Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / උදාන-අට්‌ඨකථා • Udāna-aṭṭhakathā

    10. ලොකසුත්‌තවණ්‌ණනා

    10. Lokasuttavaṇṇanā

    30. දසමෙ බුද්‌ධචක්‌ඛුනාති එත්‌ථ ආසයානුසයඤාණං ඉන්‌ද්‍රියපරොපරියත්‌තඤාණඤ්‌ච බුද්‌ධචක්‌ඛු නාම. යථාහ –

    30. Dasame buddhacakkhunāti ettha āsayānusayañāṇaṃ indriyaparopariyattañāṇañca buddhacakkhu nāma. Yathāha –

    ‘‘අද්‌දසා ඛො භගවා බුද්‌ධචක්‌ඛුනා ලොකං වොලොකෙන්‌තො සත්‌තෙ අප්‌පරජක්‌ඛෙ මහාරජක්‌ඛෙ තික්‌ඛින්‌ද්‍රියෙ මුදින්‌ද්‍රියෙ’’තිආදි (ම. නි. 1.283; 2.339).

    ‘‘Addasā kho bhagavā buddhacakkhunā lokaṃ volokento satte apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye’’tiādi (ma. ni. 1.283; 2.339).

    ලොකන්‌ති තයො ලොකා – ඔකාසලොකො, සඞ්‌ඛාරලොකො, සත්‌තලොකොති. තත්‌ථ –

    Lokanti tayo lokā – okāsaloko, saṅkhāraloko, sattalokoti. Tattha –

    ‘‘යාවතා චන්‌දිමසූරියා පරිහරන්‌ති,

    ‘‘Yāvatā candimasūriyā pariharanti,

    දිසා භන්‌ති විරොචනා;

    Disā bhanti virocanā;

    තාව සහස්‌සධා ලොකො,

    Tāva sahassadhā loko,

    එත්‌ථ තෙ වත්‌තතී වසො’’ති. –

    Ettha te vattatī vaso’’ti. –

    ආදීසු (ම. නි. 1.503) ඔකාසලොකො. ‘‘එකො ලොකො – සබ්‌බෙ සත්‌තා ආහාරට්‌ඨිතිකා, ද්‌වෙ ලොකා – නාමඤ්‌ච රූපඤ්‌ච, තයො ලොකා – තිස්‌සො වෙදනා , චත්‌තාරො ලොකා – චත්‌තාරො ආහාරා, පඤ්‌ච ලොකා – පඤ්‌චුපාදානක්‌ඛන්‌ධා, ඡ ලොකා – ඡ අජ්‌ඣත්‌තිකානි ආයතනානි, සත්‌ත ලොකා – සත්‌ත විඤ්‌ඤාණට්‌ඨිතියො, අට්‌ඨ ලොකා – අට්‌ඨ ලොකධම්‌මා, නව ලොකා – නව සත්‌තාවාසා, දස ලොකා – දසායතනානි, ද්‌වාදස ලොකා – ද්‌වාදසායතනානි, අට්‌ඨාරස ලොකා – අට්‌ඨාරස ධාතුයො’’තිආදීසු (පටි. ම. 1.112) සඞ්‌ඛාරලොකො. ‘‘සස්‌සතො ලොකො, අසස්‌සතො ලොකො’’තිආදීසු සත්‌තලොකො වුත්‌තො. ඉධාපි සත්‌තලොකො වෙදිතබ්‌බො.

    Ādīsu (ma. ni. 1.503) okāsaloko. ‘‘Eko loko – sabbe sattā āhāraṭṭhitikā, dve lokā – nāmañca rūpañca, tayo lokā – tisso vedanā , cattāro lokā – cattāro āhārā, pañca lokā – pañcupādānakkhandhā, cha lokā – cha ajjhattikāni āyatanāni, satta lokā – satta viññāṇaṭṭhitiyo, aṭṭha lokā – aṭṭha lokadhammā, nava lokā – nava sattāvāsā, dasa lokā – dasāyatanāni, dvādasa lokā – dvādasāyatanāni, aṭṭhārasa lokā – aṭṭhārasa dhātuyo’’tiādīsu (paṭi. ma. 1.112) saṅkhāraloko. ‘‘Sassato loko, asassato loko’’tiādīsu sattaloko vutto. Idhāpi sattaloko veditabbo.

    තත්‌ථ ලොකීයති විචිත්‌තාකාරතො දිස්‌සතීති චක්‌කවාළසඞ්‌ඛාතො ලොකො ඔකාසලොකො, සඞ්‌ඛාරො ලුජ්‌ජති පලුජ්‌ජතීති ලොකො, ලොකීයති එත්‌ථ පුඤ්‌ඤපාපං තබ්‌බිපාකො චාති සත්‌තලොකො. තෙසු භගවා මහාකරුණාය අනුකම්‌පමානො සංසාරදුක්‌ඛතො මොචෙතුකාමො සත්‌තලොකං ඔලොකෙසි. කතමස්‌ස පන සත්‌තාහස්‌ස අච්‌චයෙන ඔලොකෙසි? පඨමස්‌ස සත්‌තාහස්‌ස. භගවා හි පල්‌ලඞ්‌කසත්‌තාහස්‌ස පරියොසානෙ පච්‌ඡිමයාමාවසානෙ ‘‘යදා හවෙ පාතුභවන්‌ති ධම්‌මා…පෙ.… සූරියොව ඔභාසයමන්‌තලික්‌ඛ’’න්‌ති (උදා. 1-3; කථා. 321; මහාව. 1-3) ඉමං අරියමග්‌ගානුභාවදීපකං උදානං උදානෙත්‌වා, ‘‘අහං තාව එවං සුදුත්‌තරං සංසාරමහොඝං ඉමාය ධම්‌මනාවාය සමුත්‌තරිත්‌වා නිබ්‌බානපාරෙ ඨිතො, හන්‌ද දානි ලොකම්‌පි තාරෙස්‌සාමි, කීදිසො නු ඛො ලොකො’’ති ලොකං වොලොකෙසි. තං සන්‌ධාය වුත්‌තං – ‘‘අථ ඛො භගවා තස්‌ස සත්‌තාහස්‌ස අච්‌චයෙන තම්‌හා සමාධිම්‌හා වුට්‌ඨහිත්‌වා බුද්‌ධචක්‌ඛුනා ලොකං වොලොකෙසී’’ති.

    Tattha lokīyati vicittākārato dissatīti cakkavāḷasaṅkhāto loko okāsaloko, saṅkhāro lujjati palujjatīti loko, lokīyati ettha puññapāpaṃ tabbipāko cāti sattaloko. Tesu bhagavā mahākaruṇāya anukampamāno saṃsāradukkhato mocetukāmo sattalokaṃ olokesi. Katamassa pana sattāhassa accayena olokesi? Paṭhamassa sattāhassa. Bhagavā hi pallaṅkasattāhassa pariyosāne pacchimayāmāvasāne ‘‘yadā have pātubhavanti dhammā…pe… sūriyova obhāsayamantalikkha’’nti (udā. 1-3; kathā. 321; mahāva. 1-3) imaṃ ariyamaggānubhāvadīpakaṃ udānaṃ udānetvā, ‘‘ahaṃ tāva evaṃ suduttaraṃ saṃsāramahoghaṃ imāya dhammanāvāya samuttaritvā nibbānapāre ṭhito, handa dāni lokampi tāressāmi, kīdiso nu kho loko’’ti lokaṃ volokesi. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘atha kho bhagavātassa sattāhassa accayena tamhā samādhimhā vuṭṭhahitvā buddhacakkhunā lokaṃ volokesī’’ti.

    තත්‌ථ වොලොකෙසීති විවිධෙහි ආකාරෙහි පස්‌සි, හත්‌ථතලෙ ඨපිතආමලකං විය අත්‌තනො ඤාණෙන පච්‌චක්‌ඛං අකාසි. අනෙකෙහි සන්‌තාපෙහීතිආදි වොලොකිතාකාරදස්‌සනං. අනෙකෙහි සන්‌තාපෙහීති අනෙකෙහි දුක්‌ඛෙහි. දුක්‌ඛඤ්‌හි සන්‌තාපනපීළනට්‌ඨෙන සන්‌තාපොති වුච්‌චති. යථාහ – ‘‘දුක්‌ඛස්‌ස පීළනට්‌ඨො සඞ්‌ඛතට්‌ඨො සන්‌තාපට්‌ඨො විපරිණාමට්‌ඨො’’ති (පටි. ම. 1.17). තඤ්‌ච දුක්‌ඛදුක්‌ඛාදිවසෙන චෙව ජාතිආදිවසෙන ච අනෙකප්‌පකාරං. තෙන වුත්‌තං ‘‘අනෙකෙහි සන්‌තාපෙහී’’ති. අනෙකෙහි දුක්‌ඛෙහි සන්‌තප්‌පමානෙ පීළියමානෙ බාධියමානෙ. පරිළාහෙහීති පරිදාහෙහි. පරිඩය්‌හමානෙති ඉන්‌ධනං විය අග්‌ගිනා සමන්‌තතො ඩය්‌හමානෙ. රාගජෙහීති රාගසම්‌භූතෙහි . එස නයො සෙසෙසුපි. රාගාදයො හි යස්‌මිං සන්‌තානෙ උප්‌පජ්‌ජන්‌ති, තං නිද්‌දහන්‌තා විය විබාධෙන්‌ති, තෙන වුත්‌තං – ‘‘තයොමෙ, භික්‌ඛවෙ, අග්‌ගී – රාගග්‌ගි, දොසග්‌ගි, මොහග්‌ගී’’ති (ඉතිවු. 93). යතො තෙ චිත්‌තං කායඤ්‌ච කිලෙසෙන්‌තීති කිලෙසාති වුච්‌චන්‌ති. එත්‌ථ ච පරිඩය්‌හමානෙති එතෙන භගවා රාගාදිකිලෙසානං පවත්‌තිදුක්‌ඛතං, තෙන ච සත්‌තානං අභිභූතතං දස්‌සෙති. සන්‌තප්‌පමානෙති ඉමිනා පන තෙසං කාලන්‌තරදුක්‌ඛතං, තෙන නිරන්‌තරොපද්‌දවතඤ්‌ච දස්‌සෙති.

    Tattha volokesīti vividhehi ākārehi passi, hatthatale ṭhapitaāmalakaṃ viya attano ñāṇena paccakkhaṃ akāsi. Anekehi santāpehītiādi volokitākāradassanaṃ. Anekehi santāpehīti anekehi dukkhehi. Dukkhañhi santāpanapīḷanaṭṭhena santāpoti vuccati. Yathāha – ‘‘dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho’’ti (paṭi. ma. 1.17). Tañca dukkhadukkhādivasena ceva jātiādivasena ca anekappakāraṃ. Tena vuttaṃ ‘‘anekehi santāpehī’’ti. Anekehi dukkhehi santappamāne pīḷiyamāne bādhiyamāne. Pariḷāhehīti paridāhehi. Pariḍayhamāneti indhanaṃ viya agginā samantato ḍayhamāne. Rāgajehīti rāgasambhūtehi . Esa nayo sesesupi. Rāgādayo hi yasmiṃ santāne uppajjanti, taṃ niddahantā viya vibādhenti, tena vuttaṃ – ‘‘tayome, bhikkhave, aggī – rāgaggi, dosaggi, mohaggī’’ti (itivu. 93). Yato te cittaṃ kāyañca kilesentīti kilesāti vuccanti. Ettha ca pariḍayhamāneti etena bhagavā rāgādikilesānaṃ pavattidukkhataṃ, tena ca sattānaṃ abhibhūtataṃ dasseti. Santappamāneti iminā pana tesaṃ kālantaradukkhataṃ, tena nirantaropaddavatañca dasseti.

    භගවා හි බොධිරුක්‌ඛමූලෙ අපරාජිතපල්‌ලඞ්‌කෙ නිසින්‌නො පඨමයාමෙ පුබ්‌බෙනිවාසං අනුස්‌සරිත්‌වා මජ්‌ඣිමයාමෙ දිබ්‌බචක්‌ඛුං විසොධෙත්‌වා පච්‌ඡිමයාමෙ පටිච්‌චසමුප්‌පාදෙ ඤාණං ඔතාරෙත්‌වා කිලෙසමූලකං වට්‌ටදුක්‌ඛං අභිඤ්‌ඤාය සඞ්‌ඛාරෙ පරිග්‌ගහෙත්‌වා සම්‌මසන්‌තො අනුක්‌කමෙන විපස්‌සනං වඩ්‌ඪෙත්‌වා අරියමග්‌ගාධිගමෙන සයං විගතවිද්‌ධස්‌තකිලෙසො අභිසම්‌බුද්‌ධො හුත්‌වා පච්‌චවෙක්‌ඛණානන්‌තරං අනවසෙසානං කිලෙසානං පහීනත්‌තා අත්‌තනො වට්‌ටදුක්‌ඛස්‌ස පරික්‌ඛීණභාවදීපකං සබ්‌බබුද්‌ධානං අවිජහිතං ‘‘අනෙකජාතිසංසාර’’න්‌ති (ධ. ප. 153) උදානං උදානෙත්‌වා තෙනෙව පල්‌ලඞ්‌කෙන සත්‌තාහං විමුත්‌තිසුඛපටිසංවෙදී නිසින්‌නො සත්‌තමාය රත්‌තියා තීසු යාමෙසු වුත්‌තනයෙන තීණි උදානානි උදානෙත්‌වා තතියඋදානානන්‌තරං බුද්‌ධචක්‌ඛුනා ලොකං වොලොකෙන්‌තො ‘‘සකලමිදං සත්‌තානං වට්‌ටදුක්‌ඛං කිලෙසමූලකං, කිලෙසා නාමෙතෙ පවත්‌තිදුක්‌ඛා ආයතිම්‌පි දුක්‌ඛහෙතුභූතා, තෙහි ඉමෙ සත්‌තා සන්‌තප්‌පන්‌ති පරිඩය්‌හන්‌ති චා’’ති පස්‌සි. තෙන වුත්‌තං ‘‘අද්‌දසා ඛො භගවා…පෙ.… මොහජෙහිපී’’ති.

    Bhagavā hi bodhirukkhamūle aparājitapallaṅke nisinno paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā pacchimayāme paṭiccasamuppāde ñāṇaṃ otāretvā kilesamūlakaṃ vaṭṭadukkhaṃ abhiññāya saṅkhāre pariggahetvā sammasanto anukkamena vipassanaṃ vaḍḍhetvā ariyamaggādhigamena sayaṃ vigataviddhastakileso abhisambuddho hutvā paccavekkhaṇānantaraṃ anavasesānaṃ kilesānaṃ pahīnattā attano vaṭṭadukkhassa parikkhīṇabhāvadīpakaṃ sabbabuddhānaṃ avijahitaṃ ‘‘anekajātisaṃsāra’’nti (dha. pa. 153) udānaṃ udānetvā teneva pallaṅkena sattāhaṃ vimuttisukhapaṭisaṃvedī nisinno sattamāya rattiyā tīsu yāmesu vuttanayena tīṇi udānāni udānetvā tatiyaudānānantaraṃ buddhacakkhunā lokaṃ volokento ‘‘sakalamidaṃ sattānaṃ vaṭṭadukkhaṃ kilesamūlakaṃ, kilesā nāmete pavattidukkhā āyatimpi dukkhahetubhūtā, tehi ime sattā santappanti pariḍayhanti cā’’ti passi. Tena vuttaṃ ‘‘addasā kho bhagavā…pe… mohajehipī’’ti.

    එතමත්‌ථං විදිත්‌වාති එතං ලොකස්‌ස යථාවුත්‌තසන්‌තාපපරිළාහෙහි අභිභුය්‍යමානතං සබ්‌බාකාරතො විදිත්‌වා. ඉමං උදානන්‌ති ඉමං සබ්‌බසන්‌තාපපරිළාහතො පරිනිබ්‌බානවිභාවනං මහාඋදානං උදානෙසි.

    Etamatthaṃviditvāti etaṃ lokassa yathāvuttasantāpapariḷāhehi abhibhuyyamānataṃ sabbākārato viditvā. Imaṃ udānanti imaṃ sabbasantāpapariḷāhato parinibbānavibhāvanaṃ mahāudānaṃ udānesi.

    තත්‌ථ අයං ලොකො සන්‌තාපජාතොති අයං සබ්‌බොපි ලොකො ජරාරොගමරණෙහි චෙව නානාවිධබ්‍යසනෙහි ච කිලෙසපරියුට්‌ඨානෙහි ච ජාතසන්‌තාපො, උප්‌පන්‌නකායිකචෙතසිකදුක්‌ඛාභිභවොති අත්‌ථො. ඵස්‌සපරෙතොති තතො එව අනෙකෙහි දුක්‌ඛසම්‌ඵස්‌සෙහි පරිහතො උපද්‌දුතො. අථ වා ඵස්‌සපරෙතොති සුඛාදිසඞ්‌ඛාතානං තිස්‌සන්‌නං දුක්‌ඛතානං පච්‌චයභූතෙහි ඡහි ඵස්‌සෙහි අභිභූතො, තතො තතො ද්‌වාරතො තස්‌මිං තස්‌මිං ආරම්‌මණෙ පවත්‌තිවසෙන උපස්‌සට්‌ඨො. රොගං වදති අත්‌තතොති ඵස්‌සපච්‌චයා උප්‌පජ්‌ජමානං වෙදනාසඞ්‌ඛාතං රොගං දුක්‌ඛං, ඛන්‌ධපඤ්‌චකමෙව වා යථාභූතං අජානන්‌තො ‘‘අහ’’න්‌ති සඤ්‌ඤාය දිට්‌ඨිගාහවසෙන ‘‘අහං සුඛිතො දුක්‌ඛිතො’’ති අත්‌තතො වදති. ‘‘අත්‌තනො’’තිපි පඨන්‌ති. තස්‌සත්‌ථො – ය්‌වායං ලොකො කෙනචි දුක්‌ඛධම්‌මෙන ඵුට්‌ඨො අභාවිතත්‌තතාය අධිවාසෙතුං අසක්‌කොන්‌තො ‘‘අහො දුක්‌ඛං, ඊදිසං දුක්‌ඛං මය්‌හං අත්‌තනොපි මා හොතූ’’තිආදිනා විප්‌පලපන්‌තො කෙවලං අත්‌තනො රොගං වදති, තස්‌ස පන පහානාය න පටිපජ්‌ජතීති අධිප්‌පායො. අථ වා තං යථාවුත්‌තං දුක්‌ඛං යථාභූතං අජානන්‌තො තණ්‌හාගාහවසෙන ‘‘මම’’න්‌ති සඤ්‌ඤාය අත්‌තතො වදති, ‘‘මම ඉද’’න්‌ති වාචං නිච්‌ඡාරෙති.

    Tattha ayaṃ loko santāpajātoti ayaṃ sabbopi loko jarārogamaraṇehi ceva nānāvidhabyasanehi ca kilesapariyuṭṭhānehi ca jātasantāpo, uppannakāyikacetasikadukkhābhibhavoti attho. Phassaparetoti tato eva anekehi dukkhasamphassehi parihato upadduto. Atha vā phassaparetoti sukhādisaṅkhātānaṃ tissannaṃ dukkhatānaṃ paccayabhūtehi chahi phassehi abhibhūto, tato tato dvārato tasmiṃ tasmiṃ ārammaṇe pavattivasena upassaṭṭho. Rogaṃ vadati attatoti phassapaccayā uppajjamānaṃ vedanāsaṅkhātaṃ rogaṃ dukkhaṃ, khandhapañcakameva vā yathābhūtaṃ ajānanto ‘‘aha’’nti saññāya diṭṭhigāhavasena ‘‘ahaṃ sukhito dukkhito’’ti attato vadati. ‘‘Attano’’tipi paṭhanti. Tassattho – yvāyaṃ loko kenaci dukkhadhammena phuṭṭho abhāvitattatāya adhivāsetuṃ asakkonto ‘‘aho dukkhaṃ, īdisaṃ dukkhaṃ mayhaṃ attanopi mā hotū’’tiādinā vippalapanto kevalaṃ attano rogaṃ vadati, tassa pana pahānāya na paṭipajjatīti adhippāyo. Atha vā taṃ yathāvuttaṃ dukkhaṃ yathābhūtaṃ ajānanto taṇhāgāhavasena ‘‘mama’’nti saññāya attato vadati, ‘‘mama ida’’nti vācaṃ nicchāreti.

    යෙන යෙන හි මඤ්‌ඤතීති එවමිමං රොගභූතං ඛන්‌ධපඤ්‌චකං අත්‌තතො අත්‌තනො වා වදන්‌තො ලොකො යෙන යෙන රූපවෙදනාදිනා කාරණභූතෙන, යෙන වා සස්‌සතාදිනා පකාරෙන දිට්‌ඨිමානතණ්‌හාමඤ්‌ඤනාහි මඤ්‌ඤති. තතො තං හොති අඤ්‌ඤථාති තතො අත්‌තනා පරිකප්‌පිතාකාරතො තං මඤ්‌ඤනාය වත්‌ථුභූතං ඛන්‌ධපඤ්‌චකං අඤ්‌ඤථා අනත්‌තානත්‌තනියමෙව හොති. වසෙ වත්‌තෙතුං අසක්‌කුණෙය්‍යතාය අහඞ්‌කාරමමඞ්‌කාරත්‌තං න නිප්‌ඵාදෙතීති අත්‌ථො. අථ වා තතොති තස්‌මා මඤ්‌ඤනාමත්‌තභාවතො තං ඛන්‌ධපඤ්‌චකං නිච්‌චාදිවසෙන මඤ්‌ඤිතං අඤ්‌ඤථා අනිච්‌චාදිසභාවමෙව හොති. න හි මඤ්‌ඤනා භාවඤ්‌ඤථත්‌තං වා ලක්‌ඛණඤ්‌ඤථත්‌තං වා කාතුං සක්‌කොති.

    Yena yena hi maññatīti evamimaṃ rogabhūtaṃ khandhapañcakaṃ attato attano vā vadanto loko yena yena rūpavedanādinā kāraṇabhūtena, yena vā sassatādinā pakārena diṭṭhimānataṇhāmaññanāhi maññati. Tato taṃ hoti aññathāti tato attanā parikappitākārato taṃ maññanāya vatthubhūtaṃ khandhapañcakaṃ aññathā anattānattaniyameva hoti. Vase vattetuṃ asakkuṇeyyatāya ahaṅkāramamaṅkārattaṃ na nipphādetīti attho. Atha vā tatoti tasmā maññanāmattabhāvato taṃ khandhapañcakaṃ niccādivasena maññitaṃ aññathā aniccādisabhāvameva hoti. Na hi maññanā bhāvaññathattaṃ vā lakkhaṇaññathattaṃ vā kātuṃ sakkoti.

    අඤ්‌ඤථාභාවී භවසත්‌තොති අසම්‌භවෙ වඩ්‌ඪියං හිතසුඛෙ සත්‌තො ලග්‌ගො සත්‌තලොකො මඤ්‌ඤනාය යථාරුචි චින්‌තියමානොපි විපරීතප්‌පටිපත්‌තියා තතො අඤ්‌ඤථාභාවී අහිතදුක්‌ඛභාවී විඝාතංයෙව පාපුණාති. භවමෙවාභිනන්‌දතීති එවං සන්‌තෙපි තං මඤ්‌ඤනාපරිකප්‌පිතං අවිජ්‌ජමානං භවං වඩ්‌ඪිං අභිනන්‌දති එව අභිකඞ්‌ඛති එව. අථ වා අඤ්‌ඤථාභාවීති ‘‘නිච්‌චො මෙ අත්‌තා’’තිආදිනා මඤ්‌ඤනාය පරිකප්‌පිතාකාරතො සයං අඤ්‌ඤථාභාවී සමානො අනිච්‌චො අධුවොති අත්‌ථො. භවසත්‌තොති කාමාදිභවෙසු භවතණ්‌හාය සත්‌තො ලග්‌ගො ගධිතො. භවමෙවාභිනන්‌දතීති අනිච්‌චාදිසභාවං භවමෙව නිච්‌චාදිවසෙන පරාමසිත්‌වා, තත්‌ථ වා අධිමුත්‌තිසඤ්‌ඤං තණ්‌හාදිට්‌ඨාභිනන්‌දනාහි අභිනන්‌දති, න තත්‌ථ නිබ්‌බින්‌දති . යදභිනන්‌දති තං භයන්‌ති යං වඩ්‌ඪිසඞ්‌ඛාතං භවං කාමාදිභවං වා අභිනන්‌දති, තං අනිච්‌චාදිවිපරිණාමසභාවත්‌තා අනෙකබ්‍යසනානුබන්‌ධත්‌තා ච භවහෙතුභාවතො අතිවිය භයානකට්‌ඨෙන භයං. යස්‌ස භායතීති යතො ජරාමරණාදිතො භායති, තං ජරාමරණාදි දුක්‌ඛාධිට්‌ඨානභාවතො දුක්‌ඛදුක්‌ඛභාවතො ච දුක්‌ඛං. අථ වා යස්‌ස භායතීති භවාභිනන්‌දනෙන යස්‌ස විභවස්‌ස භායති , සො උච්‌ඡෙදසඞ්‌ඛාතො විභවො, තතො භායනඤ්‌ච දුක්‌ඛවත්‌ථුභාවතො ජාතිආදිදුක්‌ඛස්‌ස අනතිවත්‌තනතො ච දුක්‌ඛං දුක්‌ඛසභාවමෙවාති අත්‌ථො. අථ වා යස්‌ස භායති තං දුක්‌ඛන්‌ති යස්‌ස අනිච්‌චාදිකස්‌ස භායති තං නිස්‌සරණං අජානන්‌තො, තං භයං තස්‌ස දුක්‌ඛං හොති, දුක්‌ඛං ආවහතීති අත්‌ථො.

    Aññathābhāvī bhavasattoti asambhave vaḍḍhiyaṃ hitasukhe satto laggo sattaloko maññanāya yathāruci cintiyamānopi viparītappaṭipattiyā tato aññathābhāvī ahitadukkhabhāvī vighātaṃyeva pāpuṇāti. Bhavamevābhinandatīti evaṃ santepi taṃ maññanāparikappitaṃ avijjamānaṃ bhavaṃ vaḍḍhiṃ abhinandati eva abhikaṅkhati eva. Atha vā aññathābhāvīti ‘‘nicco me attā’’tiādinā maññanāya parikappitākārato sayaṃ aññathābhāvī samāno anicco adhuvoti attho. Bhavasattoti kāmādibhavesu bhavataṇhāya satto laggo gadhito. Bhavamevābhinandatīti aniccādisabhāvaṃ bhavameva niccādivasena parāmasitvā, tattha vā adhimuttisaññaṃ taṇhādiṭṭhābhinandanāhi abhinandati, na tattha nibbindati . Yadabhinandati taṃ bhayanti yaṃ vaḍḍhisaṅkhātaṃ bhavaṃ kāmādibhavaṃ vā abhinandati, taṃ aniccādivipariṇāmasabhāvattā anekabyasanānubandhattā ca bhavahetubhāvato ativiya bhayānakaṭṭhena bhayaṃ. Yassa bhāyatīti yato jarāmaraṇādito bhāyati, taṃ jarāmaraṇādi dukkhādhiṭṭhānabhāvato dukkhadukkhabhāvato ca dukkhaṃ. Atha vā yassa bhāyatīti bhavābhinandanena yassa vibhavassa bhāyati , so ucchedasaṅkhāto vibhavo, tato bhāyanañca dukkhavatthubhāvato jātiādidukkhassa anativattanato ca dukkhaṃ dukkhasabhāvamevāti attho. Atha vā yassa bhāyati taṃ dukkhanti yassa aniccādikassa bhāyati taṃ nissaraṇaṃ ajānanto, taṃ bhayaṃ tassa dukkhaṃ hoti, dukkhaṃ āvahatīti attho.

    එත්‌තකෙන වට්‌ටං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි විවට්‌ටං දස්‌සෙතුං, ‘‘භවවිප්‌පහානාය ඛො පනිදං බ්‍රහ්‌මචරියං වුස්‌සතී’’ති ආහ. තත්‌ථ භවවිප්‌පහානායාති කාමාදිභවස්‌ස පජහනත්‌ථාය. ඛොති අවධාරණෙ, පනාති පදපූරණෙ නිපාතො. ඉදන්‌ති ආසන්‌නපච්‌චක්‌ඛවචනං. බ්‍රහ්‌මචරියන්‌ති මග්‌ගබ්‍රහ්‌මචරියං. වුස්‌සතීති පූරෙස්‌සති. ඉදං වුත්‌තං හොති – එකන්‌තෙනෙව කාමාදිභවස්‌ස සමුදයප්‌පහානෙන අනවසෙසපජහනත්‌ථාය ඉදං මයා සතසහස්‌සකප්‌පාධිකානි චත්‌තාරි අසඞ්‌ඛ්‍යෙය්‍යානි අතිදුක්‌කරානි ආචරිත්‌වා පාරමියො පූරෙත්‌වා බොධිමණ්‌ඩෙ තිණ්‌ණං මාරානං මත්‌ථකං මද්‌දිත්‌වා අධිගතං සීලාදික්‌ඛන්‌ධත්‌තයසඞ්‌ගහං අට්‌ඨඞ්‌ගිකමග්‌ගබ්‍රහ්‌මචරියං චරියති භාවියතීති.

    Ettakena vaṭṭaṃ dassetvā idāni vivaṭṭaṃ dassetuṃ, ‘‘bhavavippahānāya kho panidaṃ brahmacariyaṃ vussatī’’ti āha. Tattha bhavavippahānāyāti kāmādibhavassa pajahanatthāya. Khoti avadhāraṇe, panāti padapūraṇe nipāto. Idanti āsannapaccakkhavacanaṃ. Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ. Vussatīti pūressati. Idaṃ vuttaṃ hoti – ekanteneva kāmādibhavassa samudayappahānena anavasesapajahanatthāya idaṃ mayā satasahassakappādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni atidukkarāni ācaritvā pāramiyo pūretvā bodhimaṇḍe tiṇṇaṃ mārānaṃ matthakaṃ madditvā adhigataṃ sīlādikkhandhattayasaṅgahaṃ aṭṭhaṅgikamaggabrahmacariyaṃ cariyati bhāviyatīti.

    එවං අරියමග්‌ගස්‌ස එකංසෙනෙව නිය්‍යානිකභාවං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි අඤ්‌ඤමග්‌ගස්‌ස තදභාවං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘යෙ හි කෙචී’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ යෙති අනියමනිද්‌දෙසො. හීති නිපාතමත්‌තං. කෙචීති එකච්‌චෙ. පදද්‌වයෙනාපි තථාවාදිනො දිට්‌ඨිගතිකෙ අනියමතො පරියාදියති. සමණාති පබ්‌බජ්‌ජූපගමනමත්‌තෙන සමණා, න සමිතපාපා. බ්‍රාහ්‌මණාති ජාතිමත්‌තෙන බ්‍රාහ්‌මණා, න බාහිතපාපා. වාසද්‌දො විකප්‌පත්‌ථො. භවෙන භවස්‌ස විප්‌පමොක්‌ඛමාහංසූති එකච්‌චෙ කාමභවෙන රූපභවෙන වා සබ්‌බභවතො විමුත්‌තිං සංසාරසුද්‌ධිං කථයිංසු.

    Evaṃ ariyamaggassa ekaṃseneva niyyānikabhāvaṃ dassetvā idāni aññamaggassa tadabhāvaṃ dassento ‘‘ye hi kecī’’tiādimāha. Tattha yeti aniyamaniddeso. ti nipātamattaṃ. Kecīti ekacce. Padadvayenāpi tathāvādino diṭṭhigatike aniyamato pariyādiyati. Samaṇāti pabbajjūpagamanamattena samaṇā, na samitapāpā. Brāhmaṇāti jātimattena brāhmaṇā, na bāhitapāpā. saddo vikappattho. Bhavena bhavassa vippamokkhamāhaṃsūti ekacce kāmabhavena rūpabhavena vā sabbabhavato vimuttiṃ saṃsārasuddhiṃ kathayiṃsu.

    කෙ පනෙවං වදන්‌තීති? දිට්‌ඨධම්‌මනිබ්‌බානවාදිනො තෙසු හි කෙචි ‘‘උළාරෙහි පඤ්‌චහි කාමගුණෙහි සමප්‌පිතො අත්‌තා දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ පරමං නිබ්‌බුතිං පත්‌තො හොතී’’ති වදන්‌ති. කෙචි ‘‘රූපාවචරජ්‌ඣානෙසු පඨමජ්‌ඣානසමඞ්‌ගී…පෙ.… කෙචි ‘‘දුතියතතියචතුත්‌ථජ්‌ඣානසමඞ්‌ගී අත්‌තා දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ පරමං නිබ්‌බුතිං පත්‌තො හොතී’’ති වදන්‌ති. යථාහ –

    Ke panevaṃ vadantīti? Diṭṭhadhammanibbānavādino tesu hi keci ‘‘uḷārehi pañcahi kāmaguṇehi samappito attā diṭṭheva dhamme paramaṃ nibbutiṃ patto hotī’’ti vadanti. Keci ‘‘rūpāvacarajjhānesu paṭhamajjhānasamaṅgī…pe… keci ‘‘dutiyatatiyacatutthajjhānasamaṅgī attā diṭṭheva dhamme paramaṃ nibbutiṃ patto hotī’’ti vadanti. Yathāha –

    ‘‘ඉධ , භික්‌ඛවෙ, එකච්‌චො සමණො වා බ්‍රාහ්‌මණො වා එවංවාදී හොති එවංදිට්‌ඨි ‘යතො ඛො භො අයං අත්‌තා පඤ්‌චහි කාමගුණෙහි සමප්‌පිතො’’’ති (දී. නි. 1.94) විත්‌ථාරො.

    ‘‘Idha , bhikkhave, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā evaṃvādī hoti evaṃdiṭṭhi ‘yato kho bho ayaṃ attā pañcahi kāmaguṇehi samappito’’’ti (dī. ni. 1.94) vitthāro.

    තෙ පන යස්‌මා යාවදත්‌ථං පීතත්‌තා සුහිතාය ජලූකාය විය රුහිරපිපාසා කාමාදිසුඛෙහි සමප්‌පිතස්‌ස තස්‌ස අත්‌තනො කාමෙසනාදයො න භවිස්‌සන්‌ති, තදභාවෙ ච භවස්‌ස අභාවොයෙව, යස්‌මිං යස්‌මිඤ්‌ච භවෙ ඨිතස්‌ස අයං නයො ලබ්‌භති, තෙන තෙන භවෙන සබ්‌බභවතො විමුත්‌ති හොතීති වදන්‌ති, තස්‌මා ‘‘භවෙන භවස්‌ස විප්‌පමොක්‌ඛමාහංසූ’’ති වුත්‌තා. යෙසඤ්‌ච ‘‘එත්‌තකං නාම කාලං සංසරිත්‌වා බාලා ච පණ්‌ඩිතා ච පරියොසානභවෙ ඨත්‌වා සංසාරතො විමුච්‌චන්‌තී’’ති ලද්‌ධි, තෙපි භවෙන භවස්‌ස විප්‌පමොක්‌ඛං වදන්‌ති නාම. වුත්‌තඤ්‌හෙතං –

    Te pana yasmā yāvadatthaṃ pītattā suhitāya jalūkāya viya ruhirapipāsā kāmādisukhehi samappitassa tassa attano kāmesanādayo na bhavissanti, tadabhāve ca bhavassa abhāvoyeva, yasmiṃ yasmiñca bhave ṭhitassa ayaṃ nayo labbhati, tena tena bhavena sabbabhavato vimutti hotīti vadanti, tasmā ‘‘bhavena bhavassa vippamokkhamāhaṃsū’’ti vuttā. Yesañca ‘‘ettakaṃ nāma kālaṃ saṃsaritvā bālā ca paṇḍitā ca pariyosānabhave ṭhatvā saṃsārato vimuccantī’’ti laddhi, tepi bhavena bhavassa vippamokkhaṃ vadanti nāma. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘චුල්‌ලාසීති මහාකප්‌පිනො සතසහස්‌සානි යානි බාලෙ ච පණ්‌ඩිතෙ ච සන්‌ධාවිත්‌වා සංසරිත්‌වා දුක්‌ඛස්‌සන්‌තං කරිස්‌සන්‌තී’’ති (දී. නි. 1.168).

    ‘‘Cullāsīti mahākappino satasahassāni yāni bāle ca paṇḍite ca sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karissantī’’ti (dī. ni. 1.168).

    අථ වා භවෙනාති භවදිට්‌ඨියා. භවති සස්‌සතං තිට්‌ඨතීති පවත්‌තනතො සස්‌සතදිට්‌ඨි භවදිට්‌ඨීති වුච්‌චති, භවදිට්‌ඨි එවෙත්‌ථ උත්‌තරපදලොපෙන භවතණ්‌හාතිආදීසු විය භවොති වුත්‌තො. භවදිට්‌ඨිවසෙන ච එකච්‌චෙ භවවිසෙසංයෙව කිලෙසානං වූපසන්‌තවුත්‌තියා ආයුනො ච දීඝාවාසතාය නිච්‌චාදිසභාවං භවවිමොක්‌ඛං මඤ්‌ඤන්‌ති, සෙය්‍යථාපි බකො බ්‍රහ්‌මා ‘‘ඉදං නිච්‌චං, ඉදං ධුවං, ඉදං සස්‌සතං, ඉදං අවිපරිණාමධම්‌ම’’න්‌ති (ම. නි. 1.501) අවොච. තෙසමෙවං විපරීතගාහීනං අනිස්‌සරණෙ නිස්‌සරණදිට්‌ඨීනං කුතො භවවිමොක්‌ඛො. තෙනාහ භගවා – ‘‘සබ්‌බෙ තෙ ‘අවිප්‌පමුත්‌තා භවස්‌මා’ති වදාමී’’ති.

    Atha vā bhavenāti bhavadiṭṭhiyā. Bhavati sassataṃ tiṭṭhatīti pavattanato sassatadiṭṭhi bhavadiṭṭhīti vuccati, bhavadiṭṭhi evettha uttarapadalopena bhavataṇhātiādīsu viya bhavoti vutto. Bhavadiṭṭhivasena ca ekacce bhavavisesaṃyeva kilesānaṃ vūpasantavuttiyā āyuno ca dīghāvāsatāya niccādisabhāvaṃ bhavavimokkhaṃ maññanti, seyyathāpi bako brahmā ‘‘idaṃ niccaṃ, idaṃ dhuvaṃ, idaṃ sassataṃ, idaṃ avipariṇāmadhamma’’nti (ma. ni. 1.501) avoca. Tesamevaṃ viparītagāhīnaṃ anissaraṇe nissaraṇadiṭṭhīnaṃ kuto bhavavimokkho. Tenāha bhagavā – ‘‘sabbe te ‘avippamuttā bhavasmā’ti vadāmī’’ti.

    විභවෙනාති උච්‌ඡෙදෙන. භවස්‌ස නිස්‌සරණමාහංසූති සබ්‌බභවතො නිග්‌ගමනං නික්‌ඛන්‌තිං සංසාරසුද්‌ධිං වදිංසු. තෙ හි ‘‘භවෙන භවස්‌ස විප්‌පමොක්‌ඛො’’ති වදන්‌තානං වාදං අනනුජානන්‌තා භවූපච්‌ඡෙදෙන නිස්‌සරණං පටිජානිංසු. විභවෙනාති වා උච්‌ඡෙදදිට්‌ඨියා. විභවති විනස්‌සති උච්‌ඡිජ්‌ජති අත්‌තා ච ලොකො චාති පවත්‌තනතො උච්‌ඡෙදදිට්‌ඨි වුත්‌තනයෙන ‘‘විභවො’’ති වුච්‌චති. උච්‌ඡෙදදිට්‌ඨිවසෙන හි සත්‌තා අධිමුච්‌චිත්‌වා තත්‌ථ තත්‌ථ උප්‌පන්‌නා උච්‌ඡිජ්‌ජන්‌ති, සා එව සංසාරසුද්‌ධීති උච්‌ඡෙදවාදිනො. වුත්‌තඤ්‌හෙතං –

    Vibhavenāti ucchedena. Bhavassa nissaraṇamāhaṃsūti sabbabhavato niggamanaṃ nikkhantiṃ saṃsārasuddhiṃ vadiṃsu. Te hi ‘‘bhavena bhavassa vippamokkho’’ti vadantānaṃ vādaṃ ananujānantā bhavūpacchedena nissaraṇaṃ paṭijāniṃsu. Vibhavenāti vā ucchedadiṭṭhiyā. Vibhavati vinassati ucchijjati attā ca loko cāti pavattanato ucchedadiṭṭhi vuttanayena ‘‘vibhavo’’ti vuccati. Ucchedadiṭṭhivasena hi sattā adhimuccitvā tattha tattha uppannā ucchijjanti, sā eva saṃsārasuddhīti ucchedavādino. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘යතො ඛො භො අයං අත්‌තා රූපී චාතුමහාභූතිකො…පෙ.… නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති, එත්‌තාවතා ඛො භො අයං අත්‌තා සම්‌මා සමුච්‌ඡින්‌නො හොතී’’ති (දී. නි. 1.85).

    ‘‘Yato kho bho ayaṃ attā rūpī cātumahābhūtiko…pe… nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati, ettāvatā kho bho ayaṃ attā sammā samucchinno hotī’’ti (dī. ni. 1.85).

    තථා –

    Tathā –

    ‘‘නත්‌ථි, මහාරාජ, දින්‌නං, නත්‌ථි යිට්‌ඨං නත්‌ථි හුතං…පෙ.… බාලෙ ච පණ්‌ඩිතෙ ච කායස්‌ස භෙදා උච්‌ඡිජ්‌ජන්‌ති විනස්‌සන්‌ති න හොන්‌ති පරං මරණා’’ති ච (දී. නි. 1.171).

    ‘‘Natthi, mahārāja, dinnaṃ, natthi yiṭṭhaṃ natthi hutaṃ…pe… bāle ca paṇḍite ca kāyassa bhedā ucchijjanti vinassanti na honti paraṃ maraṇā’’ti ca (dī. ni. 1.171).

    තෙසම්‌පි එවං විපරීතගාහීනං කුතො භවනිස්‌සරණං. තෙනාහ භගවා – ‘‘සබ්‌බෙ තෙ ‘අනිස්‌සටා භවස්‌මා’ති වදාමී’’ති. න හි අරියමග්‌ගභාවනාය අනවසෙසකිලෙසං අසමුග්‌ඝාතෙත්‌වා කදාචිපි භවතො නිස්‌සරණවිමුත්‌ති සම්‌භවති. තථා හි තෙසං සමණබ්‍රාහ්‌මණානං යථාභූතාවබොධාභාවතො ‘‘අත්‌ථි නත්‌ථී’’ති අන්‌තද්‌වයනිපතිතානං තණ්‌හාදිට්‌ඨිවසෙන සම්‌පරිතසිතවිප්‌ඵන්‌දිතමත්‌තං, යතො තෙ දිට්‌ඨිගතිකා පවත්‌තිහෙතූසුපි සම්‌මූළ්‌හා සක්‌කායභූමියං සුනිඛාතෙ විපරීතදස්‌සනථම්‌භෙ තණ්‌හාබන්‌ධනෙන බද්‌ධා ගද්‌දූලබන්‌ධනා විය සා න විජහන්‌ති බන්‌ධනට්‌ඨානං, කුතො නෙසං විමොක්‌ඛො?

    Tesampi evaṃ viparītagāhīnaṃ kuto bhavanissaraṇaṃ. Tenāha bhagavā – ‘‘sabbe te ‘anissaṭā bhavasmā’ti vadāmī’’ti. Na hi ariyamaggabhāvanāya anavasesakilesaṃ asamugghātetvā kadācipi bhavato nissaraṇavimutti sambhavati. Tathā hi tesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ yathābhūtāvabodhābhāvato ‘‘atthi natthī’’ti antadvayanipatitānaṃ taṇhādiṭṭhivasena samparitasitavipphanditamattaṃ, yato te diṭṭhigatikā pavattihetūsupi sammūḷhā sakkāyabhūmiyaṃ sunikhāte viparītadassanathambhe taṇhābandhanena baddhā gaddūlabandhanā viya sā na vijahanti bandhanaṭṭhānaṃ, kuto nesaṃ vimokkho?

    යෙ පන චතුසච්‌චවිභාවනෙන පවත්‌තිආදීසු අසම්‌මොහතො තං අන්‌තද්‌වයං අනුපගම්‌ම මජ්‌ඣිමං පටිපදං සමාරුළ්‌හා, තෙසංයෙව භවවිප්‌පමොක්‌ඛො නිස්‌සරණඤ්‌චාති දස්‌සෙන්‌තො සත්‌ථා ‘‘උපධිං හී’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ උපධින්‌ති ඛන්‌ධාදිඋපධිං. හීති නිපාතමත්‌තං. පටිච්‌චාති නිස්‌සාය, පච්‌චයං කත්‌වා. දුක්‌ඛන්‌ති ජාතිආදි දුක්‌ඛං. කිං වුත්‌තං හොති? යත්‌ථිමෙ දිට්‌ඨිගතිකා විමොක්‌ඛසඤ්‌ඤිනො, තත්‌ථ ඛන්‌ධකිලෙසාභිසඞ්‌ඛාරූපධයො අධිගතා, කුතො තත්‌ථ දුක්‌ඛනිස්‌සරණං? යත්‍ර හි කිලෙසා, තත්‍රාභිසඞ්‌ඛාරසම්‌භවතො භවපබන්‌ධස්‌ස අවිච්‌ඡෙදොයෙවාති වට්‌ටදුක්‌ඛස්‌ස අනිවත්‌ති. තෙන වුත්‌තං – ‘‘උපධිඤ්‌හි පටිච්‌ච දුක්‌ඛමිදං සම්‌භොතී’’ති.

    Ye pana catusaccavibhāvanena pavattiādīsu asammohato taṃ antadvayaṃ anupagamma majjhimaṃ paṭipadaṃ samāruḷhā, tesaṃyeva bhavavippamokkho nissaraṇañcāti dassento satthā ‘‘upadhiṃ hī’’tiādimāha. Tattha upadhinti khandhādiupadhiṃ. ti nipātamattaṃ. Paṭiccāti nissāya, paccayaṃ katvā. Dukkhanti jātiādi dukkhaṃ. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yatthime diṭṭhigatikā vimokkhasaññino, tattha khandhakilesābhisaṅkhārūpadhayo adhigatā, kuto tattha dukkhanissaraṇaṃ? Yatra hi kilesā, tatrābhisaṅkhārasambhavato bhavapabandhassa avicchedoyevāti vaṭṭadukkhassa anivatti. Tena vuttaṃ – ‘‘upadhiñhi paṭicca dukkhamidaṃ sambhotī’’ti.

    ඉදානි යං පරමත්‌ථතො දුක්‌ඛස්‌ස නිස්‌සරණං, තං දස්‌සෙතුං, ‘‘සබ්‌බුපාදානක්‌ඛයා නත්‌ථි දුක්‌ඛස්‌ස සම්‌භවො’’ති වුත්‌තං. තත්‌ථ සබ්‌බුපාදානක්‌ඛයාති කාමුපාදානං දිට්‌ඨුපාදානං සීලබ්‌බතුපාදානං අත්‌තවාදුපාදානන්‌ති සබ්‌බෙසං ඉමෙසං චතුන්‌නම්‌පි උපාදානානං අරියමග්‌ගාධිගමෙන අනවසෙසප්‌පහානතො. තත්‌ථ දිට්‌ඨුපාදානං සීලබ්‌බතුපාදානං අත්‌තවාදුපාදානන්‌ති ඉමානි තීණි උපාදානානි සොතාපත්‌තිමග්‌ගෙන ඛීයන්‌ති, අනුප්‌පත්‌තිධම්‌මතං ආපජ්‌ජන්‌ති. කාමුපාදානං අපායගමනීයං පඨමෙන, කාමරාගභූතං බහලං දුතියෙන, සුඛුමං තතියෙන, රූපරාගාරූපරාගප්‌පහානං චතුත්‌ථෙනාති චතූහිපි මග්‌ගෙහි ඛීයති, අනුප්‌පත්‌තිධම්‌මතං ආපජ්‌ජතීති වෙදිතබ්‌බං. නත්‌ථි දුක්‌ඛස්‌ස සම්‌භවොති එවං සබ්‌බසො උපාදානක්‌ඛයා තදෙකට්‌ඨතාය සබ්‌බස්‌සපි කිලෙසගණස්‌ස අනුප්‌පාදනතො අප්‌පමත්‌තකස්‌සපි වට්‌ටදුක්‌ඛස්‌ස සම්‌භවො පාතුභාවො නත්‌ථි.

    Idāni yaṃ paramatthato dukkhassa nissaraṇaṃ, taṃ dassetuṃ, ‘‘sabbupādānakkhayā natthi dukkhassa sambhavo’’ti vuttaṃ. Tattha sabbupādānakkhayāti kāmupādānaṃ diṭṭhupādānaṃ sīlabbatupādānaṃ attavādupādānanti sabbesaṃ imesaṃ catunnampi upādānānaṃ ariyamaggādhigamena anavasesappahānato. Tattha diṭṭhupādānaṃ sīlabbatupādānaṃ attavādupādānanti imāni tīṇi upādānāni sotāpattimaggena khīyanti, anuppattidhammataṃ āpajjanti. Kāmupādānaṃ apāyagamanīyaṃ paṭhamena, kāmarāgabhūtaṃ bahalaṃ dutiyena, sukhumaṃ tatiyena, rūparāgārūparāgappahānaṃ catutthenāti catūhipi maggehi khīyati, anuppattidhammataṃ āpajjatīti veditabbaṃ. Natthi dukkhassa sambhavoti evaṃ sabbaso upādānakkhayā tadekaṭṭhatāya sabbassapi kilesagaṇassa anuppādanato appamattakassapi vaṭṭadukkhassa sambhavo pātubhāvo natthi.

    එවං භගවා හෙතුනා සද්‌ධිං පවත්‌තිං නිවත්‌තිඤ්‌ච දස්‌සෙත්‌වා ‘‘ඉමං නයං අජානන්‌තො අයං සත්‌තලොකො වට්‌ටතොපි සීසං න උක්‌ඛිපතී’’ති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘ලොකමිමං පස්‌සා’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ ලොකමිමං පස්‌සාති අත්‌තනො බුද්‌ධචක්‌ඛුනා පච්‌චක්‌ඛතො විසයභාවස්‌ස උපගතත්‌තා ‘‘ලොකමිමං පස්‌සා’’ති භගවාදස්‌සනකිරියාය නියොජෙන්‌තො අත්‌තානමෙවාලපති. පුථූති බහූ, විසුං විසුං වා. අවිජ්‌ජාය පරෙතාති ‘‘දුක්‌ඛෙ අඤ්‌ඤාණ’’න්‌තිආදිනා (ධ. ස. 1106; විභ. 226) නයෙන වුත්‌තාය චතුසච්‌චපටිච්‌ඡාදිකාය අවිජ්‌ජාය අභිභූතා. භූතාති කම්‌මකිලෙසෙහි ජාතා නිබ්‌බත්‌තා. භූතරතාති භූතෙසු මාතාපිතුපුත්‌තදාරාදිසඤ්‌ඤාය අඤ්‌ඤසත්‌තෙසු තණ්‌හාය රතා, භූතෙ වා ඛන්‌ධපඤ්‌චකෙ අනිච්‌චාසුභදුක්‌ඛානත්‌තසභාවෙ තංසභාවානවබොධතො ඉත්‌ථිපුරිසාදිපරිකප්‌පවසෙන නිච්‌චාදිවසෙන අත්‌තත්‌තනියගාහවසෙන ච අභිරතා. භවා අපරිමුත්‌තාති යථාවුත්‌තෙන තණ්‌හාදිට්‌ඨිගාහෙන භවතො සංසාරතො න පරිමුත්‌තා.

    Evaṃ bhagavā hetunā saddhiṃ pavattiṃ nivattiñca dassetvā ‘‘imaṃ nayaṃ ajānanto ayaṃ sattaloko vaṭṭatopi sīsaṃ na ukkhipatī’’ti dassento ‘‘lokamimaṃ passā’’tiādimāha. Tattha lokamimaṃ passāti attano buddhacakkhunā paccakkhato visayabhāvassa upagatattā ‘‘lokamimaṃ passā’’ti bhagavādassanakiriyāya niyojento attānamevālapati. Puthūti bahū, visuṃ visuṃ vā. Avijjāya paretāti ‘‘dukkhe aññāṇa’’ntiādinā (dha. sa. 1106; vibha. 226) nayena vuttāya catusaccapaṭicchādikāya avijjāya abhibhūtā. Bhūtāti kammakilesehi jātā nibbattā. Bhūtaratāti bhūtesu mātāpituputtadārādisaññāya aññasattesu taṇhāya ratā, bhūte vā khandhapañcake aniccāsubhadukkhānattasabhāve taṃsabhāvānavabodhato itthipurisādiparikappavasena niccādivasena attattaniyagāhavasena ca abhiratā. Bhavā aparimuttāti yathāvuttena taṇhādiṭṭhigāhena bhavato saṃsārato na parimuttā.

    එත්‌ථ ච ‘‘ලොකමිම’’න්‌ති පඨමං තාව සකලම්‌පි සත්‌තනිකායං සාමඤ්‌ඤතො එකත්‌තං උපනෙන්‌තො එකවචනෙන අනොධිසො ගහණං දීපෙත්‌වා ‘‘ස්‌වායං ලොකො භවයොනිගතිඨිතිසත්‌තාවාසාදිවසෙන චෙව තත්‌ථාපි තංතංසත්‌තනිකායාදිවසෙන ච අනෙකභෙදභින්‌නො පච්‌චෙකං මයා වොලොකිතො’’ති අත්‌තනො බුද්‌ධචක්‌ඛුඤාණානුභාවං පකාසෙන්‌තො සත්‌ථා පුන වචනභෙදං කත්‌වා බහුවචනෙන ඔධිසො ගහණං දීපෙති ‘‘පුථූ අවිජ්‌ජාය පරෙතා භූතා’’තිආදිනා. එවඤ්‌ච කත්‌වා ‘‘ලොකමිම’’න්‌ති උපයොගවචනං කත්‌වා ‘‘අවිජ්‌ජාය පරෙතා’’තිආදිනා පච්‌චත්‌තබහුවචනනිද්‌දෙසොපි අවිරුද්‌ධො හොති භින්‌නවාක්‍යත්‌තා. කෙචි පන එකවාක්‍යතාධිප්‌පායෙන ‘‘අවිජ්‌ජාය පරෙතං භූතං භූතරතං භවා අපරිමුත්‌ත’’න්‌ති පඨන්‌ති, විභත්‌තිභෙදවසෙනෙව පන පුරාණපාඨො.

    Ettha ca ‘‘lokamima’’nti paṭhamaṃ tāva sakalampi sattanikāyaṃ sāmaññato ekattaṃ upanento ekavacanena anodhiso gahaṇaṃ dīpetvā ‘‘svāyaṃ loko bhavayonigatiṭhitisattāvāsādivasena ceva tatthāpi taṃtaṃsattanikāyādivasena ca anekabhedabhinno paccekaṃ mayā volokito’’ti attano buddhacakkhuñāṇānubhāvaṃ pakāsento satthā puna vacanabhedaṃ katvā bahuvacanena odhiso gahaṇaṃ dīpeti ‘‘puthū avijjāya paretā bhūtā’’tiādinā. Evañca katvā ‘‘lokamima’’nti upayogavacanaṃ katvā ‘‘avijjāya paretā’’tiādinā paccattabahuvacananiddesopi aviruddho hoti bhinnavākyattā. Keci pana ekavākyatādhippāyena ‘‘avijjāya paretaṃ bhūtaṃ bhūtarataṃ bhavā aparimutta’’nti paṭhanti, vibhattibhedavaseneva pana purāṇapāṭho.

    ඉදානි යෙන උපායෙන භවවිප්‌පමොක්‌ඛො හොති, තං සබ්‌බං තිත්‌ථියානං අවිසයභූතං බුද්‌ධගොචරං විපස්‌සනාවීථිං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘යෙ හි කෙචී’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ යෙ හි කෙචි භවාති කාමභවාදි සඤ්‌ඤීභවාදි එකවොකාරභවාදිවිභාගෙන නානාභෙදභින්‌නා සාතවන්‌තො වා අසාතවන්‌තො වා දීඝායුකා වා ඉත්‌තරක්‌ඛණා වා යෙ හි කෙචි භවා. සබ්‌බධීති උද්‌ධං අධො තිරියන්‌ති ආදිවිභාගෙන සබ්‌බත්‌ථ. සබ්‌බත්‌ථතායාති සග්‌ගාපායමනුස්‌සාදිවිභාගෙන. සබ්‌බෙ තෙතිආදීසු සබ්‌බෙපි තෙ භවා රූපවෙදනාදිධම්‌මා හුත්‌වා අභාවට්‌ඨෙන අනිච්‌චා, උදයබ්‌බයපටිපීළිතත්‌තා දුක්‌ඛා, ජරාය මරණෙන චාති ද්‌විධා විපරිණාමෙතබ්‌බතාය විපරිණාමධම්‌මා. ඉතිසද්‌දො ආදිඅත්‌ථො පකාරත්‌ථො වා, තෙන අනත්‌තලක්‌ඛණම්‌පි සඞ්‌ගහෙත්‌වා අවසවත්‌තනට්‌ඨෙන අනත්‌තා, විපරිණාමධම්‌මතාය වා අවසවත්‌තනට්‌ඨෙන අනත්‌තාති වුත්‌තා.

    Idāni yena upāyena bhavavippamokkho hoti, taṃ sabbaṃ titthiyānaṃ avisayabhūtaṃ buddhagocaraṃ vipassanāvīthiṃ dassento ‘‘ye hi kecī’’tiādimāha. Tattha ye hi keci bhavāti kāmabhavādi saññībhavādi ekavokārabhavādivibhāgena nānābhedabhinnā sātavanto vā asātavanto vā dīghāyukā vā ittarakkhaṇā vā ye hi keci bhavā. Sabbadhīti uddhaṃ adho tiriyanti ādivibhāgena sabbattha. Sabbatthatāyāti saggāpāyamanussādivibhāgena. Sabbe tetiādīsu sabbepi te bhavā rūpavedanādidhammā hutvā abhāvaṭṭhena aniccā, udayabbayapaṭipīḷitattā dukkhā, jarāya maraṇena cāti dvidhā vipariṇāmetabbatāya vipariṇāmadhammā. Itisaddo ādiattho pakārattho vā, tena anattalakkhaṇampi saṅgahetvā avasavattanaṭṭhena anattā, vipariṇāmadhammatāya vā avasavattanaṭṭhena anattāti vuttā.

    එවං ලක්‌ඛණත්‌තයපටිවිජ්‌ඣනාකාරෙන එතං භවසඞ්‌ඛාතං ඛන්‌ධපඤ්‌චකං යථාභූතං අවිපරීතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය සම්‌මා ඤායෙන විපස්‌සනාසහිතාය මග්‌ගපඤ්‌ඤාය පස්‌සතො පරිඤ්‌ඤාභිසමයාදිවසෙන පටිවිජ්‌ඣතො ‘‘භවො නිච්‌චො’’ති ආදිනයප්‌පවත්‌තා භවෙසු තණ්‌හා පහීයති, අග්‌ගමග්‌ගප්‌පත්‌තිසමකාලමෙව අනවසෙසං නිරුජ්‌ඣති, උච්‌ඡෙදදිට්‌ඨියා සබ්‌බසො පහීනත්‌තා විභවං විච්‌ඡෙදං නාභිනන්‌දති න පත්‌ථෙති. එවංභූතස්‌ස තස්‌ස යා කාමතණ්‌හාදිවසෙන අට්‌ඨසතභෙදා අවත්‌ථාදිවිභාගෙන අනන්‌තභෙදා ච, තාසං සබ්‌බසො සබ්‌බප්‌පකාරෙන තණ්‌හානං ඛයා පහානා, තදෙකට්‌ඨතාය සබ්‌බස්‌සපි සංකිලෙසපක්‌ඛස්‌ස අසෙසං නිස්‌සෙසං විරාගෙන අරියමග්‌ගෙන යො අනුප්‌පාදනිරොධො, තං නිබ්‌බානන්‌ති.

    Evaṃ lakkhaṇattayapaṭivijjhanākārena etaṃ bhavasaṅkhātaṃ khandhapañcakaṃ yathābhūtaṃ aviparītaṃ sammappaññāya sammā ñāyena vipassanāsahitāya maggapaññāya passato pariññābhisamayādivasena paṭivijjhato ‘‘bhavo nicco’’ti ādinayappavattā bhavesu taṇhā pahīyati, aggamaggappattisamakālameva anavasesaṃ nirujjhati, ucchedadiṭṭhiyā sabbaso pahīnattā vibhavaṃ vicchedaṃ nābhinandati na pattheti. Evaṃbhūtassa tassa yā kāmataṇhādivasena aṭṭhasatabhedā avatthādivibhāgena anantabhedā ca, tāsaṃ sabbaso sabbappakārena taṇhānaṃ khayā pahānā, tadekaṭṭhatāya sabbassapi saṃkilesapakkhassa asesaṃ nissesaṃ virāgena ariyamaggena yo anuppādanirodho, taṃ nibbānanti.

    එවං තණ්‌හාය පහානමුඛෙන සඋපාදිසෙසනිබ්‌බානං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි අනුපාදිසෙසනිබ්‌බානං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘තස්‌ස නිබ්‌බුතස්‌සා’’තිආදිමාහ. තස්‌සත්‌ථො – යො සො සබ්‌බසො තණ්‌හානං ඛයා කිලෙසපරිනිබ්‌බානෙන නිබ්‌බුතො වුත්‌තනයෙන භින්‌නකිලෙසො ඛීණාසවභික්‌ඛු, තස්‌ස නිබ්‌බුතස්‌ස භික්‌ඛුනො අනුපාදා උපාදානාභාවතො කිලෙසාභිසඞ්‌ඛාරමාරානං වා අග්‌ගහණතො පුනබ්‌භවො න හොති, ආයතිං පටිසන්‌ධිවසෙන උපපත්‌තිභවො නත්‌ථි. එවංභූතෙන ච තෙන අභිභූතො මාරො, අරියමග්‌ගක්‌ඛණෙ කිලෙසමාරො අභිසඞ්‌ඛාරමාරො දෙවපුත්‌තමාරො ච චරිමකචිත්‌තක්‌ඛණෙ ඛන්‌ධමාරො මච්‌චුමාරො චාති පඤ්‌චවිධො මාරො අභිභූතො පරාජිතො, පුන සීසං උක්‌ඛිපිතුං අප්‌පදානෙන නිබ්‌බිසෙවනො කතො, යතො තෙන විජිතො සඞ්‌ගාමො මාරෙහි තත්‌ථ තත්‌ථ පවත්‌තිතො. එවං විජිතසඞ්‌ගාමො පන ඉට්‌ඨාදීසු සබ්‌බෙසු විකාරාභාවෙන තාදිලක්‌ඛණප්‌පත්‌තියා තාදී අරහා සබ්‌බභවානි යථාවුත්‌තභෙදෙ සබ්‌බෙපි භවෙ උපච්‌චගා සමතික්‌කන්‌තො, න යත්‌ථ කත්‌ථචි සඞ්‌ඛං උපෙති, අඤ්‌ඤදත්‌ථු අනුපාදානො විය ජාතවෙදො පරිනිබ්‌බානතො උද්‌ධං අපඤ්‌ඤත්‌තිකොව හොතීති. ඉති භගවා ඉමං මහාඋදානං අනුපාදිසෙසාය නිබ්‌බානධාතුයා කූටං ගහෙත්‌වා නිට්‌ඨපෙසි.

    Evaṃ taṇhāya pahānamukhena saupādisesanibbānaṃ dassetvā idāni anupādisesanibbānaṃ dassento ‘‘tassa nibbutassā’’tiādimāha. Tassattho – yo so sabbaso taṇhānaṃ khayā kilesaparinibbānena nibbuto vuttanayena bhinnakileso khīṇāsavabhikkhu, tassa nibbutassa bhikkhuno anupādā upādānābhāvato kilesābhisaṅkhāramārānaṃ vā aggahaṇato punabbhavo na hoti, āyatiṃ paṭisandhivasena upapattibhavo natthi. Evaṃbhūtena ca tena abhibhūto māro, ariyamaggakkhaṇe kilesamāro abhisaṅkhāramāro devaputtamāro ca carimakacittakkhaṇe khandhamāro maccumāro cāti pañcavidho māro abhibhūto parājito, puna sīsaṃ ukkhipituṃ appadānena nibbisevano kato, yato tena vijito saṅgāmo mārehi tattha tattha pavattito. Evaṃ vijitasaṅgāmo pana iṭṭhādīsu sabbesu vikārābhāvena tādilakkhaṇappattiyā tādī arahā sabbabhavāni yathāvuttabhede sabbepi bhave upaccagā samatikkanto, na yattha katthaci saṅkhaṃ upeti, aññadatthu anupādāno viya jātavedo parinibbānato uddhaṃ apaññattikova hotīti. Iti bhagavā imaṃ mahāudānaṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā kūṭaṃ gahetvā niṭṭhapesi.

    දසමසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Dasamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

    නිට්‌ඨිතා ච නන්‌දවග්‌ගවණ්‌ණනා.

    Niṭṭhitā ca nandavaggavaṇṇanā.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / උදානපාළි • Udānapāḷi / 10. ලොකසුත්‌තං • 10. Lokasuttaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact