Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဣတိဝုတ္တက-အဋ္ဌကထာ • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
၁. ဧကကနိပာတော
1. Ekakanipāto
၁. ပဌမဝဂ္ဂော
1. Paṭhamavaggo
၁. လောဘသုတ္တဝဏ္ဏနာ
1. Lobhasuttavaṇṇanā
၁. ဣဒာနိ ဧကဓမ္မံ, ဘိက္ခဝေ, ပဇဟထာတိအာဒိနာ နယေန ဘဂဝတာ နိက္ခိတ္တသ္သ သုတ္တသ္သ ဝဏ္ဏနာယ ဩကာသော အနုပ္ပတ္တော။ သာ ပနေသာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ယသ္မာ သုတ္တနိက္ခေပံ ဝိစာရေတ္ဝာ ဝုစ္စမာနာ ပာကဋာ ဟောတိ, တသ္မာ သုတ္တနိက္ခေပံ တာဝ ဝိစာရေသ္သာမ။ စတ္တာရော ဟိ သုတ္တနိက္ခေပာ – အတ္တဇ္ဈာသယော, ပရဇ္ဈာသယော, ပုစ္ဆာဝသိကော, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကောတိ။ ယထာ ဟိ အနေကသတအနေကသဟသ္သဘေဒာနိပိ သုတ္တန္တာနိ သံကိလေသဘာဂိယာဒိပဋ္ဌာနနယေန သောဠသဝိဓတံ နာတိဝတ္တန္တိ, ဧဝံ အတ္တဇ္ဈာသယာဒိသုတ္တနိက္ခေပဝသေန စတုဗ္ဗိဓတံ နာတိဝတ္တန္တီတိ။ တတ္ထ ယထာ အတ္တဇ္ဈာသယသ္သ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ စ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကေဟိ သဒ္ဓိံ သံသဂ္ဂဘေဒော သမ္ဘဝတိ အတ္တဇ္ဈာသယော စ ပရဇ္ဈာသယော စ, အတ္တဇ္ဈာသယော စ ပုစ္ဆာဝသိကော စ, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော စ ပရဇ္ဈာသယော စ, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော စ ပုစ္ဆာဝသိကော စာတိ အဇ္ဈာသယပုစ္ဆာနုသန္ဓိသမ္ဘဝတော; ဧဝံ ယဒိပိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ အတ္တဇ္ဈာသယေနပိ သံသဂ္ဂဘေဒော သမ္ဘဝတိ, အတ္တဇ္ဈာသယာဒီဟိ ပန ပုရတော ဌိတေဟိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ သံသဂ္ဂော နတ္ထီတိ နိရဝသေသော ပဋ္ဌာနနယော န သမ္ဘဝတိ။ တဒန္တောဂဓတ္တာ ဝာ သမ္ဘဝန္တာနံ သေသနိက္ခေပာနံ မူလနိက္ခေပဝသေန စတ္တာရော သုတ္တနိက္ခေပာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
1. Idāni ekadhammaṃ, bhikkhave, pajahathātiādinā nayena bhagavatā nikkhittassa suttassa vaṇṇanāya okāso anuppatto. Sā panesā atthavaṇṇanā yasmā suttanikkhepaṃ vicāretvā vuccamānā pākaṭā hoti, tasmā suttanikkhepaṃ tāva vicāressāma. Cattāro hi suttanikkhepā – attajjhāsayo, parajjhāsayo, pucchāvasiko, aṭṭhuppattikoti. Yathā hi anekasataanekasahassabhedānipi suttantāni saṃkilesabhāgiyādipaṭṭhānanayena soḷasavidhataṃ nātivattanti, evaṃ attajjhāsayādisuttanikkhepavasena catubbidhataṃ nātivattantīti. Tattha yathā attajjhāsayassa aṭṭhuppattiyā ca parajjhāsayapucchāvasikehi saddhiṃ saṃsaggabhedo sambhavati attajjhāsayo ca parajjhāsayo ca, attajjhāsayo ca pucchāvasiko ca, aṭṭhuppattiko ca parajjhāsayo ca, aṭṭhuppattiko ca pucchāvasiko cāti ajjhāsayapucchānusandhisambhavato; evaṃ yadipi aṭṭhuppattiyā attajjhāsayenapi saṃsaggabhedo sambhavati, attajjhāsayādīhi pana purato ṭhitehi aṭṭhuppattiyā saṃsaggo natthīti niravaseso paṭṭhānanayo na sambhavati. Tadantogadhattā vā sambhavantānaṃ sesanikkhepānaṃ mūlanikkhepavasena cattāro suttanikkhepā vuttāti veditabbaṃ.
တတ္ရာယံ ဝစနတ္ထော – နိက္ခိပီယတီတိ နိက္ခေပော, သုတ္တံ ဧဝ နိက္ခေပော သုတ္တနိက္ခေပော။ အထ ဝာ နိက္ခိပနံ နိက္ခေပော, သုတ္တသ္သ နိက္ခေပော သုတ္တနိက္ခေပော, သုတ္တဒေသနာတိ အတ္ထော။ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော အတ္တဇ္ဈာသယော, သော အသ္သ အတ္ထိ ကာရဏဘူတောတိ အတ္တဇ္ဈာသယော, အတ္တနော အဇ္ဈာသယော ဧတသ္သာတိ ဝာ အတ္တဇ္ဈာသယော။ ပရဇ္ဈာသယေပိ ဧသေဝ နယော။ ပုစ္ဆာယ ဝသောတိ ပုစ္ဆာဝသော။ သော ဧတသ္သ အတ္ထီတိ ပုစ္ဆာဝသိကော။ သုတ္တဒေသနာယ ဝတ္ထုဘူတသ္သ အတ္ထသ္သ ဥပ္ပတ္တိ အတ္ထုပ္ပတ္တိ , အတ္ထုပ္ပတ္တိ ဧဝ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ ထ-ကာရသ္သ ဌ-ကာရံ ကတ္ဝာ, သာ ဧတသ္သ အတ္ထီတိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော ။ အထ ဝာ နိက္ခိပီယတိ သုတ္တံ ဧတေနာတိ နိက္ခေပော, အတ္တဇ္ဈာသယာဒိ ဧဝ။ ဧတသ္မိံ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော အတ္တဇ္ဈာသယော။ ပရေသံ အဇ္ဈာသယော ပရဇ္ဈာသယော။ ပုစ္ဆီယတီတိ ပုစ္ဆာ, ပုစ္ဆိတဗ္ဗော အတ္ထော, ပုစ္ဆာဝသေန ပဝတ္တံ ဓမ္မပ္ပဋိဂ္ဂာဟကာနံ ဝစနံ ပုစ္ဆာဝသံ, တဒေဝ နိက္ခေပသဒ္ဒာပေက္ခာယ ပုစ္ဆာဝသိကောတိ ပုလ္လိင္ဂဝသေန ဝုတ္တံ။ တထာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ ဧဝ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
Tatrāyaṃ vacanattho – nikkhipīyatīti nikkhepo, suttaṃ eva nikkhepo suttanikkhepo. Atha vā nikkhipanaṃ nikkhepo, suttassa nikkhepo suttanikkhepo, suttadesanāti attho. Attano ajjhāsayo attajjhāsayo, so assa atthi kāraṇabhūtoti attajjhāsayo, attano ajjhāsayo etassāti vā attajjhāsayo. Parajjhāsayepi eseva nayo. Pucchāya vasoti pucchāvaso. So etassa atthīti pucchāvasiko. Suttadesanāya vatthubhūtassa atthassa uppatti atthuppatti , atthuppatti eva aṭṭhuppatti tha-kārassa ṭha-kāraṃ katvā, sā etassa atthīti aṭṭhuppattiko. Atha vā nikkhipīyati suttaṃ etenāti nikkhepo, attajjhāsayādi eva. Etasmiṃ pana atthavikappe attano ajjhāsayo attajjhāsayo. Paresaṃ ajjhāsayo parajjhāsayo. Pucchīyatīti pucchā, pucchitabbo attho, pucchāvasena pavattaṃ dhammappaṭiggāhakānaṃ vacanaṃ pucchāvasaṃ, tadeva nikkhepasaddāpekkhāya pucchāvasikoti pulliṅgavasena vuttaṃ. Tathā aṭṭhuppatti eva aṭṭhuppattikoti evamettha attho veditabbo.
အပိစ ပရေသံ ဣန္ဒ္ရိယပရိပာကာဒိကာရဏနိရပေက္ခတ္တာ အတ္တဇ္ဈာသယသ္သ ဝိသုံ သုတ္တနိက္ခေပဘာဝော ယုတ္တော, ကေဝလံ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေနေဝ ဓမ္မတန္တိဌပနတ္ထံ ပဝတ္တိတဒေသနတ္တာ။ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကာနံ ပန ပရေသံ အဇ္ဈာသယပုစ္ဆာနံ ဒေသနာပဝတ္တိဟေတုဘူတာနံ ဥပ္ပတ္တိယံ ပဝတ္တိတာနံ ကထံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ အနဝရောဓော, ပုစ္ဆာဝသိကဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာနံ ဝာ ပရဇ္ဈာသယာနုရောဓေန ပဝတ္တိတာနံ ကထံ ပရဇ္ဈာသယေ အနဝရောဓောတိ? န စောဒေတဗ္ဗမေတံ။ ပရေသဉ္ဟိ အဘိနီဟာရပရိပုစ္ဆာဒိဝိနိမုတ္တသ္သေဝ သုတ္တဒေသနာကာရဏုပ္ပာဒသ္သ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကာနံ ဝိသုံ ဂဟဏံ။ တထာ ဟိ ဗ္ရဟ္မဇာလဓမ္မဒာယာဒသုတ္တာဒီနံ (ဒီ. န. ၁.၁ အာဒယော) ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏအာမိသုပ္ပာဒာဒိဒေသနာနိမိတ္တံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ ဝုစ္စတိ။ ပရေသံ ပုစ္ဆံ ဝိနာ အဇ္ဈာသယမေဝ နိမိတ္တံ ကတ္ဝာ ဒေသိတော ပရဇ္ဈာသယော, ပုစ္ဆာဝသေန ဒေသိတော ပုစ္ဆာဝသိကောတိ ပာကဋောယမတ္ထောတိ။
Apica paresaṃ indriyaparipākādikāraṇanirapekkhattā attajjhāsayassa visuṃ suttanikkhepabhāvo yutto, kevalaṃ attano ajjhāsayeneva dhammatantiṭhapanatthaṃ pavattitadesanattā. Parajjhāsayapucchāvasikānaṃ pana paresaṃ ajjhāsayapucchānaṃ desanāpavattihetubhūtānaṃ uppattiyaṃ pavattitānaṃ kathaṃ aṭṭhuppattiyaṃ anavarodho, pucchāvasikaṭṭhuppattikānaṃ vā parajjhāsayānurodhena pavattitānaṃ kathaṃ parajjhāsaye anavarodhoti? Na codetabbametaṃ. Paresañhi abhinīhāraparipucchādivinimuttasseva suttadesanākāraṇuppādassa aṭṭhuppattibhāvena gahitattā parajjhāsayapucchāvasikānaṃ visuṃ gahaṇaṃ. Tathā hi brahmajāladhammadāyādasuttādīnaṃ (dī. na. 1.1 ādayo) vaṇṇāvaṇṇaāmisuppādādidesanānimittaṃ aṭṭhuppatti vuccati. Paresaṃ pucchaṃ vinā ajjhāsayameva nimittaṃ katvā desito parajjhāsayo, pucchāvasena desito pucchāvasikoti pākaṭoyamatthoti.
ယာနိ ဘဂဝာ ပရေဟိ အနဇ္ဈိဋ္ဌော ကေဝလံ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေနေဝ ကထေတိ, သေယ္ယထိဒံ – အာကင္ခေယ္ယသုတ္တံ, တုဝဋ္ဋကသုတ္တန္တိဧဝမာဒီနိ (သု. နိ. ၉၂၁ အာဒယော; မ. နိ. ၁.၆၄ အာဒယော), တေသံ အတ္တဇ္ဈာသယော နိက္ခေပော။
Yāni bhagavā parehi anajjhiṭṭho kevalaṃ attano ajjhāsayeneva katheti, seyyathidaṃ – ākaṅkheyyasuttaṃ, tuvaṭṭakasuttantievamādīni (su. ni. 921 ādayo; ma. ni. 1.64 ādayo), tesaṃ attajjhāsayo nikkhepo.
ယာနိ ပန ‘‘ပရိပက္ကာ ခော ရာဟုလသ္သ ဝိမုတ္တိပရိပာစနီယာ ဓမ္မာ, ယံနူနာဟံ ရာဟုလံ ဥတ္တရိံ အာသဝာနံ ခယေ ဝိနေယ္ယ’’န္တိ ဧဝံ ပရေသံ အဇ္ဈာသယံ ခန္တိံ အဘိနီဟာရံ ဗုဇ္ဈနဘာဝဉ္စ ဩလောကေတ္ဝာ ပရဇ္ဈာသယဝသေန ကထိတာနိ, သေယ္ယထိဒံ – ရာဟုလောဝာဒသုတ္တံ, ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တိဧဝမာဒီနိ (မ. နိ. ၂.၁၀၇ အာဒယော; ၃.၄၁၆ အာဒယော; သံ. နိ. ၃.၅၉; မဟာဝ. ၁၉-၂၀), တေသံ ပရဇ္ဈာသယော နိက္ခေပော။
Yāni pana ‘‘paripakkā kho rāhulassa vimuttiparipācanīyā dhammā, yaṃnūnāhaṃ rāhulaṃ uttariṃ āsavānaṃ khaye vineyya’’nti evaṃ paresaṃ ajjhāsayaṃ khantiṃ abhinīhāraṃ bujjhanabhāvañca oloketvā parajjhāsayavasena kathitāni, seyyathidaṃ – rāhulovādasuttaṃ, dhammacakkappavattanasuttantievamādīni (ma. ni. 2.107 ādayo; 3.416 ādayo; saṃ. ni. 3.59; mahāva. 19-20), tesaṃ parajjhāsayo nikkhepo.
ဘဂဝန္တံ ပန ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ဒေဝာ မနုသ္သာ စတသ္သော ပရိသာ စတ္တာရော ဝဏ္ဏာ စ တထာ တထာ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆန္တိ ‘‘ဗောဇ္ဈင္ဂာ ဗောဇ္ဈင္ဂာတိ, ဘန္တေ, ဝုစ္စန္တိ, နီဝရဏာ နီဝရဏာတိ ဝုစ္စန္တီ’’တိအာဒိနာ , ဧဝံ ပုဋ္ဌေန ဘဂဝတာ ယာနိ ကထိတာနိ ဗောဇ္ဈင္ဂသံယုတ္တာဒီနိ (သံ. နိ. ၅.၁၈၆) တေသံ ပုစ္ဆာဝသိကော နိက္ခေပော။
Bhagavantaṃ pana upasaṅkamitvā devā manussā catasso parisā cattāro vaṇṇā ca tathā tathā pañhaṃ pucchanti ‘‘bojjhaṅgā bojjhaṅgāti, bhante, vuccanti, nīvaraṇā nīvaraṇāti vuccantī’’tiādinā , evaṃ puṭṭhena bhagavatā yāni kathitāni bojjhaṅgasaṃyuttādīni (saṃ. ni. 5.186) tesaṃ pucchāvasiko nikkhepo.
ယာနိ ပန တာနိ ဥပ္ပန္နံ ကာရဏံ ပဋိစ္စ ကထိတာနိ, သေယ္ယထိဒံ – ဓမ္မဒာယာဒံ, ပုတ္တမံသူပမံ, ဒာရုက္ခန္ဓူပမန္တိဧဝမာဒီနိ (မ. နိ. ၁.၂၉; သံ. နိ. ၂.၆၃), တေသံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော နိက္ခေပော။
Yāni pana tāni uppannaṃ kāraṇaṃ paṭicca kathitāni, seyyathidaṃ – dhammadāyādaṃ, puttamaṃsūpamaṃ, dārukkhandhūpamantievamādīni (ma. ni. 1.29; saṃ. ni. 2.63), tesaṃ aṭṭhuppattiko nikkhepo.
ဧဝမိမေသု စတူသု သုတ္တနိက္ခေပေသု ဣမသ္သ သုတ္တသ္သ ပရဇ္ဈာသယော နိက္ခေပော။ ပရဇ္ဈာသယဝသေန ဟေတံ နိက္ခိတ္တံ။ ကေသံ အဇ္ဈာသယေန? လောဘေ အာဒီနဝဒသ္သီနံ ပုဂ္ဂလာနံ။ ကေစိ ပန ‘‘အတ္တဇ္ဈာသယော’’တိ ဝဒန္တိ။
Evamimesu catūsu suttanikkhepesu imassa suttassa parajjhāsayo nikkhepo. Parajjhāsayavasena hetaṃ nikkhittaṃ. Kesaṃ ajjhāsayena? Lobhe ādīnavadassīnaṃ puggalānaṃ. Keci pana ‘‘attajjhāsayo’’ti vadanti.
တတ္ထ ဧကဓမ္မံ, ဘိက္ခဝေတိအာဒီသု ဧကသဒ္ဒော အတ္ထေဝ အညတ္ထေ ‘‘သသ္သတော အတ္တာ စ လောကော စ, ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမညန္တိ ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၃.၂၇)။ အတ္ထိ သေဋ္ဌေ ‘‘စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ. နိ. ၁.၂၂၈; ပာရာ. ၁၁)။ အတ္ထိ အသဟာယေ ‘‘ဧကော ဝူပကဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ဒီ. နိ. ၁.၄၀၅)။ အတ္ထိ သင္ခာယံ ‘‘ဧကောဝ ခော, ဘိက္ခဝေ, ခဏော စ သမယော စ ဗ္ရဟ္မစရိယဝာသာယာ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၈.၂၉)။ ဣဓာပိ သင္ခာယမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
Tattha ekadhammaṃ, bhikkhavetiādīsu ekasaddo attheva aññatthe ‘‘sassato attā ca loko ca, idameva saccaṃ moghamaññanti ittheke abhivadantī’’tiādīsu (ma. ni. 3.27). Atthi seṭṭhe ‘‘cetaso ekodibhāva’’ntiādīsu (dī. ni. 1.228; pārā. 11). Atthi asahāye ‘‘eko vūpakaṭṭho’’tiādīsu (dī. ni. 1.405). Atthi saṅkhāyaṃ ‘‘ekova kho, bhikkhave, khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyā’’tiādīsu (a. ni. 8.29). Idhāpi saṅkhāyameva daṭṭhabbo.
ဓမ္မ-သဒ္ဒော ပရိယတ္တိသစ္စသမာဓိပညာပကတိပုညာပတ္တိသုညတာဉေယ္ယသဘာဝာဒီသု ဒိသ္သတိ။ တထာ ဟိသ္သ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဓမ္မံ ပရိယာပုဏာတီ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၅.၇၃) ပရိယတ္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မော’’တိအာဒီသု (ဒီ. နိ. ၁.၂၉၉) သစ္စာနိ။ ‘‘ဧဝံဓမ္မာ တေ ဘဂဝန္တော အဟေသု’’န္တိအာဒီသု (ဒီ. နိ. ၂.၁၃; ၃.၁၄၂) သမာဓိ။ ‘‘သစ္စံ ဓမ္မော ဓိတိ စာဂော, သဝေ ပေစ္စ န သောစတီ’’တိအာဒီသု (ဇာ. ၁.၁.၅၇) ပညာ။ ‘‘ဇာတိဓမ္မာနံ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာနံ ဧဝံ ဣစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ. နိ. ၂.၃၉၈) ပကတိ။ ‘‘ဓမ္မော ဟဝေ ရက္ခတိ ဓမ္မစာရိ’’န္တိအာဒီသု (ဇာ. ၁.၁၀.၁၀၂) ပုညံ။ ‘‘တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ အညတရေန ဝဒေယ္ယ ပာရာဇိကေန ဝာ သင္ဃာဒိသေသေန ဝာ ပာစိတ္တိယေန ဝာ’’တိအာဒီသု (ပာရာ. ၄၄၄) အာပတ္တိ။ ‘‘တသ္မိံ ခော ပန သမယေ ဓမ္မာ ဟောန္တီ’’တိအာဒီသု (ဓ. သ. ၁၂၁) သုညတာ။ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော ဉာဏမုခေ အာပာထံ အာဂစ္ဆန္တီ’’တိအာဒီသု (မဟာနိ. ၁၅၆; စူဠနိ. မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅) ဉေယ္ယော။ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ အကုသလာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ. သ. တိကမာတိကာ ၁) သဘာဝော အတ္ထော ။ ဣဓာပိ သဘာဝော။ တသ္မာ ဧကဓမ္မန္တိ ဧကံ သံကိလေသသဘာဝန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဧကော စ သော ဓမ္မော စာတိ ဧကဓမ္မော, တံ ဧကဓမ္မံ။
Dhamma-saddo pariyattisaccasamādhipaññāpakatipuññāpattisuññatāñeyyasabhāvādīsu dissati. Tathā hissa ‘‘idha bhikkhu dhammaṃ pariyāpuṇātī’’tiādīsu (a. ni. 5.73) pariyatti attho. ‘‘Diṭṭhadhammo’’tiādīsu (dī. ni. 1.299) saccāni. ‘‘Evaṃdhammā te bhagavanto ahesu’’ntiādīsu (dī. ni. 2.13; 3.142) samādhi. ‘‘Saccaṃ dhammo dhiti cāgo, save pecca na socatī’’tiādīsu (jā. 1.1.57) paññā. ‘‘Jātidhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjatī’’tiādīsu (dī. ni. 2.398) pakati. ‘‘Dhammo have rakkhati dhammacāri’’ntiādīsu (jā. 1.10.102) puññaṃ. ‘‘Tiṇṇaṃ dhammānaṃ aññatarena vadeyya pārājikena vā saṅghādisesena vā pācittiyena vā’’tiādīsu (pārā. 444) āpatti. ‘‘Tasmiṃ kho pana samaye dhammā hontī’’tiādīsu (dha. sa. 121) suññatā. ‘‘Sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchantī’’tiādīsu (mahāni. 156; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85) ñeyyo. ‘‘Kusalā dhammā akusalā dhammā’’tiādīsu (dha. sa. tikamātikā 1) sabhāvo attho . Idhāpi sabhāvo. Tasmā ekadhammanti ekaṃ saṃkilesasabhāvanti adhippāyo. Eko ca so dhammo cāti ekadhammo, taṃ ekadhammaṃ.
ဘိက္ခဝေတိ ဘိက္ခူ အာလပတိ။ ကိမတ္ထံ ပန ဘဂဝာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဘိက္ခူ အာလပတိ, န ဓမ္မမေဝ ဒေသေတီတိ? သတိဇနနတ္ထံ။ ဘိက္ခူ ဟိ အညံ စိန္တေန္တာပိ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခန္တာပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောန္တာပိ နိသိန္နာ ဟောန္တိ။ တေ ပဌမံ အနာလပိတ္ဝာ ဓမ္မေ ဒေသိယမာနေ ‘‘အယံ ဒေသနာ ကိံနိဒာနာ, ကိံပစ္စယာ’’တိ သလ္လက္ခေတုံ န သက္ကောန္တိ။ အာလပိတေ ပန သတိံ ဥပဋ္ဌပေတ္ဝာ သလ္လက္ခေတုံ သက္ကောန္တိ, တသ္မာ သတိဇနနတ္ထံ ‘‘ဘိက္ခဝေ’’တိ အာလပတိ။ တေန စ တေသံ ဘိက္ခနသီလတာဒိဂုဏယောဂသိဒ္ဓေန ဝစနေန ဟီနာဓိကဇနသေဝိတံ ဝုတ္တိံ ပကာသေန္တော ဥဒ္ဓတဒီနဘာဝနိဂ္ဂဟံ ကရောတိ။ ‘‘ဘိက္ခဝေ’’တိ ဣမိနာ ကရုဏာဝိပ္ဖာရသောမ္မဟဒယနယနနိပာတပုဗ္ဗင္ဂမေန ဝစနေန တေ အတ္တနော မုခာဘိမုခေ ကရောန္တော တေန စ ကထေတုကမ္ယတာဒီပကေန ဝစနေန နေသံ သောတုကမ္ယတံ ဇနေတိ။ တေနေဝ စ သမ္ဗောဓနတ္ထေန သာဓုကံ သဝနမနသိကာရေပိ နိယောဇေတိ။ သာဓုကံ သဝနမနသိကာရာယတ္တာ ဟိ သာသနသမ္ပတ္တိ။
Bhikkhaveti bhikkhū ālapati. Kimatthaṃ pana bhagavā dhammaṃ desento bhikkhū ālapati, na dhammameva desetīti? Satijananatthaṃ. Bhikkhū hi aññaṃ cintentāpi dhammaṃ paccavekkhantāpi kammaṭṭhānaṃ manasi karontāpi nisinnā honti. Te paṭhamaṃ anālapitvā dhamme desiyamāne ‘‘ayaṃ desanā kiṃnidānā, kiṃpaccayā’’ti sallakkhetuṃ na sakkonti. Ālapite pana satiṃ upaṭṭhapetvā sallakkhetuṃ sakkonti, tasmā satijananatthaṃ ‘‘bhikkhave’’ti ālapati. Tena ca tesaṃ bhikkhanasīlatādiguṇayogasiddhena vacanena hīnādhikajanasevitaṃ vuttiṃ pakāsento uddhatadīnabhāvaniggahaṃ karoti. ‘‘Bhikkhave’’ti iminā karuṇāvipphārasommahadayanayananipātapubbaṅgamena vacanena te attano mukhābhimukhe karonto tena ca kathetukamyatādīpakena vacanena nesaṃ sotukamyataṃ janeti. Teneva ca sambodhanatthena sādhukaṃ savanamanasikārepi niyojeti. Sādhukaṃ savanamanasikārāyattā hi sāsanasampatti.
အညေသုပိ ဒေဝမနုသ္သေသု ပရိသပရိယာပန္နေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ကသ္မာ ဘိက္ခူ ဧဝ အာမန္တေသီတိ? ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌာသန္နသဒာသန္နိဟိတဘာဝတော။ သဗ္ဗပရိသသာဓာရဏာ ဟိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ, ပရိသာယ စ ဇေဋ္ဌာ ဘိက္ခူ ပဌမုပ္ပန္နတ္တာ, သေဋ္ဌာ အနဂာရိယဘာဝံ အာဒိံ ကတ္ဝာ သတ္ထု စရိယာနုဝိဓာယကတ္တာ သကလသာသနပဋိဂ္ဂာဟကတ္တာ စ, အာသန္နာ တတ္ထ နိသိန္နေသု သမီပဝုတ္တိယာ, သဒာသန္နိဟိတာ သတ္ထုသန္တိကာဝစရတ္တာ။ အပိစ တေ ဓမ္မဒေသနာယ ဘာဇနံ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပတ္တိသဗ္ဘာဝတော, ဝိသေသတော စ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ သန္ဓာယ အယံ ဒေသနာတိ တေ ဧဝ အာလပိ။
Aññesupi devamanussesu parisapariyāpannesu vijjamānesu kasmā bhikkhū eva āmantesīti? Jeṭṭhaseṭṭhāsannasadāsannihitabhāvato. Sabbaparisasādhāraṇā hi bhagavato dhammadesanā, parisāya ca jeṭṭhā bhikkhū paṭhamuppannattā, seṭṭhā anagāriyabhāvaṃ ādiṃ katvā satthu cariyānuvidhāyakattā sakalasāsanapaṭiggāhakattā ca, āsannā tattha nisinnesu samīpavuttiyā, sadāsannihitā satthusantikāvacarattā. Apica te dhammadesanāya bhājanaṃ yathānusiṭṭhaṃ paṭipattisabbhāvato, visesato ca ekacce bhikkhū sandhāya ayaṃ desanāti te eva ālapi.
ပဇဟထာတိ ဧတ္ထ ပဟာနံ နာမ တဒင္ဂပ္ပဟာနံ, ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ, သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ, ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိပ္ပဟာနံ, နိသ္သရဏပ္ပဟာနန္တိ ပဉ္စဝိဓံ။ တတ္ထ ယံ ဒီပာလောကေနေဝ တမသ္သ ပဋိပက္ခဘာဝတော အလောဘာဒီဟိ လောဘာဒိကသ္သ, နာမရူပပရိစ္ဆေဒာဒိဝိပသ္သနာဉာဏေဟိ တသ္သ တသ္သ အနတ္ထသ္သ ပဟာနံ။ သေယ္ယထိဒံ – ပရိစ္စာဂေန လောဘာဒိမလသ္သ, သီလေန ပာဏာတိပာတာဒိဒုသ္သီလ္ယသ္သ, သဒ္ဓာဒီဟိ အသ္သဒ္ဓိယာဒိကသ္သ, နာမရူပဝဝတ္ထာနေန သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ, ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေန အဟေတုဝိသမဟေတုဒိဋ္ဌီနံ, တသ္သေဝ အပရဘာဂေန ကင္ခာဝိတရဏေန ကထံကထီဘာဝသ္သ, ကလာပသမ္မသနေန ‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဂာဟသ္သ, မဂ္ဂာမဂ္ဂဝဝတ္ထာနေန အမဂ္ဂေ မဂ္ဂသညာယ, ဥဒယဒသ္သနေန ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ, ဝယဒသ္သနေန သသ္သတဒိဋ္ဌိယာ, ဘယဒသ္သနေန သဘယေသု အဘယသညာယ, အာဒီနဝဒသ္သနေန အသ္သာဒသညာယ, နိဗ္ဗိဒာနုပသ္သနေန အဘိရတိသညာယ, မုစ္စိတုကမ္ယတာဉာဏေန အမုစ္စိတုကမ္ယတာယ ဥပေက္ခာဉာဏေန အနုပေက္ခာယ, အနုလောမေန ဓမ္မဋ္ဌိတိယာ, နိဗ္ဗာနေန ပဋိလောမဘာဝသ္သ, ဂောတ္ရဘုနာ သင္ခာရနိမိတ္တဂ္ဂာဟသ္သ ပဟာနံ, ဧတံ တဒင္ဂပ္ပဟာနံ နာမ။
Pajahathāti ettha pahānaṃ nāma tadaṅgappahānaṃ, vikkhambhanappahānaṃ, samucchedappahānaṃ, paṭippassaddhippahānaṃ, nissaraṇappahānanti pañcavidhaṃ. Tattha yaṃ dīpālokeneva tamassa paṭipakkhabhāvato alobhādīhi lobhādikassa, nāmarūpaparicchedādivipassanāñāṇehi tassa tassa anatthassa pahānaṃ. Seyyathidaṃ – pariccāgena lobhādimalassa, sīlena pāṇātipātādidussīlyassa, saddhādīhi assaddhiyādikassa, nāmarūpavavatthānena sakkāyadiṭṭhiyā, paccayapariggahena ahetuvisamahetudiṭṭhīnaṃ, tasseva aparabhāgena kaṅkhāvitaraṇena kathaṃkathībhāvassa, kalāpasammasanena ‘‘ahaṃ mamā’’ti gāhassa, maggāmaggavavatthānena amagge maggasaññāya, udayadassanena ucchedadiṭṭhiyā, vayadassanena sassatadiṭṭhiyā, bhayadassanena sabhayesu abhayasaññāya, ādīnavadassanena assādasaññāya, nibbidānupassanena abhiratisaññāya, muccitukamyatāñāṇena amuccitukamyatāya upekkhāñāṇena anupekkhāya, anulomena dhammaṭṭhitiyā, nibbānena paṭilomabhāvassa, gotrabhunā saṅkhāranimittaggāhassa pahānaṃ, etaṃ tadaṅgappahānaṃ nāma.
ယံ ပန ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ ပဝတ္တိဘာဝနိဝာရဏတော ဃဋပ္ပဟာရေနေဝ ဥဒကပိဋ္ဌေ သေဝာလသ္သ တေသံ တေသံ နီဝရဏာဒိဓမ္မာနံ ပဟာနံ, ဧတံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂာနံ ဘာဝိတတ္တာ တံတံမဂ္ဂဝတော အတ္တနော သန္တာနေ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟာနာယာ’’တိအာဒိနာ (ဓ. သ. ၂၇၇; ဝိဘ. ၆၂၈) နယေန ဝုတ္တသ္သ သမုဒယပက္ခိယသ္သ ကိလေသဂဏသ္သ အစ္စန္တံ အပ္ပဝတ္တိဘာဝေန သမုစ္ဆိန္ဒနံ, ဣဒံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ ပန ဖလက္ခဏေ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓတ္တံ ကိလေသာနံ, ဧတံ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ ပန သဗ္ဗသင္ခတနိသ္သဋတ္တာ ပဟီနသဗ္ဗသင္ခတံ နိဗ္ဗာနံ, ဧတံ နိသ္သရဏပ္ပဟာနံ နာမ။ ဧဝံ ပဉ္စဝိဓေ ပဟာနေ အနာဂာမိကဘာဝကရသ္သ ပဟာနသ္သ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဣဓ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ပဇဟထာတိ ပရိစ္စဇထ, သမုစ္ဆိန္ဒထာတိ အတ္ထော။
Yaṃ pana upacārappanābhedena samādhinā pavattibhāvanivāraṇato ghaṭappahāreneva udakapiṭṭhe sevālassa tesaṃ tesaṃ nīvaraṇādidhammānaṃ pahānaṃ, etaṃ vikkhambhanappahānaṃ nāma. Yaṃ catunnaṃ ariyamaggānaṃ bhāvitattā taṃtaṃmaggavato attano santāne ‘‘diṭṭhigatānaṃ pahānāyā’’tiādinā (dha. sa. 277; vibha. 628) nayena vuttassa samudayapakkhiyassa kilesagaṇassa accantaṃ appavattibhāvena samucchindanaṃ, idaṃ samucchedappahānaṃ nāma. Yaṃ pana phalakkhaṇe paṭippassaddhattaṃ kilesānaṃ, etaṃ paṭippassaddhippahānaṃ nāma. Yaṃ pana sabbasaṅkhatanissaṭattā pahīnasabbasaṅkhataṃ nibbānaṃ, etaṃ nissaraṇappahānaṃ nāma. Evaṃ pañcavidhe pahāne anāgāmikabhāvakarassa pahānassa adhippetattā idha samucchedappahānanti veditabbaṃ. Tasmā pajahathāti pariccajatha, samucchindathāti attho.
အဟန္တိ ဘဂဝာ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ ဝောတိ အယံ ဝောသဒ္ဒော ပစ္စတ္တဥပယောဂကရဏသာမိဝစနပဒပူရဏသမ္ပဒာနေသု ဒိသ္သတိ။ တထာ ဟိ ‘‘ကစ္စိ, ပန ဝော အနုရုဒ္ဓာ, သမဂ္ဂာ သမ္မောဒမာနာ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၃၂၆) ပစ္စတ္တေ အာဂတော။ ‘‘ဂစ္ဆထ, ဘိက္ခဝေ, ပဏာမေမိ ဝော’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၂.၁၅၇) ဥပယောဂေ။ ‘‘န ဝော မမ သန္တိကေ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိအာဒီသု (မ. နိ. ၂.၁၅၇) ကရဏေ။ ‘‘သဗ္ဗေသံ ဝော, သာရိပုတ္တ, သုဘာသိတ’’န္တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၃၄၅) သာမိဝစနေ။ ‘‘ယေ ဟိ ဝော အရိယာ ပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မန္တာ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၃၅) ပဒပူရဏေ။ ‘‘ဝနပတ္ထပရိယာယံ ဝော, ဘိက္ခဝေ, ဒေသေသ္သာမီ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၁၉၀) သမ္ပဒာနေ။ ဣဓာပိ သမ္ပဒာနေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
Ahanti bhagavā attānaṃ niddisati. Voti ayaṃ vosaddo paccattaupayogakaraṇasāmivacanapadapūraṇasampadānesu dissati. Tathā hi ‘‘kacci, pana vo anuruddhā, samaggā sammodamānā’’tiādīsu (ma. ni. 1.326) paccatte āgato. ‘‘Gacchatha, bhikkhave, paṇāmemi vo’’tiādīsu (ma. ni. 2.157) upayoge. ‘‘Na vo mama santike vatthabba’’ntiādīsu (ma. ni. 2.157) karaṇe. ‘‘Sabbesaṃ vo, sāriputta, subhāsita’’ntiādīsu (ma. ni. 1.345) sāmivacane. ‘‘Ye hi vo ariyā parisuddhakāyakammantā’’tiādīsu (ma. ni. 1.35) padapūraṇe. ‘‘Vanapatthapariyāyaṃ vo, bhikkhave, desessāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.190) sampadāne. Idhāpi sampadāne eva daṭṭhabbo.
ပာဋိဘောဂောတိ ပဋိဘူ။ သော ဟိ ဓာရဏကံ ပဋိစ္စ ဓနိကသ္သ, ဓနိကံ ပဋိစ္စ ဓာရဏကသ္သ ပဋိနိဓိဘူတော ဓနိကသန္တကသ္သ တတော ဟရဏာဒိသင္ခာတေန ဘုဉ္ဇနေန ဘောဂောတိ ပဋိဘောဂော, ပဋိဘောဂော ဧဝ ပာဋိဘောဂော။ အနာဂာမိတာယာတိ အနာဂာမိဘာဝတ္ထာယ။ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန ဟိ ကာမဘဝသ္သ အနာဂမနတော အနာဂာမီ။ ယော ယသ္သ ဓမ္မသ္သ အဓိဂမေန အနာဂာမီတိ ဝုစ္စတိ, သဖလော သော တတိယမဂ္ဂော အနာဂာမိတာ နာမ။ ဣတိ ဘဂဝာ ဝေနေယ္ယဒမနကုသလော ဝေနေယ္ယဇ္ဈာသယာနုကူလံ တတိယမဂ္ဂာဓိဂမံ လဟုနာ ဥပာယေန ဧကဓမ္မပူရဏတာမတ္တေန ထိရံ ကတ္ဝာ ဒသ္သေသိ ယထာ တံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော။ ဘိန္နဘူမိကာပိ ဟိ ပဋိဃသံယောဇနာဒယော တတိယမဂ္ဂဝဇ္ဈာ ကိလေသာ ကာမရာဂပ္ပဟာနံ နာတိဝတ္တန္တီတိ။
Pāṭibhogoti paṭibhū. So hi dhāraṇakaṃ paṭicca dhanikassa, dhanikaṃ paṭicca dhāraṇakassa paṭinidhibhūto dhanikasantakassa tato haraṇādisaṅkhātena bhuñjanena bhogoti paṭibhogo, paṭibhogo eva pāṭibhogo. Anāgāmitāyāti anāgāmibhāvatthāya. Paṭisandhiggahaṇavasena hi kāmabhavassa anāgamanato anāgāmī. Yo yassa dhammassa adhigamena anāgāmīti vuccati, saphalo so tatiyamaggo anāgāmitā nāma. Iti bhagavā veneyyadamanakusalo veneyyajjhāsayānukūlaṃ tatiyamaggādhigamaṃ lahunā upāyena ekadhammapūraṇatāmattena thiraṃ katvā dassesi yathā taṃ sammāsambuddho. Bhinnabhūmikāpi hi paṭighasaṃyojanādayo tatiyamaggavajjhā kilesā kāmarāgappahānaṃ nātivattantīti.
ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဘဂဝာ အတ္တာနံ ပာဋိဘောဂဘာဝေ ဌပေသိ? တေသံ ဘိက္ခူနံ အနာဂာမိမဂ္ဂာဓိဂမာယ ဥသ္သာဟဇနနတ္ထံ။ ပသ္သတိ ဟိ ဘဂဝာ ‘‘မယာ ‘ဧကဓမ္မံ, ဘိက္ခဝေ, ပဇဟထ, အဟံ ဝော ပာဋိဘောဂော အနာဂာမိတာယာ’တိ ဝုတ္တေ ဣမေ ဘိက္ခူ အဒ္ဓာ တံ ဧကဓမ္မံ ပဟာယ သက္ကာ တတိယဘူမိံ သမဓိဂန္တုံ, ယတော ဓမ္မသ္သာမိ ပဌမမာဟ ‘အဟံ ပာဋိဘောဂော’တိ ဥသ္သာဟဇာတာ တဒတ္ထာယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ မညိသ္သန္တီ’’တိ။ တသ္မာ ဥသ္သာဟဇနနတ္ထံ အနာဂာမိတာယ တေသံ ဘိက္ခူနံ အတ္တာနံ ပာဋိဘောဂဘာဝေ ဌပေသိ။
Kasmā panettha bhagavā attānaṃ pāṭibhogabhāve ṭhapesi? Tesaṃ bhikkhūnaṃ anāgāmimaggādhigamāya ussāhajananatthaṃ. Passati hi bhagavā ‘‘mayā ‘ekadhammaṃ, bhikkhave, pajahatha, ahaṃ vo pāṭibhogo anāgāmitāyā’ti vutte ime bhikkhū addhā taṃ ekadhammaṃ pahāya sakkā tatiyabhūmiṃ samadhigantuṃ, yato dhammassāmi paṭhamamāha ‘ahaṃ pāṭibhogo’ti ussāhajātā tadatthāya paṭipajjitabbaṃ maññissantī’’ti. Tasmā ussāhajananatthaṃ anāgāmitāya tesaṃ bhikkhūnaṃ attānaṃ pāṭibhogabhāve ṭhapesi.
ကတမံ ဧကဓမ္မန္တိ ဧတ္ထ ကတမန္တိ ပုစ္ဆာဝစနံ။ ပုစ္ဆာ စ နာမေသာ ပဉ္စဝိဓာ – အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ, ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ, ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာ, အနုမတိပုစ္ဆာ , ကထေတုကမ္ယတာပုစ္ဆာတိ။ တတ္ထ ပကတိယာ လက္ခဏံ အညာတံ ဟောတိ အဒိဋ္ဌံ အတုလိတံ အတီရိတံ အဝိဘူတံ အဝိဘာဝိတံ, တသ္သ ဉာဏာယ ဒသ္သနာယ တုလနာယ တီရဏာယ ဝိဘူတတ္ထာယ ဝိဘာဝနတ္ထာယ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆတိ, အယံ အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ။ ပကတိယာ လက္ခဏံ ဉာတံ ဟောတိ ဒိဋ္ဌံ တုလိတံ တီရိတံ ဝိဘူတံ ဝိဘာဝိတံ။ သော အညေဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ သဒ္ဓိံ သံသန္ဒနတ္ထာယ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆတိ, အယံ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ။ ပကတိယာ သံသယပက္ခန္ဒော ဟောတိ ဝိမတိပက္ခန္ဒော ဒ္ဝေဠ္ဟကဇာတော – ‘‘ဧဝံ နု ခော, န နု ခော, ကိံ နု ခော, ကထံ နု ခော’’တိ, သော ဝိမတိစ္ဆေဒနတ္ထာယ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆတိ, အယံ ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာ။ ဘဂဝာ ဟိ အနုမတိဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆတိ – ‘‘တံ ကိံ မညထ, ဘိက္ခဝေ, ရူပံ နိစ္စံ ဝာ အနိစ္စံ ဝာ’’တိအာဒိနာ (သံ. နိ. ၃.၅၉; မဟာဝ. ၂၁), အယံ အနုမတိပုစ္ဆာ။ ဘဂဝာ ဘိက္ခူနံ ကထေတုကမ္ယတာယ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆတိ – ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, အာဟာရာ ဘူတာနံ ဝာ သတ္တာနံ ဌိတိယာ သမ္ဘဝေသီနံ ဝာ အနုဂ္ဂဟာယ။ ကတမေ စတ္တာရော’’တိ (သံ. နိ. ၂.၁၁) အယံ ကထေတုကမ္ယတာပုစ္ဆာ။
Katamaṃ ekadhammanti ettha katamanti pucchāvacanaṃ. Pucchā ca nāmesā pañcavidhā – adiṭṭhajotanāpucchā, diṭṭhasaṃsandanāpucchā, vimaticchedanāpucchā, anumatipucchā , kathetukamyatāpucchāti. Tattha pakatiyā lakkhaṇaṃ aññātaṃ hoti adiṭṭhaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ, tassa ñāṇāya dassanāya tulanāya tīraṇāya vibhūtatthāya vibhāvanatthāya pañhaṃ pucchati, ayaṃ adiṭṭhajotanāpucchā. Pakatiyā lakkhaṇaṃ ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ tulitaṃ tīritaṃ vibhūtaṃ vibhāvitaṃ. So aññehi paṇḍitehi saddhiṃ saṃsandanatthāya pañhaṃ pucchati, ayaṃ diṭṭhasaṃsandanāpucchā. Pakatiyā saṃsayapakkhando hoti vimatipakkhando dveḷhakajāto – ‘‘evaṃ nu kho, na nu kho, kiṃ nu kho, kathaṃ nu kho’’ti, so vimaticchedanatthāya pañhaṃ pucchati, ayaṃ vimaticchedanāpucchā. Bhagavā hi anumatiggahaṇatthaṃ pañhaṃ pucchati – ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā’’tiādinā (saṃ. ni. 3.59; mahāva. 21), ayaṃ anumatipucchā. Bhagavā bhikkhūnaṃ kathetukamyatāya pañhaṃ pucchati – ‘‘cattārome, bhikkhave, āhārā bhūtānaṃ vā sattānaṃ ṭhitiyā sambhavesīnaṃ vā anuggahāya. Katame cattāro’’ti (saṃ. ni. 2.11) ayaṃ kathetukamyatāpucchā.
တတ္ထ ပုရိမာ တိသ္သော ပုစ္ဆာ ဗုဒ္ဓာနံ နတ္ထိ။ ကသ္မာ? တီသု ဟိ အဒ္ဓာသု ကိဉ္စိ သင္ခတံ အဒ္ဓာဝိမုတ္တံ ဝာ အသင္ခတံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာနံ အဒိဋ္ဌံ အတုလိတံ အတီရိတံ အဝိဘူတံ အဝိဘာဝိတံ နာမ နတ္ထိ။ တေန နေသံ အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ နတ္ထိ။ ယံ ပန တေဟိ အတ္တနော ဉာဏေန ပဋိဝိဒ္ဓံ, တသ္သ အညေန သမဏေန ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏေန ဝာ ဒေဝေန ဝာ မာရေန ဝာ ဗ္ရဟ္မုနာ ဝာ သဒ္ဓိံ သံသန္ဒနကိစ္စံ နတ္ထိ, တေန နေသံ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာပိ နတ္ထိ။ ယသ္မာ ပန ဗုဒ္ဓာ ဘဂဝန္တော အကထံကထီ တိဏ္ဏဝိစိကိစ္ဆာ သဗ္ဗဓမ္မေသု ဝိဂတသံသယာ, တေန နေသံ ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာပိ နတ္ထိ။ ဣတရာ ပန ဒ္ဝေ ပုစ္ဆာ အတ္ထိ, တာသု အယံ ကထေတုကမ္ယတာပုစ္ဆာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Tattha purimā tisso pucchā buddhānaṃ natthi. Kasmā? Tīsu hi addhāsu kiñci saṅkhataṃ addhāvimuttaṃ vā asaṅkhataṃ sammāsambuddhānaṃ adiṭṭhaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ nāma natthi. Tena nesaṃ adiṭṭhajotanāpucchā natthi. Yaṃ pana tehi attano ñāṇena paṭividdhaṃ, tassa aññena samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā saddhiṃ saṃsandanakiccaṃ natthi, tena nesaṃ diṭṭhasaṃsandanāpucchāpi natthi. Yasmā pana buddhā bhagavanto akathaṃkathī tiṇṇavicikicchā sabbadhammesu vigatasaṃsayā, tena nesaṃ vimaticchedanāpucchāpi natthi. Itarā pana dve pucchā atthi, tāsu ayaṃ kathetukamyatāpucchāti veditabbā.
ဣဒာနိ တာယ ပုစ္ဆာယ ပုဋ္ဌမတ္ထံ သရူပတော ဒသ္သေန္တော ‘‘လောဘံ, ဘိက္ခဝေ, ဧကဓမ္မ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ လုဗ္ဘန္တိ တေန, သယံ ဝာ လုဗ္ဘတိ, လုဗ္ဘနမတ္တမေဝ ဝာ တန္တိ လောဘော။ သ္ဝာယံ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏလက္ခဏော မက္ကဋာလေပော ဝိယ, အဘိသင္ဂရသော တတ္တကပာလေ ပက္ခိတ္တမံသပေသိ ဝိယ, အပရိစ္စာဂပစ္စုပဋ္ဌာနော တေလဉ္ဇနရာဂော ဝိယ, သံယောဇနိယေသု ဓမ္မေသု အသ္သာဒဒသ္သနပဒဋ္ဌာနော, တဏ္ဟာနဒိဘာဝေန ဝဍ္ဎမာနော ယတ္ထ သမုပ္ပန္နော, သီဃသောတာ နဒီ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒံ အပာယမေဝ တံ သတ္တံ ဂဟေတ္ဝာ ဂစ္ဆတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကိဉ္စာပိ အယံ လောဘသဒ္ဒော သဗ္ဗလောဘသာမညဝစနော, ဣဓ ပန ကာမရာဂဝစနောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ဟိ အနာဂာမိမဂ္ဂဝဇ္ဈော။
Idāni tāya pucchāya puṭṭhamatthaṃ sarūpato dassento ‘‘lobhaṃ, bhikkhave, ekadhamma’’ntiādimāha. Tattha lubbhanti tena, sayaṃ vā lubbhati, lubbhanamattameva vā tanti lobho. Svāyaṃ ārammaṇaggahaṇalakkhaṇo makkaṭālepo viya, abhisaṅgaraso tattakapāle pakkhittamaṃsapesi viya, apariccāgapaccupaṭṭhāno telañjanarāgo viya, saṃyojaniyesu dhammesu assādadassanapadaṭṭhāno, taṇhānadibhāvena vaḍḍhamāno yattha samuppanno, sīghasotā nadī viya mahāsamuddaṃ apāyameva taṃ sattaṃ gahetvā gacchatīti daṭṭhabbo. Kiñcāpi ayaṃ lobhasaddo sabbalobhasāmaññavacano, idha pana kāmarāgavacanoti veditabbo. So hi anāgāmimaggavajjho.
ပုန ဘိက္ခဝေတိ အာလပနံ ဓမ္မသ္သ ပဋိဂ္ဂာဟကဘာဝေန အဘိမုခီဘူတာနံ တတ္ထ အာဒရဇနနတ္ထံ။ ပဇဟထာတိ ဣမိနာ ပဟာနာဘိသမယော ဝိဟိတော, သော စ ပရိညာသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယေဟိ သဒ္ဓိံ ဧဝ ပဝတ္တတိ, န ဝိသုန္တိ စတုသစ္စာဓိဋ္ဌာနာနိ စတ္တာရိပိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ကိစ္စာနိ ဝိဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။ ယထာ စ ‘‘လောဘံ ပဇဟထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပဟာနေကဋ္ဌဘာဝတော ဒောသာဒီနမ္ပိ ပဟာနံ အတ္ထတော ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ, ဧဝံ သမုဒယသစ္စဝိသယေ သမ္မာဒိဋ္ဌိကိစ္စေ ပဟာနာဘိသမယေ ဝုတ္တေ တသ္သာ သဟကာရီကာရဏဘူတာနံ သမ္မာသင္ကပ္ပာဒီနံ သေသမဂ္ဂင္ဂာနမ္ပိ သမုဒယသစ္စဝိသယကိစ္စံ အတ္ထတော ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ပရိပုဏ္ဏော အရိယမဂ္ဂဗ္ယာပာရော ဣဓ ကထိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣမိနာ နယေန သတိပဋ္ဌာနာဒီနမ္ပိ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ ဗ္ယာပာရသ္သ ဣဓ ဝုတ္တဘာဝော ယထာရဟံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗော။
Puna bhikkhaveti ālapanaṃ dhammassa paṭiggāhakabhāvena abhimukhībhūtānaṃ tattha ādarajananatthaṃ. Pajahathāti iminā pahānābhisamayo vihito, so ca pariññāsacchikiriyābhāvanābhisamayehi saddhiṃ eva pavattati, na visunti catusaccādhiṭṭhānāni cattāripi sammādiṭṭhiyā kiccāni vihitāneva honti. Yathā ca ‘‘lobhaṃ pajahathā’’ti vutte pahānekaṭṭhabhāvato dosādīnampi pahānaṃ atthato vuttameva hoti, evaṃ samudayasaccavisaye sammādiṭṭhikicce pahānābhisamaye vutte tassā sahakārīkāraṇabhūtānaṃ sammāsaṅkappādīnaṃ sesamaggaṅgānampi samudayasaccavisayakiccaṃ atthato vuttameva hotīti paripuṇṇo ariyamaggabyāpāro idha kathitoti daṭṭhabbo. Iminā nayena satipaṭṭhānādīnampi bodhipakkhiyadhammānaṃ byāpārassa idha vuttabhāvo yathārahaṃ vitthāretabbo.
အပိစေတ္ထ လောဘံ ပဇဟထာတိ ဧတေန ပဟာနပရိညာ ဝုတ္တာ။ သာ စ တီရဏပရိညာဓိဋ္ဌာနာ, တီရဏပရိညာ စ ဉာတပရိညာဓိဋ္ဌာနာတိ အဝိနာဘာဝေန တိသ္သောပိ ပရိညာ ဗောဓိတာ ဟောန္တိ။ ဧဝမေတ္ထ သဟ ဖလေန စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတ္ဝာ ပကာသိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝာ လောဘံ ပဇဟထာတိ သဟ ဖလေန ဉာဏဒသ္သနဝိသုဒ္ဓိ ဒေသိတာ။ သာ စ ပဋိပဒာဉာဏဒသ္သနဝိသုဒ္ဓိသန္နိသ္သယာ။ပေ.။ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိသီလဝိသုဒ္ဓိသန္နိသ္သယာ စာတိ နာနန္တရိကဘာဝေန သဟ ဖလေန သဗ္ဗာပိ သတ္တ ဝိသုဒ္ဓိယော ဝိဘာဝိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Apicettha lobhaṃ pajahathāti etena pahānapariññā vuttā. Sā ca tīraṇapariññādhiṭṭhānā, tīraṇapariññā ca ñātapariññādhiṭṭhānāti avinābhāvena tissopi pariññā bodhitā honti. Evamettha saha phalena catusaccakammaṭṭhānaṃ paripuṇṇaṃ katvā pakāsitanti daṭṭhabbaṃ. Atha vā lobhaṃ pajahathāti saha phalena ñāṇadassanavisuddhi desitā. Sā ca paṭipadāñāṇadassanavisuddhisannissayā…pe… cittavisuddhisīlavisuddhisannissayā cāti nānantarikabhāvena saha phalena sabbāpi satta visuddhiyo vibhāvitāti veditabbaṃ.
ဧဝမေတာယ ဝိသုဒ္ဓိက္ကမဘာဝနာယ ပရိညာတ္တယသမ္ပာဒနေန လောဘံ ပဇဟိတုကာမေန –
Evametāya visuddhikkamabhāvanāya pariññāttayasampādanena lobhaṃ pajahitukāmena –
‘‘အနတ္ထဇနနော လောဘော၊ လောဘော စိတ္တပ္ပကောပနော။
‘‘Anatthajanano lobho, lobho cittappakopano;
ဘယမန္တရတော ဇာတံ၊ တံ ဇနော နာဝဗုဇ္ဈတိ။
Bhayamantarato jātaṃ, taṃ jano nāvabujjhati.
‘‘လုဒ္ဓော အတ္ထံ န ဇာနာတိ၊ လုဒ္ဓော ဓမ္မံ န ပသ္သတိ။
‘‘Luddho atthaṃ na jānāti, luddho dhammaṃ na passati;
အန္ဓတမံ တဒာ ဟောတိ၊ ယံ လောဘော သဟတေ နရံ’’။ (ဣတိဝု. ၈၈)။
Andhatamaṃ tadā hoti, yaṃ lobho sahate naraṃ’’. (itivu. 88);
ရတ္တော ခော, အာဝုသော, ရာဂေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိန္နစိတ္တော ပာဏမ္ပိ ဟနတိ, အဒိန္နမ္ပိ အာဒိယတိ, သန္ဓိမ္ပိ ဆိန္ဒတိ, နိလ္လောပမ္ပိ ဟရတိ, ဧကာဂာရိကမ္ပိ ကရောတိ, ပရိပန္ထေပိ တိဋ္ဌတိ, ပရဒာရမ္ပိ ဂစ္ဆတိ, မုသာပိ ဘဏတိ။ တဒပိ တေသံ ဘဝတံ သမဏဗ္ရာဟ္မဏာနံ အဇာနတံ အပသ္သတံ အဝေဒယတံ တဏ္ဟာနုဂတာနံ ပရိတသ္သိတံ ဝိပ္ဖန္ဒိတမေဝ (အ. နိ. ၃.၅၄)။
Ratto kho, āvuso, rāgena abhibhūto pariyādinnacitto pāṇampi hanati, adinnampi ādiyati, sandhimpi chindati, nillopampi harati, ekāgārikampi karoti, paripanthepi tiṭṭhati, paradārampi gacchati, musāpi bhaṇati. Tadapi tesaṃ bhavataṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ ajānataṃ apassataṃ avedayataṃ taṇhānugatānaṃ paritassitaṃ vipphanditameva (a. ni. 3.54).
‘‘တဏ္ဟာဒုတိယော ပုရိသော၊ ဒီဃမဒ္ဓာန သံသရံ။
‘‘Taṇhādutiyo puriso, dīghamaddhāna saṃsaraṃ;
ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝံ၊ သံသာရံ နာတိဝတ္တတိ’’။ (ဣတိဝု. ၁၅၊ ၁၀၅)။
Itthabhāvaññathābhāvaṃ, saṃsāraṃ nātivattati’’. (itivu. 15, 105);
‘‘နတ္ထိ ရာဂသမော အဂ္ဂိ၊ နတ္ထိ ဒောသသမော ကလိ’’။ (ဓ. ပ. ၂၀၂၊ ၂၅၁)။
‘‘Natthi rāgasamo aggi, natthi dosasamo kali’’. (dha. pa. 202, 251);
‘‘ကာမရာဂေန ဍယ္ဟာမိ၊ စိတ္တံ မေ ပရိဍယ္ဟတိ’’။ (သံ. နိ. ၁.၂၁၂)။
‘‘Kāmarāgena ḍayhāmi, cittaṃ me pariḍayhati’’. (saṃ. ni. 1.212);
‘‘ယေ ရာဂရတ္တာနုပတန္တိ သောတံ၊ သယံကတံ မက္ကဋကောဝ ဇာလ’’န္တိ။ (ဓ. ပ. ၃၄၇) စ –
‘‘Ye rāgarattānupatanti sotaṃ, sayaṃkataṃ makkaṭakova jāla’’nti. (dha. pa. 347) ca –
ဧဝမာဒိသုတ္တပဒာနုသာရေန နာနာနယေဟိ လောဘသ္သ အာဒီနဝံ ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ တသ္သ ပဟာနာယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။
Evamādisuttapadānusārena nānānayehi lobhassa ādīnavaṃ paccavekkhitvā tassa pahānāya paṭipajjitabbaṃ.
အပိစ ဆ ဓမ္မာ ကာမရာဂသ္သ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တိ, အသုဘနိမိတ္တသ္သ ဥဂ္ဂဟော, အသုဘဘာဝနာနုယောဂော, ဣန္ဒ္ရိယေသု ဂုတ္တဒ္ဝာရတာ, ဘောဇနေ မတ္တညုတာ, ကလ္ယာဏမိတ္တတာ, သပ္ပာယကထာတိ။ ဒသဝိဓဉ္ဟိ အသုဘနိမိတ္တံ ဥဂ္ဂဏ္ဟန္တသ္သာပိ ကာမရာဂော ပဟီယတိ, ကာယဂတာသတိဘာဝနာဝသေန သဝိညာဏကေ ဥဒ္ဓုမာတကာဒိဝသေန အဝိညာဏကေ အသုဘေ အသုဘဘာဝနာနုယောဂမနုယုတ္တသ္သာပိ, မနစ္ဆဋ္ဌေသု ဣန္ဒ္ရိယေသု သံဝရဏဝသေန သတိကဝာဋေန ပိဟိတဒ္ဝာရသ္သာပိ , စတုန္နံ ပဉ္စန္နံ ဝာ အာလောပာနံ ဩကာသေ သတိ ဥဒကံ ပိဝိတ္ဝာ ယာပနသီလတာယ ဘောဇနေ မတ္တညုနောပိ။ တေနေဝာဟ –
Apica cha dhammā kāmarāgassa pahānāya saṃvattanti, asubhanimittassa uggaho, asubhabhāvanānuyogo, indriyesu guttadvāratā, bhojane mattaññutā, kalyāṇamittatā, sappāyakathāti. Dasavidhañhi asubhanimittaṃ uggaṇhantassāpi kāmarāgo pahīyati, kāyagatāsatibhāvanāvasena saviññāṇake uddhumātakādivasena aviññāṇake asubhe asubhabhāvanānuyogamanuyuttassāpi, manacchaṭṭhesu indriyesu saṃvaraṇavasena satikavāṭena pihitadvārassāpi , catunnaṃ pañcannaṃ vā ālopānaṃ okāse sati udakaṃ pivitvā yāpanasīlatāya bhojane mattaññunopi. Tenevāha –
‘‘စတ္တာရော ပဉ္စ အာလောပေ၊ အဘုတ္ဝာ ဥဒကံ ပိဝေ။
‘‘Cattāro pañca ālope, abhutvā udakaṃ pive;
အလံ ဖာသုဝိဟာရာယ၊ ပဟိတတ္တသ္သ ဘိက္ခုနော’’တိ။ (ထေရဂာ. ၉၈၃)။
Alaṃ phāsuvihārāya, pahitattassa bhikkhuno’’ti. (theragā. 983);
အသုဘကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာရတေ ကလ္ယာဏမိတ္တေ သေဝန္တသ္သာပိ, ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ဒသအသုဘနိသ္သိတသပ္ပာယကထာယပိ ပဟီယတိ။ တေနေဝာဟ –
Asubhakammaṭṭhānabhāvanārate kalyāṇamitte sevantassāpi, ṭhānanisajjādīsu dasaasubhanissitasappāyakathāyapi pahīyati. Tenevāha –
‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, အသုဘနိမိတ္တံ, တတ္ထ ယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော, အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နသ္သ ဝာ ကာမစ္ဆန္ဒသ္သ အနုပ္ပာဒာယ ဥပ္ပန္နသ္သ ဝာ ကာမစ္ဆန္ဒသ္သ ပဟာနာယာ’’တိ။
‘‘Atthi, bhikkhave, asubhanimittaṃ, tattha yonisomanasikārabahulīkāro, ayamāhāro anuppannassa vā kāmacchandassa anuppādāya uppannassa vā kāmacchandassa pahānāyā’’ti.
ဧဝံ ပုဗ္ဗဘာဂေ ကာမရာဂသင္ခာတသ္သ လောဘသ္သ ပဟာနာယ ပဋိပန္နော ဝိပသ္သနံ ဥသ္သုက္ကာပေတ္ဝာ တတိယမဂ္ဂေန တံ အနဝသေသတော သမုစ္ဆိန္ဒတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘လောဘံ, ဘိက္ခဝေ, ဧကဓမ္မံ ပဇဟထ, အဟံ ဝော ပာဋိဘောဂော အနာဂာမိတာယာ’’တိ။
Evaṃ pubbabhāge kāmarāgasaṅkhātassa lobhassa pahānāya paṭipanno vipassanaṃ ussukkāpetvā tatiyamaggena taṃ anavasesato samucchindati. Tena vuttaṃ ‘‘lobhaṃ, bhikkhave, ekadhammaṃ pajahatha, ahaṃ vo pāṭibhogo anāgāmitāyā’’ti.
ဧတ္ထာဟ ‘‘ကော ပနေတ္ထ လောဘော ပဟီယတိ, ကိံ အတီတော, အထ အနာဂတော, ဥဒာဟု ပစ္စုပ္ပန္နော’’တိ? ကိဉ္စေတ္ထ – န တာဝ အတီတော လောဘော ပဟီယေယ္ယ, န အနာဂတော ဝာ တေသံ အဘာဝတော။ န ဟိ နိရုဒ္ဓံ အနုပ္ပန္နံ ဝာ အတ္ထီတိ ဝုစ္စတိ, ဝာယာမော စ အဖလော အာပဇ္ဇတိ။ အထ ပစ္စုပ္ပန္နော, ဧဝမ္ပိ အဖလော ဝာယာမော တသ္သ သရသဘင္ဂတ္တာ, သံကိလိဋ္ဌာ စ မဂ္ဂဘာဝနာ အာပဇ္ဇတိ, စိတ္တဝိပ္ပယုတ္တော ဝာ လောဘော သိယာ, န စာယံ နယော ဣစ္ဆိတောတိ။ ဝုစ္စတေ – န ဝုတ္တနယေန အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နော လောဘော ပဟီယတိ။ သေယ္ယထာပိ ဣဓ တရုဏရုက္ခော အသဉ္ဇာတဖလော, တံ ပုရိသော ကုဌာရိယာ မူလေ ဆိန္ဒေယ္ယ, တသ္သ ရုက္ခသ္သ ဆေဒေ အသတိ ယာနိ ဖလာနိ နိဗ္ဗတ္တေယ္ယုံ, တာနိ ရုက္ခသ္သ ဆိန္နတ္တာ အဇာတာနိ ဧဝ န ဇာယေယ္ယုံ, ဧဝမေဝ အရိယမဂ္ဂာဓိဂမေ အသတိ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟော လောဘော အရိယမဂ္ဂာဓိဂမေန ပစ္စယဃာတသ္သ ကတတ္တာ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အယဉ္ဟိ အဋ္ဌကထာသု ‘‘ဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိပသ္သနာယ ဟိ အာရမ္မဏဘူတာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ တသ္သ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနတာယ ဘူမိ နာမ။ သာ ဘူမိ တေန လဒ္ဓာတိ ကတ္ဝာ ဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နော။ အာရမ္မဏာဓိဂ္ဂဟိတုပ္ပန္နော အဝိက္ခမ္ဘိတုပ္ပန္နော အသမူဟတုပ္ပန္နောတိ စ အယမေဝ ဝုစ္စတိ။
Etthāha ‘‘ko panettha lobho pahīyati, kiṃ atīto, atha anāgato, udāhu paccuppanno’’ti? Kiñcettha – na tāva atīto lobho pahīyeyya, na anāgato vā tesaṃ abhāvato. Na hi niruddhaṃ anuppannaṃ vā atthīti vuccati, vāyāmo ca aphalo āpajjati. Atha paccuppanno, evampi aphalo vāyāmo tassa sarasabhaṅgattā, saṃkiliṭṭhā ca maggabhāvanā āpajjati, cittavippayutto vā lobho siyā, na cāyaṃ nayo icchitoti. Vuccate – na vuttanayena atītānāgatapaccuppanno lobho pahīyati. Seyyathāpi idha taruṇarukkho asañjātaphalo, taṃ puriso kuṭhāriyā mūle chindeyya, tassa rukkhassa chede asati yāni phalāni nibbatteyyuṃ, tāni rukkhassa chinnattā ajātāni eva na jāyeyyuṃ, evameva ariyamaggādhigame asati uppajjanāraho lobho ariyamaggādhigamena paccayaghātassa katattā na uppajjati. Ayañhi aṭṭhakathāsu ‘‘bhūmiladdhuppanno’’ti vuccati. Vipassanāya hi ārammaṇabhūtā pañcakkhandhā tassa uppajjanaṭṭhānatāya bhūmi nāma. Sā bhūmi tena laddhāti katvā bhūmiladdhuppanno. Ārammaṇādhiggahituppanno avikkhambhituppanno asamūhatuppannoti ca ayameva vuccati.
တတ္ထာတိ တသ္မိံ သုတ္တေ။ ဧတန္တိ ဧတံ အတ္ထဇာတံ။ ဣဒာနိ ဂာထာဗန္ဓဝသေန ဝုစ္စမာနံ။ ဣတိ ဝုစ္စတီတိ ကေန ပန ဝုစ္စတိ? ဘဂဝတာ ဝ။ အညေသု ဟိ တာဒိသေသု ဌာနေသု သင္ဂီတိကာရေဟိ ဥပနိဗန္ဓဂာထာ ဟောန္တိ, ဣဓ ပန ဘဂဝတာ ဝ ဂာထာရုစိကာနံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သင္ဂဟေတ္ဝာ ဂာထာ ဘာသိတာ။
Tatthāti tasmiṃ sutte. Etanti etaṃ atthajātaṃ. Idāni gāthābandhavasena vuccamānaṃ. Iti vuccatīti kena pana vuccati? Bhagavatā va. Aññesu hi tādisesu ṭhānesu saṅgītikārehi upanibandhagāthā honti, idha pana bhagavatā va gāthārucikānaṃ puggalānaṃ ajjhāsayavasena vuttamevatthaṃ saṅgahetvā gāthā bhāsitā.
တတ္ထ ယေန လောဘေန လုဒ္ဓာသေ, သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ ဒုဂ္ဂတိန္တိ ယေန အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏလက္ခဏေန တတော ဧဝ အဘိသင္ဂရသေန လောဘေန လုဒ္ဓာ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေသု အာယတနေသု ဂိဒ္ဓာ ဂဓိတာ။ သေတိ ဟိ နိပာတမတ္တံ။ အက္ခရစိန္တကာ ပန ဤဒိသေသု ဌာနေသု သေ-ကာရာဂမံ ဣစ္ဆန္တိ။ တထာ လုဒ္ဓတ္တာ ဧဝ ကာယသုစရိတာဒီသု ကိဉ္စိ သုစရိတံ အကတ္ဝာ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ စ ဥပစိနိတ္ဝာ ရူပာဒီသု သတ္တဝိသတ္တတာယ သတ္တာတိ လဒ္ဓနာမာ ပာဏိနော ဒုက္ခသ္သ နိဗ္ဗတ္တိဋ္ဌာနတာယ ဒုဂ္ဂတီတိ သင္ခံ ဂတံ နိရယံ တိရစ္ဆာနယောနိံ ပေတ္တိဝိသယဉ္စ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန ဂစ္ဆန္တိ ဥပပဇ္ဇန္တိ။
Tattha yena lobhena luddhāse, sattā gacchanti duggatinti yena ārammaṇaggahaṇalakkhaṇena tato eva abhisaṅgarasena lobhena luddhā ajjhattikabāhiresu āyatanesu giddhā gadhitā. Seti hi nipātamattaṃ. Akkharacintakā pana īdisesu ṭhānesu se-kārāgamaṃ icchanti. Tathā luddhattā eva kāyasucaritādīsu kiñci sucaritaṃ akatvā kāyaduccaritādīni ca upacinitvā rūpādīsu sattavisattatāya sattāti laddhanāmā pāṇino dukkhassa nibbattiṭṭhānatāya duggatīti saṅkhaṃ gataṃ nirayaṃ tiracchānayoniṃ pettivisayañca paṭisandhiggahaṇavasena gacchanti upapajjanti.
တံ လောဘံ သမ္မဒညာယ, ပဇဟန္တိ ဝိပသ္သိနောတိ တံ ယထာဝုတ္တံ လောဘံ သဘာဝတော သမုဒယတော အတ္ထင္ဂမတော အသ္သာဒတော အာဒီနဝတော နိသ္သရဏတောတိ ဣမေဟိ အာကာရေဟိ သမ္မာ အဝိပရီတံ ဟေတုနာ ဉာယေန အညာယ ဉာတတီရဏပရိညာသင္ခာတာယ ပညာယ ဇာနိတ္ဝာ ရူပာဒိကေ ပဉ္စုပာဒာနက္ခန္ဓေ အနိစ္စာဒီဟိ ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ ပသ္သနတော ဝိပသ္သိနော အဝသိဋ္ဌကိလေသေ ဝိပသ္သနာပညာပုဗ္ဗင္ဂမာယ မဂ္ဂပညာယ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန ပဇဟန္တိ, န ပုန အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ ဒေန္တိ။ ပဟာယ န ပုနာယန္တိ, ဣမံ လောကံ ကုဒာစနန္တိ ဧဝံ သဟဇေကဋ္ဌပဟာနေကဋ္ဌေဟိ အဝသိဋ္ဌကိလေသေဟိ သဒ္ဓိံ တံ လောဘံ အနာဂာမိမဂ္ဂေန ပဇဟိတ္ဝာ ပုန ပစ္ဆာ ဣမံ ကာမဓာတုသင္ခာတံ လောကံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန ကဒာစိပိ န အာဂစ္ဆန္တိ ဩရမ္ဘာဂိယာနံ သံယောဇနာနံ သုပ္ပဟီနတ္တာ။ ဣတိ ဘဂဝာ အနာဂာမိဖလေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။
Taṃ lobhaṃ sammadaññāya, pajahanti vipassinoti taṃ yathāvuttaṃ lobhaṃ sabhāvato samudayato atthaṅgamato assādato ādīnavato nissaraṇatoti imehi ākārehi sammā aviparītaṃ hetunā ñāyena aññāya ñātatīraṇapariññāsaṅkhātāya paññāya jānitvā rūpādike pañcupādānakkhandhe aniccādīhi vividhehi ākārehi passanato vipassino avasiṭṭhakilese vipassanāpaññāpubbaṅgamāya maggapaññāya samucchedappahānavasena pajahanti, na puna attano santāne uppajjituṃ denti. Pahāyana punāyanti, imaṃ lokaṃ kudācananti evaṃ sahajekaṭṭhapahānekaṭṭhehi avasiṭṭhakilesehi saddhiṃ taṃ lobhaṃ anāgāmimaggena pajahitvā puna pacchā imaṃ kāmadhātusaṅkhātaṃ lokaṃ paṭisandhiggahaṇavasena kadācipi na āgacchanti orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ suppahīnattā. Iti bhagavā anāgāmiphalena desanaṃ niṭṭhāpesi.
အယမ္ပိ အတ္ထောတိ နိဒာနာဝသာနတော ပဘုတိ ယာဝ ဂာထာပရိယောသာနာ ဣမိနာ သုတ္တေန ပကာသိတော အတ္ထော။ အပိ-သဒ္ဒော ဣဒာနိ ဝက္ခမာနသုတ္တတ္ထသမ္ပိဏ္ဍနော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ သမုဒယသစ္စံ သရူပေနေဝ အာဂတံ, ပဟာနာပဒေသေန မဂ္ဂသစ္စံ။ ဣတရံ သစ္စဒ္ဝယဉ္စ တဒုဘယဟေတုတာယ နိဒ္ဓာရေတဗ္ဗံ။ ဂာထာယ ပန ဒုက္ခသမုဒယမဂ္ဂသစ္စာနိ ယထာရုတဝသေနေဝ ဉာယန္တိ, ဣတရံ နိဒ္ဓာရေတဗ္ဗံ။ ဧသေဝ နယော ဣတော ပရေသုပိ သုတ္တေသု။
Ayampi atthoti nidānāvasānato pabhuti yāva gāthāpariyosānā iminā suttena pakāsito attho. Api-saddo idāni vakkhamānasuttatthasampiṇḍano. Sesaṃ vuttanayameva. Imasmiṃ sutte samudayasaccaṃ sarūpeneva āgataṃ, pahānāpadesena maggasaccaṃ. Itaraṃ saccadvayañca tadubhayahetutāya niddhāretabbaṃ. Gāthāya pana dukkhasamudayamaggasaccāni yathārutavaseneva ñāyanti, itaraṃ niddhāretabbaṃ. Eseva nayo ito paresupi suttesu.
ပရမတ္ထဒီပနိယာ ခုဒ္ဒကနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
Paramatthadīpaniyā khuddakanikāya-aṭṭhakathāya
ဣတိဝုတ္တကဝဏ္ဏနာယ ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Itivuttakavaṇṇanāya paṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဣတိဝုတ္တကပာဠိ • Itivuttakapāḷi / ၁. လောဘသုတ္တံ • 1. Lobhasuttaṃ