḍalaṃ bhinditvā pakkamati. Bodhisatto tassa taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘hotu, jānissāmettha patirūpakāraṇa’’nti akkhe ādāya attano ghare halāhalavisena rañjitvā punappunaṃ sukkhāpetvā te ādāya tassa santikaṃ gantvā ‘‘ehi, samma, akkhehi kīḷāmā’’ti āha. So ‘‘sādhu, sammā’’ti keḷimaṇḍalaṃ sajjetvā tena saddhiṃ kīḷanto attano parājayakāle ekaṃ akkhaṃ mukhe pakkhipi. Atha naṃ bodhisatto tathā karontaṃ disvā ‘‘gilāhi tāva, pacchā idaṃ nāmetanti jānissasī’’ti codetuṃ imaṃ gāthamāha –
၉၁.
91.
‘‘လိတ္တံ ပရမေန တေဇသာ၊ ဂိလမက္ခံ ပုရိသော န ဗုဇ္ဈတိ။
‘‘Littaṃ paramena tejasā, gilamakkhaṃ puriso na bujjhati;
ဂိလ ရေ ဂိလ ပာပဓုတ္တက၊ ပစ္ဆာ တေ ကဋုကံ ဘဝိသ္သတီ’’တိ။
Gila re gila pāpadhuttaka, pacchā te kaṭukaṃ bhavissatī’’ti.
တတ္ထ လိတ္တန္တိ မက္ခိတံ ရဉ္ဇိတံ။ ပရမေန တေဇသာတိ ဥတ္တမတေဇသမ္ပန္နေန ဟလာဟလဝိသေန။ ဂိလန္တိ ဂိလန္တော။ အက္ခန္တိ ဂုဠကံ။ န ဗုဇ္ဈတီတိ ‘‘အယံ မေ ဂိလတော ဣဒံ နာမ ကရိသ္သတီ’’တိ န ဇာနာတိ။ ဂိလ ရေတိ ဂိလာဟိ အရေ။ ဂိလာတိ ပုနပိ စောဒေန္တော ဝဒတိ။ ပစ္ဆာ တေ ကဋုကံ ဘဝိသ္သတီတိ ဣမသ္မိံ တေ အက္ခေ ဂိလိတေ ပစ္ဆာ ဧတံ ဝိသံ တိခိဏံ ဘဝိသ္သတီတိ အတ္ထော။
Tattha littanti makkhitaṃ rañjitaṃ. Paramena tejasāti uttamatejasampannena halāhalavisena. Gilanti gilanto. Akkhanti guḷakaṃ. Na bujjhatīti ‘‘ayaṃ me gilato idaṃ nāma karissatī’’ti na jānāti. Gila reti gilāhi are. Gilāti punapi codento vadati. Pacchā te kaṭukaṃ bhavissatīti imasmiṃ te akkhe gilite pacchā etaṃ visaṃ tikhiṇaṃ bhavissatīti attho.
သော ဗောဓိသတ္တသ္သ ကထေန္တသ္သေဝ ဝိသဝေဂေန မုစ္ဆိတော အက္ခီနိ ပရိဝတ္တေတ္ဝာ ခန္ဓံ နာမေတ္ဝာ ပတိ။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘ဣဒာနိသ္သ ဇီဝိတဒာနံ ဒာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဩသဓပရိဘာဝိတံ ဝမနယောဂံ ဒတ္ဝာ ဝမေတ္ဝာ သပ္ပိဖာဏိတမဓုသက္ကရာဒယော ခာဒာပေတ္ဝာ အရောဂံ ကတ္ဝာ ‘‘ပုန ဧဝရူပံ မာ အကာသီ’’တိ ဩဝဒိတ္ဝာ ဒာနာဒီနိ ပုညာနိ ကတ္ဝာ ယထာကမ္မံ ဂတော။
So bodhisattassa kathentasseva visavegena mucchito akkhīni parivattetvā khandhaṃ nāmetvā pati. Bodhisatto ‘‘idānissa jīvitadānaṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti osadhaparibhāvitaṃ vamanayogaṃ datvā vametvā sappiphāṇitamadhusakkarādayo khādāpetvā arogaṃ katvā ‘‘puna evarūpaṃ mā akāsī’’ti ovaditvā dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတ္ဝာ ‘‘ဘိက္ခဝေ, အပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂော နာမ အပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ ကတဝိသပရိဘောဂသဒိသော ဟောတီ’’တိ ဝတ္ဝာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒာ ပဏ္ဍိတဓုတ္တော အဟမေဝ အဟောသိံ, ကူဋဓုတ္တော ပနေတ္ထ န ကထီယတိ, ယထာ စ ဧတ္ထ, ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ယော ပန ဣမသ္မိံ ကာလေ န ပညာယတိ, သော န ကထီယတေဝာ’’တိ။
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘bhikkhave, apaccavekkhitaparibhogo nāma apaccavekkhitvā katavisaparibhogasadiso hotī’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā paṇḍitadhutto ahameva ahosiṃ, kūṭadhutto panettha na kathīyati, yathā ca ettha, evaṃ sabbattha. Yo pana imasmiṃ kāle na paññāyati, so na kathīyatevā’’ti.
လိတ္တဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
Littajātakavaṇṇanā paṭhamā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဇာတကပာဠိ • Jātakapāḷi / ၉၁. လိတ္တဇာတကံ • 91. Littajātakaṃ