Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ජාතක-අට්ඨකථා • Jātaka-aṭṭhakathā |
10. ලිත්තවග්ගො
10. Littavaggo
[91] 1. ලිත්තජාතකවණ්ණනා
[91] 1. Littajātakavaṇṇanā
ලිත්තං පරමෙන තෙජසාති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො අපච්චවෙක්ඛිතපරිභොගං ආරබ්භ කථෙසි. තස්මිං කිර කාලෙ භික්ඛූ චීවරාදීනි ලභිත්වා යෙභුය්යෙන අපච්චවෙක්ඛිත්වා පරිභුඤ්ජන්ති. තෙ චත්තාරො පච්චයෙ අපච්චවෙක්ඛිත්වා පරිභුඤ්ජමානා යෙභුය්යෙන නිරයතිරච්ඡානයොනිතො න මුච්චන්ති. සත්ථා තං කාරණං ඤත්වා භික්ඛූනං අනෙකපරියායෙන ධම්මිං කථං කථෙත්වා අපච්චවෙක්ඛිතපරිභොගෙ ආදීනවං දස්සෙත්වා ‘‘භික්ඛවෙ, භික්ඛුනා නාම චත්තාරො පච්චයෙ ලභිත්වා අපච්චවෙක්ඛිත්වා පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටති, තස්මා ඉතො පට්ඨාය චත්තාරො පච්චයෙ පච්චවෙක්ඛිත්වා පරිභුඤ්ජෙය්යාථා’’ති පච්චවෙක්ඛනවිධිං දස්සෙන්තො ‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පටිසඞ්ඛා යොනිසො චීවරං පටිසෙවති සීතස්ස පටිඝාතායා’’තිආදිනා (ම. නි. 1.23; අ. නි. 6.58) නයෙන තන්තිං ඨපෙත්වා ‘‘භික්ඛවෙ, චත්තාරො පච්චයෙ එවං පච්චවෙක්ඛිත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති, අපච්චවෙක්ඛිත්වා පරිභොගො නාම හලාහලවිසපරිභොගසදිසො. පොරාණකා හි අපච්චවෙක්ඛිත්වා දොසං අජානිත්වා විසං පරිභුඤ්ජිත්වා විපාකන්තෙ මහාදුක්ඛං අනුභවිංසූ’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.
Littaṃparamena tejasāti idaṃ satthā jetavane viharanto apaccavekkhitaparibhogaṃ ārabbha kathesi. Tasmiṃ kira kāle bhikkhū cīvarādīni labhitvā yebhuyyena apaccavekkhitvā paribhuñjanti. Te cattāro paccaye apaccavekkhitvā paribhuñjamānā yebhuyyena nirayatiracchānayonito na muccanti. Satthā taṃ kāraṇaṃ ñatvā bhikkhūnaṃ anekapariyāyena dhammiṃ kathaṃ kathetvā apaccavekkhitaparibhoge ādīnavaṃ dassetvā ‘‘bhikkhave, bhikkhunā nāma cattāro paccaye labhitvā apaccavekkhitvā paribhuñjituṃ na vaṭṭati, tasmā ito paṭṭhāya cattāro paccaye paccavekkhitvā paribhuñjeyyāthā’’ti paccavekkhanavidhiṃ dassento ‘‘idha pana, bhikkhave, bhikkhu paṭisaṅkhā yoniso cīvaraṃ paṭisevati sītassa paṭighātāyā’’tiādinā (ma. ni. 1.23; a. ni. 6.58) nayena tantiṃ ṭhapetvā ‘‘bhikkhave, cattāro paccaye evaṃ paccavekkhitvā paribhuñjituṃ vaṭṭati, apaccavekkhitvā paribhogo nāma halāhalavisaparibhogasadiso. Porāṇakā hi apaccavekkhitvā dosaṃ ajānitvā visaṃ paribhuñjitvā vipākante mahādukkhaṃ anubhaviṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො අඤ්ඤතරස්මිං මහාභොගකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො අක්ඛධුත්තො අහොසි. අථාපරො කූටක්ඛධුත්තො බොධිසත්තෙන සද්ධිං කීළන්තො අත්තනො ජයෙ වත්තමානෙ කෙළිමණ්ඩලං න භින්දති, පරාජයකාලෙ පන අක්ඛං මුඛෙ පක්ඛිපිත්වා ‘‘අක්ඛො නට්ඨො’’ති කෙළිමණ්ඩලං භින්දිත්වා පක්කමති. බොධිසත්තො තස්ස තං කාරණං ඤත්වා ‘‘හොතු, ජානිස්සාමෙත්ථ පතිරූපකාරණ’’න්ති අක්ඛෙ ආදාය අත්තනො ඝරෙ හලාහලවිසෙන රඤ්ජිත්වා පුනප්පුනං සුක්ඛාපෙත්වා තෙ ආදාය තස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා ‘‘එහි, සම්ම, අක්ඛෙහි කීළාමා’’ති ආහ. සො ‘‘සාධු, සම්මා’’ති කෙළිමණ්ඩලං සජ්ජෙත්වා තෙන සද්ධිං කීළන්තො අත්තනො පරාජයකාලෙ එකං අක්ඛං මුඛෙ පක්ඛිපි. අථ නං බොධිසත්තො තථා කරොන්තං දිස්වා ‘‘ගිලාහි තාව, පච්ඡා ඉදං නාමෙතන්ති ජානිස්සසී’’ති චොදෙතුං ඉමං ගාථමාහ –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto aññatarasmiṃ mahābhogakule nibbattitvā vayappatto akkhadhutto ahosi. Athāparo kūṭakkhadhutto bodhisattena saddhiṃ kīḷanto attano jaye vattamāne keḷimaṇḍalaṃ na bhindati, parājayakāle pana akkhaṃ mukhe pakkhipitvā ‘‘akkho naṭṭho’’ti keḷimaṇḍalaṃ bhinditvā pakkamati. Bodhisatto tassa taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘hotu, jānissāmettha patirūpakāraṇa’’nti akkhe ādāya attano ghare halāhalavisena rañjitvā punappunaṃ sukkhāpetvā te ādāya tassa santikaṃ gantvā ‘‘ehi, samma, akkhehi kīḷāmā’’ti āha. So ‘‘sādhu, sammā’’ti keḷimaṇḍalaṃ sajjetvā tena saddhiṃ kīḷanto attano parājayakāle ekaṃ akkhaṃ mukhe pakkhipi. Atha naṃ bodhisatto tathā karontaṃ disvā ‘‘gilāhi tāva, pacchā idaṃ nāmetanti jānissasī’’ti codetuṃ imaṃ gāthamāha –
91.
91.
‘‘ලිත්තං පරමෙන තෙජසා, ගිලමක්ඛං පුරිසො න බුජ්ඣති;
‘‘Littaṃ paramena tejasā, gilamakkhaṃ puriso na bujjhati;
ගිල රෙ ගිල පාපධුත්තක, පච්ඡා තෙ කටුකං භවිස්සතී’’ති.
Gila re gila pāpadhuttaka, pacchā te kaṭukaṃ bhavissatī’’ti.
තත්ථ ලිත්තන්ති මක්ඛිතං රඤ්ජිතං. පරමෙන තෙජසාති උත්තමතෙජසම්පන්නෙන හලාහලවිසෙන. ගිලන්ති ගිලන්තො. අක්ඛන්ති ගුළකං. න බුජ්ඣතීති ‘‘අයං මෙ ගිලතො ඉදං නාම කරිස්සතී’’ති න ජානාති. ගිල රෙති ගිලාහි අරෙ. ගිලාති පුනපි චොදෙන්තො වදති. පච්ඡා තෙ කටුකං භවිස්සතීති ඉමස්මිං තෙ අක්ඛෙ ගිලිතෙ පච්ඡා එතං විසං තිඛිණං භවිස්සතීති අත්ථො.
Tattha littanti makkhitaṃ rañjitaṃ. Paramena tejasāti uttamatejasampannena halāhalavisena. Gilanti gilanto. Akkhanti guḷakaṃ. Na bujjhatīti ‘‘ayaṃ me gilato idaṃ nāma karissatī’’ti na jānāti. Gila reti gilāhi are. Gilāti punapi codento vadati. Pacchā te kaṭukaṃ bhavissatīti imasmiṃ te akkhe gilite pacchā etaṃ visaṃ tikhiṇaṃ bhavissatīti attho.
සො බොධිසත්තස්ස කථෙන්තස්සෙව විසවෙගෙන මුච්ඡිතො අක්ඛීනි පරිවත්තෙත්වා ඛන්ධං නාමෙත්වා පති. බොධිසත්තො ‘‘ඉදානිස්ස ජීවිතදානං දාතුං වට්ටතී’’ති ඔසධපරිභාවිතං වමනයොගං දත්වා වමෙත්වා සප්පිඵාණිතමධුසක්කරාදයො ඛාදාපෙත්වා අරොගං කත්වා ‘‘පුන එවරූපං මා අකාසී’’ති ඔවදිත්වා දානාදීනි පුඤ්ඤානි කත්වා යථාකම්මං ගතො.
So bodhisattassa kathentasseva visavegena mucchito akkhīni parivattetvā khandhaṃ nāmetvā pati. Bodhisatto ‘‘idānissa jīvitadānaṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti osadhaparibhāvitaṃ vamanayogaṃ datvā vametvā sappiphāṇitamadhusakkarādayo khādāpetvā arogaṃ katvā ‘‘puna evarūpaṃ mā akāsī’’ti ovaditvā dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ‘‘භික්ඛවෙ, අපච්චවෙක්ඛිතපරිභොගො නාම අපච්චවෙක්ඛිත්වා කතවිසපරිභොගසදිසො හොතී’’ති වත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා පණ්ඩිතධුත්තො අහමෙව අහොසිං, කූටධුත්තො පනෙත්ථ න කථීයති, යථා ච එත්ථ, එවං සබ්බත්ථ. යො පන ඉමස්මිං කාලෙ න පඤ්ඤායති, සො න කථීයතෙවා’’ති.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘bhikkhave, apaccavekkhitaparibhogo nāma apaccavekkhitvā katavisaparibhogasadiso hotī’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā paṇḍitadhutto ahameva ahosiṃ, kūṭadhutto panettha na kathīyati, yathā ca ettha, evaṃ sabbattha. Yo pana imasmiṃ kāle na paññāyati, so na kathīyatevā’’ti.
ලිත්තජාතකවණ්ණනා පඨමා.
Littajātakavaṇṇanā paṭhamā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ජාතකපාළි • Jātakapāḷi / 91. ලිත්තජාතකං • 91. Littajātakaṃ