| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
३. लोकन्तगमनसुत्तवण्णना
3. Lokantagamanasuttavaṇṇanā
११६. लोकियन्ति एत्थ सत्तकायभूतगामादीति लोको, चक्कवाळो। सङ्खारो पन लुज्जनपलुज्जनट्ठेन लोको। अन्तन्ति ओसानं। सब्बञ्ञुतञ्ञाणेन संसन्दित्वाति सब्बञ्ञुतञ्ञाणगतिया समानेत्वा अविरोधेत्वा। थोमेस्सामीति पसंसिस्सामि।
116. Lokiyanti ettha sattakāyabhūtagāmādīti loko, cakkavāḷo. Saṅkhāro pana lujjanapalujjanaṭṭhena loko. Antanti osānaṃ. Sabbaññutaññāṇena saṃsanditvāti sabbaññutaññāṇagatiyā samānetvā avirodhetvā. Thomessāmīti pasaṃsissāmi.
एवंसम्पत्तिकन्ति एवंसम्पज्जनकं एवंपस्सितब्बं इदं मम अज्झेसनं। तेनाह ‘‘ईदिसन्ति अत्थो’’ति। जानं जानातीति सब्बञ्ञुतञ्ञाणेन जानितब्बं जानाति एव। न हि पदेसञ्ञाणे ठितो जानितब्बं सब्बं जानाति। उक्कट्ठनिद्देसेन हि अविसेसग्गहणेन च ‘‘जान’’न्ति इमिना निरवसेसं ञेय्यजातं परिग्गय्हतीति तब्बिसयाय जाननकिरियाय सब्बञ्ञुतञ्ञाणमेव करणं भवितुं युत्तं। पकरणवसेन ‘‘भगवा’’ति पदसन्निधानेन च अयमत्थो विभावेतब्बो। पस्सितब्बमेव पस्सतीति दिब्बचक्खु-पञ्ञाचक्खु-धम्मचक्खु-बुद्धचक्खु-समन्तचक्खु-सङ्खातेहि ञाणचक्खूहि पस्सितब्बं पस्सति एव। अथ वा जानं जानातीति यथा अञ्ञे सविपल्लासा कामरूपपरिञ्ञावादिनो जानन्तापि विपल्लासवसेन जानन्ति, न एवं भगवा। भगवा पन पहीनविपल्लासत्ता जानन्तो जानाति एव, दिट्ठिदस्सनस्स अभावा पस्सन्तो पस्सति एवाति अत्थो।
Evaṃsampattikanti evaṃsampajjanakaṃ evaṃpassitabbaṃ idaṃ mama ajjhesanaṃ. Tenāha ‘‘īdisanti attho’’ti. Jānaṃ jānātīti sabbaññutaññāṇena jānitabbaṃ jānāti eva. Na hi padesaññāṇe ṭhito jānitabbaṃ sabbaṃ jānāti. Ukkaṭṭhaniddesena hi avisesaggahaṇena ca ‘‘jāna’’nti iminā niravasesaṃ ñeyyajātaṃ pariggayhatīti tabbisayāya jānanakiriyāya sabbaññutaññāṇameva karaṇaṃ bhavituṃ yuttaṃ. Pakaraṇavasena ‘‘bhagavā’’ti padasannidhānena ca ayamattho vibhāvetabbo. Passitabbameva passatīti dibbacakkhu-paññācakkhu-dhammacakkhu-buddhacakkhu-samantacakkhu-saṅkhātehi ñāṇacakkhūhi passitabbaṃ passati eva. Atha vā jānaṃ jānātīti yathā aññe savipallāsā kāmarūpapariññāvādino jānantāpi vipallāsavasena jānanti, na evaṃ bhagavā. Bhagavā pana pahīnavipallāsattā jānanto jānāti eva, diṭṭhidassanassa abhāvā passanto passati evāti attho.
दस्सनपरिणायकट्ठेनाति यथा चक्खु सत्तानं दस्सनत्थं परिणेति साधेति, एवं लोकस्स याथावदस्सनसाधनतोपि दस्सनकिच्चपरिणायकट्ठेन चक्खुभूतो, पञ्ञाचक्खुमयत्ता वा सयम्भूञाणेन पञ्ञाचक्खुं भूतो पत्तोति वा चक्खुभूतो। ञाणभूतोति एतस्स च एवमेव अत्थो दट्ठब्बो। धम्मा वा बोधिपक्खिया, तेहि उप्पन्नत्ता लोकस्स च तदुप्पादनतो अनञ्ञसाधारणं वा धम्मं पत्तो अधिगतोति धम्मभूतो। ‘‘ब्रह्मा’’वुच्चति सेट्ठट्ठेन मग्गञाणं, तेन उप्पन्नत्ता लोकस्स च तदुप्पादनतो तञ्च सयम्भूञाणेन पत्तोति ब्रह्मभूतो। चतुसच्चधम्मं वदतीति वत्ता। चिरं सच्चपटिवेधं पवत्तेन्तो वदतीति पवत्ता। अत्थं नीहरित्वाति दुक्खादिअत्थं उद्धरित्वा। परमत्थं वा निब्बानं पापयिता। अमतसच्छिकिरियं सत्तेसु उप्पादेन्तो अमतं ददातीति अमतस्स दाता। बोधिपक्खियधम्मानं तदायत्तभावतो धम्मस्सामी। पुनप्पुनं याचापेन्तो भारियं करोन्तो गरुं करोति नाम, तथा दुविञ्ञेय्यं कत्वा कथेन्तोपि।
Dassanapariṇāyakaṭṭhenāti yathā cakkhu sattānaṃ dassanatthaṃ pariṇeti sādheti, evaṃ lokassa yāthāvadassanasādhanatopi dassanakiccapariṇāyakaṭṭhena cakkhubhūto, paññācakkhumayattā vā sayambhūñāṇena paññācakkhuṃ bhūto pattoti vā cakkhubhūto. Ñāṇabhūtoti etassa ca evameva attho daṭṭhabbo. Dhammā vā bodhipakkhiyā, tehi uppannattā lokassa ca taduppādanato anaññasādhāraṇaṃ vā dhammaṃ patto adhigatoti dhammabhūto. ‘‘Brahmā’’vuccati seṭṭhaṭṭhena maggañāṇaṃ, tena uppannattā lokassa ca taduppādanato tañca sayambhūñāṇena pattoti brahmabhūto. Catusaccadhammaṃ vadatīti vattā. Ciraṃ saccapaṭivedhaṃ pavattento vadatīti pavattā. Atthaṃ nīharitvāti dukkhādiatthaṃ uddharitvā. Paramatthaṃ vā nibbānaṃ pāpayitā. Amatasacchikiriyaṃ sattesu uppādento amataṃ dadātīti amatassa dātā. Bodhipakkhiyadhammānaṃ tadāyattabhāvato dhammassāmī. Punappunaṃ yācāpento bhāriyaṃ karonto garuṃ karoti nāma, tathā duviññeyyaṃ katvā kathentopi.
चक्खुना विज्जमानेन लोकसञ्ञी होति, न तस्मिं असति। न हि अज्झत्तिकायतनविरहेन लोकसमञ्ञा अत्थि। तेनाह ‘‘चक्खुञ्हि लोको’’तिआदि। अप्पहीनदिट्ठीति असमूहतसक्कायदिट्ठिको घनविनिब्भोगं कातुं असक्कोन्तो समुदायं विय अवयवं ‘‘लोको’’ति सञ्जानाति चेव मञ्ञति च। तथाति इमिना ‘‘लोकोति सञ्जानाति चेव मञ्ञति चा’’ति पदत्तयं आकड्ढति। तस्साति पुथुज्जनस्स, चक्कवाळलोकस्स वा। चक्खादिमेव हि सहोकासेन ‘‘चक्कवाळो’’ति पुथुज्जनो सञ्जानाति। गमनेनाति पदसा गमनेन। न सक्का तेसं अनन्तत्ता। लुज्जनट्ठेनाति अभिसङ्खारलोकवसेन लोकस्स अन्तं दस्सेतुं वुत्तं। तस्स अन्तो नाम निब्बानं। तं पत्तुं सक्का सम्मापटिपत्तिया पत्तब्बत्ता। चक्कवाळलोकस्स पन अन्तो नाम, नत्थि तस्स गमनेन अप्पत्तब्बत्ता।
Cakkhunā vijjamānena lokasaññī hoti, na tasmiṃ asati. Na hi ajjhattikāyatanavirahena lokasamaññā atthi. Tenāha ‘‘cakkhuñhi loko’’tiādi. Appahīnadiṭṭhīti asamūhatasakkāyadiṭṭhiko ghanavinibbhogaṃ kātuṃ asakkonto samudāyaṃ viya avayavaṃ ‘‘loko’’ti sañjānāti ceva maññati ca. Tathāti iminā ‘‘lokoti sañjānāti ceva maññati cā’’ti padattayaṃ ākaḍḍhati. Tassāti puthujjanassa, cakkavāḷalokassa vā. Cakkhādimeva hi sahokāsena ‘‘cakkavāḷo’’ti puthujjano sañjānāti. Gamanenāti padasā gamanena. Na sakkā tesaṃ anantattā. Lujjanaṭṭhenāti abhisaṅkhāralokavasena lokassa antaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Tassa anto nāma nibbānaṃ. Taṃ pattuṃ sakkā sammāpaṭipattiyā pattabbattā. Cakkavāḷalokassa pana anto nāma, natthi tassa gamanena appattabbattā.
इमेहि पदेहीति इमेहि वाक्यविभागेहि पदेहि। तानि पन अक्खरसमुदायलक्खणानीति आह ‘‘अक्खरसम्पिण्डनेही’’ति। पाटियेक्कअक्खरेहीति तस्मिं तस्मिं पदे पटिनियतसन्निवेसेहि विसुं विसुं चित्तेन गय्हमानेहि अक्खरेहीति अत्थो।
Imehi padehīti imehi vākyavibhāgehi padehi. Tāni pana akkharasamudāyalakkhaṇānīti āha ‘‘akkharasampiṇḍanehī’’ti. Pāṭiyekkaakkharehīti tasmiṃ tasmiṃ pade paṭiniyatasannivesehi visuṃ visuṃ cittena gayhamānehi akkharehīti attho.
गमनट्ठेन ‘‘पण्डा’’ वुच्चति पञ्ञा, ताय इतो गतो पत्तोति पण्डितो, पञ्ञवा। महापञ्ञता नाम पटिसम्भिदावसेन वेदितब्बाति आह ‘‘महन्ते अत्थे’’तिआदि। यथा तन्ति एत्थ तन्ति निपातमत्तं पठमविकप्पे, दुतियविकप्पे पन पच्चामसनन्ति आह ‘‘तं ब्याकत’’न्ति।
Gamanaṭṭhena ‘‘paṇḍā’’ vuccati paññā, tāya ito gato pattoti paṇḍito, paññavā. Mahāpaññatā nāma paṭisambhidāvasena veditabbāti āha ‘‘mahante atthe’’tiādi. Yathā tanti ettha tanti nipātamattaṃ paṭhamavikappe, dutiyavikappe pana paccāmasananti āha ‘‘taṃ byākata’’nti.
लोकन्तगमनसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Lokantagamanasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ३. लोकन्तगमनसुत्तं • 3. Lokantagamanasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ३. लोकन्तगमनसुत्तवण्णना • 3. Lokantagamanasuttavaṇṇanā
