Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ఉదాన-అట్ఠకథా • Udāna-aṭṭhakathā |
౧౦. లోకసుత్తవణ్ణనా
10. Lokasuttavaṇṇanā
౩౦. దసమే బుద్ధచక్ఖునాతి ఏత్థ ఆసయానుసయఞాణం ఇన్ద్రియపరోపరియత్తఞాణఞ్చ బుద్ధచక్ఖు నామ. యథాహ –
30. Dasame buddhacakkhunāti ettha āsayānusayañāṇaṃ indriyaparopariyattañāṇañca buddhacakkhu nāma. Yathāha –
‘‘అద్దసా ఖో భగవా బుద్ధచక్ఖునా లోకం వోలోకేన్తో సత్తే అప్పరజక్ఖే మహారజక్ఖే తిక్ఖిన్ద్రియే ముదిన్ద్రియే’’తిఆది (మ॰ ని॰ ౧.౨౮౩; ౨.౩౩౯).
‘‘Addasā kho bhagavā buddhacakkhunā lokaṃ volokento satte apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye’’tiādi (ma. ni. 1.283; 2.339).
లోకన్తి తయో లోకా – ఓకాసలోకో, సఙ్ఖారలోకో, సత్తలోకోతి. తత్థ –
Lokanti tayo lokā – okāsaloko, saṅkhāraloko, sattalokoti. Tattha –
‘‘యావతా చన్దిమసూరియా పరిహరన్తి,
‘‘Yāvatā candimasūriyā pariharanti,
దిసా భన్తి విరోచనా;
Disā bhanti virocanā;
తావ సహస్సధా లోకో,
Tāva sahassadhā loko,
ఏత్థ తే వత్తతీ వసో’’తి. –
Ettha te vattatī vaso’’ti. –
ఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౫౦౩) ఓకాసలోకో. ‘‘ఏకో లోకో – సబ్బే సత్తా ఆహారట్ఠితికా, ద్వే లోకా – నామఞ్చ రూపఞ్చ, తయో లోకా – తిస్సో వేదనా , చత్తారో లోకా – చత్తారో ఆహారా, పఞ్చ లోకా – పఞ్చుపాదానక్ఖన్ధా, ఛ లోకా – ఛ అజ్ఝత్తికాని ఆయతనాని, సత్త లోకా – సత్త విఞ్ఞాణట్ఠితియో, అట్ఠ లోకా – అట్ఠ లోకధమ్మా, నవ లోకా – నవ సత్తావాసా, దస లోకా – దసాయతనాని, ద్వాదస లోకా – ద్వాదసాయతనాని, అట్ఠారస లోకా – అట్ఠారస ధాతుయో’’తిఆదీసు (పటి॰ మ॰ ౧.౧౧౨) సఙ్ఖారలోకో. ‘‘సస్సతో లోకో, అసస్సతో లోకో’’తిఆదీసు సత్తలోకో వుత్తో. ఇధాపి సత్తలోకో వేదితబ్బో.
Ādīsu (ma. ni. 1.503) okāsaloko. ‘‘Eko loko – sabbe sattā āhāraṭṭhitikā, dve lokā – nāmañca rūpañca, tayo lokā – tisso vedanā , cattāro lokā – cattāro āhārā, pañca lokā – pañcupādānakkhandhā, cha lokā – cha ajjhattikāni āyatanāni, satta lokā – satta viññāṇaṭṭhitiyo, aṭṭha lokā – aṭṭha lokadhammā, nava lokā – nava sattāvāsā, dasa lokā – dasāyatanāni, dvādasa lokā – dvādasāyatanāni, aṭṭhārasa lokā – aṭṭhārasa dhātuyo’’tiādīsu (paṭi. ma. 1.112) saṅkhāraloko. ‘‘Sassato loko, asassato loko’’tiādīsu sattaloko vutto. Idhāpi sattaloko veditabbo.
తత్థ లోకీయతి విచిత్తాకారతో దిస్సతీతి చక్కవాళసఙ్ఖాతో లోకో ఓకాసలోకో, సఙ్ఖారో లుజ్జతి పలుజ్జతీతి లోకో, లోకీయతి ఏత్థ పుఞ్ఞపాపం తబ్బిపాకో చాతి సత్తలోకో. తేసు భగవా మహాకరుణాయ అనుకమ్పమానో సంసారదుక్ఖతో మోచేతుకామో సత్తలోకం ఓలోకేసి. కతమస్స పన సత్తాహస్స అచ్చయేన ఓలోకేసి? పఠమస్స సత్తాహస్స. భగవా హి పల్లఙ్కసత్తాహస్స పరియోసానే పచ్ఛిమయామావసానే ‘‘యదా హవే పాతుభవన్తి ధమ్మా…పే॰… సూరియోవ ఓభాసయమన్తలిక్ఖ’’న్తి (ఉదా॰ ౧-౩; కథా॰ ౩౨౧; మహావ॰ ౧-౩) ఇమం అరియమగ్గానుభావదీపకం ఉదానం ఉదానేత్వా, ‘‘అహం తావ ఏవం సుదుత్తరం సంసారమహోఘం ఇమాయ ధమ్మనావాయ సముత్తరిత్వా నిబ్బానపారే ఠితో, హన్ద దాని లోకమ్పి తారేస్సామి, కీదిసో ను ఖో లోకో’’తి లోకం వోలోకేసి. తం సన్ధాయ వుత్తం – ‘‘అథ ఖో భగవా తస్స సత్తాహస్స అచ్చయేన తమ్హా సమాధిమ్హా వుట్ఠహిత్వా బుద్ధచక్ఖునా లోకం వోలోకేసీ’’తి.
Tattha lokīyati vicittākārato dissatīti cakkavāḷasaṅkhāto loko okāsaloko, saṅkhāro lujjati palujjatīti loko, lokīyati ettha puññapāpaṃ tabbipāko cāti sattaloko. Tesu bhagavā mahākaruṇāya anukampamāno saṃsāradukkhato mocetukāmo sattalokaṃ olokesi. Katamassa pana sattāhassa accayena olokesi? Paṭhamassa sattāhassa. Bhagavā hi pallaṅkasattāhassa pariyosāne pacchimayāmāvasāne ‘‘yadā have pātubhavanti dhammā…pe… sūriyova obhāsayamantalikkha’’nti (udā. 1-3; kathā. 321; mahāva. 1-3) imaṃ ariyamaggānubhāvadīpakaṃ udānaṃ udānetvā, ‘‘ahaṃ tāva evaṃ suduttaraṃ saṃsāramahoghaṃ imāya dhammanāvāya samuttaritvā nibbānapāre ṭhito, handa dāni lokampi tāressāmi, kīdiso nu kho loko’’ti lokaṃ volokesi. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘atha kho bhagavātassa sattāhassa accayena tamhā samādhimhā vuṭṭhahitvā buddhacakkhunā lokaṃ volokesī’’ti.
తత్థ వోలోకేసీతి వివిధేహి ఆకారేహి పస్సి, హత్థతలే ఠపితఆమలకం వియ అత్తనో ఞాణేన పచ్చక్ఖం అకాసి. అనేకేహి సన్తాపేహీతిఆది వోలోకితాకారదస్సనం. అనేకేహి సన్తాపేహీతి అనేకేహి దుక్ఖేహి. దుక్ఖఞ్హి సన్తాపనపీళనట్ఠేన సన్తాపోతి వుచ్చతి. యథాహ – ‘‘దుక్ఖస్స పీళనట్ఠో సఙ్ఖతట్ఠో సన్తాపట్ఠో విపరిణామట్ఠో’’తి (పటి॰ మ॰ ౧.౧౭). తఞ్చ దుక్ఖదుక్ఖాదివసేన చేవ జాతిఆదివసేన చ అనేకప్పకారం. తేన వుత్తం ‘‘అనేకేహి సన్తాపేహీ’’తి. అనేకేహి దుక్ఖేహి సన్తప్పమానే పీళియమానే బాధియమానే. పరిళాహేహీతి పరిదాహేహి. పరిడయ్హమానేతి ఇన్ధనం వియ అగ్గినా సమన్తతో డయ్హమానే. రాగజేహీతి రాగసమ్భూతేహి . ఏస నయో సేసేసుపి. రాగాదయో హి యస్మిం సన్తానే ఉప్పజ్జన్తి, తం నిద్దహన్తా వియ విబాధేన్తి, తేన వుత్తం – ‘‘తయోమే, భిక్ఖవే, అగ్గీ – రాగగ్గి, దోసగ్గి, మోహగ్గీ’’తి (ఇతివు॰ ౯౩). యతో తే చిత్తం కాయఞ్చ కిలేసేన్తీతి కిలేసాతి వుచ్చన్తి. ఏత్థ చ పరిడయ్హమానేతి ఏతేన భగవా రాగాదికిలేసానం పవత్తిదుక్ఖతం, తేన చ సత్తానం అభిభూతతం దస్సేతి. సన్తప్పమానేతి ఇమినా పన తేసం కాలన్తరదుక్ఖతం, తేన నిరన్తరోపద్దవతఞ్చ దస్సేతి.
Tattha volokesīti vividhehi ākārehi passi, hatthatale ṭhapitaāmalakaṃ viya attano ñāṇena paccakkhaṃ akāsi. Anekehi santāpehītiādi volokitākāradassanaṃ. Anekehi santāpehīti anekehi dukkhehi. Dukkhañhi santāpanapīḷanaṭṭhena santāpoti vuccati. Yathāha – ‘‘dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho’’ti (paṭi. ma. 1.17). Tañca dukkhadukkhādivasena ceva jātiādivasena ca anekappakāraṃ. Tena vuttaṃ ‘‘anekehi santāpehī’’ti. Anekehi dukkhehi santappamāne pīḷiyamāne bādhiyamāne. Pariḷāhehīti paridāhehi. Pariḍayhamāneti indhanaṃ viya agginā samantato ḍayhamāne. Rāgajehīti rāgasambhūtehi . Esa nayo sesesupi. Rāgādayo hi yasmiṃ santāne uppajjanti, taṃ niddahantā viya vibādhenti, tena vuttaṃ – ‘‘tayome, bhikkhave, aggī – rāgaggi, dosaggi, mohaggī’’ti (itivu. 93). Yato te cittaṃ kāyañca kilesentīti kilesāti vuccanti. Ettha ca pariḍayhamāneti etena bhagavā rāgādikilesānaṃ pavattidukkhataṃ, tena ca sattānaṃ abhibhūtataṃ dasseti. Santappamāneti iminā pana tesaṃ kālantaradukkhataṃ, tena nirantaropaddavatañca dasseti.
భగవా హి బోధిరుక్ఖమూలే అపరాజితపల్లఙ్కే నిసిన్నో పఠమయామే పుబ్బేనివాసం అనుస్సరిత్వా మజ్ఝిమయామే దిబ్బచక్ఖుం విసోధేత్వా పచ్ఛిమయామే పటిచ్చసముప్పాదే ఞాణం ఓతారేత్వా కిలేసమూలకం వట్టదుక్ఖం అభిఞ్ఞాయ సఙ్ఖారే పరిగ్గహేత్వా సమ్మసన్తో అనుక్కమేన విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరియమగ్గాధిగమేన సయం విగతవిద్ధస్తకిలేసో అభిసమ్బుద్ధో హుత్వా పచ్చవేక్ఖణానన్తరం అనవసేసానం కిలేసానం పహీనత్తా అత్తనో వట్టదుక్ఖస్స పరిక్ఖీణభావదీపకం సబ్బబుద్ధానం అవిజహితం ‘‘అనేకజాతిసంసార’’న్తి (ధ॰ ప॰ ౧౫౩) ఉదానం ఉదానేత్వా తేనేవ పల్లఙ్కేన సత్తాహం విముత్తిసుఖపటిసంవేదీ నిసిన్నో సత్తమాయ రత్తియా తీసు యామేసు వుత్తనయేన తీణి ఉదానాని ఉదానేత్వా తతియఉదానానన్తరం బుద్ధచక్ఖునా లోకం వోలోకేన్తో ‘‘సకలమిదం సత్తానం వట్టదుక్ఖం కిలేసమూలకం, కిలేసా నామేతే పవత్తిదుక్ఖా ఆయతిమ్పి దుక్ఖహేతుభూతా, తేహి ఇమే సత్తా సన్తప్పన్తి పరిడయ్హన్తి చా’’తి పస్సి. తేన వుత్తం ‘‘అద్దసా ఖో భగవా…పే॰… మోహజేహిపీ’’తి.
Bhagavā hi bodhirukkhamūle aparājitapallaṅke nisinno paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā pacchimayāme paṭiccasamuppāde ñāṇaṃ otāretvā kilesamūlakaṃ vaṭṭadukkhaṃ abhiññāya saṅkhāre pariggahetvā sammasanto anukkamena vipassanaṃ vaḍḍhetvā ariyamaggādhigamena sayaṃ vigataviddhastakileso abhisambuddho hutvā paccavekkhaṇānantaraṃ anavasesānaṃ kilesānaṃ pahīnattā attano vaṭṭadukkhassa parikkhīṇabhāvadīpakaṃ sabbabuddhānaṃ avijahitaṃ ‘‘anekajātisaṃsāra’’nti (dha. pa. 153) udānaṃ udānetvā teneva pallaṅkena sattāhaṃ vimuttisukhapaṭisaṃvedī nisinno sattamāya rattiyā tīsu yāmesu vuttanayena tīṇi udānāni udānetvā tatiyaudānānantaraṃ buddhacakkhunā lokaṃ volokento ‘‘sakalamidaṃ sattānaṃ vaṭṭadukkhaṃ kilesamūlakaṃ, kilesā nāmete pavattidukkhā āyatimpi dukkhahetubhūtā, tehi ime sattā santappanti pariḍayhanti cā’’ti passi. Tena vuttaṃ ‘‘addasā kho bhagavā…pe… mohajehipī’’ti.
ఏతమత్థం విదిత్వాతి ఏతం లోకస్స యథావుత్తసన్తాపపరిళాహేహి అభిభుయ్యమానతం సబ్బాకారతో విదిత్వా. ఇమం ఉదానన్తి ఇమం సబ్బసన్తాపపరిళాహతో పరినిబ్బానవిభావనం మహాఉదానం ఉదానేసి.
Etamatthaṃviditvāti etaṃ lokassa yathāvuttasantāpapariḷāhehi abhibhuyyamānataṃ sabbākārato viditvā. Imaṃ udānanti imaṃ sabbasantāpapariḷāhato parinibbānavibhāvanaṃ mahāudānaṃ udānesi.
తత్థ అయం లోకో సన్తాపజాతోతి అయం సబ్బోపి లోకో జరారోగమరణేహి చేవ నానావిధబ్యసనేహి చ కిలేసపరియుట్ఠానేహి చ జాతసన్తాపో, ఉప్పన్నకాయికచేతసికదుక్ఖాభిభవోతి అత్థో. ఫస్సపరేతోతి తతో ఏవ అనేకేహి దుక్ఖసమ్ఫస్సేహి పరిహతో ఉపద్దుతో. అథ వా ఫస్సపరేతోతి సుఖాదిసఙ్ఖాతానం తిస్సన్నం దుక్ఖతానం పచ్చయభూతేహి ఛహి ఫస్సేహి అభిభూతో, తతో తతో ద్వారతో తస్మిం తస్మిం ఆరమ్మణే పవత్తివసేన ఉపస్సట్ఠో. రోగం వదతి అత్తతోతి ఫస్సపచ్చయా ఉప్పజ్జమానం వేదనాసఙ్ఖాతం రోగం దుక్ఖం, ఖన్ధపఞ్చకమేవ వా యథాభూతం అజానన్తో ‘‘అహ’’న్తి సఞ్ఞాయ దిట్ఠిగాహవసేన ‘‘అహం సుఖితో దుక్ఖితో’’తి అత్తతో వదతి. ‘‘అత్తనో’’తిపి పఠన్తి. తస్సత్థో – య్వాయం లోకో కేనచి దుక్ఖధమ్మేన ఫుట్ఠో అభావితత్తతాయ అధివాసేతుం అసక్కోన్తో ‘‘అహో దుక్ఖం, ఈదిసం దుక్ఖం మయ్హం అత్తనోపి మా హోతూ’’తిఆదినా విప్పలపన్తో కేవలం అత్తనో రోగం వదతి, తస్స పన పహానాయ న పటిపజ్జతీతి అధిప్పాయో. అథ వా తం యథావుత్తం దుక్ఖం యథాభూతం అజానన్తో తణ్హాగాహవసేన ‘‘మమ’’న్తి సఞ్ఞాయ అత్తతో వదతి, ‘‘మమ ఇద’’న్తి వాచం నిచ్ఛారేతి.
Tattha ayaṃ loko santāpajātoti ayaṃ sabbopi loko jarārogamaraṇehi ceva nānāvidhabyasanehi ca kilesapariyuṭṭhānehi ca jātasantāpo, uppannakāyikacetasikadukkhābhibhavoti attho. Phassaparetoti tato eva anekehi dukkhasamphassehi parihato upadduto. Atha vā phassaparetoti sukhādisaṅkhātānaṃ tissannaṃ dukkhatānaṃ paccayabhūtehi chahi phassehi abhibhūto, tato tato dvārato tasmiṃ tasmiṃ ārammaṇe pavattivasena upassaṭṭho. Rogaṃ vadati attatoti phassapaccayā uppajjamānaṃ vedanāsaṅkhātaṃ rogaṃ dukkhaṃ, khandhapañcakameva vā yathābhūtaṃ ajānanto ‘‘aha’’nti saññāya diṭṭhigāhavasena ‘‘ahaṃ sukhito dukkhito’’ti attato vadati. ‘‘Attano’’tipi paṭhanti. Tassattho – yvāyaṃ loko kenaci dukkhadhammena phuṭṭho abhāvitattatāya adhivāsetuṃ asakkonto ‘‘aho dukkhaṃ, īdisaṃ dukkhaṃ mayhaṃ attanopi mā hotū’’tiādinā vippalapanto kevalaṃ attano rogaṃ vadati, tassa pana pahānāya na paṭipajjatīti adhippāyo. Atha vā taṃ yathāvuttaṃ dukkhaṃ yathābhūtaṃ ajānanto taṇhāgāhavasena ‘‘mama’’nti saññāya attato vadati, ‘‘mama ida’’nti vācaṃ nicchāreti.
యేన యేన హి మఞ్ఞతీతి ఏవమిమం రోగభూతం ఖన్ధపఞ్చకం అత్తతో అత్తనో వా వదన్తో లోకో యేన యేన రూపవేదనాదినా కారణభూతేన, యేన వా సస్సతాదినా పకారేన దిట్ఠిమానతణ్హామఞ్ఞనాహి మఞ్ఞతి. తతో తం హోతి అఞ్ఞథాతి తతో అత్తనా పరికప్పితాకారతో తం మఞ్ఞనాయ వత్థుభూతం ఖన్ధపఞ్చకం అఞ్ఞథా అనత్తానత్తనియమేవ హోతి. వసే వత్తేతుం అసక్కుణేయ్యతాయ అహఙ్కారమమఙ్కారత్తం న నిప్ఫాదేతీతి అత్థో. అథ వా తతోతి తస్మా మఞ్ఞనామత్తభావతో తం ఖన్ధపఞ్చకం నిచ్చాదివసేన మఞ్ఞితం అఞ్ఞథా అనిచ్చాదిసభావమేవ హోతి. న హి మఞ్ఞనా భావఞ్ఞథత్తం వా లక్ఖణఞ్ఞథత్తం వా కాతుం సక్కోతి.
Yena yena hi maññatīti evamimaṃ rogabhūtaṃ khandhapañcakaṃ attato attano vā vadanto loko yena yena rūpavedanādinā kāraṇabhūtena, yena vā sassatādinā pakārena diṭṭhimānataṇhāmaññanāhi maññati. Tato taṃ hoti aññathāti tato attanā parikappitākārato taṃ maññanāya vatthubhūtaṃ khandhapañcakaṃ aññathā anattānattaniyameva hoti. Vase vattetuṃ asakkuṇeyyatāya ahaṅkāramamaṅkārattaṃ na nipphādetīti attho. Atha vā tatoti tasmā maññanāmattabhāvato taṃ khandhapañcakaṃ niccādivasena maññitaṃ aññathā aniccādisabhāvameva hoti. Na hi maññanā bhāvaññathattaṃ vā lakkhaṇaññathattaṃ vā kātuṃ sakkoti.
అఞ్ఞథాభావీ భవసత్తోతి అసమ్భవే వడ్ఢియం హితసుఖే సత్తో లగ్గో సత్తలోకో మఞ్ఞనాయ యథారుచి చిన్తియమానోపి విపరీతప్పటిపత్తియా తతో అఞ్ఞథాభావీ అహితదుక్ఖభావీ విఘాతంయేవ పాపుణాతి. భవమేవాభినన్దతీతి ఏవం సన్తేపి తం మఞ్ఞనాపరికప్పితం అవిజ్జమానం భవం వడ్ఢిం అభినన్దతి ఏవ అభికఙ్ఖతి ఏవ. అథ వా అఞ్ఞథాభావీతి ‘‘నిచ్చో మే అత్తా’’తిఆదినా మఞ్ఞనాయ పరికప్పితాకారతో సయం అఞ్ఞథాభావీ సమానో అనిచ్చో అధువోతి అత్థో. భవసత్తోతి కామాదిభవేసు భవతణ్హాయ సత్తో లగ్గో గధితో. భవమేవాభినన్దతీతి అనిచ్చాదిసభావం భవమేవ నిచ్చాదివసేన పరామసిత్వా, తత్థ వా అధిముత్తిసఞ్ఞం తణ్హాదిట్ఠాభినన్దనాహి అభినన్దతి, న తత్థ నిబ్బిన్దతి . యదభినన్దతి తం భయన్తి యం వడ్ఢిసఙ్ఖాతం భవం కామాదిభవం వా అభినన్దతి, తం అనిచ్చాదివిపరిణామసభావత్తా అనేకబ్యసనానుబన్ధత్తా చ భవహేతుభావతో అతివియ భయానకట్ఠేన భయం. యస్స భాయతీతి యతో జరామరణాదితో భాయతి, తం జరామరణాది దుక్ఖాధిట్ఠానభావతో దుక్ఖదుక్ఖభావతో చ దుక్ఖం. అథ వా యస్స భాయతీతి భవాభినన్దనేన యస్స విభవస్స భాయతి , సో ఉచ్ఛేదసఙ్ఖాతో విభవో, తతో భాయనఞ్చ దుక్ఖవత్థుభావతో జాతిఆదిదుక్ఖస్స అనతివత్తనతో చ దుక్ఖం దుక్ఖసభావమేవాతి అత్థో. అథ వా యస్స భాయతి తం దుక్ఖన్తి యస్స అనిచ్చాదికస్స భాయతి తం నిస్సరణం అజానన్తో, తం భయం తస్స దుక్ఖం హోతి, దుక్ఖం ఆవహతీతి అత్థో.
Aññathābhāvī bhavasattoti asambhave vaḍḍhiyaṃ hitasukhe satto laggo sattaloko maññanāya yathāruci cintiyamānopi viparītappaṭipattiyā tato aññathābhāvī ahitadukkhabhāvī vighātaṃyeva pāpuṇāti. Bhavamevābhinandatīti evaṃ santepi taṃ maññanāparikappitaṃ avijjamānaṃ bhavaṃ vaḍḍhiṃ abhinandati eva abhikaṅkhati eva. Atha vā aññathābhāvīti ‘‘nicco me attā’’tiādinā maññanāya parikappitākārato sayaṃ aññathābhāvī samāno anicco adhuvoti attho. Bhavasattoti kāmādibhavesu bhavataṇhāya satto laggo gadhito. Bhavamevābhinandatīti aniccādisabhāvaṃ bhavameva niccādivasena parāmasitvā, tattha vā adhimuttisaññaṃ taṇhādiṭṭhābhinandanāhi abhinandati, na tattha nibbindati . Yadabhinandati taṃ bhayanti yaṃ vaḍḍhisaṅkhātaṃ bhavaṃ kāmādibhavaṃ vā abhinandati, taṃ aniccādivipariṇāmasabhāvattā anekabyasanānubandhattā ca bhavahetubhāvato ativiya bhayānakaṭṭhena bhayaṃ. Yassa bhāyatīti yato jarāmaraṇādito bhāyati, taṃ jarāmaraṇādi dukkhādhiṭṭhānabhāvato dukkhadukkhabhāvato ca dukkhaṃ. Atha vā yassa bhāyatīti bhavābhinandanena yassa vibhavassa bhāyati , so ucchedasaṅkhāto vibhavo, tato bhāyanañca dukkhavatthubhāvato jātiādidukkhassa anativattanato ca dukkhaṃ dukkhasabhāvamevāti attho. Atha vā yassa bhāyati taṃ dukkhanti yassa aniccādikassa bhāyati taṃ nissaraṇaṃ ajānanto, taṃ bhayaṃ tassa dukkhaṃ hoti, dukkhaṃ āvahatīti attho.
ఏత్తకేన వట్టం దస్సేత్వా ఇదాని వివట్టం దస్సేతుం, ‘‘భవవిప్పహానాయ ఖో పనిదం బ్రహ్మచరియం వుస్సతీ’’తి ఆహ. తత్థ భవవిప్పహానాయాతి కామాదిభవస్స పజహనత్థాయ. ఖోతి అవధారణే, పనాతి పదపూరణే నిపాతో. ఇదన్తి ఆసన్నపచ్చక్ఖవచనం. బ్రహ్మచరియన్తి మగ్గబ్రహ్మచరియం. వుస్సతీతి పూరేస్సతి. ఇదం వుత్తం హోతి – ఏకన్తేనేవ కామాదిభవస్స సముదయప్పహానేన అనవసేసపజహనత్థాయ ఇదం మయా సతసహస్సకప్పాధికాని చత్తారి అసఙ్ఖ్యేయ్యాని అతిదుక్కరాని ఆచరిత్వా పారమియో పూరేత్వా బోధిమణ్డే తిణ్ణం మారానం మత్థకం మద్దిత్వా అధిగతం సీలాదిక్ఖన్ధత్తయసఙ్గహం అట్ఠఙ్గికమగ్గబ్రహ్మచరియం చరియతి భావియతీతి.
Ettakena vaṭṭaṃ dassetvā idāni vivaṭṭaṃ dassetuṃ, ‘‘bhavavippahānāya kho panidaṃ brahmacariyaṃ vussatī’’ti āha. Tattha bhavavippahānāyāti kāmādibhavassa pajahanatthāya. Khoti avadhāraṇe, panāti padapūraṇe nipāto. Idanti āsannapaccakkhavacanaṃ. Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ. Vussatīti pūressati. Idaṃ vuttaṃ hoti – ekanteneva kāmādibhavassa samudayappahānena anavasesapajahanatthāya idaṃ mayā satasahassakappādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni atidukkarāni ācaritvā pāramiyo pūretvā bodhimaṇḍe tiṇṇaṃ mārānaṃ matthakaṃ madditvā adhigataṃ sīlādikkhandhattayasaṅgahaṃ aṭṭhaṅgikamaggabrahmacariyaṃ cariyati bhāviyatīti.
ఏవం అరియమగ్గస్స ఏకంసేనేవ నియ్యానికభావం దస్సేత్వా ఇదాని అఞ్ఞమగ్గస్స తదభావం దస్సేన్తో ‘‘యే హి కేచీ’’తిఆదిమాహ. తత్థ యేతి అనియమనిద్దేసో. హీతి నిపాతమత్తం. కేచీతి ఏకచ్చే. పదద్వయేనాపి తథావాదినో దిట్ఠిగతికే అనియమతో పరియాదియతి. సమణాతి పబ్బజ్జూపగమనమత్తేన సమణా, న సమితపాపా. బ్రాహ్మణాతి జాతిమత్తేన బ్రాహ్మణా, న బాహితపాపా. వాసద్దో వికప్పత్థో. భవేన భవస్స విప్పమోక్ఖమాహంసూతి ఏకచ్చే కామభవేన రూపభవేన వా సబ్బభవతో విముత్తిం సంసారసుద్ధిం కథయింసు.
Evaṃ ariyamaggassa ekaṃseneva niyyānikabhāvaṃ dassetvā idāni aññamaggassa tadabhāvaṃ dassento ‘‘ye hi kecī’’tiādimāha. Tattha yeti aniyamaniddeso. Hīti nipātamattaṃ. Kecīti ekacce. Padadvayenāpi tathāvādino diṭṭhigatike aniyamato pariyādiyati. Samaṇāti pabbajjūpagamanamattena samaṇā, na samitapāpā. Brāhmaṇāti jātimattena brāhmaṇā, na bāhitapāpā. Vāsaddo vikappattho. Bhavena bhavassa vippamokkhamāhaṃsūti ekacce kāmabhavena rūpabhavena vā sabbabhavato vimuttiṃ saṃsārasuddhiṃ kathayiṃsu.
కే పనేవం వదన్తీతి? దిట్ఠధమ్మనిబ్బానవాదినో తేసు హి కేచి ‘‘ఉళారేహి పఞ్చహి కామగుణేహి సమప్పితో అత్తా దిట్ఠేవ ధమ్మే పరమం నిబ్బుతిం పత్తో హోతీ’’తి వదన్తి. కేచి ‘‘రూపావచరజ్ఝానేసు పఠమజ్ఝానసమఙ్గీ…పే॰… కేచి ‘‘దుతియతతియచతుత్థజ్ఝానసమఙ్గీ అత్తా దిట్ఠేవ ధమ్మే పరమం నిబ్బుతిం పత్తో హోతీ’’తి వదన్తి. యథాహ –
Ke panevaṃ vadantīti? Diṭṭhadhammanibbānavādino tesu hi keci ‘‘uḷārehi pañcahi kāmaguṇehi samappito attā diṭṭheva dhamme paramaṃ nibbutiṃ patto hotī’’ti vadanti. Keci ‘‘rūpāvacarajjhānesu paṭhamajjhānasamaṅgī…pe… keci ‘‘dutiyatatiyacatutthajjhānasamaṅgī attā diṭṭheva dhamme paramaṃ nibbutiṃ patto hotī’’ti vadanti. Yathāha –
‘‘ఇధ , భిక్ఖవే, ఏకచ్చో సమణో వా బ్రాహ్మణో వా ఏవంవాదీ హోతి ఏవందిట్ఠి ‘యతో ఖో భో అయం అత్తా పఞ్చహి కామగుణేహి సమప్పితో’’’తి (దీ॰ ని॰ ౧.౯౪) విత్థారో.
‘‘Idha , bhikkhave, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā evaṃvādī hoti evaṃdiṭṭhi ‘yato kho bho ayaṃ attā pañcahi kāmaguṇehi samappito’’’ti (dī. ni. 1.94) vitthāro.
తే పన యస్మా యావదత్థం పీతత్తా సుహితాయ జలూకాయ వియ రుహిరపిపాసా కామాదిసుఖేహి సమప్పితస్స తస్స అత్తనో కామేసనాదయో న భవిస్సన్తి, తదభావే చ భవస్స అభావోయేవ, యస్మిం యస్మిఞ్చ భవే ఠితస్స అయం నయో లబ్భతి, తేన తేన భవేన సబ్బభవతో విముత్తి హోతీతి వదన్తి, తస్మా ‘‘భవేన భవస్స విప్పమోక్ఖమాహంసూ’’తి వుత్తా. యేసఞ్చ ‘‘ఏత్తకం నామ కాలం సంసరిత్వా బాలా చ పణ్డితా చ పరియోసానభవే ఠత్వా సంసారతో విముచ్చన్తీ’’తి లద్ధి, తేపి భవేన భవస్స విప్పమోక్ఖం వదన్తి నామ. వుత్తఞ్హేతం –
Te pana yasmā yāvadatthaṃ pītattā suhitāya jalūkāya viya ruhirapipāsā kāmādisukhehi samappitassa tassa attano kāmesanādayo na bhavissanti, tadabhāve ca bhavassa abhāvoyeva, yasmiṃ yasmiñca bhave ṭhitassa ayaṃ nayo labbhati, tena tena bhavena sabbabhavato vimutti hotīti vadanti, tasmā ‘‘bhavena bhavassa vippamokkhamāhaṃsū’’ti vuttā. Yesañca ‘‘ettakaṃ nāma kālaṃ saṃsaritvā bālā ca paṇḍitā ca pariyosānabhave ṭhatvā saṃsārato vimuccantī’’ti laddhi, tepi bhavena bhavassa vippamokkhaṃ vadanti nāma. Vuttañhetaṃ –
‘‘చుల్లాసీతి మహాకప్పినో సతసహస్సాని యాని బాలే చ పణ్డితే చ సన్ధావిత్వా సంసరిత్వా దుక్ఖస్సన్తం కరిస్సన్తీ’’తి (దీ॰ ని॰ ౧.౧౬౮).
‘‘Cullāsīti mahākappino satasahassāni yāni bāle ca paṇḍite ca sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karissantī’’ti (dī. ni. 1.168).
అథ వా భవేనాతి భవదిట్ఠియా. భవతి సస్సతం తిట్ఠతీతి పవత్తనతో సస్సతదిట్ఠి భవదిట్ఠీతి వుచ్చతి, భవదిట్ఠి ఏవేత్థ ఉత్తరపదలోపేన భవతణ్హాతిఆదీసు వియ భవోతి వుత్తో. భవదిట్ఠివసేన చ ఏకచ్చే భవవిసేసంయేవ కిలేసానం వూపసన్తవుత్తియా ఆయునో చ దీఘావాసతాయ నిచ్చాదిసభావం భవవిమోక్ఖం మఞ్ఞన్తి, సేయ్యథాపి బకో బ్రహ్మా ‘‘ఇదం నిచ్చం, ఇదం ధువం, ఇదం సస్సతం, ఇదం అవిపరిణామధమ్మ’’న్తి (మ॰ ని॰ ౧.౫౦౧) అవోచ. తేసమేవం విపరీతగాహీనం అనిస్సరణే నిస్సరణదిట్ఠీనం కుతో భవవిమోక్ఖో. తేనాహ భగవా – ‘‘సబ్బే తే ‘అవిప్పముత్తా భవస్మా’తి వదామీ’’తి.
Atha vā bhavenāti bhavadiṭṭhiyā. Bhavati sassataṃ tiṭṭhatīti pavattanato sassatadiṭṭhi bhavadiṭṭhīti vuccati, bhavadiṭṭhi evettha uttarapadalopena bhavataṇhātiādīsu viya bhavoti vutto. Bhavadiṭṭhivasena ca ekacce bhavavisesaṃyeva kilesānaṃ vūpasantavuttiyā āyuno ca dīghāvāsatāya niccādisabhāvaṃ bhavavimokkhaṃ maññanti, seyyathāpi bako brahmā ‘‘idaṃ niccaṃ, idaṃ dhuvaṃ, idaṃ sassataṃ, idaṃ avipariṇāmadhamma’’nti (ma. ni. 1.501) avoca. Tesamevaṃ viparītagāhīnaṃ anissaraṇe nissaraṇadiṭṭhīnaṃ kuto bhavavimokkho. Tenāha bhagavā – ‘‘sabbe te ‘avippamuttā bhavasmā’ti vadāmī’’ti.
విభవేనాతి ఉచ్ఛేదేన. భవస్స నిస్సరణమాహంసూతి సబ్బభవతో నిగ్గమనం నిక్ఖన్తిం సంసారసుద్ధిం వదింసు. తే హి ‘‘భవేన భవస్స విప్పమోక్ఖో’’తి వదన్తానం వాదం అననుజానన్తా భవూపచ్ఛేదేన నిస్సరణం పటిజానింసు. విభవేనాతి వా ఉచ్ఛేదదిట్ఠియా. విభవతి వినస్సతి ఉచ్ఛిజ్జతి అత్తా చ లోకో చాతి పవత్తనతో ఉచ్ఛేదదిట్ఠి వుత్తనయేన ‘‘విభవో’’తి వుచ్చతి. ఉచ్ఛేదదిట్ఠివసేన హి సత్తా అధిముచ్చిత్వా తత్థ తత్థ ఉప్పన్నా ఉచ్ఛిజ్జన్తి, సా ఏవ సంసారసుద్ధీతి ఉచ్ఛేదవాదినో. వుత్తఞ్హేతం –
Vibhavenāti ucchedena. Bhavassa nissaraṇamāhaṃsūti sabbabhavato niggamanaṃ nikkhantiṃ saṃsārasuddhiṃ vadiṃsu. Te hi ‘‘bhavena bhavassa vippamokkho’’ti vadantānaṃ vādaṃ ananujānantā bhavūpacchedena nissaraṇaṃ paṭijāniṃsu. Vibhavenāti vā ucchedadiṭṭhiyā. Vibhavati vinassati ucchijjati attā ca loko cāti pavattanato ucchedadiṭṭhi vuttanayena ‘‘vibhavo’’ti vuccati. Ucchedadiṭṭhivasena hi sattā adhimuccitvā tattha tattha uppannā ucchijjanti, sā eva saṃsārasuddhīti ucchedavādino. Vuttañhetaṃ –
‘‘యతో ఖో భో అయం అత్తా రూపీ చాతుమహాభూతికో…పే॰… నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి, ఏత్తావతా ఖో భో అయం అత్తా సమ్మా సముచ్ఛిన్నో హోతీ’’తి (దీ॰ ని॰ ౧.౮౫).
‘‘Yato kho bho ayaṃ attā rūpī cātumahābhūtiko…pe… nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati, ettāvatā kho bho ayaṃ attā sammā samucchinno hotī’’ti (dī. ni. 1.85).
తథా –
Tathā –
‘‘నత్థి, మహారాజ, దిన్నం, నత్థి యిట్ఠం నత్థి హుతం…పే॰… బాలే చ పణ్డితే చ కాయస్స భేదా ఉచ్ఛిజ్జన్తి వినస్సన్తి న హోన్తి పరం మరణా’’తి చ (దీ॰ ని॰ ౧.౧౭౧).
‘‘Natthi, mahārāja, dinnaṃ, natthi yiṭṭhaṃ natthi hutaṃ…pe… bāle ca paṇḍite ca kāyassa bhedā ucchijjanti vinassanti na honti paraṃ maraṇā’’ti ca (dī. ni. 1.171).
తేసమ్పి ఏవం విపరీతగాహీనం కుతో భవనిస్సరణం. తేనాహ భగవా – ‘‘సబ్బే తే ‘అనిస్సటా భవస్మా’తి వదామీ’’తి. న హి అరియమగ్గభావనాయ అనవసేసకిలేసం అసముగ్ఘాతేత్వా కదాచిపి భవతో నిస్సరణవిముత్తి సమ్భవతి. తథా హి తేసం సమణబ్రాహ్మణానం యథాభూతావబోధాభావతో ‘‘అత్థి నత్థీ’’తి అన్తద్వయనిపతితానం తణ్హాదిట్ఠివసేన సమ్పరితసితవిప్ఫన్దితమత్తం, యతో తే దిట్ఠిగతికా పవత్తిహేతూసుపి సమ్మూళ్హా సక్కాయభూమియం సునిఖాతే విపరీతదస్సనథమ్భే తణ్హాబన్ధనేన బద్ధా గద్దూలబన్ధనా వియ సా న విజహన్తి బన్ధనట్ఠానం, కుతో నేసం విమోక్ఖో?
Tesampi evaṃ viparītagāhīnaṃ kuto bhavanissaraṇaṃ. Tenāha bhagavā – ‘‘sabbe te ‘anissaṭā bhavasmā’ti vadāmī’’ti. Na hi ariyamaggabhāvanāya anavasesakilesaṃ asamugghātetvā kadācipi bhavato nissaraṇavimutti sambhavati. Tathā hi tesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ yathābhūtāvabodhābhāvato ‘‘atthi natthī’’ti antadvayanipatitānaṃ taṇhādiṭṭhivasena samparitasitavipphanditamattaṃ, yato te diṭṭhigatikā pavattihetūsupi sammūḷhā sakkāyabhūmiyaṃ sunikhāte viparītadassanathambhe taṇhābandhanena baddhā gaddūlabandhanā viya sā na vijahanti bandhanaṭṭhānaṃ, kuto nesaṃ vimokkho?
యే పన చతుసచ్చవిభావనేన పవత్తిఆదీసు అసమ్మోహతో తం అన్తద్వయం అనుపగమ్మ మజ్ఝిమం పటిపదం సమారుళ్హా, తేసంయేవ భవవిప్పమోక్ఖో నిస్సరణఞ్చాతి దస్సేన్తో సత్థా ‘‘ఉపధిం హీ’’తిఆదిమాహ. తత్థ ఉపధిన్తి ఖన్ధాదిఉపధిం. హీతి నిపాతమత్తం. పటిచ్చాతి నిస్సాయ, పచ్చయం కత్వా. దుక్ఖన్తి జాతిఆది దుక్ఖం. కిం వుత్తం హోతి? యత్థిమే దిట్ఠిగతికా విమోక్ఖసఞ్ఞినో, తత్థ ఖన్ధకిలేసాభిసఙ్ఖారూపధయో అధిగతా, కుతో తత్థ దుక్ఖనిస్సరణం? యత్ర హి కిలేసా, తత్రాభిసఙ్ఖారసమ్భవతో భవపబన్ధస్స అవిచ్ఛేదోయేవాతి వట్టదుక్ఖస్స అనివత్తి. తేన వుత్తం – ‘‘ఉపధిఞ్హి పటిచ్చ దుక్ఖమిదం సమ్భోతీ’’తి.
Ye pana catusaccavibhāvanena pavattiādīsu asammohato taṃ antadvayaṃ anupagamma majjhimaṃ paṭipadaṃ samāruḷhā, tesaṃyeva bhavavippamokkho nissaraṇañcāti dassento satthā ‘‘upadhiṃ hī’’tiādimāha. Tattha upadhinti khandhādiupadhiṃ. Hīti nipātamattaṃ. Paṭiccāti nissāya, paccayaṃ katvā. Dukkhanti jātiādi dukkhaṃ. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yatthime diṭṭhigatikā vimokkhasaññino, tattha khandhakilesābhisaṅkhārūpadhayo adhigatā, kuto tattha dukkhanissaraṇaṃ? Yatra hi kilesā, tatrābhisaṅkhārasambhavato bhavapabandhassa avicchedoyevāti vaṭṭadukkhassa anivatti. Tena vuttaṃ – ‘‘upadhiñhi paṭicca dukkhamidaṃ sambhotī’’ti.
ఇదాని యం పరమత్థతో దుక్ఖస్స నిస్సరణం, తం దస్సేతుం, ‘‘సబ్బుపాదానక్ఖయా నత్థి దుక్ఖస్స సమ్భవో’’తి వుత్తం. తత్థ సబ్బుపాదానక్ఖయాతి కాముపాదానం దిట్ఠుపాదానం సీలబ్బతుపాదానం అత్తవాదుపాదానన్తి సబ్బేసం ఇమేసం చతున్నమ్పి ఉపాదానానం అరియమగ్గాధిగమేన అనవసేసప్పహానతో. తత్థ దిట్ఠుపాదానం సీలబ్బతుపాదానం అత్తవాదుపాదానన్తి ఇమాని తీణి ఉపాదానాని సోతాపత్తిమగ్గేన ఖీయన్తి, అనుప్పత్తిధమ్మతం ఆపజ్జన్తి. కాముపాదానం అపాయగమనీయం పఠమేన, కామరాగభూతం బహలం దుతియేన, సుఖుమం తతియేన, రూపరాగారూపరాగప్పహానం చతుత్థేనాతి చతూహిపి మగ్గేహి ఖీయతి, అనుప్పత్తిధమ్మతం ఆపజ్జతీతి వేదితబ్బం. నత్థి దుక్ఖస్స సమ్భవోతి ఏవం సబ్బసో ఉపాదానక్ఖయా తదేకట్ఠతాయ సబ్బస్సపి కిలేసగణస్స అనుప్పాదనతో అప్పమత్తకస్సపి వట్టదుక్ఖస్స సమ్భవో పాతుభావో నత్థి.
Idāni yaṃ paramatthato dukkhassa nissaraṇaṃ, taṃ dassetuṃ, ‘‘sabbupādānakkhayā natthi dukkhassa sambhavo’’ti vuttaṃ. Tattha sabbupādānakkhayāti kāmupādānaṃ diṭṭhupādānaṃ sīlabbatupādānaṃ attavādupādānanti sabbesaṃ imesaṃ catunnampi upādānānaṃ ariyamaggādhigamena anavasesappahānato. Tattha diṭṭhupādānaṃ sīlabbatupādānaṃ attavādupādānanti imāni tīṇi upādānāni sotāpattimaggena khīyanti, anuppattidhammataṃ āpajjanti. Kāmupādānaṃ apāyagamanīyaṃ paṭhamena, kāmarāgabhūtaṃ bahalaṃ dutiyena, sukhumaṃ tatiyena, rūparāgārūparāgappahānaṃ catutthenāti catūhipi maggehi khīyati, anuppattidhammataṃ āpajjatīti veditabbaṃ. Natthi dukkhassa sambhavoti evaṃ sabbaso upādānakkhayā tadekaṭṭhatāya sabbassapi kilesagaṇassa anuppādanato appamattakassapi vaṭṭadukkhassa sambhavo pātubhāvo natthi.
ఏవం భగవా హేతునా సద్ధిం పవత్తిం నివత్తిఞ్చ దస్సేత్వా ‘‘ఇమం నయం అజానన్తో అయం సత్తలోకో వట్టతోపి సీసం న ఉక్ఖిపతీ’’తి దస్సేన్తో ‘‘లోకమిమం పస్సా’’తిఆదిమాహ. తత్థ లోకమిమం పస్సాతి అత్తనో బుద్ధచక్ఖునా పచ్చక్ఖతో విసయభావస్స ఉపగతత్తా ‘‘లోకమిమం పస్సా’’తి భగవాదస్సనకిరియాయ నియోజేన్తో అత్తానమేవాలపతి. పుథూతి బహూ, విసుం విసుం వా. అవిజ్జాయ పరేతాతి ‘‘దుక్ఖే అఞ్ఞాణ’’న్తిఆదినా (ధ॰ స॰ ౧౧౦౬; విభ॰ ౨౨౬) నయేన వుత్తాయ చతుసచ్చపటిచ్ఛాదికాయ అవిజ్జాయ అభిభూతా. భూతాతి కమ్మకిలేసేహి జాతా నిబ్బత్తా. భూతరతాతి భూతేసు మాతాపితుపుత్తదారాదిసఞ్ఞాయ అఞ్ఞసత్తేసు తణ్హాయ రతా, భూతే వా ఖన్ధపఞ్చకే అనిచ్చాసుభదుక్ఖానత్తసభావే తంసభావానవబోధతో ఇత్థిపురిసాదిపరికప్పవసేన నిచ్చాదివసేన అత్తత్తనియగాహవసేన చ అభిరతా. భవా అపరిముత్తాతి యథావుత్తేన తణ్హాదిట్ఠిగాహేన భవతో సంసారతో న పరిముత్తా.
Evaṃ bhagavā hetunā saddhiṃ pavattiṃ nivattiñca dassetvā ‘‘imaṃ nayaṃ ajānanto ayaṃ sattaloko vaṭṭatopi sīsaṃ na ukkhipatī’’ti dassento ‘‘lokamimaṃ passā’’tiādimāha. Tattha lokamimaṃ passāti attano buddhacakkhunā paccakkhato visayabhāvassa upagatattā ‘‘lokamimaṃ passā’’ti bhagavādassanakiriyāya niyojento attānamevālapati. Puthūti bahū, visuṃ visuṃ vā. Avijjāya paretāti ‘‘dukkhe aññāṇa’’ntiādinā (dha. sa. 1106; vibha. 226) nayena vuttāya catusaccapaṭicchādikāya avijjāya abhibhūtā. Bhūtāti kammakilesehi jātā nibbattā. Bhūtaratāti bhūtesu mātāpituputtadārādisaññāya aññasattesu taṇhāya ratā, bhūte vā khandhapañcake aniccāsubhadukkhānattasabhāve taṃsabhāvānavabodhato itthipurisādiparikappavasena niccādivasena attattaniyagāhavasena ca abhiratā. Bhavā aparimuttāti yathāvuttena taṇhādiṭṭhigāhena bhavato saṃsārato na parimuttā.
ఏత్థ చ ‘‘లోకమిమ’’న్తి పఠమం తావ సకలమ్పి సత్తనికాయం సామఞ్ఞతో ఏకత్తం ఉపనేన్తో ఏకవచనేన అనోధిసో గహణం దీపేత్వా ‘‘స్వాయం లోకో భవయోనిగతిఠితిసత్తావాసాదివసేన చేవ తత్థాపి తంతంసత్తనికాయాదివసేన చ అనేకభేదభిన్నో పచ్చేకం మయా వోలోకితో’’తి అత్తనో బుద్ధచక్ఖుఞాణానుభావం పకాసేన్తో సత్థా పున వచనభేదం కత్వా బహువచనేన ఓధిసో గహణం దీపేతి ‘‘పుథూ అవిజ్జాయ పరేతా భూతా’’తిఆదినా. ఏవఞ్చ కత్వా ‘‘లోకమిమ’’న్తి ఉపయోగవచనం కత్వా ‘‘అవిజ్జాయ పరేతా’’తిఆదినా పచ్చత్తబహువచననిద్దేసోపి అవిరుద్ధో హోతి భిన్నవాక్యత్తా. కేచి పన ఏకవాక్యతాధిప్పాయేన ‘‘అవిజ్జాయ పరేతం భూతం భూతరతం భవా అపరిముత్త’’న్తి పఠన్తి, విభత్తిభేదవసేనేవ పన పురాణపాఠో.
Ettha ca ‘‘lokamima’’nti paṭhamaṃ tāva sakalampi sattanikāyaṃ sāmaññato ekattaṃ upanento ekavacanena anodhiso gahaṇaṃ dīpetvā ‘‘svāyaṃ loko bhavayonigatiṭhitisattāvāsādivasena ceva tatthāpi taṃtaṃsattanikāyādivasena ca anekabhedabhinno paccekaṃ mayā volokito’’ti attano buddhacakkhuñāṇānubhāvaṃ pakāsento satthā puna vacanabhedaṃ katvā bahuvacanena odhiso gahaṇaṃ dīpeti ‘‘puthū avijjāya paretā bhūtā’’tiādinā. Evañca katvā ‘‘lokamima’’nti upayogavacanaṃ katvā ‘‘avijjāya paretā’’tiādinā paccattabahuvacananiddesopi aviruddho hoti bhinnavākyattā. Keci pana ekavākyatādhippāyena ‘‘avijjāya paretaṃ bhūtaṃ bhūtarataṃ bhavā aparimutta’’nti paṭhanti, vibhattibhedavaseneva pana purāṇapāṭho.
ఇదాని యేన ఉపాయేన భవవిప్పమోక్ఖో హోతి, తం సబ్బం తిత్థియానం అవిసయభూతం బుద్ధగోచరం విపస్సనావీథిం దస్సేన్తో ‘‘యే హి కేచీ’’తిఆదిమాహ. తత్థ యే హి కేచి భవాతి కామభవాది సఞ్ఞీభవాది ఏకవోకారభవాదివిభాగేన నానాభేదభిన్నా సాతవన్తో వా అసాతవన్తో వా దీఘాయుకా వా ఇత్తరక్ఖణా వా యే హి కేచి భవా. సబ్బధీతి ఉద్ధం అధో తిరియన్తి ఆదివిభాగేన సబ్బత్థ. సబ్బత్థతాయాతి సగ్గాపాయమనుస్సాదివిభాగేన. సబ్బే తేతిఆదీసు సబ్బేపి తే భవా రూపవేదనాదిధమ్మా హుత్వా అభావట్ఠేన అనిచ్చా, ఉదయబ్బయపటిపీళితత్తా దుక్ఖా, జరాయ మరణేన చాతి ద్విధా విపరిణామేతబ్బతాయ విపరిణామధమ్మా. ఇతిసద్దో ఆదిఅత్థో పకారత్థో వా, తేన అనత్తలక్ఖణమ్పి సఙ్గహేత్వా అవసవత్తనట్ఠేన అనత్తా, విపరిణామధమ్మతాయ వా అవసవత్తనట్ఠేన అనత్తాతి వుత్తా.
Idāni yena upāyena bhavavippamokkho hoti, taṃ sabbaṃ titthiyānaṃ avisayabhūtaṃ buddhagocaraṃ vipassanāvīthiṃ dassento ‘‘ye hi kecī’’tiādimāha. Tattha ye hi keci bhavāti kāmabhavādi saññībhavādi ekavokārabhavādivibhāgena nānābhedabhinnā sātavanto vā asātavanto vā dīghāyukā vā ittarakkhaṇā vā ye hi keci bhavā. Sabbadhīti uddhaṃ adho tiriyanti ādivibhāgena sabbattha. Sabbatthatāyāti saggāpāyamanussādivibhāgena. Sabbe tetiādīsu sabbepi te bhavā rūpavedanādidhammā hutvā abhāvaṭṭhena aniccā, udayabbayapaṭipīḷitattā dukkhā, jarāya maraṇena cāti dvidhā vipariṇāmetabbatāya vipariṇāmadhammā. Itisaddo ādiattho pakārattho vā, tena anattalakkhaṇampi saṅgahetvā avasavattanaṭṭhena anattā, vipariṇāmadhammatāya vā avasavattanaṭṭhena anattāti vuttā.
ఏవం లక్ఖణత్తయపటివిజ్ఝనాకారేన ఏతం భవసఙ్ఖాతం ఖన్ధపఞ్చకం యథాభూతం అవిపరీతం సమ్మప్పఞ్ఞాయ సమ్మా ఞాయేన విపస్సనాసహితాయ మగ్గపఞ్ఞాయ పస్సతో పరిఞ్ఞాభిసమయాదివసేన పటివిజ్ఝతో ‘‘భవో నిచ్చో’’తి ఆదినయప్పవత్తా భవేసు తణ్హా పహీయతి, అగ్గమగ్గప్పత్తిసమకాలమేవ అనవసేసం నిరుజ్ఝతి, ఉచ్ఛేదదిట్ఠియా సబ్బసో పహీనత్తా విభవం విచ్ఛేదం నాభినన్దతి న పత్థేతి. ఏవంభూతస్స తస్స యా కామతణ్హాదివసేన అట్ఠసతభేదా అవత్థాదివిభాగేన అనన్తభేదా చ, తాసం సబ్బసో సబ్బప్పకారేన తణ్హానం ఖయా పహానా, తదేకట్ఠతాయ సబ్బస్సపి సంకిలేసపక్ఖస్స అసేసం నిస్సేసం విరాగేన అరియమగ్గేన యో అనుప్పాదనిరోధో, తం నిబ్బానన్తి.
Evaṃ lakkhaṇattayapaṭivijjhanākārena etaṃ bhavasaṅkhātaṃ khandhapañcakaṃ yathābhūtaṃ aviparītaṃ sammappaññāya sammā ñāyena vipassanāsahitāya maggapaññāya passato pariññābhisamayādivasena paṭivijjhato ‘‘bhavo nicco’’ti ādinayappavattā bhavesu taṇhā pahīyati, aggamaggappattisamakālameva anavasesaṃ nirujjhati, ucchedadiṭṭhiyā sabbaso pahīnattā vibhavaṃ vicchedaṃ nābhinandati na pattheti. Evaṃbhūtassa tassa yā kāmataṇhādivasena aṭṭhasatabhedā avatthādivibhāgena anantabhedā ca, tāsaṃ sabbaso sabbappakārena taṇhānaṃ khayā pahānā, tadekaṭṭhatāya sabbassapi saṃkilesapakkhassa asesaṃ nissesaṃ virāgena ariyamaggena yo anuppādanirodho, taṃ nibbānanti.
ఏవం తణ్హాయ పహానముఖేన సఉపాదిసేసనిబ్బానం దస్సేత్వా ఇదాని అనుపాదిసేసనిబ్బానం దస్సేన్తో ‘‘తస్స నిబ్బుతస్సా’’తిఆదిమాహ. తస్సత్థో – యో సో సబ్బసో తణ్హానం ఖయా కిలేసపరినిబ్బానేన నిబ్బుతో వుత్తనయేన భిన్నకిలేసో ఖీణాసవభిక్ఖు, తస్స నిబ్బుతస్స భిక్ఖునో అనుపాదా ఉపాదానాభావతో కిలేసాభిసఙ్ఖారమారానం వా అగ్గహణతో పునబ్భవో న హోతి, ఆయతిం పటిసన్ధివసేన ఉపపత్తిభవో నత్థి. ఏవంభూతేన చ తేన అభిభూతో మారో, అరియమగ్గక్ఖణే కిలేసమారో అభిసఙ్ఖారమారో దేవపుత్తమారో చ చరిమకచిత్తక్ఖణే ఖన్ధమారో మచ్చుమారో చాతి పఞ్చవిధో మారో అభిభూతో పరాజితో, పున సీసం ఉక్ఖిపితుం అప్పదానేన నిబ్బిసేవనో కతో, యతో తేన విజితో సఙ్గామో మారేహి తత్థ తత్థ పవత్తితో. ఏవం విజితసఙ్గామో పన ఇట్ఠాదీసు సబ్బేసు వికారాభావేన తాదిలక్ఖణప్పత్తియా తాదీ అరహా సబ్బభవాని యథావుత్తభేదే సబ్బేపి భవే ఉపచ్చగా సమతిక్కన్తో, న యత్థ కత్థచి సఙ్ఖం ఉపేతి, అఞ్ఞదత్థు అనుపాదానో వియ జాతవేదో పరినిబ్బానతో ఉద్ధం అపఞ్ఞత్తికోవ హోతీతి. ఇతి భగవా ఇమం మహాఉదానం అనుపాదిసేసాయ నిబ్బానధాతుయా కూటం గహేత్వా నిట్ఠపేసి.
Evaṃ taṇhāya pahānamukhena saupādisesanibbānaṃ dassetvā idāni anupādisesanibbānaṃ dassento ‘‘tassa nibbutassā’’tiādimāha. Tassattho – yo so sabbaso taṇhānaṃ khayā kilesaparinibbānena nibbuto vuttanayena bhinnakileso khīṇāsavabhikkhu, tassa nibbutassa bhikkhuno anupādā upādānābhāvato kilesābhisaṅkhāramārānaṃ vā aggahaṇato punabbhavo na hoti, āyatiṃ paṭisandhivasena upapattibhavo natthi. Evaṃbhūtena ca tena abhibhūto māro, ariyamaggakkhaṇe kilesamāro abhisaṅkhāramāro devaputtamāro ca carimakacittakkhaṇe khandhamāro maccumāro cāti pañcavidho māro abhibhūto parājito, puna sīsaṃ ukkhipituṃ appadānena nibbisevano kato, yato tena vijito saṅgāmo mārehi tattha tattha pavattito. Evaṃ vijitasaṅgāmo pana iṭṭhādīsu sabbesu vikārābhāvena tādilakkhaṇappattiyā tādī arahā sabbabhavāni yathāvuttabhede sabbepi bhave upaccagā samatikkanto, na yattha katthaci saṅkhaṃ upeti, aññadatthu anupādāno viya jātavedo parinibbānato uddhaṃ apaññattikova hotīti. Iti bhagavā imaṃ mahāudānaṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā kūṭaṃ gahetvā niṭṭhapesi.
దసమసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Dasamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
నిట్ఠితా చ నన్దవగ్గవణ్ణనా.
Niṭṭhitā ca nandavaggavaṇṇanā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / ఉదానపాళి • Udānapāḷi / ౧౦. లోకసుత్తం • 10. Lokasuttaṃ