Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဥဒာန-အဋ္ဌကထာ • Udāna-aṭṭhakathā |
၁၀. လောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
10. Lokasuttavaṇṇanā
၃၀. ဒသမေ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာတိ ဧတ္ထ အာသယာနုသယဉာဏံ ဣန္ဒ္ရိယပရောပရိယတ္တဉာဏဉ္စ ဗုဒ္ဓစက္ခု နာမ။ ယထာဟ –
30. Dasame buddhacakkhunāti ettha āsayānusayañāṇaṃ indriyaparopariyattañāṇañca buddhacakkhu nāma. Yathāha –
‘‘အဒ္ဒသာ ခော ဘဂဝာ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝောလောကေန္တော သတ္တေ အပ္ပရဇက္ခေ မဟာရဇက္ခေ တိက္ခိန္ဒ္ရိယေ မုဒိန္ဒ္ရိယေ’’တိအာဒိ (မ. နိ. ၁.၂၈၃; ၂.၃၃၉)။
‘‘Addasā kho bhagavā buddhacakkhunā lokaṃ volokento satte apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye’’tiādi (ma. ni. 1.283; 2.339).
လောကန္တိ တယော လောကာ – ဩကာသလောကော, သင္ခာရလောကော, သတ္တလောကောတိ။ တတ္ထ –
Lokanti tayo lokā – okāsaloko, saṅkhāraloko, sattalokoti. Tattha –
‘‘ယာဝတာ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဟရန္တိ၊
‘‘Yāvatā candimasūriyā pariharanti,
ဒိသာ ဘန္တိ ဝိရောစနာ။
Disā bhanti virocanā;
တာဝ သဟသ္သဓာ လောကော၊
Tāva sahassadhā loko,
ဧတ္ထ တေ ဝတ္တတီ ဝသော’’တိ။ –
Ettha te vattatī vaso’’ti. –
အာဒီသု (မ. နိ. ၁.၅၀၃) ဩကာသလောကော။ ‘‘ဧကော လောကော – သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ, ဒ္ဝေ လောကာ – နာမဉ္စ ရူပဉ္စ, တယော လောကာ – တိသ္သော ဝေဒနာ , စတ္တာရော လောကာ – စတ္တာရော အာဟာရာ, ပဉ္စ လောကာ – ပဉ္စုပာဒာနက္ခန္ဓာ, ဆ လောကာ – ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ, သတ္တ လောကာ – သတ္တ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော, အဋ္ဌ လောကာ – အဋ္ဌ လောကဓမ္မာ, နဝ လောကာ – နဝ သတ္တာဝာသာ, ဒသ လောကာ – ဒသာယတနာနိ, ဒ္ဝာဒသ လောကာ – ဒ္ဝာဒသာယတနာနိ, အဋ္ဌာရသ လောကာ – အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော’’တိအာဒီသု (ပဋိ. မ. ၁.၁၁၂) သင္ခာရလောကော။ ‘‘သသ္သတော လောကော, အသသ္သတော လောကော’’တိအာဒီသု သတ္တလောကော ဝုတ္တော။ ဣဓာပိ သတ္တလောကော ဝေဒိတဗ္ဗော။
Ādīsu (ma. ni. 1.503) okāsaloko. ‘‘Eko loko – sabbe sattā āhāraṭṭhitikā, dve lokā – nāmañca rūpañca, tayo lokā – tisso vedanā , cattāro lokā – cattāro āhārā, pañca lokā – pañcupādānakkhandhā, cha lokā – cha ajjhattikāni āyatanāni, satta lokā – satta viññāṇaṭṭhitiyo, aṭṭha lokā – aṭṭha lokadhammā, nava lokā – nava sattāvāsā, dasa lokā – dasāyatanāni, dvādasa lokā – dvādasāyatanāni, aṭṭhārasa lokā – aṭṭhārasa dhātuyo’’tiādīsu (paṭi. ma. 1.112) saṅkhāraloko. ‘‘Sassato loko, asassato loko’’tiādīsu sattaloko vutto. Idhāpi sattaloko veditabbo.
တတ္ထ လောကီယတိ ဝိစိတ္တာကာရတော ဒိသ္သတီတိ စက္ကဝာဠသင္ခာတော လောကော ဩကာသလောကော, သင္ခာရော လုဇ္ဇတိ ပလုဇ္ဇတီတိ လောကော, လောကီယတိ ဧတ္ထ ပုညပာပံ တဗ္ဗိပာကော စာတိ သတ္တလောကော။ တေသု ဘဂဝာ မဟာကရုဏာယ အနုကမ္ပမာနော သံသာရဒုက္ခတော မောစေတုကာမော သတ္တလောကံ ဩလောကေသိ။ ကတမသ္သ ပန သတ္တာဟသ္သ အစ္စယေန ဩလောကေသိ? ပဌမသ္သ သတ္တာဟသ္သ။ ဘဂဝာ ဟိ ပလ္လင္ကသတ္တာဟသ္သ ပရိယောသာနေ ပစ္ဆိမယာမာဝသာနေ ‘‘ယဒာ ဟဝေ ပာတုဘဝန္တိ ဓမ္မာ။ပေ.။ သူရိယောဝ ဩဘာသယမန္တလိက္ခ’’န္တိ (ဥဒာ. ၁-၃; ကထာ. ၃၂၁; မဟာဝ. ၁-၃) ဣမံ အရိယမဂ္ဂာနုဘာဝဒီပကံ ဥဒာနံ ဥဒာနေတ္ဝာ, ‘‘အဟံ တာဝ ဧဝံ သုဒုတ္တရံ သံသာရမဟောဃံ ဣမာယ ဓမ္မနာဝာယ သမုတ္တရိတ္ဝာ နိဗ္ဗာနပာရေ ဌိတော, ဟန္ဒ ဒာနိ လောကမ္ပိ တာရေသ္သာမိ, ကီဒိသော နု ခော လောကော’’တိ လောကံ ဝောလောကေသိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခော ဘဂဝာ တသ္သ သတ္တာဟသ္သ အစ္စယေန တမ္ဟာ သမာဓိမ္ဟာ ဝုဋ္ဌဟိတ္ဝာ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝောလောကေသီ’’တိ။
Tattha lokīyati vicittākārato dissatīti cakkavāḷasaṅkhāto loko okāsaloko, saṅkhāro lujjati palujjatīti loko, lokīyati ettha puññapāpaṃ tabbipāko cāti sattaloko. Tesu bhagavā mahākaruṇāya anukampamāno saṃsāradukkhato mocetukāmo sattalokaṃ olokesi. Katamassa pana sattāhassa accayena olokesi? Paṭhamassa sattāhassa. Bhagavā hi pallaṅkasattāhassa pariyosāne pacchimayāmāvasāne ‘‘yadā have pātubhavanti dhammā…pe… sūriyova obhāsayamantalikkha’’nti (udā. 1-3; kathā. 321; mahāva. 1-3) imaṃ ariyamaggānubhāvadīpakaṃ udānaṃ udānetvā, ‘‘ahaṃ tāva evaṃ suduttaraṃ saṃsāramahoghaṃ imāya dhammanāvāya samuttaritvā nibbānapāre ṭhito, handa dāni lokampi tāressāmi, kīdiso nu kho loko’’ti lokaṃ volokesi. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘atha kho bhagavātassa sattāhassa accayena tamhā samādhimhā vuṭṭhahitvā buddhacakkhunā lokaṃ volokesī’’ti.
တတ္ထ ဝောလောကေသီတိ ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ ပသ္သိ, ဟတ္ထတလေ ဌပိတအာမလကံ ဝိယ အတ္တနော ဉာဏေန ပစ္စက္ခံ အကာသိ။ အနေကေဟိ သန္တာပေဟီတိအာဒိ ဝောလောကိတာကာရဒသ္သနံ။ အနေကေဟိ သန္တာပေဟီတိ အနေကေဟိ ဒုက္ခေဟိ။ ဒုက္ခဉ္ဟိ သန္တာပနပီဠနဋ္ဌေန သန္တာပောတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ – ‘‘ဒုက္ခသ္သ ပီဠနဋ္ဌော သင္ခတဋ္ဌော သန္တာပဋ္ဌော ဝိပရိဏာမဋ္ဌော’’တိ (ပဋိ. မ. ၁.၁၇)။ တဉ္စ ဒုက္ခဒုက္ခာဒိဝသေန စေဝ ဇာတိအာဒိဝသေန စ အနေကပ္ပကာရံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အနေကေဟိ သန္တာပေဟီ’’တိ။ အနေကေဟိ ဒုက္ခေဟိ သန္တပ္ပမာနေ ပီဠိယမာနေ ဗာဓိယမာနေ။ ပရိဠာဟေဟီတိ ပရိဒာဟေဟိ။ ပရိဍယ္ဟမာနေတိ ဣန္ဓနံ ဝိယ အဂ္ဂိနာ သမန္တတော ဍယ္ဟမာနေ။ ရာဂဇေဟီတိ ရာဂသမ္ဘူတေဟိ ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ရာဂာဒယော ဟိ ယသ္မိံ သန္တာနေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တံ နိဒ္ဒဟန္တာ ဝိယ ဝိဗာဓေန္တိ, တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တယောမေ, ဘိက္ခဝေ, အဂ္ဂီ – ရာဂဂ္ဂိ, ဒောသဂ္ဂိ, မောဟဂ္ဂီ’’တိ (ဣတိဝု. ၉၃)။ ယတော တေ စိတ္တံ ကာယဉ္စ ကိလေသေန္တီတိ ကိလေသာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧတ္ထ စ ပရိဍယ္ဟမာနေတိ ဧတေန ဘဂဝာ ရာဂာဒိကိလေသာနံ ပဝတ္တိဒုက္ခတံ, တေန စ သတ္တာနံ အဘိဘူတတံ ဒသ္သေတိ။ သန္တပ္ပမာနေတိ ဣမိနာ ပန တေသံ ကာလန္တရဒုက္ခတံ, တေန နိရန္တရောပဒ္ဒဝတဉ္စ ဒသ္သေတိ။
Tattha volokesīti vividhehi ākārehi passi, hatthatale ṭhapitaāmalakaṃ viya attano ñāṇena paccakkhaṃ akāsi. Anekehi santāpehītiādi volokitākāradassanaṃ. Anekehi santāpehīti anekehi dukkhehi. Dukkhañhi santāpanapīḷanaṭṭhena santāpoti vuccati. Yathāha – ‘‘dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho’’ti (paṭi. ma. 1.17). Tañca dukkhadukkhādivasena ceva jātiādivasena ca anekappakāraṃ. Tena vuttaṃ ‘‘anekehi santāpehī’’ti. Anekehi dukkhehi santappamāne pīḷiyamāne bādhiyamāne. Pariḷāhehīti paridāhehi. Pariḍayhamāneti indhanaṃ viya agginā samantato ḍayhamāne. Rāgajehīti rāgasambhūtehi . Esa nayo sesesupi. Rāgādayo hi yasmiṃ santāne uppajjanti, taṃ niddahantā viya vibādhenti, tena vuttaṃ – ‘‘tayome, bhikkhave, aggī – rāgaggi, dosaggi, mohaggī’’ti (itivu. 93). Yato te cittaṃ kāyañca kilesentīti kilesāti vuccanti. Ettha ca pariḍayhamāneti etena bhagavā rāgādikilesānaṃ pavattidukkhataṃ, tena ca sattānaṃ abhibhūtataṃ dasseti. Santappamāneti iminā pana tesaṃ kālantaradukkhataṃ, tena nirantaropaddavatañca dasseti.
ဘဂဝာ ဟိ ဗောဓိရုက္ခမူလေ အပရာဇိတပလ္လင္ကေ နိသိန္နော ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝာသံ အနုသ္သရိတ္ဝာ မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓေတ္ဝာ ပစ္ဆိမယာမေ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေ ဉာဏံ ဩတာရေတ္ဝာ ကိလေသမူလကံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ အဘိညာယ သင္ခာရေ ပရိဂ္ဂဟေတ္ဝာ သမ္မသန္တော အနုက္ကမေန ဝိပသ္သနံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ အရိယမဂ္ဂာဓိဂမေန သယံ ဝိဂတဝိဒ္ဓသ္တကိလေသော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော ဟုတ္ဝာ ပစ္စဝေက္ခဏာနန္တရံ အနဝသေသာနံ ကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာ အတ္တနော ဝဋ္ဋဒုက္ခသ္သ ပရိက္ခီဏဘာဝဒီပကံ သဗ္ဗဗုဒ္ဓာနံ အဝိဇဟိတံ ‘‘အနေကဇာတိသံသာရ’’န္တိ (ဓ. ပ. ၁၅၃) ဥဒာနံ ဥဒာနေတ္ဝာ တေနေဝ ပလ္လင္ကေန သတ္တာဟံ ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒီ နိသိန္နော သတ္တမာယ ရတ္တိယာ တီသု ယာမေသု ဝုတ္တနယေန တီဏိ ဥဒာနာနိ ဥဒာနေတ္ဝာ တတိယဥဒာနာနန္တရံ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝောလောကေန္တော ‘‘သကလမိဒံ သတ္တာနံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ ကိလေသမူလကံ, ကိလေသာ နာမေတေ ပဝတ္တိဒုက္ခာ အာယတိမ္ပိ ဒုက္ခဟေတုဘူတာ, တေဟိ ဣမေ သတ္တာ သန္တပ္ပန္တိ ပရိဍယ္ဟန္တိ စာ’’တိ ပသ္သိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဒ္ဒသာ ခော ဘဂဝာ။ပေ.။ မောဟဇေဟိပီ’’တိ။
Bhagavā hi bodhirukkhamūle aparājitapallaṅke nisinno paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā pacchimayāme paṭiccasamuppāde ñāṇaṃ otāretvā kilesamūlakaṃ vaṭṭadukkhaṃ abhiññāya saṅkhāre pariggahetvā sammasanto anukkamena vipassanaṃ vaḍḍhetvā ariyamaggādhigamena sayaṃ vigataviddhastakileso abhisambuddho hutvā paccavekkhaṇānantaraṃ anavasesānaṃ kilesānaṃ pahīnattā attano vaṭṭadukkhassa parikkhīṇabhāvadīpakaṃ sabbabuddhānaṃ avijahitaṃ ‘‘anekajātisaṃsāra’’nti (dha. pa. 153) udānaṃ udānetvā teneva pallaṅkena sattāhaṃ vimuttisukhapaṭisaṃvedī nisinno sattamāya rattiyā tīsu yāmesu vuttanayena tīṇi udānāni udānetvā tatiyaudānānantaraṃ buddhacakkhunā lokaṃ volokento ‘‘sakalamidaṃ sattānaṃ vaṭṭadukkhaṃ kilesamūlakaṃ, kilesā nāmete pavattidukkhā āyatimpi dukkhahetubhūtā, tehi ime sattā santappanti pariḍayhanti cā’’ti passi. Tena vuttaṃ ‘‘addasā kho bhagavā…pe… mohajehipī’’ti.
ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတ္ဝာတိ ဧတံ လောကသ္သ ယထာဝုတ္တသန္တာပပရိဠာဟေဟိ အဘိဘုယ္ယမာနတံ သဗ္ဗာကာရတော ဝိဒိတ္ဝာ။ ဣမံ ဥဒာနန္တိ ဣမံ သဗ္ဗသန္တာပပရိဠာဟတော ပရိနိဗ္ဗာနဝိဘာဝနံ မဟာဥဒာနံ ဥဒာနေသိ။
Etamatthaṃviditvāti etaṃ lokassa yathāvuttasantāpapariḷāhehi abhibhuyyamānataṃ sabbākārato viditvā. Imaṃ udānanti imaṃ sabbasantāpapariḷāhato parinibbānavibhāvanaṃ mahāudānaṃ udānesi.
တတ္ထ အယံ လောကော သန္တာပဇာတောတိ အယံ သဗ္ဗောပိ လောကော ဇရာရောဂမရဏေဟိ စေဝ နာနာဝိဓဗ္ယသနေဟိ စ ကိလေသပရိယုဋ္ဌာနေဟိ စ ဇာတသန္တာပော, ဥပ္ပန္နကာယိကစေတသိကဒုက္ခာဘိဘဝောတိ အတ္ထော။ ဖသ္သပရေတောတိ တတော ဧဝ အနေကေဟိ ဒုက္ခသမ္ဖသ္သေဟိ ပရိဟတော ဥပဒ္ဒုတော။ အထ ဝာ ဖသ္သပရေတောတိ သုခာဒိသင္ခာတာနံ တိသ္သန္နံ ဒုက္ခတာနံ ပစ္စယဘူတေဟိ ဆဟိ ဖသ္သေဟိ အဘိဘူတော, တတော တတော ဒ္ဝာရတော တသ္မိံ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိဝသေန ဥပသ္သဋ္ဌော။ ရောဂံ ဝဒတိ အတ္တတောတိ ဖသ္သပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဝေဒနာသင္ခာတံ ရောဂံ ဒုက္ခံ, ခန္ဓပဉ္စကမေဝ ဝာ ယထာဘူတံ အဇာနန္တော ‘‘အဟ’’န္တိ သညာယ ဒိဋ္ဌိဂာဟဝသေန ‘‘အဟံ သုခိတော ဒုက္ခိတော’’တိ အတ္တတော ဝဒတိ။ ‘‘အတ္တနော’’တိပိ ပဌန္တိ။ တသ္သတ္ထော – ယ္ဝာယံ လောကော ကေနစိ ဒုက္ခဓမ္မေန ဖုဋ္ဌော အဘာဝိတတ္တတာယ အဓိဝာသေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘အဟော ဒုက္ခံ, ဤဒိသံ ဒုက္ခံ မယ္ဟံ အတ္တနောပိ မာ ဟောတူ’’တိအာဒိနာ ဝိပ္ပလပန္တော ကေဝလံ အတ္တနော ရောဂံ ဝဒတိ, တသ္သ ပန ပဟာနာယ န ပဋိပဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အထ ဝာ တံ ယထာဝုတ္တံ ဒုက္ခံ ယထာဘူတံ အဇာနန္တော တဏ္ဟာဂာဟဝသေန ‘‘မမ’’န္တိ သညာယ အတ္တတော ဝဒတိ, ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ ဝာစံ နိစ္ဆာရေတိ။
Tattha ayaṃ loko santāpajātoti ayaṃ sabbopi loko jarārogamaraṇehi ceva nānāvidhabyasanehi ca kilesapariyuṭṭhānehi ca jātasantāpo, uppannakāyikacetasikadukkhābhibhavoti attho. Phassaparetoti tato eva anekehi dukkhasamphassehi parihato upadduto. Atha vā phassaparetoti sukhādisaṅkhātānaṃ tissannaṃ dukkhatānaṃ paccayabhūtehi chahi phassehi abhibhūto, tato tato dvārato tasmiṃ tasmiṃ ārammaṇe pavattivasena upassaṭṭho. Rogaṃ vadati attatoti phassapaccayā uppajjamānaṃ vedanāsaṅkhātaṃ rogaṃ dukkhaṃ, khandhapañcakameva vā yathābhūtaṃ ajānanto ‘‘aha’’nti saññāya diṭṭhigāhavasena ‘‘ahaṃ sukhito dukkhito’’ti attato vadati. ‘‘Attano’’tipi paṭhanti. Tassattho – yvāyaṃ loko kenaci dukkhadhammena phuṭṭho abhāvitattatāya adhivāsetuṃ asakkonto ‘‘aho dukkhaṃ, īdisaṃ dukkhaṃ mayhaṃ attanopi mā hotū’’tiādinā vippalapanto kevalaṃ attano rogaṃ vadati, tassa pana pahānāya na paṭipajjatīti adhippāyo. Atha vā taṃ yathāvuttaṃ dukkhaṃ yathābhūtaṃ ajānanto taṇhāgāhavasena ‘‘mama’’nti saññāya attato vadati, ‘‘mama ida’’nti vācaṃ nicchāreti.
ယေန ယေန ဟိ မညတီတိ ဧဝမိမံ ရောဂဘူတံ ခန္ဓပဉ္စကံ အတ္တတော အတ္တနော ဝာ ဝဒန္တော လောကော ယေန ယေန ရူပဝေဒနာဒိနာ ကာရဏဘူတေန, ယေန ဝာ သသ္သတာဒိနာ ပကာရေန ဒိဋ္ဌိမာနတဏ္ဟာမညနာဟိ မညတိ။ တတော တံ ဟောတိ အညထာတိ တတော အတ္တနာ ပရိကပ္ပိတာကာရတော တံ မညနာယ ဝတ္ထုဘူတံ ခန္ဓပဉ္စကံ အညထာ အနတ္တာနတ္တနိယမေဝ ဟောတိ။ ဝသေ ဝတ္တေတုံ အသက္ကုဏေယ္ယတာယ အဟင္ကာရမမင္ကာရတ္တံ န နိပ္ဖာဒေတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝာ တတောတိ တသ္မာ မညနာမတ္တဘာဝတော တံ ခန္ဓပဉ္စကံ နိစ္စာဒိဝသေန မညိတံ အညထာ အနိစ္စာဒိသဘာဝမေဝ ဟောတိ။ န ဟိ မညနာ ဘာဝညထတ္တံ ဝာ လက္ခဏညထတ္တံ ဝာ ကာတုံ သက္ကောတိ။
Yena yena hi maññatīti evamimaṃ rogabhūtaṃ khandhapañcakaṃ attato attano vā vadanto loko yena yena rūpavedanādinā kāraṇabhūtena, yena vā sassatādinā pakārena diṭṭhimānataṇhāmaññanāhi maññati. Tato taṃ hoti aññathāti tato attanā parikappitākārato taṃ maññanāya vatthubhūtaṃ khandhapañcakaṃ aññathā anattānattaniyameva hoti. Vase vattetuṃ asakkuṇeyyatāya ahaṅkāramamaṅkārattaṃ na nipphādetīti attho. Atha vā tatoti tasmā maññanāmattabhāvato taṃ khandhapañcakaṃ niccādivasena maññitaṃ aññathā aniccādisabhāvameva hoti. Na hi maññanā bhāvaññathattaṃ vā lakkhaṇaññathattaṃ vā kātuṃ sakkoti.
အညထာဘာဝီ ဘဝသတ္တောတိ အသမ္ဘဝေ ဝဍ္ဎိယံ ဟိတသုခေ သတ္တော လဂ္ဂော သတ္တလောကော မညနာယ ယထာရုစိ စိန္တိယမာနောပိ ဝိပရီတပ္ပဋိပတ္တိယာ တတော အညထာဘာဝီ အဟိတဒုက္ခဘာဝီ ဝိဃာတံယေဝ ပာပုဏာတိ။ ဘဝမေဝာဘိနန္ဒတီတိ ဧဝံ သန္တေပိ တံ မညနာပရိကပ္ပိတံ အဝိဇ္ဇမာနံ ဘဝံ ဝဍ္ဎိံ အဘိနန္ဒတိ ဧဝ အဘိကင္ခတိ ဧဝ။ အထ ဝာ အညထာဘာဝီတိ ‘‘နိစ္စော မေ အတ္တာ’’တိအာဒိနာ မညနာယ ပရိကပ္ပိတာကာရတော သယံ အညထာဘာဝီ သမာနော အနိစ္စော အဓုဝောတိ အတ္ထော။ ဘဝသတ္တောတိ ကာမာဒိဘဝေသု ဘဝတဏ္ဟာယ သတ္တော လဂ္ဂော ဂဓိတော။ ဘဝမေဝာဘိနန္ဒတီတိ အနိစ္စာဒိသဘာဝံ ဘဝမေဝ နိစ္စာဒိဝသေန ပရာမသိတ္ဝာ, တတ္ထ ဝာ အဓိမုတ္တိသညံ တဏ္ဟာဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာဟိ အဘိနန္ဒတိ, န တတ္ထ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ။ ယဒဘိနန္ဒတိ တံ ဘယန္တိ ယံ ဝဍ္ဎိသင္ခာတံ ဘဝံ ကာမာဒိဘဝံ ဝာ အဘိနန္ဒတိ, တံ အနိစ္စာဒိဝိပရိဏာမသဘာဝတ္တာ အနေကဗ္ယသနာနုဗန္ဓတ္တာ စ ဘဝဟေတုဘာဝတော အတိဝိယ ဘယာနကဋ္ဌေန ဘယံ။ ယသ္သ ဘာယတီတိ ယတော ဇရာမရဏာဒိတော ဘာယတိ, တံ ဇရာမရဏာဒိ ဒုက္ခာဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ဒုက္ခဒုက္ခဘာဝတော စ ဒုက္ခံ။ အထ ဝာ ယသ္သ ဘာယတီတိ ဘဝာဘိနန္ဒနေန ယသ္သ ဝိဘဝသ္သ ဘာယတိ , သော ဥစ္ဆေဒသင္ခာတော ဝိဘဝော, တတော ဘာယနဉ္စ ဒုက္ခဝတ္ထုဘာဝတော ဇာတိအာဒိဒုက္ခသ္သ အနတိဝတ္တနတော စ ဒုက္ခံ ဒုက္ခသဘာဝမေဝာတိ အတ္ထော။ အထ ဝာ ယသ္သ ဘာယတိ တံ ဒုက္ခန္တိ ယသ္သ အနိစ္စာဒိကသ္သ ဘာယတိ တံ နိသ္သရဏံ အဇာနန္တော, တံ ဘယံ တသ္သ ဒုက္ခံ ဟောတိ, ဒုက္ခံ အာဝဟတီတိ အတ္ထော။
Aññathābhāvī bhavasattoti asambhave vaḍḍhiyaṃ hitasukhe satto laggo sattaloko maññanāya yathāruci cintiyamānopi viparītappaṭipattiyā tato aññathābhāvī ahitadukkhabhāvī vighātaṃyeva pāpuṇāti. Bhavamevābhinandatīti evaṃ santepi taṃ maññanāparikappitaṃ avijjamānaṃ bhavaṃ vaḍḍhiṃ abhinandati eva abhikaṅkhati eva. Atha vā aññathābhāvīti ‘‘nicco me attā’’tiādinā maññanāya parikappitākārato sayaṃ aññathābhāvī samāno anicco adhuvoti attho. Bhavasattoti kāmādibhavesu bhavataṇhāya satto laggo gadhito. Bhavamevābhinandatīti aniccādisabhāvaṃ bhavameva niccādivasena parāmasitvā, tattha vā adhimuttisaññaṃ taṇhādiṭṭhābhinandanāhi abhinandati, na tattha nibbindati . Yadabhinandati taṃ bhayanti yaṃ vaḍḍhisaṅkhātaṃ bhavaṃ kāmādibhavaṃ vā abhinandati, taṃ aniccādivipariṇāmasabhāvattā anekabyasanānubandhattā ca bhavahetubhāvato ativiya bhayānakaṭṭhena bhayaṃ. Yassa bhāyatīti yato jarāmaraṇādito bhāyati, taṃ jarāmaraṇādi dukkhādhiṭṭhānabhāvato dukkhadukkhabhāvato ca dukkhaṃ. Atha vā yassa bhāyatīti bhavābhinandanena yassa vibhavassa bhāyati , so ucchedasaṅkhāto vibhavo, tato bhāyanañca dukkhavatthubhāvato jātiādidukkhassa anativattanato ca dukkhaṃ dukkhasabhāvamevāti attho. Atha vā yassa bhāyati taṃ dukkhanti yassa aniccādikassa bhāyati taṃ nissaraṇaṃ ajānanto, taṃ bhayaṃ tassa dukkhaṃ hoti, dukkhaṃ āvahatīti attho.
ဧတ္တကေန ဝဋ္ဋံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ ဝိဝဋ္ဋံ ဒသ္သေတုံ, ‘‘ဘဝဝိပ္ပဟာနာယ ခော ပနိဒံ ဗ္ရဟ္မစရိယံ ဝုသ္သတီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဘဝဝိပ္ပဟာနာယာတိ ကာမာဒိဘဝသ္သ ပဇဟနတ္ထာယ။ ခောတိ အဝဓာရဏေ, ပနာတိ ပဒပူရဏေ နိပာတော။ ဣဒန္တိ အာသန္နပစ္စက္ခဝစနံ။ ဗ္ရဟ္မစရိယန္တိ မဂ္ဂဗ္ရဟ္မစရိယံ။ ဝုသ္သတီတိ ပူရေသ္သတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဧကန္တေနေဝ ကာမာဒိဘဝသ္သ သမုဒယပ္ပဟာနေန အနဝသေသပဇဟနတ္ထာယ ဣဒံ မယာ သတသဟသ္သကပ္ပာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင္ခ္ယေယ္ယာနိ အတိဒုက္ကရာနိ အာစရိတ္ဝာ ပာရမိယော ပူရေတ္ဝာ ဗောဓိမဏ္ဍေ တိဏ္ဏံ မာရာနံ မတ္ထကံ မဒ္ဒိတ္ဝာ အဓိဂတံ သီလာဒိက္ခန္ဓတ္တယသင္ဂဟံ အဋ္ဌင္ဂိကမဂ္ဂဗ္ရဟ္မစရိယံ စရိယတိ ဘာဝိယတီတိ။
Ettakena vaṭṭaṃ dassetvā idāni vivaṭṭaṃ dassetuṃ, ‘‘bhavavippahānāya kho panidaṃ brahmacariyaṃ vussatī’’ti āha. Tattha bhavavippahānāyāti kāmādibhavassa pajahanatthāya. Khoti avadhāraṇe, panāti padapūraṇe nipāto. Idanti āsannapaccakkhavacanaṃ. Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ. Vussatīti pūressati. Idaṃ vuttaṃ hoti – ekanteneva kāmādibhavassa samudayappahānena anavasesapajahanatthāya idaṃ mayā satasahassakappādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni atidukkarāni ācaritvā pāramiyo pūretvā bodhimaṇḍe tiṇṇaṃ mārānaṃ matthakaṃ madditvā adhigataṃ sīlādikkhandhattayasaṅgahaṃ aṭṭhaṅgikamaggabrahmacariyaṃ cariyati bhāviyatīti.
ဧဝံ အရိယမဂ္ဂသ္သ ဧကံသေနေဝ နိယ္ယာနိကဘာဝံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ အညမဂ္ဂသ္သ တဒဘာဝံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ယေ ဟိ ကေစီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယေတိ အနိယမနိဒ္ဒေသော။ ဟီတိ နိပာတမတ္တံ။ ကေစီတိ ဧကစ္စေ။ ပဒဒ္ဝယေနာပိ တထာဝာဒိနော ဒိဋ္ဌိဂတိကေ အနိယမတော ပရိယာဒိယတိ။ သမဏာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂမနမတ္တေန သမဏာ, န သမိတပာပာ။ ဗ္ရာဟ္မဏာတိ ဇာတိမတ္တေန ဗ္ရာဟ္မဏာ, န ဗာဟိတပာပာ။ ဝာသဒ္ဒော ဝိကပ္ပတ္ထော။ ဘဝေန ဘဝသ္သ ဝိပ္ပမောက္ခမာဟံသူတိ ဧကစ္စေ ကာမဘဝေန ရူပဘဝေန ဝာ သဗ္ဗဘဝတော ဝိမုတ္တိံ သံသာရသုဒ္ဓိံ ကထယိံသု။
Evaṃ ariyamaggassa ekaṃseneva niyyānikabhāvaṃ dassetvā idāni aññamaggassa tadabhāvaṃ dassento ‘‘ye hi kecī’’tiādimāha. Tattha yeti aniyamaniddeso. Hīti nipātamattaṃ. Kecīti ekacce. Padadvayenāpi tathāvādino diṭṭhigatike aniyamato pariyādiyati. Samaṇāti pabbajjūpagamanamattena samaṇā, na samitapāpā. Brāhmaṇāti jātimattena brāhmaṇā, na bāhitapāpā. Vāsaddo vikappattho. Bhavena bhavassa vippamokkhamāhaṃsūti ekacce kāmabhavena rūpabhavena vā sabbabhavato vimuttiṃ saṃsārasuddhiṃ kathayiṃsu.
ကေ ပနေဝံ ဝဒန္တီတိ? ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝာဒိနော တေသု ဟိ ကေစိ ‘‘ဥဠာရေဟိ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတော အတ္တာ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပရမံ နိဗ္ဗုတိံ ပတ္တော ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ‘‘ရူပာဝစရဇ္ဈာနေသု ပဌမဇ္ဈာနသမင္ဂီ။ပေ.။ ကေစိ ‘‘ဒုတိယတတိယစတုတ္ထဇ္ဈာနသမင္ဂီ အတ္တာ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပရမံ နိဗ္ဗုတိံ ပတ္တော ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ယထာဟ –
Ke panevaṃ vadantīti? Diṭṭhadhammanibbānavādino tesu hi keci ‘‘uḷārehi pañcahi kāmaguṇehi samappito attā diṭṭheva dhamme paramaṃ nibbutiṃ patto hotī’’ti vadanti. Keci ‘‘rūpāvacarajjhānesu paṭhamajjhānasamaṅgī…pe… keci ‘‘dutiyatatiyacatutthajjhānasamaṅgī attā diṭṭheva dhamme paramaṃ nibbutiṃ patto hotī’’ti vadanti. Yathāha –
‘‘ဣဓ , ဘိက္ခဝေ, ဧကစ္စော သမဏော ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏော ဝာ ဧဝံဝာဒီ ဟောတိ ဧဝံဒိဋ္ဌိ ‘ယတော ခော ဘော အယံ အတ္တာ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတော’’’တိ (ဒီ. နိ. ၁.၉၄) ဝိတ္ထာရော။
‘‘Idha , bhikkhave, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā evaṃvādī hoti evaṃdiṭṭhi ‘yato kho bho ayaṃ attā pañcahi kāmaguṇehi samappito’’’ti (dī. ni. 1.94) vitthāro.
တေ ပန ယသ္မာ ယာဝဒတ္ထံ ပီတတ္တာ သုဟိတာယ ဇလူကာယ ဝိယ ရုဟိရပိပာသာ ကာမာဒိသုခေဟိ သမပ္ပိတသ္သ တသ္သ အတ္တနော ကာမေသနာဒယော န ဘဝိသ္သန္တိ, တဒဘာဝေ စ ဘဝသ္သ အဘာဝောယေဝ, ယသ္မိံ ယသ္မိဉ္စ ဘဝေ ဌိတသ္သ အယံ နယော လဗ္ဘတိ, တေန တေန ဘဝေန သဗ္ဗဘဝတော ဝိမုတ္တိ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ, တသ္မာ ‘‘ဘဝေန ဘဝသ္သ ဝိပ္ပမောက္ခမာဟံသူ’’တိ ဝုတ္တာ။ ယေသဉ္စ ‘‘ဧတ္တကံ နာမ ကာလံ သံသရိတ္ဝာ ဗာလာ စ ပဏ္ဍိတာ စ ပရိယောသာနဘဝေ ဌတ္ဝာ သံသာရတော ဝိမုစ္စန္တီ’’တိ လဒ္ဓိ, တေပိ ဘဝေန ဘဝသ္သ ဝိပ္ပမောက္ခံ ဝဒန္တိ နာမ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –
Te pana yasmā yāvadatthaṃ pītattā suhitāya jalūkāya viya ruhirapipāsā kāmādisukhehi samappitassa tassa attano kāmesanādayo na bhavissanti, tadabhāve ca bhavassa abhāvoyeva, yasmiṃ yasmiñca bhave ṭhitassa ayaṃ nayo labbhati, tena tena bhavena sabbabhavato vimutti hotīti vadanti, tasmā ‘‘bhavena bhavassa vippamokkhamāhaṃsū’’ti vuttā. Yesañca ‘‘ettakaṃ nāma kālaṃ saṃsaritvā bālā ca paṇḍitā ca pariyosānabhave ṭhatvā saṃsārato vimuccantī’’ti laddhi, tepi bhavena bhavassa vippamokkhaṃ vadanti nāma. Vuttañhetaṃ –
‘‘စုလ္လာသီတိ မဟာကပ္ပိနော သတသဟသ္သာနိ ယာနိ ဗာလေ စ ပဏ္ဍိတေ စ သန္ဓာဝိတ္ဝာ သံသရိတ္ဝာ ဒုက္ခသ္သန္တံ ကရိသ္သန္တီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၁.၁၆၈)။
‘‘Cullāsīti mahākappino satasahassāni yāni bāle ca paṇḍite ca sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karissantī’’ti (dī. ni. 1.168).
အထ ဝာ ဘဝေနာတိ ဘဝဒိဋ္ဌိယာ။ ဘဝတိ သသ္သတံ တိဋ္ဌတီတိ ပဝတ္တနတော သသ္သတဒိဋ္ဌိ ဘဝဒိဋ္ဌီတိ ဝုစ္စတိ, ဘဝဒိဋ္ဌိ ဧဝေတ္ထ ဥတ္တရပဒလောပေန ဘဝတဏ္ဟာတိအာဒီသု ဝိယ ဘဝောတိ ဝုတ္တော။ ဘဝဒိဋ္ဌိဝသေန စ ဧကစ္စေ ဘဝဝိသေသံယေဝ ကိလေသာနံ ဝူပသန္တဝုတ္တိယာ အာယုနော စ ဒီဃာဝာသတာယ နိစ္စာဒိသဘာဝံ ဘဝဝိမောက္ခံ မညန္တိ, သေယ္ယထာပိ ဗကော ဗ္ရဟ္မာ ‘‘ဣဒံ နိစ္စံ, ဣဒံ ဓုဝံ, ဣဒံ သသ္သတံ, ဣဒံ အဝိပရိဏာမဓမ္မ’’န္တိ (မ. နိ. ၁.၅၀၁) အဝောစ။ တေသမေဝံ ဝိပရီတဂာဟီနံ အနိသ္သရဏေ နိသ္သရဏဒိဋ္ဌီနံ ကုတော ဘဝဝိမောက္ခော။ တေနာဟ ဘဂဝာ – ‘‘သဗ္ဗေ တေ ‘အဝိပ္ပမုတ္တာ ဘဝသ္မာ’တိ ဝဒာမီ’’တိ။
Atha vā bhavenāti bhavadiṭṭhiyā. Bhavati sassataṃ tiṭṭhatīti pavattanato sassatadiṭṭhi bhavadiṭṭhīti vuccati, bhavadiṭṭhi evettha uttarapadalopena bhavataṇhātiādīsu viya bhavoti vutto. Bhavadiṭṭhivasena ca ekacce bhavavisesaṃyeva kilesānaṃ vūpasantavuttiyā āyuno ca dīghāvāsatāya niccādisabhāvaṃ bhavavimokkhaṃ maññanti, seyyathāpi bako brahmā ‘‘idaṃ niccaṃ, idaṃ dhuvaṃ, idaṃ sassataṃ, idaṃ avipariṇāmadhamma’’nti (ma. ni. 1.501) avoca. Tesamevaṃ viparītagāhīnaṃ anissaraṇe nissaraṇadiṭṭhīnaṃ kuto bhavavimokkho. Tenāha bhagavā – ‘‘sabbe te ‘avippamuttā bhavasmā’ti vadāmī’’ti.
ဝိဘဝေနာတိ ဥစ္ဆေဒေန။ ဘဝသ္သ နိသ္သရဏမာဟံသူတိ သဗ္ဗဘဝတော နိဂ္ဂမနံ နိက္ခန္တိံ သံသာရသုဒ္ဓိံ ဝဒိံသု။ တေ ဟိ ‘‘ဘဝေန ဘဝသ္သ ဝိပ္ပမောက္ခော’’တိ ဝဒန္တာနံ ဝာဒံ အနနုဇာနန္တာ ဘဝူပစ္ဆေဒေန နိသ္သရဏံ ပဋိဇာနိံသု။ ဝိဘဝေနာတိ ဝာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ။ ဝိဘဝတိ ဝိနသ္သတိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ အတ္တာ စ လောကော စာတိ ပဝတ္တနတော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တနယေန ‘‘ဝိဘဝော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိဝသေန ဟိ သတ္တာ အဓိမုစ္စိတ္ဝာ တတ္ထ တတ္ထ ဥပ္ပန္နာ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တိ, သာ ဧဝ သံသာရသုဒ္ဓီတိ ဥစ္ဆေဒဝာဒိနော။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –
Vibhavenāti ucchedena. Bhavassa nissaraṇamāhaṃsūti sabbabhavato niggamanaṃ nikkhantiṃ saṃsārasuddhiṃ vadiṃsu. Te hi ‘‘bhavena bhavassa vippamokkho’’ti vadantānaṃ vādaṃ ananujānantā bhavūpacchedena nissaraṇaṃ paṭijāniṃsu. Vibhavenāti vā ucchedadiṭṭhiyā. Vibhavati vinassati ucchijjati attā ca loko cāti pavattanato ucchedadiṭṭhi vuttanayena ‘‘vibhavo’’ti vuccati. Ucchedadiṭṭhivasena hi sattā adhimuccitvā tattha tattha uppannā ucchijjanti, sā eva saṃsārasuddhīti ucchedavādino. Vuttañhetaṃ –
‘‘ယတော ခော ဘော အယံ အတ္တာ ရူပီ စာတုမဟာဘူတိကော။ပေ.။ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ, ဧတ္တာဝတာ ခော ဘော အယံ အတ္တာ သမ္မာ သမုစ္ဆိန္နော ဟောတီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၁.၈၅)။
‘‘Yato kho bho ayaṃ attā rūpī cātumahābhūtiko…pe… nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati, ettāvatā kho bho ayaṃ attā sammā samucchinno hotī’’ti (dī. ni. 1.85).
တထာ –
Tathā –
‘‘နတ္ထိ, မဟာရာဇ, ဒိန္နံ, နတ္ထိ ယိဋ္ဌံ နတ္ထိ ဟုတံ။ပေ.။ ဗာလေ စ ပဏ္ဍိတေ စ ကာယသ္သ ဘေဒာ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တိ ဝိနသ္သန္တိ န ဟောန္တိ ပရံ မရဏာ’’တိ စ (ဒီ. နိ. ၁.၁၇၁)။
‘‘Natthi, mahārāja, dinnaṃ, natthi yiṭṭhaṃ natthi hutaṃ…pe… bāle ca paṇḍite ca kāyassa bhedā ucchijjanti vinassanti na honti paraṃ maraṇā’’ti ca (dī. ni. 1.171).
တေသမ္ပိ ဧဝံ ဝိပရီတဂာဟီနံ ကုတော ဘဝနိသ္သရဏံ။ တေနာဟ ဘဂဝာ – ‘‘သဗ္ဗေ တေ ‘အနိသ္သဋာ ဘဝသ္မာ’တိ ဝဒာမီ’’တိ။ န ဟိ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာယ အနဝသေသကိလေသံ အသမုဂ္ဃာတေတ္ဝာ ကဒာစိပိ ဘဝတော နိသ္သရဏဝိမုတ္တိ သမ္ဘဝတိ။ တထာ ဟိ တေသံ သမဏဗ္ရာဟ္မဏာနံ ယထာဘူတာဝဗောဓာဘာဝတော ‘‘အတ္ထိ နတ္ထီ’’တိ အန္တဒ္ဝယနိပတိတာနံ တဏ္ဟာဒိဋ္ဌိဝသေန သမ္ပရိတသိတဝိပ္ဖန္ဒိတမတ္တံ, ယတော တေ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ပဝတ္တိဟေတူသုပိ သမ္မူဠ္ဟာ သက္ကာယဘူမိယံ သုနိခာတေ ဝိပရီတဒသ္သနထမ္ဘေ တဏ္ဟာဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓာ ဂဒ္ဒူလဗန္ဓနာ ဝိယ သာ န ဝိဇဟန္တိ ဗန္ဓနဋ္ဌာနံ, ကုတော နေသံ ဝိမောက္ခော?
Tesampi evaṃ viparītagāhīnaṃ kuto bhavanissaraṇaṃ. Tenāha bhagavā – ‘‘sabbe te ‘anissaṭā bhavasmā’ti vadāmī’’ti. Na hi ariyamaggabhāvanāya anavasesakilesaṃ asamugghātetvā kadācipi bhavato nissaraṇavimutti sambhavati. Tathā hi tesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ yathābhūtāvabodhābhāvato ‘‘atthi natthī’’ti antadvayanipatitānaṃ taṇhādiṭṭhivasena samparitasitavipphanditamattaṃ, yato te diṭṭhigatikā pavattihetūsupi sammūḷhā sakkāyabhūmiyaṃ sunikhāte viparītadassanathambhe taṇhābandhanena baddhā gaddūlabandhanā viya sā na vijahanti bandhanaṭṭhānaṃ, kuto nesaṃ vimokkho?
ယေ ပန စတုသစ္စဝိဘာဝနေန ပဝတ္တိအာဒီသု အသမ္မောဟတော တံ အန္တဒ္ဝယံ အနုပဂမ္မ မဇ္ဈိမံ ပဋိပဒံ သမာရုဠ္ဟာ, တေသံယေဝ ဘဝဝိပ္ပမောက္ခော နိသ္သရဏဉ္စာတိ ဒသ္သေန္တော သတ္ထာ ‘‘ဥပဓိံ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပဓိန္တိ ခန္ဓာဒိဥပဓိံ။ ဟီတိ နိပာတမတ္တံ။ ပဋိစ္စာတိ နိသ္သာယ, ပစ္စယံ ကတ္ဝာ။ ဒုက္ခန္တိ ဇာတိအာဒိ ဒုက္ခံ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယတ္ထိမေ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ဝိမောက္ခသညိနော, တတ္ထ ခန္ဓကိလေသာဘိသင္ခာရူပဓယော အဓိဂတာ, ကုတော တတ္ထ ဒုက္ခနိသ္သရဏံ? ယတ္ရ ဟိ ကိလေသာ, တတ္ရာဘိသင္ခာရသမ္ဘဝတော ဘဝပဗန္ဓသ္သ အဝိစ္ဆေဒောယေဝာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခသ္သ အနိဝတ္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဥပဓိဉ္ဟိ ပဋိစ္စ ဒုက္ခမိဒံ သမ္ဘောတီ’’တိ။
Ye pana catusaccavibhāvanena pavattiādīsu asammohato taṃ antadvayaṃ anupagamma majjhimaṃ paṭipadaṃ samāruḷhā, tesaṃyeva bhavavippamokkho nissaraṇañcāti dassento satthā ‘‘upadhiṃ hī’’tiādimāha. Tattha upadhinti khandhādiupadhiṃ. Hīti nipātamattaṃ. Paṭiccāti nissāya, paccayaṃ katvā. Dukkhanti jātiādi dukkhaṃ. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yatthime diṭṭhigatikā vimokkhasaññino, tattha khandhakilesābhisaṅkhārūpadhayo adhigatā, kuto tattha dukkhanissaraṇaṃ? Yatra hi kilesā, tatrābhisaṅkhārasambhavato bhavapabandhassa avicchedoyevāti vaṭṭadukkhassa anivatti. Tena vuttaṃ – ‘‘upadhiñhi paṭicca dukkhamidaṃ sambhotī’’ti.
ဣဒာနိ ယံ ပရမတ္ထတော ဒုက္ခသ္သ နိသ္သရဏံ, တံ ဒသ္သေတုံ, ‘‘သဗ္ဗုပာဒာနက္ခယာ နတ္ထိ ဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝော’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဗ္ဗုပာဒာနက္ခယာတိ ကာမုပာဒာနံ ဒိဋ္ဌုပာဒာနံ သီလဗ္ဗတုပာဒာနံ အတ္တဝာဒုပာဒာနန္တိ သဗ္ဗေသံ ဣမေသံ စတုန္နမ္ပိ ဥပာဒာနာနံ အရိယမဂ္ဂာဓိဂမေန အနဝသေသပ္ပဟာနတော။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌုပာဒာနံ သီလဗ္ဗတုပာဒာနံ အတ္တဝာဒုပာဒာနန္တိ ဣမာနိ တီဏိ ဥပာဒာနာနိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ခီယန္တိ, အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပဇ္ဇန္တိ။ ကာမုပာဒာနံ အပာယဂမနီယံ ပဌမေန, ကာမရာဂဘူတံ ဗဟလံ ဒုတိယေန, သုခုမံ တတိယေန, ရူပရာဂာရူပရာဂပ္ပဟာနံ စတုတ္ထေနာတိ စတူဟိပိ မဂ္ဂေဟိ ခီယတိ, အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နတ္ထိ ဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝောတိ ဧဝံ သဗ္ဗသော ဥပာဒာနက္ခယာ တဒေကဋ္ဌတာယ သဗ္ဗသ္သပိ ကိလေသဂဏသ္သ အနုပ္ပာဒနတော အပ္ပမတ္တကသ္သပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခသ္သ သမ္ဘဝော ပာတုဘာဝော နတ္ထိ။
Idāni yaṃ paramatthato dukkhassa nissaraṇaṃ, taṃ dassetuṃ, ‘‘sabbupādānakkhayā natthi dukkhassa sambhavo’’ti vuttaṃ. Tattha sabbupādānakkhayāti kāmupādānaṃ diṭṭhupādānaṃ sīlabbatupādānaṃ attavādupādānanti sabbesaṃ imesaṃ catunnampi upādānānaṃ ariyamaggādhigamena anavasesappahānato. Tattha diṭṭhupādānaṃ sīlabbatupādānaṃ attavādupādānanti imāni tīṇi upādānāni sotāpattimaggena khīyanti, anuppattidhammataṃ āpajjanti. Kāmupādānaṃ apāyagamanīyaṃ paṭhamena, kāmarāgabhūtaṃ bahalaṃ dutiyena, sukhumaṃ tatiyena, rūparāgārūparāgappahānaṃ catutthenāti catūhipi maggehi khīyati, anuppattidhammataṃ āpajjatīti veditabbaṃ. Natthi dukkhassa sambhavoti evaṃ sabbaso upādānakkhayā tadekaṭṭhatāya sabbassapi kilesagaṇassa anuppādanato appamattakassapi vaṭṭadukkhassa sambhavo pātubhāvo natthi.
ဧဝံ ဘဂဝာ ဟေတုနာ သဒ္ဓိံ ပဝတ္တိံ နိဝတ္တိဉ္စ ဒသ္သေတ္ဝာ ‘‘ဣမံ နယံ အဇာနန္တော အယံ သတ္တလောကော ဝဋ္ဋတောပိ သီသံ န ဥက္ခိပတီ’’တိ ဒသ္သေန္တော ‘‘လောကမိမံ ပသ္သာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ လောကမိမံ ပသ္သာတိ အတ္တနော ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ ပစ္စက္ခတော ဝိသယဘာဝသ္သ ဥပဂတတ္တာ ‘‘လောကမိမံ ပသ္သာ’’တိ ဘဂဝာဒသ္သနကိရိယာယ နိယောဇေန္တော အတ္တာနမေဝာလပတိ။ ပုထူတိ ဗဟူ, ဝိသုံ ဝိသုံ ဝာ။ အဝိဇ္ဇာယ ပရေတာတိ ‘‘ဒုက္ခေ အညာဏ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ. သ. ၁၁၀၆; ဝိဘ. ၂၂၆) နယေန ဝုတ္တာယ စတုသစ္စပဋိစ္ဆာဒိကာယ အဝိဇ္ဇာယ အဘိဘူတာ။ ဘူတာတိ ကမ္မကိလေသေဟိ ဇာတာ နိဗ္ဗတ္တာ။ ဘူတရတာတိ ဘူတေသု မာတာပိတုပုတ္တဒာရာဒိသညာယ အညသတ္တေသု တဏ္ဟာယ ရတာ, ဘူတေ ဝာ ခန္ဓပဉ္စကေ အနိစ္စာသုဘဒုက္ခာနတ္တသဘာဝေ တံသဘာဝာနဝဗောဓတော ဣတ္ထိပုရိသာဒိပရိကပ္ပဝသေန နိစ္စာဒိဝသေန အတ္တတ္တနိယဂာဟဝသေန စ အဘိရတာ။ ဘဝာ အပရိမုတ္တာတိ ယထာဝုတ္တေန တဏ္ဟာဒိဋ္ဌိဂာဟေန ဘဝတော သံသာရတော န ပရိမုတ္တာ။
Evaṃ bhagavā hetunā saddhiṃ pavattiṃ nivattiñca dassetvā ‘‘imaṃ nayaṃ ajānanto ayaṃ sattaloko vaṭṭatopi sīsaṃ na ukkhipatī’’ti dassento ‘‘lokamimaṃ passā’’tiādimāha. Tattha lokamimaṃ passāti attano buddhacakkhunā paccakkhato visayabhāvassa upagatattā ‘‘lokamimaṃ passā’’ti bhagavādassanakiriyāya niyojento attānamevālapati. Puthūti bahū, visuṃ visuṃ vā. Avijjāya paretāti ‘‘dukkhe aññāṇa’’ntiādinā (dha. sa. 1106; vibha. 226) nayena vuttāya catusaccapaṭicchādikāya avijjāya abhibhūtā. Bhūtāti kammakilesehi jātā nibbattā. Bhūtaratāti bhūtesu mātāpituputtadārādisaññāya aññasattesu taṇhāya ratā, bhūte vā khandhapañcake aniccāsubhadukkhānattasabhāve taṃsabhāvānavabodhato itthipurisādiparikappavasena niccādivasena attattaniyagāhavasena ca abhiratā. Bhavā aparimuttāti yathāvuttena taṇhādiṭṭhigāhena bhavato saṃsārato na parimuttā.
ဧတ္ထ စ ‘‘လောကမိမ’’န္တိ ပဌမံ တာဝ သကလမ္ပိ သတ္တနိကာယံ သာမညတော ဧကတ္တံ ဥပနေန္တော ဧကဝစနေန အနောဓိသော ဂဟဏံ ဒီပေတ္ဝာ ‘‘သ္ဝာယံ လောကော ဘဝယောနိဂတိဌိတိသတ္တာဝာသာဒိဝသေန စေဝ တတ္ထာပိ တံတံသတ္တနိကာယာဒိဝသေန စ အနေကဘေဒဘိန္နော ပစ္စေကံ မယာ ဝောလောကိတော’’တိ အတ္တနော ဗုဒ္ဓစက္ခုဉာဏာနုဘာဝံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ပုန ဝစနဘေဒံ ကတ္ဝာ ဗဟုဝစနေန ဩဓိသော ဂဟဏံ ဒီပေတိ ‘‘ပုထူ အဝိဇ္ဇာယ ပရေတာ ဘူတာ’’တိအာဒိနာ။ ဧဝဉ္စ ကတ္ဝာ ‘‘လောကမိမ’’န္တိ ဥပယောဂဝစနံ ကတ္ဝာ ‘‘အဝိဇ္ဇာယ ပရေတာ’’တိအာဒိနာ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသောပိ အဝိရုဒ္ဓော ဟောတိ ဘိန္နဝာက္ယတ္တာ။ ကေစိ ပန ဧကဝာက္ယတာဓိပ္ပာယေန ‘‘အဝိဇ္ဇာယ ပရေတံ ဘူတံ ဘူတရတံ ဘဝာ အပရိမုတ္တ’’န္တိ ပဌန္တိ, ဝိဘတ္တိဘေဒဝသေနေဝ ပန ပုရာဏပာဌော။
Ettha ca ‘‘lokamima’’nti paṭhamaṃ tāva sakalampi sattanikāyaṃ sāmaññato ekattaṃ upanento ekavacanena anodhiso gahaṇaṃ dīpetvā ‘‘svāyaṃ loko bhavayonigatiṭhitisattāvāsādivasena ceva tatthāpi taṃtaṃsattanikāyādivasena ca anekabhedabhinno paccekaṃ mayā volokito’’ti attano buddhacakkhuñāṇānubhāvaṃ pakāsento satthā puna vacanabhedaṃ katvā bahuvacanena odhiso gahaṇaṃ dīpeti ‘‘puthū avijjāya paretā bhūtā’’tiādinā. Evañca katvā ‘‘lokamima’’nti upayogavacanaṃ katvā ‘‘avijjāya paretā’’tiādinā paccattabahuvacananiddesopi aviruddho hoti bhinnavākyattā. Keci pana ekavākyatādhippāyena ‘‘avijjāya paretaṃ bhūtaṃ bhūtarataṃ bhavā aparimutta’’nti paṭhanti, vibhattibhedavaseneva pana purāṇapāṭho.
ဣဒာနိ ယေန ဥပာယေန ဘဝဝိပ္ပမောက္ခော ဟောတိ, တံ သဗ္ဗံ တိတ္ထိယာနံ အဝိသယဘူတံ ဗုဒ္ဓဂောစရံ ဝိပသ္သနာဝီထိံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ယေ ဟိ ကေစီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယေ ဟိ ကေစိ ဘဝာတိ ကာမဘဝာဒိ သညီဘဝာဒိ ဧကဝောကာရဘဝာဒိဝိဘာဂေန နာနာဘေဒဘိန္နာ သာတဝန္တော ဝာ အသာတဝန္တော ဝာ ဒီဃာယုကာ ဝာ ဣတ္တရက္ခဏာ ဝာ ယေ ဟိ ကေစိ ဘဝာ။ သဗ္ဗဓီတိ ဥဒ္ဓံ အဓော တိရိယန္တိ အာဒိဝိဘာဂေန သဗ္ဗတ္ထ။ သဗ္ဗတ္ထတာယာတိ သဂ္ဂာပာယမနုသ္သာဒိဝိဘာဂေန။ သဗ္ဗေ တေတိအာဒီသု သဗ္ဗေပိ တေ ဘဝာ ရူပဝေဒနာဒိဓမ္မာ ဟုတ္ဝာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စာ, ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခာ, ဇရာယ မရဏေန စာတိ ဒ္ဝိဓာ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗတာယ ဝိပရိဏာမဓမ္မာ။ ဣတိသဒ္ဒော အာဒိအတ္ထော ပကာရတ္ထော ဝာ, တေန အနတ္တလက္ခဏမ္ပိ သင္ဂဟေတ္ဝာ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တာ, ဝိပရိဏာမဓမ္မတာယ ဝာ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တာတိ ဝုတ္တာ။
Idāni yena upāyena bhavavippamokkho hoti, taṃ sabbaṃ titthiyānaṃ avisayabhūtaṃ buddhagocaraṃ vipassanāvīthiṃ dassento ‘‘ye hi kecī’’tiādimāha. Tattha ye hi keci bhavāti kāmabhavādi saññībhavādi ekavokārabhavādivibhāgena nānābhedabhinnā sātavanto vā asātavanto vā dīghāyukā vā ittarakkhaṇā vā ye hi keci bhavā. Sabbadhīti uddhaṃ adho tiriyanti ādivibhāgena sabbattha. Sabbatthatāyāti saggāpāyamanussādivibhāgena. Sabbe tetiādīsu sabbepi te bhavā rūpavedanādidhammā hutvā abhāvaṭṭhena aniccā, udayabbayapaṭipīḷitattā dukkhā, jarāya maraṇena cāti dvidhā vipariṇāmetabbatāya vipariṇāmadhammā. Itisaddo ādiattho pakārattho vā, tena anattalakkhaṇampi saṅgahetvā avasavattanaṭṭhena anattā, vipariṇāmadhammatāya vā avasavattanaṭṭhena anattāti vuttā.
ဧဝံ လက္ခဏတ္တယပဋိဝိဇ္ဈနာကာရေန ဧတံ ဘဝသင္ခာတံ ခန္ဓပဉ္စကံ ယထာဘူတံ အဝိပရီတံ သမ္မပ္ပညာယ သမ္မာ ဉာယေန ဝိပသ္သနာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ပသ္သတော ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈတော ‘‘ဘဝော နိစ္စော’’တိ အာဒိနယပ္ပဝတ္တာ ဘဝေသု တဏ္ဟာ ပဟီယတိ, အဂ္ဂမဂ္ဂပ္ပတ္တိသမကာလမေဝ အနဝသေသံ နိရုဇ္ဈတိ, ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ သဗ္ဗသော ပဟီနတ္တာ ဝိဘဝံ ဝိစ္ဆေဒံ နာဘိနန္ဒတိ န ပတ္ထေတိ။ ဧဝံဘူတသ္သ တသ္သ ယာ ကာမတဏ္ဟာဒိဝသေန အဋ္ဌသတဘေဒာ အဝတ္ထာဒိဝိဘာဂေန အနန္တဘေဒာ စ, တာသံ သဗ္ဗသော သဗ္ဗပ္ပကာရေန တဏ္ဟာနံ ခယာ ပဟာနာ, တဒေကဋ္ဌတာယ သဗ္ဗသ္သပိ သံကိလေသပက္ခသ္သ အသေသံ နိသ္သေသံ ဝိရာဂေန အရိယမဂ္ဂေန ယော အနုပ္ပာဒနိရောဓော, တံ နိဗ္ဗာနန္တိ။
Evaṃ lakkhaṇattayapaṭivijjhanākārena etaṃ bhavasaṅkhātaṃ khandhapañcakaṃ yathābhūtaṃ aviparītaṃ sammappaññāya sammā ñāyena vipassanāsahitāya maggapaññāya passato pariññābhisamayādivasena paṭivijjhato ‘‘bhavo nicco’’ti ādinayappavattā bhavesu taṇhā pahīyati, aggamaggappattisamakālameva anavasesaṃ nirujjhati, ucchedadiṭṭhiyā sabbaso pahīnattā vibhavaṃ vicchedaṃ nābhinandati na pattheti. Evaṃbhūtassa tassa yā kāmataṇhādivasena aṭṭhasatabhedā avatthādivibhāgena anantabhedā ca, tāsaṃ sabbaso sabbappakārena taṇhānaṃ khayā pahānā, tadekaṭṭhatāya sabbassapi saṃkilesapakkhassa asesaṃ nissesaṃ virāgena ariyamaggena yo anuppādanirodho, taṃ nibbānanti.
ဧဝံ တဏ္ဟာယ ပဟာနမုခေန သဥပာဒိသေသနိဗ္ဗာနံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ အနုပာဒိသေသနိဗ္ဗာနံ ဒသ္သေန္တော ‘‘တသ္သ နိဗ္ဗုတသ္သာ’’တိအာဒိမာဟ။ တသ္သတ္ထော – ယော သော သဗ္ဗသော တဏ္ဟာနံ ခယာ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန နိဗ္ဗုတော ဝုတ္တနယေန ဘိန္နကိလေသော ခီဏာသဝဘိက္ခု, တသ္သ နိဗ္ဗုတသ္သ ဘိက္ခုနော အနုပာဒာ ဥပာဒာနာဘာဝတော ကိလေသာဘိသင္ခာရမာရာနံ ဝာ အဂ္ဂဟဏတော ပုနဗ္ဘဝော န ဟောတိ, အာယတိံ ပဋိသန္ဓိဝသေန ဥပပတ္တိဘဝော နတ္ထိ။ ဧဝံဘူတေန စ တေန အဘိဘူတော မာရော, အရိယမဂ္ဂက္ခဏေ ကိလေသမာရော အဘိသင္ခာရမာရော ဒေဝပုတ္တမာရော စ စရိမကစိတ္တက္ခဏေ ခန္ဓမာရော မစ္စုမာရော စာတိ ပဉ္စဝိဓော မာရော အဘိဘူတော ပရာဇိတော, ပုန သီသံ ဥက္ခိပိတုံ အပ္ပဒာနေန နိဗ္ဗိသေဝနော ကတော, ယတော တေန ဝိဇိတော သင္ဂာမော မာရေဟိ တတ္ထ တတ္ထ ပဝတ္တိတော။ ဧဝံ ဝိဇိတသင္ဂာမော ပန ဣဋ္ဌာဒီသု သဗ္ဗေသု ဝိကာရာဘာဝေန တာဒိလက္ခဏပ္ပတ္တိယာ တာဒီ အရဟာ သဗ္ဗဘဝာနိ ယထာဝုတ္တဘေဒေ သဗ္ဗေပိ ဘဝေ ဥပစ္စဂာ သမတိက္ကန္တော, န ယတ္ထ ကတ္ထစိ သင္ခံ ဥပေတိ, အညဒတ္ထု အနုပာဒာနော ဝိယ ဇာတဝေဒော ပရိနိဗ္ဗာနတော ဥဒ္ဓံ အပညတ္တိကောဝ ဟောတီတိ။ ဣတိ ဘဂဝာ ဣမံ မဟာဥဒာနံ အနုပာဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ကူဋံ ဂဟေတ္ဝာ နိဋ္ဌပေသိ။
Evaṃ taṇhāya pahānamukhena saupādisesanibbānaṃ dassetvā idāni anupādisesanibbānaṃ dassento ‘‘tassa nibbutassā’’tiādimāha. Tassattho – yo so sabbaso taṇhānaṃ khayā kilesaparinibbānena nibbuto vuttanayena bhinnakileso khīṇāsavabhikkhu, tassa nibbutassa bhikkhuno anupādā upādānābhāvato kilesābhisaṅkhāramārānaṃ vā aggahaṇato punabbhavo na hoti, āyatiṃ paṭisandhivasena upapattibhavo natthi. Evaṃbhūtena ca tena abhibhūto māro, ariyamaggakkhaṇe kilesamāro abhisaṅkhāramāro devaputtamāro ca carimakacittakkhaṇe khandhamāro maccumāro cāti pañcavidho māro abhibhūto parājito, puna sīsaṃ ukkhipituṃ appadānena nibbisevano kato, yato tena vijito saṅgāmo mārehi tattha tattha pavattito. Evaṃ vijitasaṅgāmo pana iṭṭhādīsu sabbesu vikārābhāvena tādilakkhaṇappattiyā tādī arahā sabbabhavāni yathāvuttabhede sabbepi bhave upaccagā samatikkanto, na yattha katthaci saṅkhaṃ upeti, aññadatthu anupādāno viya jātavedo parinibbānato uddhaṃ apaññattikova hotīti. Iti bhagavā imaṃ mahāudānaṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā kūṭaṃ gahetvā niṭṭhapesi.
ဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Dasamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
နိဋ္ဌိတာ စ နန္ဒဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။
Niṭṭhitā ca nandavaggavaṇṇanā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဥဒာနပာဠိ • Udānapāḷi / ၁၀. လောကသုတ္တံ • 10. Lokasuttaṃ