| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / दीघ निकाय (अट्ठकथा) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) |
१२. लोहिच्चसुत्तवण्णना
12. Lohiccasuttavaṇṇanā
लोहिच्चब्राह्मणवत्थुवण्णना
Lohiccabrāhmaṇavatthuvaṇṇanā
५०१. एवं मे सुतं…पे॰… कोसलेसूति लोहिच्चसुत्तं। तत्रायं अनुत्तानपदवण्णना। सालवतिकाति तस्स गामस्स नामं, सो किर वतिया विय समन्ततो सालपन्तिया परिक्खित्तो। तस्मा सालवतिकाति वुच्चति। लोहिच्चोति तस्स ब्राह्मणस्स नामं।
501.Evaṃme sutaṃ…pe… kosalesūti lohiccasuttaṃ. Tatrāyaṃ anuttānapadavaṇṇanā. Sālavatikāti tassa gāmassa nāmaṃ, so kira vatiyā viya samantato sālapantiyā parikkhitto. Tasmā sālavatikāti vuccati. Lohiccoti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ.
५०२-५०३. पापकन्ति परानुकम्पा विरहितत्ता लामकं, न पन उच्छेदसस्सतानं अञ्ञतरं। उप्पन्नं होतीति जातं होति, न केवलञ्च चित्ते जातमत्तमेव। सो किर तस्स वसेन परिसमज्झेपि एवं भासतियेव। किञ्हि परो परस्साति परो यो अनुसासीयति, सो तस्स अनुसासकस्स किं करिस्सति। अत्तना पटिलद्धं कुसलं धम्मं अत्तनाव सक्कत्वा गरुं कत्वा विहातब्बन्ति वदति।
502-503.Pāpakanti parānukampā virahitattā lāmakaṃ, na pana ucchedasassatānaṃ aññataraṃ. Uppannaṃ hotīti jātaṃ hoti, na kevalañca citte jātamattameva. So kira tassa vasena parisamajjhepi evaṃ bhāsatiyeva. Kiñhi paro parassāti paro yo anusāsīyati, so tassa anusāsakassa kiṃ karissati. Attanā paṭiladdhaṃ kusalaṃ dhammaṃ attanāva sakkatvā garuṃ katvā vihātabbanti vadati.
५०४-४०७. रोसिकं न्हापितं आमन्तेसीति रोसिकाति एवं इत्थिलिङ्गवसेन लद्धनामं न्हापितं आमन्तेसि। सो किर भगवतो आगमनं सुत्वा चिन्तेसि – ‘‘विहारं गन्त्वा दिट्ठं नामं भारो, गेहं पन आणापेत्वा पस्सिस्सामि चेव यथासत्ति च आगन्तुकभिक्खं दस्सामी’’ति, तस्मा एवं न्हापितं आमन्तेसि।
504-407.Rosikaṃ nhāpitaṃ āmantesīti rosikāti evaṃ itthiliṅgavasena laddhanāmaṃ nhāpitaṃ āmantesi. So kira bhagavato āgamanaṃ sutvā cintesi – ‘‘vihāraṃ gantvā diṭṭhaṃ nāmaṃ bhāro, gehaṃ pana āṇāpetvā passissāmi ceva yathāsatti ca āgantukabhikkhaṃ dassāmī’’ti, tasmā evaṃ nhāpitaṃ āmantesi.
५०८. पिट्ठितो पिट्ठितोति कथाफासुकत्थं पच्छतो पच्छतो अनुबन्धो होति। विवेचेतूति विमोचेतु, तं दिट्ठिगतं विनोदेतूति वदति। अयं किर उपासको लोहिच्चस्स ब्राह्मणस्स पियसहायको। तस्मा तस्स अत्थकामताय एवमाह। अप्पेव नाम सियाति एत्थ पठमवचनेन भगवा गज्जति, दुतियवचनेन अनुगज्जति। अयं किरेत्थ अधिप्पायो – रोसिके एतदत्थमेव मया चत्तारि असङ्ख्येय्यानि। कप्पसतसहस्सञ्च विविधानि दुक्करानि करोन्तेन पारमियो पूरिता , एतदत्थमेव सब्बञ्ञुतञ्ञाणं पटिविद्धं, न मे लोहिच्चस्स दिट्ठिगतं भिन्दितुं भारोति, इममत्थं दस्सेन्तो पठमवचनेन भगवा गज्जति। केवलं रोसिके लोहिच्चस्स मम सन्तिके आगमनं वा निसज्जा वा अल्लापसल्लापो वा होतु, सचेपि लोहिच्चसदिसानं सतसहस्सस्स कङ्खा होति, पटिबलो अहं विनोदेतुं लोहिच्चस्स पन एकस्स दिट्ठिविनोदने मय्हं को भारोति इममत्थं दस्सेन्तो दुतियवचनेन भगवा अनुगज्जतीति वेदितब्बो।
508.Piṭṭhito piṭṭhitoti kathāphāsukatthaṃ pacchato pacchato anubandho hoti. Vivecetūti vimocetu, taṃ diṭṭhigataṃ vinodetūti vadati. Ayaṃ kira upāsako lohiccassa brāhmaṇassa piyasahāyako. Tasmā tassa atthakāmatāya evamāha. Appeva nāma siyāti ettha paṭhamavacanena bhagavā gajjati, dutiyavacanena anugajjati. Ayaṃ kirettha adhippāyo – rosike etadatthameva mayā cattāri asaṅkhyeyyāni. Kappasatasahassañca vividhāni dukkarāni karontena pāramiyo pūritā , etadatthameva sabbaññutaññāṇaṃ paṭividdhaṃ, na me lohiccassa diṭṭhigataṃ bhindituṃ bhāroti, imamatthaṃ dassento paṭhamavacanena bhagavā gajjati. Kevalaṃ rosike lohiccassa mama santike āgamanaṃ vā nisajjā vā allāpasallāpo vā hotu, sacepi lohiccasadisānaṃ satasahassassa kaṅkhā hoti, paṭibalo ahaṃ vinodetuṃ lohiccassa pana ekassa diṭṭhivinodane mayhaṃ ko bhāroti imamatthaṃ dassento dutiyavacanena bhagavā anugajjatīti veditabbo.
लोहिच्चब्राह्मणानुयोगवण्णना
Lohiccabrāhmaṇānuyogavaṇṇanā
५०९. समुदयसञ्जातीति समुदयस्स सञ्जाति भोगुप्पादो, ततो उट्ठितं धनधञ्ञन्ति अत्थो। ये तं उपजीवन्तीति ये ञातिपरिजनदासकम्मकरादयो जना तं निस्साय जीवन्ति। अन्तरायकरोति लाभन्तरायकरो। हितानुकम्पीति एत्थ हितन्ति वुड्ढि। अनुकम्पतीति अनुकम्पी, इच्छतीति अत्थो, वुड्ढिं इच्छति वा नो वाति वुत्तं होति। निरयं वा तिरच्छानयोनिं वाति सचे सा मिच्छादिट्ठि सम्पज्जति, नियता होति, एकंसेन निरये निब्बत्तति, नो चे, तिरच्छानयोनियं निब्बत्ततीति अत्थो।
509.Samudayasañjātīti samudayassa sañjāti bhoguppādo, tato uṭṭhitaṃ dhanadhaññanti attho. Ye taṃ upajīvantīti ye ñātiparijanadāsakammakarādayo janā taṃ nissāya jīvanti. Antarāyakaroti lābhantarāyakaro. Hitānukampīti ettha hitanti vuḍḍhi. Anukampatīti anukampī, icchatīti attho, vuḍḍhiṃ icchati vā no vāti vuttaṃ hoti. Nirayaṃ vā tiracchānayoniṃ vāti sace sā micchādiṭṭhi sampajjati, niyatā hoti, ekaṃsena niraye nibbattati, no ce, tiracchānayoniyaṃ nibbattatīti attho.
५१०-५१२. इदानि यस्मा यथा अत्तनो लाभन्तरायेन सत्ता संविज्जन्ति न तथा परेसं, तस्मा सुट्ठुतरं ब्राह्मणं पवेचेतुकामो ‘‘तं किं मञ्ञसी’’ति दुतियं उपपत्तिमाह। ये चिमेति ये च इमे तथागतस्स धम्मदेसनं सुत्वा अरियभूमिं ओक्कमितुं असक्कोन्ता कुलपुत्ता दिब्बा गब्भाति उपयोगत्थे पच्चत्तवचनं, दिब्बे गब्भेति अत्थो। दिब्बा, गब्भाति च छन्नं देवलोकानमेतं अधिवचनं। परिपाचेन्तीति देवलोकगामिनिं पटिपदं पूरयमाना दानं, ददमाना, सीलं रक्खमाना, गन्धमालादीहि, पूजं कुरुमाना भावनं भावयमाना पाचेन्ति विपाचेन्ति परिपाचेन्ति परिणामं गमेन्ति। दिब्बानं भवानं अभिनिब्बत्तियाति दिब्बभवा नाम देवानं विमानानि , तेसं निब्बत्तनत्थायाति अत्थो। अथ वा दिब्बा गब्भाति दानादयो पुञ्ञविसेसा। दिब्बा भवाति देवलोके विपाकक्खन्धा, तेसं निब्बत्तनत्थाय तानि पुञ्ञानि करोन्तीति अत्थो। तेसं अन्तरायकरोति तेसं मग्गसम्पत्तिफलसम्पत्तिदिब्बभवविसेसानं अन्तरायकरो। इति भगवा एत्तावता अनियमितेनेव ओपम्मविधिना याव भवग्गा उग्गतं ब्राह्मणस्स मानं भिन्दित्वा इदानि चोदनारहे तयो सत्थारे दस्सेतुं ‘‘तयो खो मे, लोहिच्चा’’तिआदिमाह।
510-512. Idāni yasmā yathā attano lābhantarāyena sattā saṃvijjanti na tathā paresaṃ, tasmā suṭṭhutaraṃ brāhmaṇaṃ pavecetukāmo ‘‘taṃ kiṃ maññasī’’ti dutiyaṃ upapattimāha. Ye cimeti ye ca ime tathāgatassa dhammadesanaṃ sutvā ariyabhūmiṃ okkamituṃ asakkontā kulaputtā dibbā gabbhāti upayogatthe paccattavacanaṃ, dibbe gabbheti attho. Dibbā, gabbhāti ca channaṃ devalokānametaṃ adhivacanaṃ. Paripācentīti devalokagāminiṃ paṭipadaṃ pūrayamānā dānaṃ, dadamānā, sīlaṃ rakkhamānā, gandhamālādīhi, pūjaṃ kurumānā bhāvanaṃ bhāvayamānā pācenti vipācenti paripācenti pariṇāmaṃ gamenti. Dibbānaṃ bhavānaṃ abhinibbattiyāti dibbabhavā nāma devānaṃ vimānāni , tesaṃ nibbattanatthāyāti attho. Atha vā dibbā gabbhāti dānādayo puññavisesā. Dibbā bhavāti devaloke vipākakkhandhā, tesaṃ nibbattanatthāya tāni puññāni karontīti attho. Tesaṃ antarāyakaroti tesaṃ maggasampattiphalasampattidibbabhavavisesānaṃ antarāyakaro. Iti bhagavā ettāvatā aniyamiteneva opammavidhinā yāva bhavaggā uggataṃ brāhmaṇassa mānaṃ bhinditvā idāni codanārahe tayo satthāre dassetuṃ ‘‘tayo kho me, lohiccā’’tiādimāha.
तयो चोदनारहवण्णना
Tayo codanārahavaṇṇanā
५१३. तत्थ सा चोदनाति तयो सत्थारे चोदेन्तस्स चोदना। न अञ्ञा चित्तं उपट्ठपेन्तीति अञ्ञाय आजाननत्थाय चित्तं न उपट्ठपेन्ति। वोक्कम्माति निरन्तरं तस्स सासनं अकत्वा ततो उक्कमित्वा वत्तन्तीति अत्थो। ओसक्कन्तिया वा उस्सक्केय्याति पटिक्कमन्तिया उपगच्छेय्य, अनिच्छन्तिया इच्छेय्य, एकाय सम्पयोगं अनिच्छन्तिया एको इच्छेय्याति वुत्तं होति। परम्मुखिं वा आलिङ्गेय्याति दट्ठुम्पि अनिच्छमानं परम्मुखिं ठितं पच्छतो गन्त्वा आलिङ्गेय्य। एवंसम्पदमिदन्ति इमस्सापि सत्थुनो ‘‘मम इमे सावका’’ति सासना वोक्कम्म वत्तमानेपि ते लोभेन अनुसासतो इमं लोभधम्मं एवंसम्पदमेव ईदिसमेव वदामि। इति सो एवरूपो तव लोभधम्मो येन त्वं ओसक्कन्तिया उस्सक्कन्तो विय परम्मुखिं आलिङ्गन्तो विय अहोसीतिपि तं चोदनं अरहति। किञ्हि परो परस्स करिस्सतीति येन धम्मेन परे अनुसासि, अत्तानमेव ताव तत्थ सम्पादेहि, उजुं करोहि। किञ्हि परो परस्स करिस्सतीति चोदनं अरहति।
513. Tattha sā codanāti tayo satthāre codentassa codanā. Na aññā cittaṃ upaṭṭhapentīti aññāya ājānanatthāya cittaṃ na upaṭṭhapenti. Vokkammāti nirantaraṃ tassa sāsanaṃ akatvā tato ukkamitvā vattantīti attho. Osakkantiyā vā ussakkeyyāti paṭikkamantiyā upagaccheyya, anicchantiyā iccheyya, ekāya sampayogaṃ anicchantiyā eko iccheyyāti vuttaṃ hoti. Parammukhiṃ vā āliṅgeyyāti daṭṭhumpi anicchamānaṃ parammukhiṃ ṭhitaṃ pacchato gantvā āliṅgeyya. Evaṃsampadamidanti imassāpi satthuno ‘‘mama ime sāvakā’’ti sāsanā vokkamma vattamānepi te lobhena anusāsato imaṃ lobhadhammaṃ evaṃsampadameva īdisameva vadāmi. Iti so evarūpo tava lobhadhammo yena tvaṃ osakkantiyā ussakkanto viya parammukhiṃ āliṅganto viya ahosītipi taṃ codanaṃ arahati. Kiñhi paro parassa karissatīti yena dhammena pare anusāsi, attānameva tāva tattha sampādehi, ujuṃ karohi. Kiñhi paro parassa karissatīti codanaṃ arahati.
५१४. निद्दायितब्बन्ति सस्सरूपकानि तिणानि उप्पाटेत्वा परिसुद्धं कातब्बं।
514.Niddāyitabbanti sassarūpakāni tiṇāni uppāṭetvā parisuddhaṃ kātabbaṃ.
५१५. ततियचोदनाय किञ्हि परो परस्साति अनुसासनं असम्पटिच्छनकालतो पट्ठाय परो अनुसासितब्बो, परस्स अनुसासकस्स किं करिस्सतीति ननु तत्थ अप्पोस्सुक्कतं आपज्जित्वा अत्तना पटिविद्धधम्मं अत्तनाव मानेत्वा पूजेत्वा विहातब्बन्ति एवं चोदनं अरहतीति अत्थो।
515. Tatiyacodanāya kiñhi paro parassāti anusāsanaṃ asampaṭicchanakālato paṭṭhāya paro anusāsitabbo, parassa anusāsakassa kiṃ karissatīti nanu tattha appossukkataṃ āpajjitvā attanā paṭividdhadhammaṃ attanāva mānetvā pūjetvā vihātabbanti evaṃ codanaṃ arahatīti attho.
न चोदनारहसत्थुवण्णना
Na codanārahasatthuvaṇṇanā
५१६. न चोदनारहोति अयञ्हि यस्मा पठममेव अत्तानं पतिरूपे पतिट्ठापेत्वा सावकानं धम्मं देसेति। सावका चस्स अस्सवा हुत्वा यथानुसिट्ठं पटिपज्जन्ति, ताय च पटिपत्तिया महन्तं विसेसमधिगच्छन्ति। तस्मा न चोदनारहोति।
516.Nacodanārahoti ayañhi yasmā paṭhamameva attānaṃ patirūpe patiṭṭhāpetvā sāvakānaṃ dhammaṃ deseti. Sāvakā cassa assavā hutvā yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjanti, tāya ca paṭipattiyā mahantaṃ visesamadhigacchanti. Tasmā na codanārahoti.
५१७. नरकपपातं पपतन्तोति मया गहिताय दिट्ठिया अहं नरकपपातं पपतन्तो। उद्धरित्वा थले पतिट्ठापितोति तं दिट्ठिं भिन्दित्वा धम्मदेसनाहत्थेन अपायपतनतो उद्धरित्वा सग्गमग्गथले ठपितोम्हीति वदति। सेसमेत्थ उत्तानमेवाति।
517.Narakapapātaṃ papatantoti mayā gahitāya diṭṭhiyā ahaṃ narakapapātaṃ papatanto. Uddharitvāthale patiṭṭhāpitoti taṃ diṭṭhiṃ bhinditvā dhammadesanāhatthena apāyapatanato uddharitvā saggamaggathale ṭhapitomhīti vadati. Sesamettha uttānamevāti.
इति सुमङ्गलविलासिनिया दीघनिकायट्ठकथायं
Iti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ
लोहिच्चसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Lohiccasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / दीघनिकाय • Dīghanikāya / १२. लोहिच्चसुत्तं • 12. Lohiccasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / दीघनिकाय (टीका) • Dīghanikāya (ṭīkā) / १२. लोहिच्चसुत्तवण्णना • 12. Lohiccasuttavaṇṇanā
