| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
३. लोकसुत्तवण्णना
3. Lokasuttavaṇṇanā
२३. ततिये लोकोति दुक्खसच्चं। अभिसम्बुद्धोति ञातो पच्चक्खो कतो। लोकस्माति दुक्खसच्चतो। पहीनोति महाबोधिमण्डे अरहत्तमग्गञाणेन पहीनो। तथागतस्स भाविताति तथागतेन भाविता।
23. Tatiye lokoti dukkhasaccaṃ. Abhisambuddhoti ñāto paccakkho kato. Lokasmāti dukkhasaccato. Pahīnoti mahābodhimaṇḍe arahattamaggañāṇena pahīno. Tathāgatassa bhāvitāti tathāgatena bhāvitā.
एवं एत्तकेन ठानेन चतूहि सच्चेहि अत्तनो बुद्धभावं कथेत्वा इदानि तथागतभावं कथेतुं यं, भिक्खवेतिआदिमाह। तत्थ दिट्ठन्ति रूपायतनं। सुतन्ति सद्दायतनं। मुतन्ति पत्वा गहेतब्बतो गन्धायतनं रसायतनं फोट्ठब्बायतनं। विञ्ञातन्ति सुखदुक्खादि धम्मारम्मणं। पत्तन्ति परियेसित्वा वा अपरियेसित्वा वा पत्तं। परियेसितन्ति पत्तं वा अप्पत्तं वा परियेसितं। अनुविचरितं मनसाति चित्तेन अनुसञ्चरितं।
Evaṃ ettakena ṭhānena catūhi saccehi attano buddhabhāvaṃ kathetvā idāni tathāgatabhāvaṃ kathetuṃ yaṃ, bhikkhavetiādimāha. Tattha diṭṭhanti rūpāyatanaṃ. Sutanti saddāyatanaṃ. Mutanti patvā gahetabbato gandhāyatanaṃ rasāyatanaṃ phoṭṭhabbāyatanaṃ. Viññātanti sukhadukkhādi dhammārammaṇaṃ. Pattanti pariyesitvā vā apariyesitvā vā pattaṃ. Pariyesitanti pattaṃ vā appattaṃ vā pariyesitaṃ. Anuvicaritaṃ manasāti cittena anusañcaritaṃ.
तथागतेन अभिसम्बुद्धन्ति इमिना एतं दस्सेति – यं अपरिमाणासु लोकधातूसु इमस्स सदेवकस्स लोकस्स नीलं पीतकन्तिआदि रूपारम्मणं चक्खुद्वारे आपाथं आगच्छति, ‘‘अयं सत्तो इमस्मिं खणे इमं नाम रूपारम्मणं दिस्वा सुमनो वा दुम्मनो वा मज्झत्तो वा जातो’’ति सब्बं तथागतस्स एवं अभिसम्बुद्धं। तथा यं अपरिमाणासु लोकधातूसु इमस्स सदेवकस्स लोकस्स भेरिसद्दो मुदिङ्गसद्दोतिआदि सद्दारम्मणं सोतद्वारे आपाथं आगच्छति, मूलगन्धो तचगन्धोतिआदि गन्धारम्मणं घानद्वारे आपाथं आगच्छति, मूलरसो खन्धरसोतिआदि रसारम्मणं जिव्हाद्वारे आपाथं आगच्छति, कक्खळं मुदुकन्तिआदि पथवीधातुतेजोधातुवायोधातुभेदं फोट्ठब्बारम्मणं कायद्वारे आपाथं आगच्छति, ‘‘अयं सत्तो इमस्मिं खणे इमं नाम फोट्ठब्बारम्मणं फुसित्वा सुमनो वा दुम्मनो वा मज्झत्तो वा जातो’’ति सब्बं तथागतस्स एवं अभिसम्बुद्धं। तथा यं अपरिमाणासु लोकधातूसु इमस्स सदेवकस्स लोकस्स सुखदुक्खादिभेदं धम्मारम्मणं मनोद्वारस्स आपाथं आगच्छति, ‘‘अयं सत्तो इमस्मिं खणे इमं नाम धम्मारम्मणं विजानित्वा सुमनो वा दुम्मनो वा मज्झत्तो वा जातो’’ति सब्बं तथागतस्स एवं अभिसम्बुद्धं। यञ्हि, भिक्खवे, इमेसं सब्बसत्तानं दिट्ठं सुतं मुतं विञ्ञातं, तत्थ तथागतेन अदिट्ठं वा असुतं वा अमुतं वा अविञ्ञातं वा नत्थि, इमस्स पन महाजनस्स परियेसित्वा अप्पत्तम्पि अत्थि, अपरियेसित्वा अप्पत्तम्पि अत्थि, परियेसित्वा पत्तम्पि अत्थि, अपरियेसित्वा पत्तम्पि अत्थि, सब्बम्पि तथागतस्स अप्पत्तं नाम नत्थि ञाणेन असच्छिकतं।
Tathāgatenaabhisambuddhanti iminā etaṃ dasseti – yaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu imassa sadevakassa lokassa nīlaṃ pītakantiādi rūpārammaṇaṃ cakkhudvāre āpāthaṃ āgacchati, ‘‘ayaṃ satto imasmiṃ khaṇe imaṃ nāma rūpārammaṇaṃ disvā sumano vā dummano vā majjhatto vā jāto’’ti sabbaṃ tathāgatassa evaṃ abhisambuddhaṃ. Tathā yaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu imassa sadevakassa lokassa bherisaddo mudiṅgasaddotiādi saddārammaṇaṃ sotadvāre āpāthaṃ āgacchati, mūlagandho tacagandhotiādi gandhārammaṇaṃ ghānadvāre āpāthaṃ āgacchati, mūlaraso khandharasotiādi rasārammaṇaṃ jivhādvāre āpāthaṃ āgacchati, kakkhaḷaṃ mudukantiādi pathavīdhātutejodhātuvāyodhātubhedaṃ phoṭṭhabbārammaṇaṃ kāyadvāre āpāthaṃ āgacchati, ‘‘ayaṃ satto imasmiṃ khaṇe imaṃ nāma phoṭṭhabbārammaṇaṃ phusitvā sumano vā dummano vā majjhatto vā jāto’’ti sabbaṃ tathāgatassa evaṃ abhisambuddhaṃ. Tathā yaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu imassa sadevakassa lokassa sukhadukkhādibhedaṃ dhammārammaṇaṃ manodvārassa āpāthaṃ āgacchati, ‘‘ayaṃ satto imasmiṃ khaṇe imaṃ nāma dhammārammaṇaṃ vijānitvā sumano vā dummano vā majjhatto vā jāto’’ti sabbaṃ tathāgatassa evaṃ abhisambuddhaṃ. Yañhi, bhikkhave, imesaṃ sabbasattānaṃ diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ, tattha tathāgatena adiṭṭhaṃ vā asutaṃ vā amutaṃ vā aviññātaṃ vā natthi, imassa pana mahājanassa pariyesitvā appattampi atthi, apariyesitvā appattampi atthi, pariyesitvā pattampi atthi, apariyesitvā pattampi atthi, sabbampi tathāgatassa appattaṃ nāma natthi ñāṇena asacchikataṃ.
तस्मा तथागतोति वुच्चतीति यं यथा लोकेन गतं, तस्स तथेव गतत्ता तथागतोति वुच्चति । पाळियं पन ‘‘अभिसम्बुद्ध’’न्ति वुत्तं, तं गतसद्देन एकत्थं। इमिना नयेन सब्बवारेसु तथागतोति निगमस्स अत्थो वेदितब्बो। तस्स युत्ति एकपुग्गलवण्णनायं तथागतसद्दवित्थारे वुत्तायेव। अपिचेत्थ अञ्ञदत्थूति एकंसत्थे निपातो। दक्खतीति दसो। वसं वत्तेतीति वसवत्ती।
Tasmā tathāgatoti vuccatīti yaṃ yathā lokena gataṃ, tassa tatheva gatattā tathāgatoti vuccati . Pāḷiyaṃ pana ‘‘abhisambuddha’’nti vuttaṃ, taṃ gatasaddena ekatthaṃ. Iminā nayena sabbavāresu tathāgatoti nigamassa attho veditabbo. Tassa yutti ekapuggalavaṇṇanāyaṃ tathāgatasaddavitthāre vuttāyeva. Apicettha aññadatthūti ekaṃsatthe nipāto. Dakkhatīti daso. Vasaṃ vattetīti vasavattī.
सब्बं लोकं अभिञ्ञाति तेधातुकं लोकसन्निवासं जानित्वा। सब्बं लोके यथातथन्ति तस्मिं तेधातुकलोकसन्निवासे यंकिञ्चि नेय्यं, सब्बं तं यथातथं अविपरीतं जानित्वा। विसंयुत्तोति चतुन्नं योगानं पहानेन विसंयुत्तो। अनूपयोति तण्हादिट्ठिउपयेहि विरहितो। सब्बाभिभूति रूपादीनि सब्बारम्मणानि अभिभवित्वा ठितो। धीरोति धितिसम्पन्नो। सब्बगन्थप्पमोचनोति सब्बे चत्तारोपि गन्थे मोचेत्वा ठितो। फुट्ठस्साति फुट्ठा अस्स। इदञ्च करणत्थे सामिवचनं। परमा सन्तीति निब्बानं। तञ्हि तेन ञाणफुसनेन फुट्ठं। तेनेवाह – निब्बानं अकुतोभयन्ति। अथ वा परमासन्तीति उत्तमा सन्ति। कतरा साति? निब्बानं। यस्मा पन निब्बाने कुतोचि भयं नत्थि, तस्मा तं अकुतोभयन्ति वुच्चति। विमुत्तो उपधिसङ्खयेति उपधिसङ्खयसङ्खाते निब्बाने तदारम्मणाय फलविमुत्तिया विमुत्तो। सीहो अनुत्तरोति परिस्सयानं सहनट्ठेन किलेसानञ्च हिंसनट्ठेन तथागतो अनुत्तरो सीहो नाम। ब्रह्मन्ति सेट्ठं। इतीति एवं तथागतस्स गुणे जानित्वा। सङ्गम्माति समागन्त्वा। तं नमस्सन्तीति तं तथागतं ते सरणं गता नमस्सन्ति। इदानि यं वदन्ता ते नमस्सन्ति, तं दस्सेतुं दन्तोतिआदि वुत्तं। तं उत्तानत्थमेवाति।
Sabbaṃ lokaṃ abhiññāti tedhātukaṃ lokasannivāsaṃ jānitvā. Sabbaṃ loke yathātathanti tasmiṃ tedhātukalokasannivāse yaṃkiñci neyyaṃ, sabbaṃ taṃ yathātathaṃ aviparītaṃ jānitvā. Visaṃyuttoti catunnaṃ yogānaṃ pahānena visaṃyutto. Anūpayoti taṇhādiṭṭhiupayehi virahito. Sabbābhibhūti rūpādīni sabbārammaṇāni abhibhavitvā ṭhito. Dhīroti dhitisampanno. Sabbaganthappamocanoti sabbe cattāropi ganthe mocetvā ṭhito. Phuṭṭhassāti phuṭṭhā assa. Idañca karaṇatthe sāmivacanaṃ. Paramā santīti nibbānaṃ. Tañhi tena ñāṇaphusanena phuṭṭhaṃ. Tenevāha – nibbānaṃ akutobhayanti. Atha vā paramāsantīti uttamā santi. Katarā sāti? Nibbānaṃ. Yasmā pana nibbāne kutoci bhayaṃ natthi, tasmā taṃ akutobhayanti vuccati. Vimutto upadhisaṅkhayeti upadhisaṅkhayasaṅkhāte nibbāne tadārammaṇāya phalavimuttiyā vimutto. Sīho anuttaroti parissayānaṃ sahanaṭṭhena kilesānañca hiṃsanaṭṭhena tathāgato anuttaro sīho nāma. Brahmanti seṭṭhaṃ. Itīti evaṃ tathāgatassa guṇe jānitvā. Saṅgammāti samāgantvā. Taṃ namassantīti taṃ tathāgataṃ te saraṇaṃ gatā namassanti. Idāni yaṃ vadantā te namassanti, taṃ dassetuṃ dantotiādi vuttaṃ. Taṃ uttānatthamevāti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ३. लोकसुत्तं • 3. Lokasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ३. लोकसुत्तवण्णना • 3. Lokasuttavaṇṇanā
