| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
९. लोहिच्चसुत्तवण्णना
9. Lohiccasuttavaṇṇanā
१३२. नवमे मक्करकतेति एवंनामके नगरे अरञ्ञकुटिकायन्ति अरञ्ञे कताय पाटियेक्काय कुटियं, न विहारपच्चन्तकुटियं। माणवकाति येपि तत्थ महल्लका, ते महल्लककालेपि अन्तेवासिकताय माणवकात्वेव वुत्ता। तेनुपसङ्कमिंसूति पातो सिप्पं उग्गण्हित्वा सायं ‘‘आचरियस्स कट्ठानि आहरिस्सामा’’ति अरञ्ञं पविसित्वा विचरन्ता येन सा कुटिका, तेनुपसङ्कमिंसु। परितो परितो कुटिकायाति तस्सा कुटिकाय समन्ततो समन्ततो। सेलेय्यकानीति अञ्ञमञ्ञस्स पिट्ठिं गहेत्वा लङ्घित्वा इतो चितो चङ्कमनकीळनानि।
132. Navame makkarakateti evaṃnāmake nagare araññakuṭikāyanti araññe katāya pāṭiyekkāya kuṭiyaṃ, na vihārapaccantakuṭiyaṃ. Māṇavakāti yepi tattha mahallakā, te mahallakakālepi antevāsikatāya māṇavakātveva vuttā. Tenupasaṅkamiṃsūti pāto sippaṃ uggaṇhitvā sāyaṃ ‘‘ācariyassa kaṭṭhāni āharissāmā’’ti araññaṃ pavisitvā vicarantā yena sā kuṭikā, tenupasaṅkamiṃsu. Parito parito kuṭikāyāti tassā kuṭikāya samantato samantato. Seleyyakānīti aññamaññassa piṭṭhiṃ gahetvā laṅghitvā ito cito caṅkamanakīḷanāni.
मुण्डकातिआदीसु मुण्डे मुण्डाति, समणे च समणाति वत्तुं वट्टेय्य, इमे पन हीळेन्ता ‘‘मुण्डका समणका’’ति आहंसु। इब्भाति गहपतिका। कण्हाति कण्हा, काळकाति अत्थो। बन्धुपादापच्चाति एत्थ बन्धूति ब्रह्मा अधिप्पेतो। तञ्हि ब्राह्मणा पितामहोति वोहरन्ति। पादानं अपच्चा पादापच्चा, ब्रह्मुनो पिट्ठिपादतो जाताति अधिप्पायो। तेसं किर अयं लद्धि ‘‘ब्राह्मणा ब्रह्मुनो मुखतो निक्खन्ता, खत्तिया उरतो, वेस्सा नाभितो, सुद्दा जाणुतो, समणा पिट्ठिपादतो’’ति। भरतकानन्ति कुटिम्बिकानं। कुटिम्बिका हि यस्मा रट्ठं भरन्ति, तस्मा भरताति वुच्चन्ति। इमे पन परिभवं कत्वा वदमाना ‘‘भरतकान’’न्ति आहंसु।
Muṇḍakātiādīsu muṇḍe muṇḍāti, samaṇe ca samaṇāti vattuṃ vaṭṭeyya, ime pana hīḷentā ‘‘muṇḍakā samaṇakā’’ti āhaṃsu. Ibbhāti gahapatikā. Kaṇhāti kaṇhā, kāḷakāti attho. Bandhupādāpaccāti ettha bandhūti brahmā adhippeto. Tañhi brāhmaṇā pitāmahoti voharanti. Pādānaṃ apaccā pādāpaccā, brahmuno piṭṭhipādato jātāti adhippāyo. Tesaṃ kira ayaṃ laddhi ‘‘brāhmaṇā brahmuno mukhato nikkhantā, khattiyā urato, vessā nābhito, suddā jāṇuto, samaṇā piṭṭhipādato’’ti. Bharatakānanti kuṭimbikānaṃ. Kuṭimbikā hi yasmā raṭṭhaṃ bharanti, tasmā bharatāti vuccanti. Ime pana paribhavaṃ katvā vadamānā ‘‘bharatakāna’’nti āhaṃsu.
विहारा निक्खमित्वाति ‘‘रत्तिट्ठकापरिच्छन्ने रजतपट्टसन्निभसमविप्पकिण्णवालिके रमणीये परिवेणे कट्ठकलापे बन्धित्वा खिपमाना वालिकं आलुळेत्वा, हत्थेन हत्थं आदाय पण्णकुटिं परियायन्ता ‘इमे इमेसं भरतकानं सक्कता, इमे इमेसं भरतकानं सक्कता’ति पुनप्पुनं विरवन्ता अतिविय इमे माणवका कीळं करोन्ति, विहारे भिक्खूनं अत्थिभावम्पि न जानन्ति, दस्सेस्सामि नेसं भिक्खूनं अत्थिभाव’’न्ति चिन्तेत्वा पण्णकुटितो निक्खमि।
Vihārā nikkhamitvāti ‘‘rattiṭṭhakāparicchanne rajatapaṭṭasannibhasamavippakiṇṇavālike ramaṇīye pariveṇe kaṭṭhakalāpe bandhitvā khipamānā vālikaṃ āluḷetvā, hatthena hatthaṃ ādāya paṇṇakuṭiṃ pariyāyantā ‘ime imesaṃ bharatakānaṃ sakkatā, ime imesaṃ bharatakānaṃ sakkatā’ti punappunaṃ viravantā ativiya ime māṇavakā kīḷaṃ karonti, vihāre bhikkhūnaṃ atthibhāvampi na jānanti, dassessāmi nesaṃ bhikkhūnaṃ atthibhāva’’nti cintetvā paṇṇakuṭito nikkhami.
सीलुत्तमा पुब्बतरा अहेसुन्ति गुणवन्तानं गुणे कथिते निग्गुणानं गुणाभावो पाकटोव भविस्सतीति पोराणकब्राह्मणानं गुणे कथेन्तो एवमाह। तत्थ सीलुत्तमाति सीलजेट्ठका। सीलञ्हि तेसं उत्तमं, न जातिगोत्तं। ये पुराणं सरन्तीति ये पोराणकं ब्राह्मणधम्मं सरन्ति। अभिभुय्य कोधन्ति कोधं अभिभवित्वा तेसं द्वारानि सुगुत्तानि सुरक्खितानि अहेसुं। धम्मे च झाने च रताति दसविधे कुसलकम्मपथधम्मे अट्ठसमापत्तिझानेसु च रता।
Sīluttamā pubbatarā ahesunti guṇavantānaṃ guṇe kathite nigguṇānaṃ guṇābhāvo pākaṭova bhavissatīti porāṇakabrāhmaṇānaṃ guṇe kathento evamāha. Tattha sīluttamāti sīlajeṭṭhakā. Sīlañhi tesaṃ uttamaṃ, na jātigottaṃ. Ye purāṇaṃ sarantīti ye porāṇakaṃ brāhmaṇadhammaṃ saranti. Abhibhuyya kodhanti kodhaṃ abhibhavitvā tesaṃ dvārāni suguttāni surakkhitāni ahesuṃ. Dhamme ca jhāne ca ratāti dasavidhe kusalakammapathadhamme aṭṭhasamāpattijhānesu ca ratā.
एवं पोराणानं गुणं कथेत्वा अथेतरहि ब्राह्मणानं मानं निम्मद्देन्तो इमे च वोक्कम्म जपामसेतिआदिमाह। तत्थ वोक्कम्माति एतेहि गुणेहि अपक्कमित्वा। जपामसेति मयं जपाम सज्झायामाति एत्तकेनेव ब्राह्मणम्हाति मञ्ञमाना ब्राह्मणा मयन्ति इमिना गोत्तेन मत्ता हुत्वा विसमं चरन्ति, विसमानि कायकम्मादीनि करोन्तीति अत्थो। पुथुअत्तदण्डाति पुथु अत्ता दण्डा एतेहीति पुथुअत्तदण्डा, गहितनानाविधदण्डाति अत्थो। सतण्हातण्हेसूति सतण्हनित्तण्हेसु। अगुत्तद्वारस्स भवन्ति मोघाति असंवुतद्वारस्स सब्बेपि वतसमादाना मोघा भवन्तीति दीपेति। यथा किन्ति? सुपिनेव लद्धं पुरिसस्स वित्तन्ति यथा सुपिने पुरिसस्स लद्धं मणिमुत्तादिनानाविधं वित्तं मोघं होति, पबुज्झित्वा किञ्चि न पस्सति, एवं मोघा भवन्तीति अत्थो।
Evaṃ porāṇānaṃ guṇaṃ kathetvā athetarahi brāhmaṇānaṃ mānaṃ nimmaddento ime ca vokkamma japāmasetiādimāha. Tattha vokkammāti etehi guṇehi apakkamitvā. Japāmaseti mayaṃ japāma sajjhāyāmāti ettakeneva brāhmaṇamhāti maññamānā brāhmaṇā mayanti iminā gottena mattā hutvā visamaṃ caranti, visamāni kāyakammādīni karontīti attho. Puthuattadaṇḍāti puthu attā daṇḍā etehīti puthuattadaṇḍā, gahitanānāvidhadaṇḍāti attho. Sataṇhātaṇhesūti sataṇhanittaṇhesu. Aguttadvārassa bhavanti moghāti asaṃvutadvārassa sabbepi vatasamādānā moghā bhavantīti dīpeti. Yathā kinti? Supineva laddhaṃ purisassa vittanti yathā supine purisassa laddhaṃ maṇimuttādinānāvidhaṃ vittaṃ moghaṃ hoti, pabujjhitvā kiñci na passati, evaṃ moghā bhavantīti attho.
अनासकाति एकाहद्वीहादिवसेन अनाहारका। थण्डिलसायिका चाति हरितकुससन्थते भूमिभागे सयनं, पातो सिनानञ्च तयो च वेदाति पातोव उदकं पविसित्वा न्हानञ्चेव तयो च वेदा। खराजिनं जटा पङ्कोति खरसम्फस्सं अजिनचम्मञ्चेव जटाकलापो च पङ्को च, पङ्को नाम दन्तमलं। मन्ता सीलब्बतं तपोति मन्ता च अजसीलगोसीलसङ्खातं सीलं अजवतगोवतसङ्खातं वतञ्च। अयं इदानि ब्राह्मणानं तपोति वदति। कुहना वङ्कदण्डा चाति पटिच्छन्नकूपो विय पटिच्छन्नदोसं कोहञ्ञञ्चेव वङ्कदण्डो, च उदुम्बरपलासबेळुवरुक्खानं अञ्ञतरतो गहितं वङ्कदण्डञ्चाति अत्थो। उदकाचमनानि चाति उदकेन मुखपरिमज्जनानि। वण्णा एते ब्राह्मणानन्ति एते ब्राह्मणानं परिक्खारभण्डकवण्णाति दस्सेति। कत किञ्चिक्खभावनाति कता किञ्चिक्खभावना। अयमेव वा पाठो, आमिसकिञ्चिक्खस्स वड्ढनत्थाय कतन्ति अत्थो।
Anāsakāti ekāhadvīhādivasena anāhārakā. Thaṇḍilasāyikā cāti haritakusasanthate bhūmibhāge sayanaṃ, pāto sinānañcatayo ca vedāti pātova udakaṃ pavisitvā nhānañceva tayo ca vedā. Kharājinaṃ jaṭā paṅkoti kharasamphassaṃ ajinacammañceva jaṭākalāpo ca paṅko ca, paṅko nāma dantamalaṃ. Mantā sīlabbataṃ tapoti mantā ca ajasīlagosīlasaṅkhātaṃ sīlaṃ ajavatagovatasaṅkhātaṃ vatañca. Ayaṃ idāni brāhmaṇānaṃ tapoti vadati. Kuhanā vaṅkadaṇḍā cāti paṭicchannakūpo viya paṭicchannadosaṃ kohaññañceva vaṅkadaṇḍo, ca udumbarapalāsabeḷuvarukkhānaṃ aññatarato gahitaṃ vaṅkadaṇḍañcāti attho. Udakācamanāni cāti udakena mukhaparimajjanāni. Vaṇṇā ete brāhmaṇānanti ete brāhmaṇānaṃ parikkhārabhaṇḍakavaṇṇāti dasseti. Kata kiñcikkhabhāvanāti katā kiñcikkhabhāvanā. Ayameva vā pāṭho, āmisakiñcikkhassa vaḍḍhanatthāya katanti attho.
एवं एतरहि ब्राह्मणानं मानं निम्मद्दित्वा पुन पोराणकब्राह्मणानं वण्णं कथेन्तो चित्तञ्च सुसमाहितन्तिआदिमाह। तत्थ सुसमाहितन्ति तेसं ब्राह्मणानं चित्तं उपचारप्पनासमाधीहि सुसमाहितं अहोसीति दस्सेति। अखिलन्ति मुदु अथद्धं। सो मग्गो ब्रह्मपत्तियाति सो सेट्ठपत्तिया मग्गो, तुम्हे पन किं ब्राह्मणा नामाति दीपेन्तो एवमाह।
Evaṃ etarahi brāhmaṇānaṃ mānaṃ nimmadditvā puna porāṇakabrāhmaṇānaṃ vaṇṇaṃ kathento cittañca susamāhitantiādimāha. Tattha susamāhitanti tesaṃ brāhmaṇānaṃ cittaṃ upacārappanāsamādhīhi susamāhitaṃ ahosīti dasseti. Akhilanti mudu athaddhaṃ. So maggo brahmapattiyāti so seṭṭhapattiyā maggo, tumhe pana kiṃ brāhmaṇā nāmāti dīpento evamāha.
आगमंसु नु ख्विधाति आगमंसु नु खो इध। अधिमुच्चतीति किलेसवसेन अधिमुत्तो गिद्धो होति। ब्यापज्जतीति ब्यापादवसेन पूतिचित्तं होति। परित्तचेतसोति अनुपट्ठितसतिताय संकिलेसचित्तेन परित्तचित्तो। चेतोविमुत्तिन्ति फलसमाधिं। पञ्ञाविमुत्तिन्ति फलपञ्ञं। अप्पमाणचेतसोति उपट्ठितसतिताय निक्किलेसचित्तेन अप्पमाणचित्तो।
Āgamaṃsu nu khvidhāti āgamaṃsu nu kho idha. Adhimuccatīti kilesavasena adhimutto giddho hoti. Byāpajjatīti byāpādavasena pūticittaṃ hoti. Parittacetasoti anupaṭṭhitasatitāya saṃkilesacittena parittacitto. Cetovimuttinti phalasamādhiṃ. Paññāvimuttinti phalapaññaṃ. Appamāṇacetasoti upaṭṭhitasatitāya nikkilesacittena appamāṇacitto.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ९. लोहिच्चसुत्तं • 9. Lohiccasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ९. लोहिच्चसुत्तवण्णना • 9. Lohiccasuttavaṇṇanā
