Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဣတိဝုတ္တက-အဋ္ဌကထာ • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
၁၃. လောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
13. Lokasuttavaṇṇanā
၁၁၂. တေရသမေ လောကောတိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော, အတ္ထတော ပုရိမံ အရိယသစ္စဒ္ဝယံ ဣဓ ပန ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သ္ဝာယံ သတ္တလောကော, သင္ခာရလောကော, ဩကာသလောကောတိ ဝိဘာဂတော သရူပတော စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ အပိစ ခန္ဓလောကာဒိဝသေန စ အနေကဝိဓော လောကော။ ယထာဟ –
112. Terasame lokoti lujjanapalujjanaṭṭhena loko, atthato purimaṃ ariyasaccadvayaṃ idha pana dukkhaṃ ariyasaccaṃ veditabbaṃ. Svāyaṃ sattaloko, saṅkhāraloko, okāsalokoti vibhāgato sarūpato ca heṭṭhā vuttoyeva. Apica khandhalokādivasena ca anekavidho loko. Yathāha –
‘‘လောကောတိ ခန္ဓလောကော, ဓာတုလောကော, အာယတနလောကော, ဝိပတ္တိဘဝလောကော, ဝိပတ္တိသမ္ဘဝလောကော, သမ္ပတ္တိဘဝလောကော, သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝလောကော, ဧကော လောကော သဗ္ဗေ သတ္တာ အဟာရဋ္ဌိတိကာ, ဒ္ဝေ လောကာ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ, တယော လောကာ တိသ္သော ဝေဒနာ, စတ္တာရော လောကာ စတ္တာရော အာဟာရာ, ပဉ္စ လောကာ ပဉ္စုပာဒာနက္ခန္ဓာ, ဆ လောကာ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ, သတ္တ လောကာ သတ္တ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော, အဋ္ဌ လောကာ အဋ္ဌ လောကဓမ္မာ, နဝ လောကာ နဝ သတ္တာဝာသာ, ဒသ လောကာ ဒသာယတနာနိ, ဒ္ဝာဒသ လောကာ ဒ္ဝာဒသာယတနာနိ, အဋ္ဌာရသ လောကာ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော’’တိ (မဟာနိ. ၃; စူဠနိ. အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂)။
‘‘Lokoti khandhaloko, dhātuloko, āyatanaloko, vipattibhavaloko, vipattisambhavaloko, sampattibhavaloko, sampattisambhavaloko, eko loko sabbe sattā ahāraṭṭhitikā, dve lokā nāmañca rūpañca, tayo lokā tisso vedanā, cattāro lokā cattāro āhārā, pañca lokā pañcupādānakkhandhā, cha lokā cha ajjhattikāni āyatanāni, satta lokā satta viññāṇaṭṭhitiyo, aṭṭha lokā aṭṭha lokadhammā, nava lokā nava sattāvāsā, dasa lokā dasāyatanāni, dvādasa lokā dvādasāyatanāni, aṭṭhārasa lokā aṭṭhārasa dhātuyo’’ti (mahāni. 3; cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa 2).
ဧဝမနေကဓာ ဝိဘတ္တောပိ လောကော ပဉ္စသု ဥပာဒာနက္ခန္ဓေသု ဧဝ သင္ဂဟံ သမောသရဏံ ဂစ္ဆတိ, ဥပာဒာနက္ခန္ဓာ စ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ဇာတိပိ ဒုက္ခာ ။ပေ.။ သံခိတ္တေန ပဉ္စုပာဒာနက္ခန္ဓာပိ ဒုက္ခာတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထတော ပုရိမံ အရိယသစ္စဒ္ဝယံ, ဣဓ ပန ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ နနု စ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌော အဝိသေသေန ပဉ္စသု ခန္ဓေသု သမ္ဘဝတီတိ? သစ္စံ သမ္ဘဝတိ။ ယံ ပန န လုဇ္ဇတီတိ ဂဟိတံ, တံ တထာ န ဟောတိ, ဧကံသေနေဝ လုဇ္ဇတိ ပလုဇ္ဇတီတိ သော လောကောတိ ဥပာဒာနက္ခန္ဓေသ္ဝေဝ လောကသဒ္ဒော နိရူဠ္ဟောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မာ လောကောတိ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ဧဝ။
Evamanekadhā vibhattopi loko pañcasu upādānakkhandhesu eva saṅgahaṃ samosaraṇaṃ gacchati, upādānakkhandhā ca dukkhaṃ ariyasaccaṃ jātipi dukkhā …pe… saṃkhittena pañcupādānakkhandhāpi dukkhāti. Tena vuttaṃ ‘‘atthato purimaṃ ariyasaccadvayaṃ, idha pana dukkhaṃ ariyasaccaṃ veditabba’’nti. Nanu ca lujjanapalujjanaṭṭho avisesena pañcasu khandhesu sambhavatīti? Saccaṃ sambhavati. Yaṃ pana na lujjatīti gahitaṃ, taṃ tathā na hoti, ekaṃseneva lujjati palujjatīti so lokoti upādānakkhandhesveva lokasaddo nirūḷhoti veditabbo. Tasmā lokoti dukkhaṃ ariyasaccaṃ eva.
ယဒိပိ တထာဂတ-သဒ္ဒသ္သ ဟေဋ္ဌာ တထာဂတသုတ္တေ နာနာနယေဟိ ဝိတ္ထာရတော အတ္ထော ဝိဘတ္တော, တထာပိ ပာဠိယာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာမုခေန အယမတ္ထဝိဘာဝနာ – အဘိသမ္ဗုဒ္ဓောတိ ‘‘အဘိညေယ္ယတော ပရိညေယ္ယတော’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဝိဘာဂေန ဝာ အဝိသေသတော တာဝ အာသယာနုသယစရိယာဓိမုတ္တိအာဒိဘေဒတော ကုသလာကုသလာဒိဝိဘာဂတော ဝဋ္ဋပ္ပမာဏသဏ္ဌာနာဒိဘေဒတော, ဝိသေသတော ဝာ ပန ‘‘အယံ သသ္သတာသယော, အယံ ဥစ္ဆေဒာသယော’’တိအာဒိနာ ‘‘ကက္ခဠလက္ခဏာ ပထဝီဓာတု, ပဂ္ဃရဏလက္ခဏာ အာပောဓာတူ’’တိအာဒိနာ စ အဘိဝိသိဋ္ဌေန သယမ္ဘုဉာဏေန သမ္မာ အဝိပရီတံ ယော ယော အတ္ထော ယထာ ယထာ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗော, တထာ တထာ ဗုဒ္ဓော ဉာတော အတ္တပစ္စက္ခော ကတောတိ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော။
Yadipi tathāgata-saddassa heṭṭhā tathāgatasutte nānānayehi vitthārato attho vibhatto, tathāpi pāḷiyā atthasaṃvaṇṇanāmukhena ayamatthavibhāvanā – abhisambuddhoti ‘‘abhiññeyyato pariññeyyato’’ti pubbe vuttavibhāgena vā avisesato tāva āsayānusayacariyādhimuttiādibhedato kusalākusalādivibhāgato vaṭṭappamāṇasaṇṭhānādibhedato, visesato vā pana ‘‘ayaṃ sassatāsayo, ayaṃ ucchedāsayo’’tiādinā ‘‘kakkhaḷalakkhaṇā pathavīdhātu, paggharaṇalakkhaṇā āpodhātū’’tiādinā ca abhivisiṭṭhena sayambhuñāṇena sammā aviparītaṃ yo yo attho yathā yathā bujjhitabbo, tathā tathā buddho ñāto attapaccakkho katoti abhisambuddho.
လောကသ္မာတိ ယထာဝုတ္တလောကတော။ ဝိသံယုတ္တောတိ ဝိသံသဋ္ဌော, တပ္ပဋိဗဒ္ဓာနံ သဗ္ဗေသံ သံယောဇနာနံ သမ္မဒေဝ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ တတော ဝိပ္ပမုတ္တောတိ အတ္ထော။ လောကသမုဒယောတိ သုတ္တန္တနယေန တဏ္ဟာ, အဘိဓမ္မနယေန ပန အဘိသင္ခာရေဟိ သဒ္ဓိံ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟသ္သံ။ ပဟီနောတိ ဗောဓိမဏ္ဍေ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန သဝာသနံ ပဟီနော။ လောကနိရောဓောတိ နိဗ္ဗာနံ။ သစ္ဆိကတောတိ အတ္တပစ္စက္ခော ကတော။ လောကနိရောဓဂာမိနီ ပဋိပဒာတိ သီလာဒိက္ခန္ဓတ္တယသင္ဂဟော အရိယော အဋ္ဌင္ဂိကော မဂ္ဂော။ သော ဟိ လောကနိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆတိ အဓိဂစ္ဆတိ, တဒတ္ထံ အရိယေဟိ ပဋိပဇ္ဇီယတိ စာတိ လောကနိရောဓဂာမိနီ ပဋိပဒာတိ ဝုစ္စတိ။
Lokasmāti yathāvuttalokato. Visaṃyuttoti visaṃsaṭṭho, tappaṭibaddhānaṃ sabbesaṃ saṃyojanānaṃ sammadeva samucchinnattā tato vippamuttoti attho. Lokasamudayoti suttantanayena taṇhā, abhidhammanayena pana abhisaṅkhārehi saddhiṃ diyaḍḍhakilesasahassaṃ. Pahīnoti bodhimaṇḍe arahattamaggañāṇena samucchedappahānavasena savāsanaṃ pahīno. Lokanirodhoti nibbānaṃ. Sacchikatoti attapaccakkho kato. Lokanirodhagāminī paṭipadāti sīlādikkhandhattayasaṅgaho ariyo aṭṭhaṅgiko maggo. So hi lokanirodhaṃ nibbānaṃ gacchati adhigacchati, tadatthaṃ ariyehi paṭipajjīyati cāti lokanirodhagāminī paṭipadāti vuccati.
ဧတ္တာဝတာ တထာနိ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော ယာထာဝတော ဂတောတိ တထာဂတောတိ အယမတ္ထော ဒသ္သိတော ဟောတိ။ စတ္တာရိ ဟိ အရိယသစ္စာနိ တထာနိ နာမ။ ယထာဟ –
Ettāvatā tathāni abhisambuddho yāthāvato gatoti tathāgatoti ayamattho dassito hoti. Cattāri hi ariyasaccāni tathāni nāma. Yathāha –
‘‘စတ္တာရိမာနိ , ဘိက္ခဝေ, တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ, ဘိက္ခဝေ, တထမေတံ အဝိတထမေတံ, အနညထမေတ’’န္တိ (သံ. နိ. ၅.၁၀၉၀) ဝိတ္ထာရော။
‘‘Cattārimāni , bhikkhave, tathāni avitathāni anaññathāni. Katamāni cattāri? Idaṃ dukkhanti, bhikkhave, tathametaṃ avitathametaṃ, anaññathameta’’nti (saṃ. ni. 5.1090) vitthāro.
အပိစ တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော, တထံ ဂတောတိ တထာဂတော , ဂတောတိ စ အဝဂတော အတီတော ပတ္တော ပဋိပန္နောတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ ဘဂဝာ သကလလောကံ တီရဏပရိညာယ တထာယ အဝိပရီတာယ ဂတော အဝဂတော, တသ္မာ လောကော တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓောတိ တထာဂတော။ လောကသမုဒယံ ပဟာနပရိညာယ တထာယ ဂတော အတီတောတိ တထာဂတော။ လောကနိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာယ တထာယ ဂတော ပတ္တောတိ တထာဂတော။ လောကနိရောဓဂာမိနိံ ပဋိပဒံ တထံ အဝိပရီတံ ဂတော ပဋိပန္နောတိ တထာဂတောတိ။ ဧဝံ ဣမိသ္သာ ပာဠိယာ ဘဂဝတော တထာဂတဘာဝဒီပနဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
Apica tathāya gatoti tathāgato, tathaṃ gatoti tathāgato , gatoti ca avagato atīto patto paṭipannoti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā bhagavā sakalalokaṃ tīraṇapariññāya tathāya aviparītāya gato avagato, tasmā loko tathāgatena abhisambuddhoti tathāgato. Lokasamudayaṃ pahānapariññāya tathāya gato atītoti tathāgato. Lokanirodhaṃ sacchikiriyāya tathāya gato pattoti tathāgato. Lokanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ tathaṃ aviparītaṃ gato paṭipannoti tathāgatoti. Evaṃ imissā pāḷiyā bhagavato tathāgatabhāvadīpanavasena attho veditabbo.
ဣတိ ဘဂဝာ စတုသစ္စာဘိသမ္ဗောဓနဝသေန အတ္တနော တထာဂတဘာဝံ ပကာသေတ္ဝာ ဣဒာနိ တတ္ထ ဒိဋ္ဌာဒိအဘိသမ္ဗောဓိဝသေနပိ တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ယံ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ အင္ဂုတ္တရဋ္ဌကထာယံ (အ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၄.၂၃) ပန ‘‘စတူဟိ သစ္စေဟိ အတ္တနော ဗုဒ္ဓဘာဝံ ကထေတ္ဝာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ တထာဂတသဒ္ဒ-ဗုဒ္ဓသဒ္ဒာနံ အတ္ထတော နိန္နာနာကရဏတံ ဒသ္သေတုံ ဝုတ္တံ။ တထာ စေဝ ဟိ ပာဠိ ပဝတ္တာတိ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌန္တိ ရူပာယတနံ။ သုတန္တိ သဒ္ဒာယတနံ။ မုတန္တိ ပတ္ဝာ ဂဟေတဗ္ဗတော ဂန္ဓာယတနံ, ရသာယတနံ, ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနဉ္စ။ ဝိညာတန္တိ သုခဒုက္ခာဒိဓမ္မာရမ္မဏံ။ ပတ္တန္တိ ပရိယေသိတ္ဝာ ဝာ အပရိယေသိတ္ဝာ ဝာ ပတ္တံ။ ပရိယေသိတန္တိ ပတ္တံ ဝာ အပ္ပတ္တံ ဝာ ပရိယေသိတံ။ အနုဝိစရိတံ မနသာတိ စိတ္တေန အနုသဉ္စရိတံ။ ကသ္သ ပန အနုဝိစရိတံ မနသာတိ? သဒေဝကသ္သ။ပေ.။ သဒေဝမနုသ္သာယာတိ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ တတ္ထ သဟ ဒေဝေဟီတိ သဒေဝကော, တသ္သ သဒေဝကသ္သ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။
Iti bhagavā catusaccābhisambodhanavasena attano tathāgatabhāvaṃ pakāsetvā idāni tattha diṭṭhādiabhisambodhivasenapi taṃ dassetuṃ ‘‘yaṃ, bhikkhave’’tiādimāha. Aṅguttaraṭṭhakathāyaṃ (a. ni. aṭṭha. 2.4.23) pana ‘‘catūhi saccehi attano buddhabhāvaṃ kathetvā’’tiādi vuttaṃ. Taṃ tathāgatasadda-buddhasaddānaṃ atthato ninnānākaraṇataṃ dassetuṃ vuttaṃ. Tathā ceva hi pāḷi pavattāti. Tattha diṭṭhanti rūpāyatanaṃ. Sutanti saddāyatanaṃ. Mutanti patvā gahetabbato gandhāyatanaṃ, rasāyatanaṃ, phoṭṭhabbāyatanañca. Viññātanti sukhadukkhādidhammārammaṇaṃ. Pattanti pariyesitvā vā apariyesitvā vā pattaṃ. Pariyesitanti pattaṃ vā appattaṃ vā pariyesitaṃ. Anuvicaritaṃ manasāti cittena anusañcaritaṃ. Kassa pana anuvicaritaṃ manasāti? Sadevakassa…pe… sadevamanussāyāti sambandhanīyaṃ. Tattha saha devehīti sadevako, tassa sadevakassa. Sesapadesupi eseva nayo.
သဒေဝကဝစနေန စေတ္ထ ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, သမာရကဝစနေန ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ, သဗ္ရဟ္မကဝစနေန ဗ္ရဟ္မကာယိကာဒိဗ္ရဟ္မဂ္ဂဟဏံ, သသ္သမဏဗ္ရာဟ္မဏိဝစနေန သာသနသ္သ ပစ္စတ္ထိကသမဏဗ္ရာဟ္မဏဂ္ဂဟဏဉ္စေဝ သမိတပာပဗာဟိတပာပသမဏဗ္ရာဟ္မဏဂ္ဂဟဏဉ္စ, ပဇာဝစနေန သတ္တလောကဂ္ဂဟဏံ , သဒေဝမနုသ္သဝစနေန သမ္မုတိဒေဝအဝသေသမနုသ္သဂ္ဂဟဏံ။ ဧဝမေတ္ထ တီဟိ ပဒေဟိ ဒေဝမာရဗ္ရဟ္မေဟိ သဒ္ဓိံ သတ္တလောကော, ဒ္ဝီဟိ ပဇာဝသေန သတ္တလောကော ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
Sadevakavacanena cettha pañcakāmāvacaradevaggahaṇaṃ veditabbaṃ, samārakavacanena chaṭṭhakāmāvacaradevaggahaṇaṃ, sabrahmakavacanena brahmakāyikādibrahmaggahaṇaṃ, sassamaṇabrāhmaṇivacanena sāsanassa paccatthikasamaṇabrāhmaṇaggahaṇañceva samitapāpabāhitapāpasamaṇabrāhmaṇaggahaṇañca, pajāvacanena sattalokaggahaṇaṃ , sadevamanussavacanena sammutidevaavasesamanussaggahaṇaṃ. Evamettha tīhi padehi devamārabrahmehi saddhiṃ sattaloko, dvīhi pajāvasena sattaloko gahitoti veditabbo.
အပရော နယော – သဒေဝကဂ္ဂဟဏေန အရူပာဝစရဒေဝလောကော ဂဟိတော, သမာရကဝစနေန ဆကာမာဝစရဒေဝလောကော, သဗ္ရဟ္မကဝစနေန ရူပီဗ္ရဟ္မလောကော, သသ္သမဏဗ္ရာဟ္မဏာဒိဝစနေန သမ္မုတိဒေဝေဟိ သဟ အဝသေသသတ္တလောကော ဂဟိတော။ အပိစေတ္ထ သဒေဝကဝစနေန ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော သဗ္ဗလောကဝိသယသ္သ ဘဂဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝေ ပကာသိတေ ယေသမေဝံ သိယာ ‘‘မာရော နာမ မဟာနုဘာဝော ဆကာမာဝစရိသ္သရော ဝသဝတ္တီ, ဗ္ရဟ္မာ ပန တတောပိ မဟာနုဘာဝတရော ဒသဟိ အင္ဂုလီဟိ ဒသသု စက္ကဝာဠသဟသ္သေသု အာလောကံ ဖရတိ, ဥတ္တမဇ္ဈာနသမာပတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒေတိ။ ပုထူ စ သမဏဗ္ရာဟ္မဏာ ဣဒ္ဓိမန္တော ဒိဗ္ဗစက္ခုကာ ပရစိတ္တဝိဒုနော မဟာနုဘာဝာ သံဝိဇ္ဇန္တိ။ အယဉ္စ သတ္တကာယော အနန္တော အပရိမာဏော, ကိမေတေသံ သဗ္ဗေသံယေဝ ဝိသယော အနဝသေသတော ဘဂဝတာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော’’တိ? တေသံ ဝိမတိံ ဝိဓမေန္တော ဘဂဝာ ‘‘သဒေဝကသ္သ လောကသ္သာ’’တိအာဒိမာဟ။
Aparo nayo – sadevakaggahaṇena arūpāvacaradevaloko gahito, samārakavacanena chakāmāvacaradevaloko, sabrahmakavacanena rūpībrahmaloko, sassamaṇabrāhmaṇādivacanena sammutidevehi saha avasesasattaloko gahito. Apicettha sadevakavacanena ukkaṭṭhaparicchedato sabbalokavisayassa bhagavato abhisambuddhabhāve pakāsite yesamevaṃ siyā ‘‘māro nāma mahānubhāvo chakāmāvacarissaro vasavattī, brahmā pana tatopi mahānubhāvataro dasahi aṅgulīhi dasasu cakkavāḷasahassesu ālokaṃ pharati, uttamajjhānasamāpattisukhaṃ paṭisaṃvedeti. Puthū ca samaṇabrāhmaṇā iddhimanto dibbacakkhukā paracittaviduno mahānubhāvā saṃvijjanti. Ayañca sattakāyo ananto aparimāṇo, kimetesaṃ sabbesaṃyeva visayo anavasesato bhagavatā abhisambuddho’’ti? Tesaṃ vimatiṃ vidhamento bhagavā ‘‘sadevakassa lokassā’’tiādimāha.
ပောရာဏာ ပနာဟု – ‘‘သဒေဝကသ္သာ’’တိ ဒေဝတာဟိ သဒ္ဓိံ အဝသေသလောကံ ပရိယာဒိယတိ, ‘‘သမာရကသ္သာ’’တိ မာရေန သဒ္ဓိံ အဝသေသလောကံ, ‘‘သဗ္ရဟ္မကသ္သာ’’တိ ဗ္ရဟ္မေဟိ သဒ္ဓိံ အဝသေသလောကံ။ ဧဝံ သဗ္ဗေပိ တိဘဝူပဂေ သတ္တေ တီသု ပဒေသု ပက္ခိပိတ္ဝာ ပုန ဒ္ဝီဟိ ပဒေဟိ ပရိယာဒိယန္တော ‘‘သသ္သမဏဗ္ရာဟ္မဏိယာ ပဇာယ သဒေဝမနုသ္သာယာ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ ပဉ္စဟိပိ ပဒေဟိ ခန္ဓတ္တယပရိစ္ဆိန္နေ သဗ္ဗသတ္တေ ပရိယာဒိယတိ။
Porāṇā panāhu – ‘‘sadevakassā’’ti devatāhi saddhiṃ avasesalokaṃ pariyādiyati, ‘‘samārakassā’’ti mārena saddhiṃ avasesalokaṃ, ‘‘sabrahmakassā’’ti brahmehi saddhiṃ avasesalokaṃ. Evaṃ sabbepi tibhavūpage satte tīsu padesu pakkhipitvā puna dvīhi padehi pariyādiyanto ‘‘sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāyā’’ti āha. Evaṃ pañcahipi padehi khandhattayaparicchinne sabbasatte pariyādiyati.
ယသ္မာ တံ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓန္တိ ဣမိနာ ဣဒံ ဒသ္သေတိ – ယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဣမသ္သ သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ ‘‘နီလံ ပီတက’’န္တိအာဒိ ရူပာရမ္မဏံ စက္ခုဒ္ဝာရေ အာပာထံ အာဂစ္ဆတိ, တံ သဗ္ဗံ ‘‘အယံ သတ္တော ဣမသ္မိံ ခဏေ ဣမံ နာမ ရူပာရမ္မဏံ ဒိသ္ဝာ သုမနော ဝာ ဒုမ္မနော ဝာ မဇ္ဈတ္တော ဝာ ဇာတော’’တိ တထာဂတသ္သ ဧဝံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။ တထာ ယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဣမသ္သ သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ ‘‘ဘေရိသဒ္ဒော မုဒိင္ဂသဒ္ဒော’’တိအာဒိ သဒ္ဒာရမ္မဏံ သောတဒ္ဝာရေ အာပာထံ အာဂစ္ဆတိ, ‘‘မူလဂန္ဓော တစဂန္ဓော’’တိအာဒိ ဂန္ဓာရမ္မဏံ ဃာနဒ္ဝာရေ အာပာထမာဂစ္ဆတိ, ‘‘မူလရသော ခန္ဓရသော’’တိအာဒိ ရသာရမ္မဏံ ဇိဝ္ဟာဒ္ဝာရေ အာပာထမာဂစ္ဆတိ , ‘‘ကက္ခဠံ မုဒုက’’န္တိအာဒိ ပထဝီဓာတုတေဇောဓာတုဝာယောဓာတုဘေဒံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ ကာယဒ္ဝာရေ အာပာထမာဂစ္ဆတိ , ‘‘အယံ သတ္တော ဣမသ္မိံ ခဏေ ဣမံ နာမ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ ဖုသိတ္ဝာ သုမနော ဝာ ဒုမ္မနော ဝာ မဇ္ဈတ္တော ဝာ ဇာတော’’တိ သဗ္ဗံ တံ တထာဂတသ္သ ဧဝံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။
Yasmā taṃ tathāgatena abhisambuddhanti iminā idaṃ dasseti – yaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu imassa sadevakassa lokassa ‘‘nīlaṃ pītaka’’ntiādi rūpārammaṇaṃ cakkhudvāre āpāthaṃ āgacchati, taṃ sabbaṃ ‘‘ayaṃ satto imasmiṃ khaṇe imaṃ nāma rūpārammaṇaṃ disvā sumano vā dummano vā majjhatto vā jāto’’ti tathāgatassa evaṃ abhisambuddhaṃ. Tathā yaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu imassa sadevakassa lokassa ‘‘bherisaddo mudiṅgasaddo’’tiādi saddārammaṇaṃ sotadvāre āpāthaṃ āgacchati, ‘‘mūlagandho tacagandho’’tiādi gandhārammaṇaṃ ghānadvāre āpāthamāgacchati, ‘‘mūlaraso khandharaso’’tiādi rasārammaṇaṃ jivhādvāre āpāthamāgacchati , ‘‘kakkhaḷaṃ muduka’’ntiādi pathavīdhātutejodhātuvāyodhātubhedaṃ phoṭṭhabbārammaṇaṃ kāyadvāre āpāthamāgacchati , ‘‘ayaṃ satto imasmiṃ khaṇe imaṃ nāma phoṭṭhabbaṃ phusitvā sumano vā dummano vā majjhatto vā jāto’’ti sabbaṃ taṃ tathāgatassa evaṃ abhisambuddhaṃ.
တထာ ယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဣမသ္သ သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ သုခာဒိဘေဒံ ဓမ္မာရမ္မဏံ မနောဒ္ဝာရေ အာပာထမာဂစ္ဆတိ, ‘‘အယံ သတ္တော ဣမသ္မိံ ခဏေ ဣမံ နာမ ဓမ္မာရမ္မဏံ ဇာနိတ္ဝာ သုမနော ဝာ ဒုမ္မနော ဝာ မဇ္ဈတ္တော ဝာ ဇာတော’’တိ သဗ္ဗံ တံ တထာဂတသ္သ ဧဝံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။ ဧဝံ ယံ ဣမသ္သ သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတံ, တံ တထာဂတေန အဒိဋ္ဌံ ဝာ အသုတံ ဝာ အမုတံ ဝာ အဝိညာတံ ဝာ နတ္ထိ။ ဣမသ္သ ပန မဟာဇနသ္သ ပရိယေသိတ္ဝာ အပ္ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ, အပရိယေသိတ္ဝာ အပ္ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ, ပရိယေသိတ္ဝာ ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ, အပရိယေသိတ္ဝာ ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ။ သဗ္ဗမ္ပိ တထာဂတသ္သ အပ္ပတ္တံ နာမ နတ္ထိ ဉာဏေန အသစ္ဆိကတံ။ တတော ဧဝ ယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ စက္ခုဒ္ဝာရေ အာပာထမာဂစ္ဆန္တံ ရူပာရမ္မဏံ နာမ အတ္ထိ, တံ ဘဂဝာ သဗ္ဗံ သဗ္ဗာကာရေန ဇာနာတိ ပသ္သတိ။ ဧဝံ ဇာနတာ ပသ္သတာ စာနေန တံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒိဝသေန ဝာ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတေသု လဗ္ဘမာနပဒဝသေန ဝာ ‘‘ကတမံ တံ ရူပံ ရူပာယတနံ? ယံ ရူပံ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပာဒာယ ဝဏ္ဏနိဘာ သနိဒသ္သနံ သပ္ပဋိဃံ နီလံ ပီတက’’န္တိအာဒိနာ (ဓ. သ. ၆၁၇) နယေန အနေကေဟိ နာမေဟိ တေရသဟိ ဝာရေဟိ ဒ္ဝေပညာသာယ နယေဟိ ဝိဘဇ္ဇမာနံ တထေဝ ဟောတိ, ဝိတထံ နတ္ထိ။ ဧသ နယော သောတဒ္ဝာရာဒီသုပိ အာပာထမာဂစ္ဆန္တေသု သဒ္ဒာဒီသု။
Tathā yaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu imassa sadevakassa lokassa sukhādibhedaṃ dhammārammaṇaṃ manodvāre āpāthamāgacchati, ‘‘ayaṃ satto imasmiṃ khaṇe imaṃ nāma dhammārammaṇaṃ jānitvā sumano vā dummano vā majjhatto vā jāto’’ti sabbaṃ taṃ tathāgatassa evaṃ abhisambuddhaṃ. Evaṃ yaṃ imassa sadevakassa lokassa diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ, taṃ tathāgatena adiṭṭhaṃ vā asutaṃ vā amutaṃ vā aviññātaṃ vā natthi. Imassa pana mahājanassa pariyesitvā appattampi atthi, apariyesitvā appattampi atthi, pariyesitvā pattampi atthi, apariyesitvā pattampi atthi. Sabbampi tathāgatassa appattaṃ nāma natthi ñāṇena asacchikataṃ. Tato eva yaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ cakkhudvāre āpāthamāgacchantaṃ rūpārammaṇaṃ nāma atthi, taṃ bhagavā sabbaṃ sabbākārena jānāti passati. Evaṃ jānatā passatā cānena taṃ iṭṭhāniṭṭhādivasena vā diṭṭhasutamutaviññātesu labbhamānapadavasena vā ‘‘katamaṃ taṃ rūpaṃ rūpāyatanaṃ? Yaṃ rūpaṃ catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya vaṇṇanibhā sanidassanaṃ sappaṭighaṃ nīlaṃ pītaka’’ntiādinā (dha. sa. 617) nayena anekehi nāmehi terasahi vārehi dvepaññāsāya nayehi vibhajjamānaṃ tatheva hoti, vitathaṃ natthi. Esa nayo sotadvārādīsupi āpāthamāgacchantesu saddādīsu.
တသ္မာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတီတိ ယံ ယထာ လောကေန ဂတံ, တသ္သ တထေဝ ဂတတ္တာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတိ။ ပာဠိယံ ပန ‘‘အဘိသမ္ဗုဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တံ တထာဂတသဒ္ဒေန သမာနတ္ထံ။ ဣမိနာ တထာဒသ္သိဘာဝတော တထာဂတောတိ အယမတ္ထော ဒသ္သိတော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဓမ္မသေနာပတိနာ –
Tasmā tathāgatoti vuccatīti yaṃ yathā lokena gataṃ, tassa tatheva gatattā tathāgatoti vuccati. Pāḷiyaṃ pana ‘‘abhisambuddha’’nti vuttaṃ, taṃ tathāgatasaddena samānatthaṃ. Iminā tathādassibhāvato tathāgatoti ayamattho dassito hoti. Vuttañhetaṃ dhammasenāpatinā –
‘‘န တသ္သ အဒ္ဒိဋ္ဌမိဓတ္ထိ ကိဉ္စိ၊
‘‘Na tassa addiṭṭhamidhatthi kiñci,
အထော အဝိညာတမဇာနိတဗ္ဗံ။
Atho aviññātamajānitabbaṃ;
သဗ္ဗံ အဘိညာသိ ယဒတ္ထိ နေယ္ယံ၊
Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyaṃ,
တထာဂတော တေန သမန္တစက္ခူ’’တိ။ (မဟာနိ. ၁၅၆; စူဠနိ. မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅; ပဋိ. မ. ၁.၁၂၁)။
Tathāgato tena samantacakkhū’’ti. (mahāni. 156; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85; paṭi. ma. 1.121);
သုတ္တန္တေပိ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ –
Suttantepi vuttaṃ bhagavatā –
‘‘ယံ , ဘိက္ခဝေ, သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ။ပေ.။ သဒေဝမနုသ္သာယ ပဇာယ ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတံ ပတ္တံ ပရိယေသိတံ အနုဝိစရိတံ မနသာ, တမဟံ ဇာနာမိ, တမဟံ အဗ္ဘညာသိံ, တံ တထာဂတသ္သ ဝိဒိတံ, တံ တထာဂတော န ဥပဋ္ဌာသီ’’တိ (အ. နိ. ၄.၂၄)။
‘‘Yaṃ , bhikkhave, sadevakassa lokassa…pe… sadevamanussāya pajāya diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ pattaṃ pariyesitaṃ anuvicaritaṃ manasā, tamahaṃ jānāmi, tamahaṃ abbhaññāsiṃ, taṃ tathāgatassa viditaṃ, taṃ tathāgato na upaṭṭhāsī’’ti (a. ni. 4.24).
ယဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ရတ္တိံ တထာဂတော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတီတိ ယသ္သဉ္စ ဝိသာခပုဏ္ဏမရတ္တိယံ တထာ အာဂတာဒိအတ္ထေန တထာဂတော ဘဂဝာ ဗောဓိမဏ္ဍေ အပရာဇိတပလ္လင္ကေ နိသိန္နော တိဏ္ဏံ မာရာနံ မတ္ထကံ မဒ္ဒိတ္ဝာ ဥတ္တရိတရာဘာဝတော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အာသဝက္ခယဉာဏေန သဒ္ဓိံ သဗ္ဗညုတညာဏံ အဓိဂစ္ဆတိ။ ယဉ္စ ရတ္တိံ အနုပာဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတီတိ ယသ္သဉ္စ ဝိသာခပုဏ္ဏမရတ္တိယံယေဝ ကုသိနာရာယံ ဥပဝတ္တနေ မလ္လာနံ သာလဝနေ ယမကသာလာနမန္တရေ အနုပာဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ။ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေတိ ဣမာသံ ဒ္ဝိန္နံ သဥပာဒိသေသအနုပာဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတူနံ ဝေမဇ္ဈေ ပဉ္စစတ္တာလီသဝသ္သပရိမာဏေ ကာလေ ပဌမဗောဓိယမ္ပိ, မဇ္ဈိမဗောဓိယမ္ပိ, ပစ္ဆိမဗောဓိယမ္ပိ ယံ သုတ္တဂေယ္ယာဒိပ္ပဘေဒံ ဓမ္မံ ဘာသတိ နိဒ္ဒိသနဝသေန, လပတိ ဥဒ္ဓိသနဝသေန, နိဒ္ဒိသတိ ပဋိနိဒ္ဒိသနဝသေန။ သဗ္ဗံ တံ တထေဝ ဟောတီတိ တံ ဧတ္ထန္တရေ ဒေသိတံ သဗ္ဗံ သုတ္တဂေယ္ယာဒိနဝင္ဂံ ဗုဒ္ဓဝစနံ အတ္ထတော ဗ္ယဉ္ဇနတော စ အနုပဝဇ္ဇံ အနူနံ အနဓိကံ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏံ ရာဂမဒနိမ္မဒနံ။ပေ.။ မောဟမဒနိမ္မဒနံ, နတ္ထိ တတ္ထ ဝာလဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အဝက္ခလိတံ, ဧကမုဒ္ဒိကာယ လဉ္ဆိတံ ဝိယ ဧကနာဠိယာ မိတံ ဝိယ ဧကတုလာယ တုလိတံ ဝိယ စ တံ တထေဝ ဟောတိ ယသ္သတ္ထာယ ဘာသိတံ, ဧကန္တေနေဝ တသ္သ သာဓနတော, နော အညထာ။ တသ္မာ တထံ, အဝိတထံ, အနညထံ။ ဧတေန တထာဝာဒိတာယ တထာဂတောတိ ဒသ္သေတိ။ ဂဒအတ္ထော အယံ ဂတသဒ္ဒော ဒကာရသ္သ တကာရံ ကတ္ဝာ, တသ္မာ တထံ ဂဒတီတိ တထာဂတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝာ အာဂဒနံ အာဂဒော, ဝစနန္တိ အတ္ထော။ တထော အဝိပရီတော အာဂဒော ယသ္သာတိ ဒကာရသ္သ တကာရံ ကတ္ဝာ တထာဂတောတိ ဧဝမေတ္ထ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Yañca, bhikkhave, rattiṃ tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhatīti yassañca visākhapuṇṇamarattiyaṃ tathā āgatādiatthena tathāgato bhagavā bodhimaṇḍe aparājitapallaṅke nisinno tiṇṇaṃ mārānaṃ matthakaṃ madditvā uttaritarābhāvato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ āsavakkhayañāṇena saddhiṃ sabbaññutaññāṇaṃ adhigacchati. Yañca rattiṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyatīti yassañca visākhapuṇṇamarattiyaṃyeva kusinārāyaṃ upavattane mallānaṃ sālavane yamakasālānamantare anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati. Yaṃ etasmiṃ antareti imāsaṃ dvinnaṃ saupādisesaanupādisesanibbānadhātūnaṃ vemajjhe pañcacattālīsavassaparimāṇe kāle paṭhamabodhiyampi, majjhimabodhiyampi, pacchimabodhiyampi yaṃ suttageyyādippabhedaṃ dhammaṃ bhāsati niddisanavasena, lapati uddhisanavasena, niddisati paṭiniddisanavasena. Sabbaṃ taṃ tatheva hotīti taṃ etthantare desitaṃ sabbaṃ suttageyyādinavaṅgaṃ buddhavacanaṃ atthato byañjanato ca anupavajjaṃ anūnaṃ anadhikaṃ sabbākāraparipuṇṇaṃ rāgamadanimmadanaṃ…pe… mohamadanimmadanaṃ, natthi tattha vālaggamattampi avakkhalitaṃ, ekamuddikāya lañchitaṃ viya ekanāḷiyā mitaṃ viya ekatulāya tulitaṃ viya ca taṃ tatheva hoti yassatthāya bhāsitaṃ, ekanteneva tassa sādhanato, no aññathā. Tasmā tathaṃ, avitathaṃ, anaññathaṃ. Etena tathāvāditāya tathāgatoti dasseti. Gadaattho ayaṃ gatasaddo dakārassa takāraṃ katvā, tasmā tathaṃ gadatīti tathāgatoti attho. Atha vā āgadanaṃ āgado, vacananti attho. Tatho aviparīto āgado yassāti dakārassa takāraṃ katvā tathāgatoti evamettha padasiddhi veditabbā.
ယထာဝာဒီ တထာကာရီတိ ယေ ဓမ္မေ ဘဂဝာ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ အကုသလာ သာဝဇ္ဇာ ဝိညုဂရဟိတာ သမတ္တာ သမာဒိန္နာ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ ပရေသံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဝဒတိ, တေ ဓမ္မေ ဧကန္တေနေဝ သယံ ပဟာသိ။ ယေ ပန ဓမ္မေ ဘဂဝာ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ အနဝဇ္ဇာ ဝိညုပ္ပသတ္ထာ သမတ္တာ သမာဒိန္နာ ဟိတာယ သုခာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ ဝဒတိ, တေ ဓမ္မေ ဧကန္တေနေဝ သယံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာသိ။ တသ္မာ ယထာဝာဒီ ဘဂဝာ, တထာကာရီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာကာရီ တထာဝာဒီတိ သမ္မဒေဝ သီလာဒိပရိပူရဏဝသေန သမ္မာ ပဋိပန္နော သယံ ယထာကာရီ ဘဂဝာ, တထေဝ ဓမ္မဒေသနာယ ပရေသံ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာပနဝသေန တထာဝာဒီ။ ဘဂဝတော ဟိ ဝာစာယ ကာယော အနုလောမေတိ, ကာယသ္သပိ ဝာစာ။ တသ္မာ ယထာဝာဒီ တထာကာရီ, ယထာကာရီ တထာဝာဒီ စ ဟောတိ။ ဧဝံဘူတသ္သ စသ္သ ယထာ ဝာစာ, ကာယောပိ တထာ ဂတော ပဝတ္တော။ ယထာ စ ကာယော, ဝာစာပိ တထာ ဂတာ ပဝတ္တာတိ အတ္ထော။
Yathāvādī tathākārīti ye dhamme bhagavā ‘‘ime dhammā akusalā sāvajjā viññugarahitā samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattantī’’ti paresaṃ dhammaṃ desento vadati, te dhamme ekanteneva sayaṃ pahāsi. Ye pana dhamme bhagavā ‘‘ime dhammā kusalā anavajjā viññuppasatthā samattā samādinnā hitāya sukhāya saṃvattantī’’ti vadati, te dhamme ekanteneva sayaṃ upasampajja vihāsi. Tasmā yathāvādī bhagavā, tathākārīti veditabbo. Yathākārī tathāvādīti sammadeva sīlādiparipūraṇavasena sammā paṭipanno sayaṃ yathākārī bhagavā, tatheva dhammadesanāya paresaṃ tattha patiṭṭhāpanavasena tathāvādī. Bhagavato hi vācāya kāyo anulometi, kāyassapi vācā. Tasmā yathāvādī tathākārī, yathākārī tathāvādī ca hoti. Evaṃbhūtassa cassa yathā vācā, kāyopi tathā gato pavatto. Yathā ca kāyo, vācāpi tathā gatā pavattāti attho.
အဘိဘူ အနဘိဘူတောတိ ဥပရိ ဘဝဂ္ဂံ ဟေဋ္ဌာ အဝီစိနိရယံ ပရိယန္တံ ကတ္ဝာ တိရိယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဘဂဝာ သဗ္ဗသတ္တေ အဘိဘဝတိ သီလေနပိ သမာဓိနာပိ ပညာယပိ ဝိမုတ္တိယာပိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒသ္သနေနပိ, န တသ္သ တုလာ ဝာ ပမာဏံ ဝာ အတ္ထိ, အသမော အသမသမော အပ္ပဋိမော အပ္ပဋိဘာဂော အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော အတုလော အပ္ပမေယ္ယော အနုတ္တရော ဓမ္မရာဇာ ဒေဝာနံ အတိဒေဝော သက္ကာနံ အတိသက္ကော ဗ္ရဟ္မာနံ အတိဗ္ရဟ္မာ။ တတော ဧဝ သယံ န ကေနစိ အဘိဘူတောတိ အနဘိဘူတော။ အညဒတ္ထူတိ ဧကံသတ္ထေ နိပာတော။ ယဉ္ဟိ ကိဉ္စိ နေယ္ယံ နာမ, သဗ္ဗံ တံ ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ ပသ္သတီတိ ဒသော။ အဝိပရီတံ အာသယာဒိအဝဗောဓေန ဟိတူပသံဟာရာဒိနာ စ သတ္တေ, ဘာဝညထတ္တူပနယဝသေန သင္ခာရေ သဗ္ဗာကာရေန သုစိဏ္ဏဝသိတာယ သမာပတ္တိယော စိတ္တဉ္စ ဝသေ ဝတ္တေတီတိ ဝသဝတ္တီ။ ဧတ္တာဝတာ အဘိဘဝနဋ္ဌေန ဘဂဝာ အတ္တနော တထာဂတဘာဝံ ဒသ္သေတိ။
Abhibhū anabhibhūtoti upari bhavaggaṃ heṭṭhā avīcinirayaṃ pariyantaṃ katvā tiriyaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu bhagavā sabbasatte abhibhavati sīlenapi samādhināpi paññāyapi vimuttiyāpi vimuttiñāṇadassanenapi, na tassa tulā vā pamāṇaṃ vā atthi, asamo asamasamo appaṭimo appaṭibhāgo appaṭipuggalo atulo appameyyo anuttaro dhammarājā devānaṃ atidevo sakkānaṃ atisakko brahmānaṃ atibrahmā. Tato eva sayaṃ na kenaci abhibhūtoti anabhibhūto. Aññadatthūti ekaṃsatthe nipāto. Yañhi kiñci neyyaṃ nāma, sabbaṃ taṃ hatthatale āmalakaṃ viya passatīti daso. Aviparītaṃ āsayādiavabodhena hitūpasaṃhārādinā ca satte, bhāvaññathattūpanayavasena saṅkhāre sabbākārena suciṇṇavasitāya samāpattiyo cittañca vase vattetīti vasavattī. Ettāvatā abhibhavanaṭṭhena bhagavā attano tathāgatabhāvaṃ dasseti.
တတ္ရေဝံ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ – အဂဒော ဝိယ အဂဒော။ ကော ပနေသ? ဒေသနာဝိလာသော စေဝ ပုညုသ္သယော စ။ တေနေဝ ဟေသ မဟာနုဘာဝော ဘိသက္ကော ဝိယ ဒိဗ္ဗာဂဒေန သပ္ပေ, သဗ္ဗေ ပရပ္ပဝာဒိနော သဒေဝကဉ္စ လောကံ အဘိဘဝတိ။ ဣတိ သဗ္ဗလောကာဘိဘဝနေ တထော အဝိပရီတော ဒေသနာဝိလာသော စေဝ ပုညုသ္သယော စ အဂဒော အသ္သာတိ ဒကာရသ္သ တကာရံ ကတ္ဝာ တထာဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဒေဝကေ, ဘိက္ခဝေ, လောကေ။ပေ.။ ဝသဝတ္တီ, တသ္မာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
Tatrevaṃ padasiddhi veditabbā – agado viya agado. Ko panesa? Desanāvilāso ceva puññussayo ca. Teneva hesa mahānubhāvo bhisakko viya dibbāgadena sappe, sabbe parappavādino sadevakañca lokaṃ abhibhavati. Iti sabbalokābhibhavane tatho aviparīto desanāvilāso ceva puññussayo ca agado assāti dakārassa takāraṃ katvā tathāgatoti veditabbo. Tena vuttaṃ ‘‘sadevake, bhikkhave, loke…pe… vasavattī, tasmā tathāgatoti vuccatī’’ti.
ဂာထာသု သဗ္ဗလောကံ အဘိညာယာတိ တေဓာတုကလောကသန္နိဝာသံ ဇာနိတ္ဝာ။ သဗ္ဗလောကေ ယထာတထန္တိ တသ္မိံ တေဓာတုကလောကသန္နိဝာသေ ယံကိဉ္စိ နေယ္ယံ, တံ သဗ္ဗံ ယထာတထံ အဝိပရီတံ ဇာနိတ္ဝာ။ သဗ္ဗလောကဝိသံယုတ္တောတိ စတုန္နံ ယောဂာနံ အနဝသေသပ္ပဟာနေန သဗ္ဗေနပိ လောကေန ဝိသံယုတ္တော ဝိပ္ပမုတ္တော။ အနူပယောတိ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ လောကေ တဏ္ဟာဒိဋ္ဌိဥပယေဟိ အနူပယော တေဟိ ဥပယေဟိ ဝိရဟိတော။
Gāthāsu sabbalokaṃ abhiññāyāti tedhātukalokasannivāsaṃ jānitvā. Sabbaloke yathātathanti tasmiṃ tedhātukalokasannivāse yaṃkiñci neyyaṃ, taṃ sabbaṃ yathātathaṃ aviparītaṃ jānitvā. Sabbalokavisaṃyuttoti catunnaṃ yogānaṃ anavasesappahānena sabbenapi lokena visaṃyutto vippamutto. Anūpayoti sabbasmimpi loke taṇhādiṭṭhiupayehi anūpayo tehi upayehi virahito.
သဗ္ဗာဘိဘူတိ ရူပာဒီနိ သဗ္ဗာရမ္မဏာနိ, သဗ္ဗံ သင္ခာရဂတံ, သဗ္ဗေပိ မာရေ အဘိဘဝိတ္ဝာ ဌိတော။ ဓီရောတိ ဓိတိသမ္ပန္နော။ သဗ္ဗဂန္ထပ္ပမောစနောတိ သဗ္ဗေ အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထာဒိကေ မောစေတ္ဝာ ဌိတော ဝေနေယ္ယသန္တာနေပိ အတ္တနော ဒေသနာဝိလာသေန တေသံ ပမောစနတော သဗ္ဗဂန္ထပ္ပမောစနော။ ဖုဋ္ဌာသ္သာတိ ဖုဋ္ဌာ အသ္သ။ ကရဏတ္ထေ ဣဒံ သာမိဝစနံ, ဖုဋ္ဌာ အနေနာတိ အတ္ထော။ ပရမာ သန္တီတိ နိဗ္ဗာနံ။ တဉ္ဟိ တေန ဉာဏဖုသနေန ဖုဋ္ဌံ။ တေနေဝာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနံ အကုတောဘယ’’န္တိ။ အထ ဝာ ပရမာ သန္တီတိ ဥတ္တမာ သန္တိ။ ကတရာ သာတိ? နိဗ္ဗာနံ။ ယသ္မာ ပန နိဗ္ဗာနေ ကုတောစိ ဘယံ နတ္ထိ, တသ္မာ တံ အကုတောဘယန္တိ ဝုစ္စတိ။
Sabbābhibhūti rūpādīni sabbārammaṇāni, sabbaṃ saṅkhāragataṃ, sabbepi māre abhibhavitvā ṭhito. Dhīroti dhitisampanno. Sabbaganthappamocanoti sabbe abhijjhākāyaganthādike mocetvā ṭhito veneyyasantānepi attano desanāvilāsena tesaṃ pamocanato sabbaganthappamocano. Phuṭṭhāssāti phuṭṭhā assa. Karaṇatthe idaṃ sāmivacanaṃ, phuṭṭhā anenāti attho. Paramā santīti nibbānaṃ. Tañhi tena ñāṇaphusanena phuṭṭhaṃ. Tenevāha ‘‘nibbānaṃ akutobhaya’’nti. Atha vā paramā santīti uttamā santi. Katarā sāti? Nibbānaṃ. Yasmā pana nibbāne kutoci bhayaṃ natthi, tasmā taṃ akutobhayanti vuccati.
အနီဃောတိ နိဒ္ဒုက္ခော။ သဗ္ဗကမ္မက္ခယံ ပတ္တောတိ သဗ္ဗေသံ ကမ္မာနံ ခယံ ပရိယောသာနံ အစ္စန္တာဘာဝံ ပတ္တော။ ဝိမုတ္တော ဥပဓိသင္ခယေတိ ဥပဓိသင္ခယသင္ခာတေ နိဗ္ဗာနေ တဒာရမ္မဏာယ ဖလဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တော။ ဧသ သောတိ ဧသော သော။ သီဟော အနုတ္တရောတိ ပရိသ္သယာနံ သဟနဋ္ဌေန, ကိလေသာနံ ဟနနဋ္ဌေန စ, တထာဂတော အနုတ္တရော သီဟော နာမ။ ဗ္ရဟ္မန္တိ သေဋ္ဌံ။ စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကံ။ ပဝတ္တယီတိ တိပရိဝဋ္ဋံ ဒ္ဝာဒသာကာရံ ပဝတ္တေသိ။
Anīghoti niddukkho. Sabbakammakkhayaṃ pattoti sabbesaṃ kammānaṃ khayaṃ pariyosānaṃ accantābhāvaṃ patto. Vimutto upadhisaṅkhayeti upadhisaṅkhayasaṅkhāte nibbāne tadārammaṇāya phalavimuttiyā vimutto. Esa soti eso so. Sīho anuttaroti parissayānaṃ sahanaṭṭhena, kilesānaṃ hananaṭṭhena ca, tathāgato anuttaro sīho nāma. Brahmanti seṭṭhaṃ. Cakkanti dhammacakkaṃ. Pavattayīti tiparivaṭṭaṃ dvādasākāraṃ pavattesi.
ဣတီတိ ဧဝံ တထာဂတသ္သ ဂုဏေ ဇာနိတ္ဝာ။ သင္ဂမ္မာတိ သမာဂန္တ္ဝာ။ တံ နမသ္သန္တီတိ တံ တထာဂတံ တေ သရဏံ ဂတာ ဒေဝမနုသ္သာ နမသ္သန္တိ။ မဟန္တေဟိ သီလာဒိဂုဏေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ မဟန္တံ, စတုဝေသာရဇ္ဇယောဂေန ဝီတသာရဒံ။ ဣဒာနိ ယံ ဝဒန္တာ တေ နမသ္သန္တိ, တံ ဒသ္သေတုံ ဒန္တောတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
Itīti evaṃ tathāgatassa guṇe jānitvā. Saṅgammāti samāgantvā. Taṃnamassantīti taṃ tathāgataṃ te saraṇaṃ gatā devamanussā namassanti. Mahantehi sīlādiguṇehi samannāgatattā mahantaṃ, catuvesārajjayogena vītasāradaṃ. Idāni yaṃ vadantā te namassanti, taṃ dassetuṃ dantotiādi vuttaṃ. Taṃ uttānatthameva.
ဣတိ ဣမသ္မိံ စတုက္ကနိပာတေ ဆဋ္ဌေ သတ္တမေ စ သုတ္တေ ဝဋ္ဋံ ကထိတံ, ပဌမဒုတိယတတိယဒ္ဝာဒသမတေရသမေသု ဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ, သေသေသု ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Iti imasmiṃ catukkanipāte chaṭṭhe sattame ca sutte vaṭṭaṃ kathitaṃ, paṭhamadutiyatatiyadvādasamaterasamesu vivaṭṭaṃ kathitaṃ, sesesu vaṭṭavivaṭṭaṃ kathitanti veditabbaṃ.
တေရသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Terasamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
ဣတိ ပရမတ္ထဒီပနိယာ
Iti paramatthadīpaniyā
ခုဒ္ဒကနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
Khuddakanikāya-aṭṭhakathāya
ဣတိဝုတ္တကသ္သ စတုက္ကနိပာတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Itivuttakassa catukkanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဣတိဝုတ္တကပာဠိ • Itivuttakapāḷi / ၁၃. လောကသုတ္တံ • 13. Lokasuttaṃ