Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਉਦਾਨ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Udāna-aṭṭhakathā |
੧੦. ਲੋਕਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
10. Lokasuttavaṇṇanā
੩੦. ਦਸਮੇ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਆਸਯਾਨੁਸਯਞਾਣਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰੋਪਰਿਯਤ੍ਤਞਾਣਞ੍ਚ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ। ਯਥਾਹ –
30. Dasame buddhacakkhunāti ettha āsayānusayañāṇaṃ indriyaparopariyattañāṇañca buddhacakkhu nāma. Yathāha –
‘‘ਅਦ੍ਦਸਾ ਖੋ ਭਗવਾ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾ ਲੋਕਂ વੋਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਤੇ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖੇ ਮਹਾਰਜਕ੍ਖੇ ਤਿਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਮੁਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ’’ਤਿਆਦਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੩; ੨.੩੩੯)।
‘‘Addasā kho bhagavā buddhacakkhunā lokaṃ volokento satte apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye’’tiādi (ma. ni. 1.283; 2.339).
ਲੋਕਨ੍ਤਿ ਤਯੋ ਲੋਕਾ – ਓਕਾਸਲੋਕੋ, ਸਙ੍ਖਾਰਲੋਕੋ, ਸਤ੍ਤਲੋਕੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ –
Lokanti tayo lokā – okāsaloko, saṅkhāraloko, sattalokoti. Tattha –
‘‘ਯਾવਤਾ ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯਾ ਪਰਿਹਰਨ੍ਤਿ,
‘‘Yāvatā candimasūriyā pariharanti,
ਦਿਸਾ ਭਨ੍ਤਿ વਿਰੋਚਨਾ।
Disā bhanti virocanā;
ਤਾવ ਸਹਸ੍ਸਧਾ ਲੋਕੋ,
Tāva sahassadhā loko,
ਏਤ੍ਥ ਤੇ વਤ੍ਤਤੀ વਸੋ’’ਤਿ॥ –
Ettha te vattatī vaso’’ti. –
ਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੫੦੩) ਓਕਾਸਲੋਕੋ। ‘‘ਏਕੋ ਲੋਕੋ – ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾ ਆਹਾਰਟ੍ਠਿਤਿਕਾ, ਦ੍વੇ ਲੋਕਾ – ਨਾਮਞ੍ਚ ਰੂਪਞ੍ਚ, ਤਯੋ ਲੋਕਾ – ਤਿਸ੍ਸੋ વੇਦਨਾ , ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਲੋਕਾ – ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਆਹਾਰਾ, ਪਞ੍ਚ ਲੋਕਾ – ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ, ਛ ਲੋਕਾ – ਛ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਨਿ ਆਯਤਨਾਨਿ, ਸਤ੍ਤ ਲੋਕਾ – ਸਤ੍ਤ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਯੋ, ਅਟ੍ਠ ਲੋਕਾ – ਅਟ੍ਠ ਲੋਕਧਮ੍ਮਾ, ਨવ ਲੋਕਾ – ਨવ ਸਤ੍ਤਾવਾਸਾ, ਦਸ ਲੋਕਾ – ਦਸਾਯਤਨਾਨਿ, ਦ੍વਾਦਸ ਲੋਕਾ – ਦ੍વਾਦਸਾਯਤਨਾਨਿ, ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਲੋਕਾ – ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਧਾਤੁਯੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੧੨) ਸਙ੍ਖਾਰਲੋਕੋ। ‘‘ਸਸ੍ਸਤੋ ਲੋਕੋ, ਅਸਸ੍ਸਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਇਧਾਪਿ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Ādīsu (ma. ni. 1.503) okāsaloko. ‘‘Eko loko – sabbe sattā āhāraṭṭhitikā, dve lokā – nāmañca rūpañca, tayo lokā – tisso vedanā , cattāro lokā – cattāro āhārā, pañca lokā – pañcupādānakkhandhā, cha lokā – cha ajjhattikāni āyatanāni, satta lokā – satta viññāṇaṭṭhitiyo, aṭṭha lokā – aṭṭha lokadhammā, nava lokā – nava sattāvāsā, dasa lokā – dasāyatanāni, dvādasa lokā – dvādasāyatanāni, aṭṭhārasa lokā – aṭṭhārasa dhātuyo’’tiādīsu (paṭi. ma. 1.112) saṅkhāraloko. ‘‘Sassato loko, asassato loko’’tiādīsu sattaloko vutto. Idhāpi sattaloko veditabbo.
ਤਤ੍ਥ ਲੋਕੀਯਤਿ વਿਚਿਤ੍ਤਾਕਾਰਤੋ ਦਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਸਙ੍ਖਾਤੋ ਲੋਕੋ ਓਕਾਸਲੋਕੋ, ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਲੁਜ੍ਜਤਿ ਪਲੁਜ੍ਜਤੀਤਿ ਲੋਕੋ, ਲੋਕੀਯਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪੁਞ੍ਞਪਾਪਂ ਤਬ੍ਬਿਪਾਕੋ ਚਾਤਿ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ। ਤੇਸੁ ਭਗવਾ ਮਹਾਕਰੁਣਾਯ ਅਨੁਕਮ੍ਪਮਾਨੋ ਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖਤੋ ਮੋਚੇਤੁਕਾਮੋ ਸਤ੍ਤਲੋਕਂ ਓਲੋਕੇਸਿ। ਕਤਮਸ੍ਸ ਪਨ ਸਤ੍ਤਾਹਸ੍ਸ ਅਚ੍ਚਯੇਨ ਓਲੋਕੇਸਿ? ਪਠਮਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਾਹਸ੍ਸ। ਭਗવਾ ਹਿ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕਸਤ੍ਤਾਹਸ੍ਸ ਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਪਚ੍ਛਿਮਯਾਮਾવਸਾਨੇ ‘‘ਯਦਾ ਹવੇ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਾ…ਪੇ॰… ਸੂਰਿਯੋવ ਓਭਾਸਯਮਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ (ਉਦਾ॰ ੧-੩; ਕਥਾ॰ ੩੨੧; ਮਹਾવ॰ ੧-੩) ਇਮਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਨੁਭਾવਦੀਪਕਂ ਉਦਾਨਂ ਉਦਾਨੇਤ੍વਾ, ‘‘ਅਹਂ ਤਾવ ਏવਂ ਸੁਦੁਤ੍ਤਰਂ ਸਂਸਾਰਮਹੋਘਂ ਇਮਾਯ ਧਮ੍ਮਨਾવਾਯ ਸਮੁਤ੍ਤਰਿਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਾਰੇ ਠਿਤੋ, ਹਨ੍ਦ ਦਾਨਿ ਲੋਕਮ੍ਪਿ ਤਾਰੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਕੀਦਿਸੋ ਨੁ ਖੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿ ਲੋਕਂ વੋਲੋਕੇਸਿ। ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਤਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਾਹਸ੍ਸ ਅਚ੍ਚਯੇਨ ਤਮ੍ਹਾ ਸਮਾਧਿਮ੍ਹਾ વੁਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾ ਲੋਕਂ વੋਲੋਕੇਸੀ’’ਤਿ।
Tattha lokīyati vicittākārato dissatīti cakkavāḷasaṅkhāto loko okāsaloko, saṅkhāro lujjati palujjatīti loko, lokīyati ettha puññapāpaṃ tabbipāko cāti sattaloko. Tesu bhagavā mahākaruṇāya anukampamāno saṃsāradukkhato mocetukāmo sattalokaṃ olokesi. Katamassa pana sattāhassa accayena olokesi? Paṭhamassa sattāhassa. Bhagavā hi pallaṅkasattāhassa pariyosāne pacchimayāmāvasāne ‘‘yadā have pātubhavanti dhammā…pe… sūriyova obhāsayamantalikkha’’nti (udā. 1-3; kathā. 321; mahāva. 1-3) imaṃ ariyamaggānubhāvadīpakaṃ udānaṃ udānetvā, ‘‘ahaṃ tāva evaṃ suduttaraṃ saṃsāramahoghaṃ imāya dhammanāvāya samuttaritvā nibbānapāre ṭhito, handa dāni lokampi tāressāmi, kīdiso nu kho loko’’ti lokaṃ volokesi. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘atha kho bhagavātassa sattāhassa accayena tamhā samādhimhā vuṭṭhahitvā buddhacakkhunā lokaṃ volokesī’’ti.
ਤਤ੍ਥ વੋਲੋਕੇਸੀਤਿ વਿવਿਧੇਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਪਸ੍ਸਿ, ਹਤ੍ਥਤਲੇ ਠਪਿਤਆਮਲਕਂ વਿਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਞਾਣੇਨ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ਅਕਾਸਿ। ਅਨੇਕੇਹਿ ਸਨ੍ਤਾਪੇਹੀਤਿਆਦਿ વੋਲੋਕਿਤਾਕਾਰਦਸ੍ਸਨਂ। ਅਨੇਕੇਹਿ ਸਨ੍ਤਾਪੇਹੀਤਿ ਅਨੇਕੇਹਿ ਦੁਕ੍ਖੇਹਿ। ਦੁਕ੍ਖਞ੍ਹਿ ਸਨ੍ਤਾਪਨਪੀਲ਼ਨਟ੍ਠੇਨ ਸਨ੍ਤਾਪੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪੀਲ਼ਨਟ੍ਠੋ ਸਙ੍ਖਤਟ੍ਠੋ ਸਨ੍ਤਾਪਟ੍ਠੋ વਿਪਰਿਣਾਮਟ੍ਠੋ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੭)। ਤਞ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਾਦਿવਸੇਨ ਚੇવ ਜਾਤਿਆਦਿવਸੇਨ ਚ ਅਨੇਕਪ੍ਪਕਾਰਂ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਨੇਕੇਹਿ ਸਨ੍ਤਾਪੇਹੀ’’ਤਿ। ਅਨੇਕੇਹਿ ਦੁਕ੍ਖੇਹਿ ਸਨ੍ਤਪ੍ਪਮਾਨੇ ਪੀਲ਼ਿਯਮਾਨੇ ਬਾਧਿਯਮਾਨੇ। ਪਰਿਲ਼ਾਹੇਹੀਤਿ ਪਰਿਦਾਹੇਹਿ। ਪਰਿਡਯ੍ਹਮਾਨੇਤਿ ਇਨ੍ਧਨਂ વਿਯ ਅਗ੍ਗਿਨਾ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਡਯ੍ਹਮਾਨੇ। ਰਾਗਜੇਹੀਤਿ ਰਾਗਸਮ੍ਭੂਤੇਹਿ । ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਰਾਗਾਦਯੋ ਹਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਨਿਦ੍ਦਹਨ੍ਤਾ વਿਯ વਿਬਾਧੇਨ੍ਤਿ, ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਤਯੋਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਗ੍ਗੀ – ਰਾਗਗ੍ਗਿ, ਦੋਸਗ੍ਗਿ, ਮੋਹਗ੍ਗੀ’’ਤਿ (ਇਤਿવੁ॰ ੯੩)। ਯਤੋ ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਕਾਯਞ੍ਚ ਕਿਲੇਸੇਨ੍ਤੀਤਿ ਕਿਲੇਸਾਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪਰਿਡਯ੍ਹਮਾਨੇਤਿ ਏਤੇਨ ਭਗવਾ ਰਾਗਾਦਿਕਿਲੇਸਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਦੁਕ੍ਖਤਂ, ਤੇਨ ਚ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਭਿਭੂਤਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਨ੍ਤਪ੍ਪਮਾਨੇਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਤੇਸਂ ਕਾਲਨ੍ਤਰਦੁਕ੍ਖਤਂ, ਤੇਨ ਨਿਰਨ੍ਤਰੋਪਦ੍ਦવਤਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Tattha volokesīti vividhehi ākārehi passi, hatthatale ṭhapitaāmalakaṃ viya attano ñāṇena paccakkhaṃ akāsi. Anekehi santāpehītiādi volokitākāradassanaṃ. Anekehi santāpehīti anekehi dukkhehi. Dukkhañhi santāpanapīḷanaṭṭhena santāpoti vuccati. Yathāha – ‘‘dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho’’ti (paṭi. ma. 1.17). Tañca dukkhadukkhādivasena ceva jātiādivasena ca anekappakāraṃ. Tena vuttaṃ ‘‘anekehi santāpehī’’ti. Anekehi dukkhehi santappamāne pīḷiyamāne bādhiyamāne. Pariḷāhehīti paridāhehi. Pariḍayhamāneti indhanaṃ viya agginā samantato ḍayhamāne. Rāgajehīti rāgasambhūtehi . Esa nayo sesesupi. Rāgādayo hi yasmiṃ santāne uppajjanti, taṃ niddahantā viya vibādhenti, tena vuttaṃ – ‘‘tayome, bhikkhave, aggī – rāgaggi, dosaggi, mohaggī’’ti (itivu. 93). Yato te cittaṃ kāyañca kilesentīti kilesāti vuccanti. Ettha ca pariḍayhamāneti etena bhagavā rāgādikilesānaṃ pavattidukkhataṃ, tena ca sattānaṃ abhibhūtataṃ dasseti. Santappamāneti iminā pana tesaṃ kālantaradukkhataṃ, tena nirantaropaddavatañca dasseti.
ਭਗવਾ ਹਿ ਬੋਧਿਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਅਪਰਾਜਿਤਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਪਠਮਯਾਮੇ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਤ੍વਾ ਮਜ੍ਝਿਮਯਾਮੇ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਂ વਿਸੋਧੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਿਮਯਾਮੇ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੇ ਞਾਣਂ ਓਤਾਰੇਤ੍વਾ ਕਿਲੇਸਮੂਲਕਂ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਮਸਨ੍ਤੋ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮੇਨ ਸਯਂ વਿਗਤવਿਦ੍ਧਸ੍ਤਕਿਲੇਸੋ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਨਨ੍ਤਰਂ ਅਨવਸੇਸਾਨਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਤਨੋ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖੀਣਭਾવਦੀਪਕਂ ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਅવਿਜਹਿਤਂ ‘‘ਅਨੇਕਜਾਤਿਸਂਸਾਰ’’ਨ੍ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੫੩) ਉਦਾਨਂ ਉਦਾਨੇਤ੍વਾ ਤੇਨੇવ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇਨ ਸਤ੍ਤਾਹਂ વਿਮੁਤ੍ਤਿਸੁਖਪਟਿਸਂવੇਦੀ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਸਤ੍ਤਮਾਯ ਰਤ੍ਤਿਯਾ ਤੀਸੁ ਯਾਮੇਸੁ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਤੀਣਿ ਉਦਾਨਾਨਿ ਉਦਾਨੇਤ੍વਾ ਤਤਿਯਉਦਾਨਾਨਨ੍ਤਰਂ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾ ਲੋਕਂ વੋਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਕਲਮਿਦਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਂ ਕਿਲੇਸਮੂਲਕਂ, ਕਿਲੇਸਾ ਨਾਮੇਤੇ ਪવਤ੍ਤਿਦੁਕ੍ਖਾ ਆਯਤਿਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਹੇਤੁਭੂਤਾ, ਤੇਹਿ ਇਮੇ ਸਤ੍ਤਾ ਸਨ੍ਤਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਪਰਿਡਯ੍ਹਨ੍ਤਿ ਚਾ’’ਤਿ ਪਸ੍ਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਦ੍ਦਸਾ ਖੋ ਭਗવਾ…ਪੇ॰… ਮੋਹਜੇਹਿਪੀ’’ਤਿ।
Bhagavā hi bodhirukkhamūle aparājitapallaṅke nisinno paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā pacchimayāme paṭiccasamuppāde ñāṇaṃ otāretvā kilesamūlakaṃ vaṭṭadukkhaṃ abhiññāya saṅkhāre pariggahetvā sammasanto anukkamena vipassanaṃ vaḍḍhetvā ariyamaggādhigamena sayaṃ vigataviddhastakileso abhisambuddho hutvā paccavekkhaṇānantaraṃ anavasesānaṃ kilesānaṃ pahīnattā attano vaṭṭadukkhassa parikkhīṇabhāvadīpakaṃ sabbabuddhānaṃ avijahitaṃ ‘‘anekajātisaṃsāra’’nti (dha. pa. 153) udānaṃ udānetvā teneva pallaṅkena sattāhaṃ vimuttisukhapaṭisaṃvedī nisinno sattamāya rattiyā tīsu yāmesu vuttanayena tīṇi udānāni udānetvā tatiyaudānānantaraṃ buddhacakkhunā lokaṃ volokento ‘‘sakalamidaṃ sattānaṃ vaṭṭadukkhaṃ kilesamūlakaṃ, kilesā nāmete pavattidukkhā āyatimpi dukkhahetubhūtā, tehi ime sattā santappanti pariḍayhanti cā’’ti passi. Tena vuttaṃ ‘‘addasā kho bhagavā…pe… mohajehipī’’ti.
ਏਤਮਤ੍ਥਂ વਿਦਿਤ੍વਾਤਿ ਏਤਂ ਲੋਕਸ੍ਸ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਪਪਰਿਲ਼ਾਹੇਹਿ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਮਾਨਤਂ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਤੋ વਿਦਿਤ੍વਾ। ਇਮਂ ਉਦਾਨਨ੍ਤਿ ਇਮਂ ਸਬ੍ਬਸਨ੍ਤਾਪਪਰਿਲ਼ਾਹਤੋ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨવਿਭਾવਨਂ ਮਹਾਉਦਾਨਂ ਉਦਾਨੇਸਿ।
Etamatthaṃviditvāti etaṃ lokassa yathāvuttasantāpapariḷāhehi abhibhuyyamānataṃ sabbākārato viditvā. Imaṃ udānanti imaṃ sabbasantāpapariḷāhato parinibbānavibhāvanaṃ mahāudānaṃ udānesi.
ਤਤ੍ਥ ਅਯਂ ਲੋਕੋ ਸਨ੍ਤਾਪਜਾਤੋਤਿ ਅਯਂ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਲੋਕੋ ਜਰਾਰੋਗਮਰਣੇਹਿ ਚੇવ ਨਾਨਾવਿਧਬ੍ਯਸਨੇਹਿ ਚ ਕਿਲੇਸਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨੇਹਿ ਚ ਜਾਤਸਨ੍ਤਾਪੋ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਕਾਯਿਕਚੇਤਸਿਕਦੁਕ੍ਖਾਭਿਭવੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਫਸ੍ਸਪਰੇਤੋਤਿ ਤਤੋ ਏવ ਅਨੇਕੇਹਿ ਦੁਕ੍ਖਸਮ੍ਫਸ੍ਸੇਹਿ ਪਰਿਹਤੋ ਉਪਦ੍ਦੁਤੋ। ਅਥ વਾ ਫਸ੍ਸਪਰੇਤੋਤਿ ਸੁਖਾਦਿਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ ਤਿਸ੍ਸਨ੍ਨਂ ਦੁਕ੍ਖਤਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤੇਹਿ ਛਹਿ ਫਸ੍ਸੇਹਿ ਅਭਿਭੂਤੋ, ਤਤੋ ਤਤੋ ਦ੍વਾਰਤੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਪવਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਉਪਸ੍ਸਟ੍ਠੋ। ਰੋਗਂ વਦਤਿ ਅਤ੍ਤਤੋਤਿ ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ વੇਦਨਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਰੋਗਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਮੇવ વਾ ਯਥਾਭੂਤਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਹ’’ਨ੍ਤਿ ਸਞ੍ਞਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਗਾਹવਸੇਨ ‘‘ਅਹਂ ਸੁਖਿਤੋ ਦੁਕ੍ਖਿਤੋ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਤੋ વਦਤਿ। ‘‘ਅਤ੍ਤਨੋ’’ਤਿਪਿ ਪਠਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯ੍વਾਯਂ ਲੋਕੋ ਕੇਨਚਿ ਦੁਕ੍ਖਧਮ੍ਮੇਨ ਫੁਟ੍ਠੋ ਅਭਾવਿਤਤ੍ਤਤਾਯ ਅਧਿવਾਸੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਹੋ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਈਦਿਸਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਮਯ੍ਹਂ ਅਤ੍ਤਨੋਪਿ ਮਾ ਹੋਤੂ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਿਪ੍ਪਲਪਨ੍ਤੋ ਕੇવਲਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਰੋਗਂ વਦਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਪਹਾਨਾਯ ਨ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅਥ વਾ ਤਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ ਤਣ੍ਹਾਗਾਹવਸੇਨ ‘‘ਮਮ’’ਨ੍ਤਿ ਸਞ੍ਞਾਯ ਅਤ੍ਤਤੋ વਦਤਿ, ‘‘ਮਮ ਇਦ’’ਨ੍ਤਿ વਾਚਂ ਨਿਚ੍ਛਾਰੇਤਿ।
Tattha ayaṃ loko santāpajātoti ayaṃ sabbopi loko jarārogamaraṇehi ceva nānāvidhabyasanehi ca kilesapariyuṭṭhānehi ca jātasantāpo, uppannakāyikacetasikadukkhābhibhavoti attho. Phassaparetoti tato eva anekehi dukkhasamphassehi parihato upadduto. Atha vā phassaparetoti sukhādisaṅkhātānaṃ tissannaṃ dukkhatānaṃ paccayabhūtehi chahi phassehi abhibhūto, tato tato dvārato tasmiṃ tasmiṃ ārammaṇe pavattivasena upassaṭṭho. Rogaṃ vadati attatoti phassapaccayā uppajjamānaṃ vedanāsaṅkhātaṃ rogaṃ dukkhaṃ, khandhapañcakameva vā yathābhūtaṃ ajānanto ‘‘aha’’nti saññāya diṭṭhigāhavasena ‘‘ahaṃ sukhito dukkhito’’ti attato vadati. ‘‘Attano’’tipi paṭhanti. Tassattho – yvāyaṃ loko kenaci dukkhadhammena phuṭṭho abhāvitattatāya adhivāsetuṃ asakkonto ‘‘aho dukkhaṃ, īdisaṃ dukkhaṃ mayhaṃ attanopi mā hotū’’tiādinā vippalapanto kevalaṃ attano rogaṃ vadati, tassa pana pahānāya na paṭipajjatīti adhippāyo. Atha vā taṃ yathāvuttaṃ dukkhaṃ yathābhūtaṃ ajānanto taṇhāgāhavasena ‘‘mama’’nti saññāya attato vadati, ‘‘mama ida’’nti vācaṃ nicchāreti.
ਯੇਨ ਯੇਨ ਹਿ ਮਞ੍ਞਤੀਤਿ ਏવਮਿਮਂ ਰੋਗਭੂਤਂ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ વਾ વਦਨ੍ਤੋ ਲੋਕੋ ਯੇਨ ਯੇਨ ਰੂਪવੇਦਨਾਦਿਨਾ ਕਾਰਣਭੂਤੇਨ, ਯੇਨ વਾ ਸਸ੍ਸਤਾਦਿਨਾ ਪਕਾਰੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਮਾਨਤਣ੍ਹਾਮਞ੍ਞਨਾਹਿ ਮਞ੍ਞਤਿ। ਤਤੋ ਤਂ ਹੋਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ ਤਤੋ ਅਤ੍ਤਨਾ ਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਾਕਾਰਤੋ ਤਂ ਮਞ੍ਞਨਾਯ વਤ੍ਥੁਭੂਤਂ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਂ ਅਞ੍ਞਥਾ ਅਨਤ੍ਤਾਨਤ੍ਤਨਿਯਮੇવ ਹੋਤਿ। વਸੇ વਤ੍ਤੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤਾਯ ਅਹਙ੍ਕਾਰਮਮਙ੍ਕਾਰਤ੍ਤਂ ਨ ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਤਤੋਤਿ ਤਸ੍ਮਾ ਮਞ੍ਞਨਾਮਤ੍ਤਭਾવਤੋ ਤਂ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਂ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ ਮਞ੍ਞਿਤਂ ਅਞ੍ਞਥਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਸਭਾવਮੇવ ਹੋਤਿ। ਨ ਹਿ ਮਞ੍ਞਨਾ ਭਾવਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ વਾ ਲਕ੍ਖਣਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ વਾ ਕਾਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ।
Yena yena hi maññatīti evamimaṃ rogabhūtaṃ khandhapañcakaṃ attato attano vā vadanto loko yena yena rūpavedanādinā kāraṇabhūtena, yena vā sassatādinā pakārena diṭṭhimānataṇhāmaññanāhi maññati. Tato taṃ hoti aññathāti tato attanā parikappitākārato taṃ maññanāya vatthubhūtaṃ khandhapañcakaṃ aññathā anattānattaniyameva hoti. Vase vattetuṃ asakkuṇeyyatāya ahaṅkāramamaṅkārattaṃ na nipphādetīti attho. Atha vā tatoti tasmā maññanāmattabhāvato taṃ khandhapañcakaṃ niccādivasena maññitaṃ aññathā aniccādisabhāvameva hoti. Na hi maññanā bhāvaññathattaṃ vā lakkhaṇaññathattaṃ vā kātuṃ sakkoti.
ਅਞ੍ਞਥਾਭਾવੀ ਭવਸਤ੍ਤੋਤਿ ਅਸਮ੍ਭવੇ વਡ੍ਢਿਯਂ ਹਿਤਸੁਖੇ ਸਤ੍ਤੋ ਲਗ੍ਗੋ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ ਮਞ੍ਞਨਾਯ ਯਥਾਰੁਚਿ ਚਿਨ੍ਤਿਯਮਾਨੋਪਿ વਿਪਰੀਤਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਥਾਭਾવੀ ਅਹਿਤਦੁਕ੍ਖਭਾવੀ વਿਘਾਤਂਯੇવ ਪਾਪੁਣਾਤਿ। ਭવਮੇવਾਭਿਨਨ੍ਦਤੀਤਿ ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਤਂ ਮਞ੍ਞਨਾਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਂ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਂ ਭવਂ વਡ੍ਢਿਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਏવ ਅਭਿਕਙ੍ਖਤਿ ਏવ। ਅਥ વਾ ਅਞ੍ਞਥਾਭਾવੀਤਿ ‘‘ਨਿਚ੍ਚੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਮਞ੍ਞਨਾਯ ਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਾਕਾਰਤੋ ਸਯਂ ਅਞ੍ਞਥਾਭਾવੀ ਸਮਾਨੋ ਅਨਿਚ੍ਚੋ ਅਧੁવੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਭવਸਤ੍ਤੋਤਿ ਕਾਮਾਦਿਭવੇਸੁ ਭવਤਣ੍ਹਾਯ ਸਤ੍ਤੋ ਲਗ੍ਗੋ ਗਧਿਤੋ। ਭવਮੇવਾਭਿਨਨ੍ਦਤੀਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਸਭਾવਂ ਭવਮੇવ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ ਪਰਾਮਸਿਤ੍વਾ, ਤਤ੍ਥ વਾ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਿਸਞ੍ਞਂ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਾਭਿਨਨ੍ਦਨਾਹਿ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ, ਨ ਤਤ੍ਥ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ । ਯਦਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਤਂ ਭਯਨ੍ਤਿ ਯਂ વਡ੍ਢਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਭવਂ ਕਾਮਾਦਿਭવਂ વਾ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ, ਤਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿવਿਪਰਿਣਾਮਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਅਨੇਕਬ੍ਯਸਨਾਨੁਬਨ੍ਧਤ੍ਤਾ ਚ ਭવਹੇਤੁਭਾવਤੋ ਅਤਿવਿਯ ਭਯਾਨਕਟ੍ਠੇਨ ਭਯਂ। ਯਸ੍ਸ ਭਾਯਤੀਤਿ ਯਤੋ ਜਰਾਮਰਣਾਦਿਤੋ ਭਾਯਤਿ, ਤਂ ਜਰਾਮਰਣਾਦਿ ਦੁਕ੍ਖਾਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਭਾવਤੋ ਚ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਅਥ વਾ ਯਸ੍ਸ ਭਾਯਤੀਤਿ ਭવਾਭਿਨਨ੍ਦਨੇਨ ਯਸ੍ਸ વਿਭવਸ੍ਸ ਭਾਯਤਿ , ਸੋ ਉਚ੍ਛੇਦਸਙ੍ਖਾਤੋ વਿਭવੋ, ਤਤੋ ਭਾਯਨਞ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖવਤ੍ਥੁਭਾવਤੋ ਜਾਤਿਆਦਿਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਨਤਿવਤ੍ਤਨਤੋ ਚ ਦੁਕ੍ਖਂ ਦੁਕ੍ਖਸਭਾવਮੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਯਸ੍ਸ ਭਾਯਤਿ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਯਸ੍ਸ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਕਸ੍ਸ ਭਾਯਤਿ ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ, ਤਂ ਭਯਂ ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਂ ਹੋਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਂ ਆવਹਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Aññathābhāvī bhavasattoti asambhave vaḍḍhiyaṃ hitasukhe satto laggo sattaloko maññanāya yathāruci cintiyamānopi viparītappaṭipattiyā tato aññathābhāvī ahitadukkhabhāvī vighātaṃyeva pāpuṇāti. Bhavamevābhinandatīti evaṃ santepi taṃ maññanāparikappitaṃ avijjamānaṃ bhavaṃ vaḍḍhiṃ abhinandati eva abhikaṅkhati eva. Atha vā aññathābhāvīti ‘‘nicco me attā’’tiādinā maññanāya parikappitākārato sayaṃ aññathābhāvī samāno anicco adhuvoti attho. Bhavasattoti kāmādibhavesu bhavataṇhāya satto laggo gadhito. Bhavamevābhinandatīti aniccādisabhāvaṃ bhavameva niccādivasena parāmasitvā, tattha vā adhimuttisaññaṃ taṇhādiṭṭhābhinandanāhi abhinandati, na tattha nibbindati . Yadabhinandati taṃ bhayanti yaṃ vaḍḍhisaṅkhātaṃ bhavaṃ kāmādibhavaṃ vā abhinandati, taṃ aniccādivipariṇāmasabhāvattā anekabyasanānubandhattā ca bhavahetubhāvato ativiya bhayānakaṭṭhena bhayaṃ. Yassa bhāyatīti yato jarāmaraṇādito bhāyati, taṃ jarāmaraṇādi dukkhādhiṭṭhānabhāvato dukkhadukkhabhāvato ca dukkhaṃ. Atha vā yassa bhāyatīti bhavābhinandanena yassa vibhavassa bhāyati , so ucchedasaṅkhāto vibhavo, tato bhāyanañca dukkhavatthubhāvato jātiādidukkhassa anativattanato ca dukkhaṃ dukkhasabhāvamevāti attho. Atha vā yassa bhāyati taṃ dukkhanti yassa aniccādikassa bhāyati taṃ nissaraṇaṃ ajānanto, taṃ bhayaṃ tassa dukkhaṃ hoti, dukkhaṃ āvahatīti attho.
ਏਤ੍ਤਕੇਨ વਟ੍ਟਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ વਿવਟ੍ਟਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ, ‘‘ਭવવਿਪ੍ਪਹਾਨਾਯ ਖੋ ਪਨਿਦਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ વੁਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਤ੍ਥ ਭવવਿਪ੍ਪਹਾਨਾਯਾਤਿ ਕਾਮਾਦਿਭવਸ੍ਸ ਪਜਹਨਤ੍ਥਾਯ। ਖੋਤਿ ਅવਧਾਰਣੇ, ਪਨਾਤਿ ਪਦਪੂਰਣੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਇਦਨ੍ਤਿ ਆਸਨ੍ਨਪਚ੍ਚਕ੍ਖવਚਨਂ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਨ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ। વੁਸ੍ਸਤੀਤਿ ਪੂਰੇਸ੍ਸਤਿ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਏਕਨ੍ਤੇਨੇવ ਕਾਮਾਦਿਭવਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਅਨવਸੇਸਪਜਹਨਤ੍ਥਾਯ ਇਦਂ ਮਯਾ ਸਤਸਹਸ੍ਸਕਪ੍ਪਾਧਿਕਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ ਅਤਿਦੁਕ੍ਕਰਾਨਿ ਆਚਰਿਤ੍વਾ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਬੋਧਿਮਣ੍ਡੇ ਤਿਣ੍ਣਂ ਮਾਰਾਨਂ ਮਤ੍ਥਕਂ ਮਦ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਧਿਗਤਂ ਸੀਲਾਦਿਕ੍ਖਨ੍ਧਤ੍ਤਯਸਙ੍ਗਹਂ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਮਗ੍ਗਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਚਰਿਯਤਿ ਭਾવਿਯਤੀਤਿ।
Ettakena vaṭṭaṃ dassetvā idāni vivaṭṭaṃ dassetuṃ, ‘‘bhavavippahānāya kho panidaṃ brahmacariyaṃ vussatī’’ti āha. Tattha bhavavippahānāyāti kāmādibhavassa pajahanatthāya. Khoti avadhāraṇe, panāti padapūraṇe nipāto. Idanti āsannapaccakkhavacanaṃ. Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ. Vussatīti pūressati. Idaṃ vuttaṃ hoti – ekanteneva kāmādibhavassa samudayappahānena anavasesapajahanatthāya idaṃ mayā satasahassakappādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni atidukkarāni ācaritvā pāramiyo pūretvā bodhimaṇḍe tiṇṇaṃ mārānaṃ matthakaṃ madditvā adhigataṃ sīlādikkhandhattayasaṅgahaṃ aṭṭhaṅgikamaggabrahmacariyaṃ cariyati bhāviyatīti.
ਏવਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਏਕਂਸੇਨੇવ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅਞ੍ਞਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਤਦਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਯੇਤਿ ਅਨਿਯਮਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਹੀਤਿ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ। ਕੇਚੀਤਿ ਏਕਚ੍ਚੇ। ਪਦਦ੍વਯੇਨਾਪਿ ਤਥਾવਾਦਿਨੋ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕੇ ਅਨਿਯਮਤੋ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ। ਸਮਣਾਤਿ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜੂਪਗਮਨਮਤ੍ਤੇਨ ਸਮਣਾ, ਨ ਸਮਿਤਪਾਪਾ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਤਿ ਜਾਤਿਮਤ੍ਤੇਨ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ, ਨ ਬਾਹਿਤਪਾਪਾ। વਾਸਦ੍ਦੋ વਿਕਪ੍ਪਤ੍ਥੋ। ਭવੇਨ ਭવਸ੍ਸ વਿਪ੍ਪਮੋਕ੍ਖਮਾਹਂਸੂਤਿ ਏਕਚ੍ਚੇ ਕਾਮਭવੇਨ ਰੂਪਭવੇਨ વਾ ਸਬ੍ਬਭવਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਸਂਸਾਰਸੁਦ੍ਧਿਂ ਕਥਯਿਂਸੁ।
Evaṃ ariyamaggassa ekaṃseneva niyyānikabhāvaṃ dassetvā idāni aññamaggassa tadabhāvaṃ dassento ‘‘ye hi kecī’’tiādimāha. Tattha yeti aniyamaniddeso. Hīti nipātamattaṃ. Kecīti ekacce. Padadvayenāpi tathāvādino diṭṭhigatike aniyamato pariyādiyati. Samaṇāti pabbajjūpagamanamattena samaṇā, na samitapāpā. Brāhmaṇāti jātimattena brāhmaṇā, na bāhitapāpā. Vāsaddo vikappattho. Bhavena bhavassa vippamokkhamāhaṃsūti ekacce kāmabhavena rūpabhavena vā sabbabhavato vimuttiṃ saṃsārasuddhiṃ kathayiṃsu.
ਕੇ ਪਨੇવਂ વਦਨ੍ਤੀਤਿ? ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਾਨવਾਦਿਨੋ ਤੇਸੁ ਹਿ ਕੇਚਿ ‘‘ਉਲ਼ਾਰੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਕਾਮਗੁਣੇਹਿ ਸਮਪ੍ਪਿਤੋ ਅਤ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਪਰਮਂ ਨਿਬ੍ਬੁਤਿਂ ਪਤ੍ਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਕੇਚਿ ‘‘ਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨੇਸੁ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਸਮਙ੍ਗੀ…ਪੇ॰… ਕੇਚਿ ‘‘ਦੁਤਿਯਤਤਿਯਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਸਮਙ੍ਗੀ ਅਤ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਪਰਮਂ ਨਿਬ੍ਬੁਤਿਂ ਪਤ੍ਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਯਥਾਹ –
Ke panevaṃ vadantīti? Diṭṭhadhammanibbānavādino tesu hi keci ‘‘uḷārehi pañcahi kāmaguṇehi samappito attā diṭṭheva dhamme paramaṃ nibbutiṃ patto hotī’’ti vadanti. Keci ‘‘rūpāvacarajjhānesu paṭhamajjhānasamaṅgī…pe… keci ‘‘dutiyatatiyacatutthajjhānasamaṅgī attā diṭṭheva dhamme paramaṃ nibbutiṃ patto hotī’’ti vadanti. Yathāha –
‘‘ਇਧ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਸਮਣੋ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ વਾ ਏવਂવਾਦੀ ਹੋਤਿ ਏવਂਦਿਟ੍ਠਿ ‘ਯਤੋ ਖੋ ਭੋ ਅਯਂ ਅਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਚਹਿ ਕਾਮਗੁਣੇਹਿ ਸਮਪ੍ਪਿਤੋ’’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੯੪) વਿਤ੍ਥਾਰੋ।
‘‘Idha , bhikkhave, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā evaṃvādī hoti evaṃdiṭṭhi ‘yato kho bho ayaṃ attā pañcahi kāmaguṇehi samappito’’’ti (dī. ni. 1.94) vitthāro.
ਤੇ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਯਾવਦਤ੍ਥਂ ਪੀਤਤ੍ਤਾ ਸੁਹਿਤਾਯ ਜਲੂਕਾਯ વਿਯ ਰੁਹਿਰਪਿਪਾਸਾ ਕਾਮਾਦਿਸੁਖੇਹਿ ਸਮਪ੍ਪਿਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਾਮੇਸਨਾਦਯੋ ਨ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤਦਭਾવੇ ਚ ਭવਸ੍ਸ ਅਭਾવੋਯੇવ, ਯਸ੍ਮਿਂ ਯਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਭવੇ ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਯਂ ਨਯੋ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਤੇਨ ਤੇਨ ਭવੇਨ ਸਬ੍ਬਭવਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਭવੇਨ ਭવਸ੍ਸ વਿਪ੍ਪਮੋਕ੍ਖਮਾਹਂਸੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਯੇਸਞ੍ਚ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਂ ਨਾਮ ਕਾਲਂ ਸਂਸਰਿਤ੍વਾ ਬਾਲਾ ਚ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਚ ਪਰਿਯੋਸਾਨਭવੇ ਠਤ੍વਾ ਸਂਸਾਰਤੋ વਿਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਿ, ਤੇਪਿ ਭવੇਨ ਭવਸ੍ਸ વਿਪ੍ਪਮੋਕ੍ਖਂ વਦਨ੍ਤਿ ਨਾਮ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –
Te pana yasmā yāvadatthaṃ pītattā suhitāya jalūkāya viya ruhirapipāsā kāmādisukhehi samappitassa tassa attano kāmesanādayo na bhavissanti, tadabhāve ca bhavassa abhāvoyeva, yasmiṃ yasmiñca bhave ṭhitassa ayaṃ nayo labbhati, tena tena bhavena sabbabhavato vimutti hotīti vadanti, tasmā ‘‘bhavena bhavassa vippamokkhamāhaṃsū’’ti vuttā. Yesañca ‘‘ettakaṃ nāma kālaṃ saṃsaritvā bālā ca paṇḍitā ca pariyosānabhave ṭhatvā saṃsārato vimuccantī’’ti laddhi, tepi bhavena bhavassa vippamokkhaṃ vadanti nāma. Vuttañhetaṃ –
‘‘ਚੁਲ੍ਲਾਸੀਤਿ ਮਹਾਕਪ੍ਪਿਨੋ ਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਯਾਨਿ ਬਾਲੇ ਚ ਪਣ੍ਡਿਤੇ ਚ ਸਨ੍ਧਾવਿਤ੍વਾ ਸਂਸਰਿਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੬੮)।
‘‘Cullāsīti mahākappino satasahassāni yāni bāle ca paṇḍite ca sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karissantī’’ti (dī. ni. 1.168).
ਅਥ વਾ ਭવੇਨਾਤਿ ਭવਦਿਟ੍ਠਿਯਾ। ਭવਤਿ ਸਸ੍ਸਤਂ ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿ ਭવਦਿਟ੍ਠੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭવਦਿਟ੍ਠਿ ਏવੇਤ੍ਥ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨ ਭવਤਣ੍ਹਾਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ ਭવੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਭવਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਚ ਏਕਚ੍ਚੇ ਭવવਿਸੇਸਂਯੇવ ਕਿਲੇਸਾਨਂ વੂਪਸਨ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਯਾ ਆਯੁਨੋ ਚ ਦੀਘਾવਾਸਤਾਯ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿਸਭਾવਂ ਭવવਿਮੋਕ੍ਖਂ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਬਕੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ‘‘ਇਦਂ ਨਿਚ੍ਚਂ, ਇਦਂ ਧੁવਂ, ਇਦਂ ਸਸ੍ਸਤਂ, ਇਦਂ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੫੦੧) ਅવੋਚ। ਤੇਸਮੇવਂ વਿਪਰੀਤਗਾਹੀਨਂ ਅਨਿਸ੍ਸਰਣੇ ਨਿਸ੍ਸਰਣਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਕੁਤੋ ਭવવਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ – ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ‘ਅવਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤਾ ਭવਸ੍ਮਾ’ਤਿ વਦਾਮੀ’’ਤਿ।
Atha vā bhavenāti bhavadiṭṭhiyā. Bhavati sassataṃ tiṭṭhatīti pavattanato sassatadiṭṭhi bhavadiṭṭhīti vuccati, bhavadiṭṭhi evettha uttarapadalopena bhavataṇhātiādīsu viya bhavoti vutto. Bhavadiṭṭhivasena ca ekacce bhavavisesaṃyeva kilesānaṃ vūpasantavuttiyā āyuno ca dīghāvāsatāya niccādisabhāvaṃ bhavavimokkhaṃ maññanti, seyyathāpi bako brahmā ‘‘idaṃ niccaṃ, idaṃ dhuvaṃ, idaṃ sassataṃ, idaṃ avipariṇāmadhamma’’nti (ma. ni. 1.501) avoca. Tesamevaṃ viparītagāhīnaṃ anissaraṇe nissaraṇadiṭṭhīnaṃ kuto bhavavimokkho. Tenāha bhagavā – ‘‘sabbe te ‘avippamuttā bhavasmā’ti vadāmī’’ti.
વਿਭવੇਨਾਤਿ ਉਚ੍ਛੇਦੇਨ। ਭવਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਮਾਹਂਸੂਤਿ ਸਬ੍ਬਭવਤੋ ਨਿਗ੍ਗਮਨਂ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਿਂ ਸਂਸਾਰਸੁਦ੍ਧਿਂ વਦਿਂਸੁ। ਤੇ ਹਿ ‘‘ਭવੇਨ ਭવਸ੍ਸ વਿਪ੍ਪਮੋਕ੍ਖੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਾਨਂ વਾਦਂ ਅਨਨੁਜਾਨਨ੍ਤਾ ਭવੂਪਚ੍ਛੇਦੇਨ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਪਟਿਜਾਨਿਂਸੁ। વਿਭવੇਨਾਤਿ વਾ ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਯਾ। વਿਭવਤਿ વਿਨਸ੍ਸਤਿ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ ਅਤ੍ਤਾ ਚ ਲੋਕੋ ਚਾਤਿ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ‘‘વਿਭવੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਹਿ ਸਤ੍ਤਾ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਸਾ ਏવ ਸਂਸਾਰਸੁਦ੍ਧੀਤਿ ਉਚ੍ਛੇਦવਾਦਿਨੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –
Vibhavenāti ucchedena. Bhavassa nissaraṇamāhaṃsūti sabbabhavato niggamanaṃ nikkhantiṃ saṃsārasuddhiṃ vadiṃsu. Te hi ‘‘bhavena bhavassa vippamokkho’’ti vadantānaṃ vādaṃ ananujānantā bhavūpacchedena nissaraṇaṃ paṭijāniṃsu. Vibhavenāti vā ucchedadiṭṭhiyā. Vibhavati vinassati ucchijjati attā ca loko cāti pavattanato ucchedadiṭṭhi vuttanayena ‘‘vibhavo’’ti vuccati. Ucchedadiṭṭhivasena hi sattā adhimuccitvā tattha tattha uppannā ucchijjanti, sā eva saṃsārasuddhīti ucchedavādino. Vuttañhetaṃ –
‘‘ਯਤੋ ਖੋ ਭੋ ਅਯਂ ਅਤ੍ਤਾ ਰੂਪੀ ਚਾਤੁਮਹਾਭੂਤਿਕੋ…ਪੇ॰… ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ, ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਖੋ ਭੋ ਅਯਂ ਅਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਮਾ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੮੫)।
‘‘Yato kho bho ayaṃ attā rūpī cātumahābhūtiko…pe… nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati, ettāvatā kho bho ayaṃ attā sammā samucchinno hotī’’ti (dī. ni. 1.85).
ਤਥਾ –
Tathā –
‘‘ਨਤ੍ਥਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਦਿਨ੍ਨਂ, ਨਤ੍ਥਿ ਯਿਟ੍ਠਂ ਨਤ੍ਥਿ ਹੁਤਂ…ਪੇ॰… ਬਾਲੇ ਚ ਪਣ੍ਡਿਤੇ ਚ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ વਿਨਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ ਪਰਂ ਮਰਣਾ’’ਤਿ ਚ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੭੧)।
‘‘Natthi, mahārāja, dinnaṃ, natthi yiṭṭhaṃ natthi hutaṃ…pe… bāle ca paṇḍite ca kāyassa bhedā ucchijjanti vinassanti na honti paraṃ maraṇā’’ti ca (dī. ni. 1.171).
ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਏવਂ વਿਪਰੀਤਗਾਹੀਨਂ ਕੁਤੋ ਭવਨਿਸ੍ਸਰਣਂ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ – ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ‘ਅਨਿਸ੍ਸਟਾ ਭવਸ੍ਮਾ’ਤਿ વਦਾਮੀ’’ਤਿ। ਨ ਹਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਭਾવਨਾਯ ਅਨવਸੇਸਕਿਲੇਸਂ ਅਸਮੁਗ੍ਘਾਤੇਤ੍વਾ ਕਦਾਚਿਪਿ ਭવਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣવਿਮੁਤ੍ਤਿ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਤੇਸਂ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ ਯਥਾਭੂਤਾવਬੋਧਾਭਾવਤੋ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਅਨ੍ਤਦ੍વਯਨਿਪਤਿਤਾਨਂ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਸਮ੍ਪਰਿਤਸਿਤવਿਪ੍ਫਨ੍ਦਿਤਮਤ੍ਤਂ, ਯਤੋ ਤੇ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕਾ ਪવਤ੍ਤਿਹੇਤੂਸੁਪਿ ਸਮ੍ਮੂਲ਼੍ਹਾ ਸਕ੍ਕਾਯਭੂਮਿਯਂ ਸੁਨਿਖਾਤੇ વਿਪਰੀਤਦਸ੍ਸਨਥਮ੍ਭੇ ਤਣ੍ਹਾਬਨ੍ਧਨੇਨ ਬਦ੍ਧਾ ਗਦ੍ਦੂਲਬਨ੍ਧਨਾ વਿਯ ਸਾ ਨ વਿਜਹਨ੍ਤਿ ਬਨ੍ਧਨਟ੍ਠਾਨਂ, ਕੁਤੋ ਨੇਸਂ વਿਮੋਕ੍ਖੋ?
Tesampi evaṃ viparītagāhīnaṃ kuto bhavanissaraṇaṃ. Tenāha bhagavā – ‘‘sabbe te ‘anissaṭā bhavasmā’ti vadāmī’’ti. Na hi ariyamaggabhāvanāya anavasesakilesaṃ asamugghātetvā kadācipi bhavato nissaraṇavimutti sambhavati. Tathā hi tesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ yathābhūtāvabodhābhāvato ‘‘atthi natthī’’ti antadvayanipatitānaṃ taṇhādiṭṭhivasena samparitasitavipphanditamattaṃ, yato te diṭṭhigatikā pavattihetūsupi sammūḷhā sakkāyabhūmiyaṃ sunikhāte viparītadassanathambhe taṇhābandhanena baddhā gaddūlabandhanā viya sā na vijahanti bandhanaṭṭhānaṃ, kuto nesaṃ vimokkho?
ਯੇ ਪਨ ਚਤੁਸਚ੍ਚવਿਭਾવਨੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ ਤਂ ਅਨ੍ਤਦ੍વਯਂ ਅਨੁਪਗਮ੍ਮ ਮਜ੍ਝਿਮਂ ਪਟਿਪਦਂ ਸਮਾਰੁਲ਼੍ਹਾ, ਤੇਸਂਯੇવ ਭવવਿਪ੍ਪਮੋਕ੍ਖੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾ ‘‘ਉਪਧਿਂ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਉਪਧਿਨ੍ਤਿ ਖਨ੍ਧਾਦਿਉਪਧਿਂ। ਹੀਤਿ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ। ਪਟਿਚ੍ਚਾਤਿ ਨਿਸ੍ਸਾਯ, ਪਚ੍ਚਯਂ ਕਤ੍વਾ। ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਜਾਤਿਆਦਿ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ਯਤ੍ਥਿਮੇ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕਾ વਿਮੋਕ੍ਖਸਞ੍ਞਿਨੋ, ਤਤ੍ਥ ਖਨ੍ਧਕਿਲੇਸਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੂਪਧਯੋ ਅਧਿਗਤਾ, ਕੁਤੋ ਤਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖਨਿਸ੍ਸਰਣਂ? ਯਤ੍ਰ ਹਿ ਕਿਲੇਸਾ, ਤਤ੍ਰਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸਮ੍ਭવਤੋ ਭવਪਬਨ੍ਧਸ੍ਸ ਅવਿਚ੍ਛੇਦੋਯੇવਾਤਿ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਨਿવਤ੍ਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਉਪਧਿਞ੍ਹਿ ਪਟਿਚ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖਮਿਦਂ ਸਮ੍ਭੋਤੀ’’ਤਿ।
Ye pana catusaccavibhāvanena pavattiādīsu asammohato taṃ antadvayaṃ anupagamma majjhimaṃ paṭipadaṃ samāruḷhā, tesaṃyeva bhavavippamokkho nissaraṇañcāti dassento satthā ‘‘upadhiṃ hī’’tiādimāha. Tattha upadhinti khandhādiupadhiṃ. Hīti nipātamattaṃ. Paṭiccāti nissāya, paccayaṃ katvā. Dukkhanti jātiādi dukkhaṃ. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yatthime diṭṭhigatikā vimokkhasaññino, tattha khandhakilesābhisaṅkhārūpadhayo adhigatā, kuto tattha dukkhanissaraṇaṃ? Yatra hi kilesā, tatrābhisaṅkhārasambhavato bhavapabandhassa avicchedoyevāti vaṭṭadukkhassa anivatti. Tena vuttaṃ – ‘‘upadhiñhi paṭicca dukkhamidaṃ sambhotī’’ti.
ਇਦਾਨਿ ਯਂ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ, ‘‘ਸਬ੍ਬੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਯਾ ਨਤ੍ਥਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਯਾਤਿ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਂ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਂ ਸੀਲਬ੍ਬਤੁਪਾਦਾਨਂ ਅਤ੍ਤવਾਦੁਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਇਮੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਉਪਾਦਾਨਾਨਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮੇਨ ਅਨવਸੇਸਪ੍ਪਹਾਨਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਂ ਸੀਲਬ੍ਬਤੁਪਾਦਾਨਂ ਅਤ੍ਤવਾਦੁਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਇਮਾਨਿ ਤੀਣਿ ਉਪਾਦਾਨਾਨਿ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇਨ ਖੀਯਨ੍ਤਿ, ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਤਂ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਂ ਅਪਾਯਗਮਨੀਯਂ ਪਠਮੇਨ, ਕਾਮਰਾਗਭੂਤਂ ਬਹਲਂ ਦੁਤਿਯੇਨ, ਸੁਖੁਮਂ ਤਤਿਯੇਨ, ਰੂਪਰਾਗਾਰੂਪਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨਂ ਚਤੁਤ੍ਥੇਨਾਤਿ ਚਤੂਹਿਪਿ ਮਗ੍ਗੇਹਿ ਖੀਯਤਿ, ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਤਂ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਨਤ੍ਥਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવੋਤਿ ਏવਂ ਸਬ੍ਬਸੋ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਯਾ ਤਦੇਕਟ੍ਠਤਾਯ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਪਿ ਕਿਲੇਸਗਣਸ੍ਸ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਤੋ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਸ੍ਸਪਿ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવੋ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਨਤ੍ਥਿ।
Idāni yaṃ paramatthato dukkhassa nissaraṇaṃ, taṃ dassetuṃ, ‘‘sabbupādānakkhayā natthi dukkhassa sambhavo’’ti vuttaṃ. Tattha sabbupādānakkhayāti kāmupādānaṃ diṭṭhupādānaṃ sīlabbatupādānaṃ attavādupādānanti sabbesaṃ imesaṃ catunnampi upādānānaṃ ariyamaggādhigamena anavasesappahānato. Tattha diṭṭhupādānaṃ sīlabbatupādānaṃ attavādupādānanti imāni tīṇi upādānāni sotāpattimaggena khīyanti, anuppattidhammataṃ āpajjanti. Kāmupādānaṃ apāyagamanīyaṃ paṭhamena, kāmarāgabhūtaṃ bahalaṃ dutiyena, sukhumaṃ tatiyena, rūparāgārūparāgappahānaṃ catutthenāti catūhipi maggehi khīyati, anuppattidhammataṃ āpajjatīti veditabbaṃ. Natthi dukkhassa sambhavoti evaṃ sabbaso upādānakkhayā tadekaṭṭhatāya sabbassapi kilesagaṇassa anuppādanato appamattakassapi vaṭṭadukkhassa sambhavo pātubhāvo natthi.
ਏવਂ ਭਗવਾ ਹੇਤੁਨਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਨਿવਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਮਂ ਨਯਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ ਅਯਂ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ વਟ੍ਟਤੋਪਿ ਸੀਸਂ ਨ ਉਕ੍ਖਿਪਤੀ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਲੋਕਮਿਮਂ ਪਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਲੋਕਮਿਮਂ ਪਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ વਿਸਯਭਾવਸ੍ਸ ਉਪਗਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਲੋਕਮਿਮਂ ਪਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਭਗવਾਦਸ੍ਸਨਕਿਰਿਯਾਯ ਨਿਯੋਜੇਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਾਨਮੇવਾਲਪਤਿ। ਪੁਥੂਤਿ ਬਹੂ, વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ વਾ। ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਪਰੇਤਾਤਿ ‘‘ਦੁਕ੍ਖੇ ਅਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੧੦੬; વਿਭ॰ ੨੨੬) ਨਯੇਨ વੁਤ੍ਤਾਯ ਚਤੁਸਚ੍ਚਪਟਿਚ੍ਛਾਦਿਕਾਯ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਅਭਿਭੂਤਾ। ਭੂਤਾਤਿ ਕਮ੍ਮਕਿਲੇਸੇਹਿ ਜਾਤਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ। ਭੂਤਰਤਾਤਿ ਭੂਤੇਸੁ ਮਾਤਾਪਿਤੁਪੁਤ੍ਤਦਾਰਾਦਿਸਞ੍ਞਾਯ ਅਞ੍ਞਸਤ੍ਤੇਸੁ ਤਣ੍ਹਾਯ ਰਤਾ, ਭੂਤੇ વਾ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕੇ ਅਨਿਚ੍ਚਾਸੁਭਦੁਕ੍ਖਾਨਤ੍ਤਸਭਾવੇ ਤਂਸਭਾવਾਨવਬੋਧਤੋ ਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸਾਦਿਪਰਿਕਪ੍ਪવਸੇਨ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ ਅਤ੍ਤਤ੍ਤਨਿਯਗਾਹવਸੇਨ ਚ ਅਭਿਰਤਾ। ਭવਾ ਅਪਰਿਮੁਤ੍ਤਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਗਾਹੇਨ ਭવਤੋ ਸਂਸਾਰਤੋ ਨ ਪਰਿਮੁਤ੍ਤਾ।
Evaṃ bhagavā hetunā saddhiṃ pavattiṃ nivattiñca dassetvā ‘‘imaṃ nayaṃ ajānanto ayaṃ sattaloko vaṭṭatopi sīsaṃ na ukkhipatī’’ti dassento ‘‘lokamimaṃ passā’’tiādimāha. Tattha lokamimaṃ passāti attano buddhacakkhunā paccakkhato visayabhāvassa upagatattā ‘‘lokamimaṃ passā’’ti bhagavādassanakiriyāya niyojento attānamevālapati. Puthūti bahū, visuṃ visuṃ vā. Avijjāya paretāti ‘‘dukkhe aññāṇa’’ntiādinā (dha. sa. 1106; vibha. 226) nayena vuttāya catusaccapaṭicchādikāya avijjāya abhibhūtā. Bhūtāti kammakilesehi jātā nibbattā. Bhūtaratāti bhūtesu mātāpituputtadārādisaññāya aññasattesu taṇhāya ratā, bhūte vā khandhapañcake aniccāsubhadukkhānattasabhāve taṃsabhāvānavabodhato itthipurisādiparikappavasena niccādivasena attattaniyagāhavasena ca abhiratā. Bhavā aparimuttāti yathāvuttena taṇhādiṭṭhigāhena bhavato saṃsārato na parimuttā.
ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਲੋਕਮਿਮ’’ਨ੍ਤਿ ਪਠਮਂ ਤਾવ ਸਕਲਮ੍ਪਿ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯਂ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਏਕਤ੍ਤਂ ਉਪਨੇਨ੍ਤੋ ਏਕવਚਨੇਨ ਅਨੋਧਿਸੋ ਗਹਣਂ ਦੀਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਸ੍વਾਯਂ ਲੋਕੋ ਭવਯੋਨਿਗਤਿਠਿਤਿਸਤ੍ਤਾવਾਸਾਦਿવਸੇਨ ਚੇવ ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਤਂਤਂਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯਾਦਿવਸੇਨ ਚ ਅਨੇਕਭੇਦਭਿਨ੍ਨੋ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਮਯਾ વੋਲੋਕਿਤੋ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਞਾਣਾਨੁਭਾવਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾ ਪੁਨ વਚਨਭੇਦਂ ਕਤ੍વਾ ਬਹੁવਚਨੇਨ ਓਧਿਸੋ ਗਹਣਂ ਦੀਪੇਤਿ ‘‘ਪੁਥੂ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਪਰੇਤਾ ਭੂਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਲੋਕਮਿਮ’’ਨ੍ਤਿ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਪਰੇਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਬਹੁવਚਨਨਿਦ੍ਦੇਸੋਪਿ ਅવਿਰੁਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ ਭਿਨ੍ਨવਾਕ੍ਯਤ੍ਤਾ। ਕੇਚਿ ਪਨ ਏਕવਾਕ੍ਯਤਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਪਰੇਤਂ ਭੂਤਂ ਭੂਤਰਤਂ ਭવਾ ਅਪਰਿਮੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪਠਨ੍ਤਿ, વਿਭਤ੍ਤਿਭੇਦવਸੇਨੇવ ਪਨ ਪੁਰਾਣਪਾਠੋ।
Ettha ca ‘‘lokamima’’nti paṭhamaṃ tāva sakalampi sattanikāyaṃ sāmaññato ekattaṃ upanento ekavacanena anodhiso gahaṇaṃ dīpetvā ‘‘svāyaṃ loko bhavayonigatiṭhitisattāvāsādivasena ceva tatthāpi taṃtaṃsattanikāyādivasena ca anekabhedabhinno paccekaṃ mayā volokito’’ti attano buddhacakkhuñāṇānubhāvaṃ pakāsento satthā puna vacanabhedaṃ katvā bahuvacanena odhiso gahaṇaṃ dīpeti ‘‘puthū avijjāya paretā bhūtā’’tiādinā. Evañca katvā ‘‘lokamima’’nti upayogavacanaṃ katvā ‘‘avijjāya paretā’’tiādinā paccattabahuvacananiddesopi aviruddho hoti bhinnavākyattā. Keci pana ekavākyatādhippāyena ‘‘avijjāya paretaṃ bhūtaṃ bhūtarataṃ bhavā aparimutta’’nti paṭhanti, vibhattibhedavaseneva pana purāṇapāṭho.
ਇਦਾਨਿ ਯੇਨ ਉਪਾਯੇਨ ਭવવਿਪ੍ਪਮੋਕ੍ਖੋ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਤਿਤ੍ਥਿਯਾਨਂ ਅવਿਸਯਭੂਤਂ ਬੁਦ੍ਧਗੋਚਰਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾવੀਥਿਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ ਭવਾਤਿ ਕਾਮਭવਾਦਿ ਸਞ੍ਞੀਭવਾਦਿ ਏਕવੋਕਾਰਭવਾਦਿવਿਭਾਗੇਨ ਨਾਨਾਭੇਦਭਿਨ੍ਨਾ ਸਾਤવਨ੍ਤੋ વਾ ਅਸਾਤવਨ੍ਤੋ વਾ ਦੀਘਾਯੁਕਾ વਾ ਇਤ੍ਤਰਕ੍ਖਣਾ વਾ ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ ਭવਾ। ਸਬ੍ਬਧੀਤਿ ਉਦ੍ਧਂ ਅਧੋ ਤਿਰਿਯਨ੍ਤਿ ਆਦਿવਿਭਾਗੇਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਤਾਯਾਤਿ ਸਗ੍ਗਾਪਾਯਮਨੁਸ੍ਸਾਦਿવਿਭਾਗੇਨ। ਸਬ੍ਬੇ ਤੇਤਿਆਦੀਸੁ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤੇ ਭવਾ ਰੂਪવੇਦਨਾਦਿਧਮ੍ਮਾ ਹੁਤ੍વਾ ਅਭਾવਟ੍ਠੇਨ ਅਨਿਚ੍ਚਾ, ਉਦਯਬ੍ਬਯਪਟਿਪੀਲ਼ਿਤਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖਾ, ਜਰਾਯ ਮਰਣੇਨ ਚਾਤਿ ਦ੍વਿਧਾ વਿਪਰਿਣਾਮੇਤਬ੍ਬਤਾਯ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਾ। ਇਤਿਸਦ੍ਦੋ ਆਦਿਅਤ੍ਥੋ ਪਕਾਰਤ੍ਥੋ વਾ, ਤੇਨ ਅਨਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਅવਸવਤ੍ਤਨਟ੍ਠੇਨ ਅਨਤ੍ਤਾ, વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਤਾਯ વਾ ਅવਸવਤ੍ਤਨਟ੍ਠੇਨ ਅਨਤ੍ਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ।
Idāni yena upāyena bhavavippamokkho hoti, taṃ sabbaṃ titthiyānaṃ avisayabhūtaṃ buddhagocaraṃ vipassanāvīthiṃ dassento ‘‘ye hi kecī’’tiādimāha. Tattha ye hi keci bhavāti kāmabhavādi saññībhavādi ekavokārabhavādivibhāgena nānābhedabhinnā sātavanto vā asātavanto vā dīghāyukā vā ittarakkhaṇā vā ye hi keci bhavā. Sabbadhīti uddhaṃ adho tiriyanti ādivibhāgena sabbattha. Sabbatthatāyāti saggāpāyamanussādivibhāgena. Sabbe tetiādīsu sabbepi te bhavā rūpavedanādidhammā hutvā abhāvaṭṭhena aniccā, udayabbayapaṭipīḷitattā dukkhā, jarāya maraṇena cāti dvidhā vipariṇāmetabbatāya vipariṇāmadhammā. Itisaddo ādiattho pakārattho vā, tena anattalakkhaṇampi saṅgahetvā avasavattanaṭṭhena anattā, vipariṇāmadhammatāya vā avasavattanaṭṭhena anattāti vuttā.
ਏવਂ ਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਯਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਾਕਾਰੇਨ ਏਤਂ ਭવਸਙ੍ਖਾਤਂ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਅવਿਪਰੀਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮ੍ਮਾ ਞਾਯੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਸਹਿਤਾਯ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤੋ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯਾਦਿવਸੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤੋ ‘‘ਭવੋ ਨਿਚ੍ਚੋ’’ਤਿ ਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਾ ਭવੇਸੁ ਤਣ੍ਹਾ ਪਹੀਯਤਿ, ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਪ੍ਪਤ੍ਤਿਸਮਕਾਲਮੇવ ਅਨવਸੇਸਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਬ੍ਬਸੋ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ વਿਭવਂ વਿਚ੍ਛੇਦਂ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਨ ਪਤ੍ਥੇਤਿ। ਏવਂਭੂਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਯਾ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾਦਿવਸੇਨ ਅਟ੍ਠਸਤਭੇਦਾ ਅવਤ੍ਥਾਦਿવਿਭਾਗੇਨ ਅਨਨ੍ਤਭੇਦਾ ਚ, ਤਾਸਂ ਸਬ੍ਬਸੋ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਤਣ੍ਹਾਨਂ ਖਯਾ ਪਹਾਨਾ, ਤਦੇਕਟ੍ਠਤਾਯ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਪਿ ਸਂਕਿਲੇਸਪਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਸੇਸਂ ਨਿਸ੍ਸੇਸਂ વਿਰਾਗੇਨ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਯੋ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧੋ, ਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ।
Evaṃ lakkhaṇattayapaṭivijjhanākārena etaṃ bhavasaṅkhātaṃ khandhapañcakaṃ yathābhūtaṃ aviparītaṃ sammappaññāya sammā ñāyena vipassanāsahitāya maggapaññāya passato pariññābhisamayādivasena paṭivijjhato ‘‘bhavo nicco’’ti ādinayappavattā bhavesu taṇhā pahīyati, aggamaggappattisamakālameva anavasesaṃ nirujjhati, ucchedadiṭṭhiyā sabbaso pahīnattā vibhavaṃ vicchedaṃ nābhinandati na pattheti. Evaṃbhūtassa tassa yā kāmataṇhādivasena aṭṭhasatabhedā avatthādivibhāgena anantabhedā ca, tāsaṃ sabbaso sabbappakārena taṇhānaṃ khayā pahānā, tadekaṭṭhatāya sabbassapi saṃkilesapakkhassa asesaṃ nissesaṃ virāgena ariyamaggena yo anuppādanirodho, taṃ nibbānanti.
ਏવਂ ਤਣ੍ਹਾਯ ਪਹਾਨਮੁਖੇਨ ਸਉਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬੁਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯੋ ਸੋ ਸਬ੍ਬਸੋ ਤਣ੍ਹਾਨਂ ਖਯਾ ਕਿਲੇਸਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨੇਨ ਨਿਬ੍ਬੁਤੋ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਭਿਨ੍ਨਕਿਲੇਸੋ ਖੀਣਾਸવਭਿਕ੍ਖੁ, ਤਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬੁਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਅਨੁਪਾਦਾ ਉਪਾਦਾਨਾਭਾવਤੋ ਕਿਲੇਸਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਮਾਰਾਨਂ વਾ ਅਗ੍ਗਹਣਤੋ ਪੁਨਬ੍ਭવੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਆਯਤਿਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਏવਂਭੂਤੇਨ ਚ ਤੇਨ ਅਭਿਭੂਤੋ ਮਾਰੋ, ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਕਿਲੇਸਮਾਰੋ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਮਾਰੋ ਦੇવਪੁਤ੍ਤਮਾਰੋ ਚ ਚਰਿਮਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇ ਖਨ੍ਧਮਾਰੋ ਮਚ੍ਚੁਮਾਰੋ ਚਾਤਿ ਪਞ੍ਚવਿਧੋ ਮਾਰੋ ਅਭਿਭੂਤੋ ਪਰਾਜਿਤੋ, ਪੁਨ ਸੀਸਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤੁਂ ਅਪ੍ਪਦਾਨੇਨ ਨਿਬ੍ਬਿਸੇવਨੋ ਕਤੋ, ਯਤੋ ਤੇਨ વਿਜਿਤੋ ਸਙ੍ਗਾਮੋ ਮਾਰੇਹਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ। ਏવਂ વਿਜਿਤਸਙ੍ਗਾਮੋ ਪਨ ਇਟ੍ਠਾਦੀਸੁ ਸਬ੍ਬੇਸੁ વਿਕਾਰਾਭਾવੇਨ ਤਾਦਿਲਕ੍ਖਣਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਤਾਦੀ ਅਰਹਾ ਸਬ੍ਬਭવਾਨਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਭੇਦੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਭવੇ ਉਪਚ੍ਚਗਾ ਸਮਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤੋ, ਨ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ ਸਙ੍ਖਂ ਉਪੇਤਿ, ਅਞ੍ਞਦਤ੍ਥੁ ਅਨੁਪਾਦਾਨੋ વਿਯ ਜਾਤવੇਦੋ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਅਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਕੋવ ਹੋਤੀਤਿ। ਇਤਿ ਭਗવਾ ਇਮਂ ਮਹਾਉਦਾਨਂ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾ ਕੂਟਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਿਟ੍ਠਪੇਸਿ।
Evaṃ taṇhāya pahānamukhena saupādisesanibbānaṃ dassetvā idāni anupādisesanibbānaṃ dassento ‘‘tassa nibbutassā’’tiādimāha. Tassattho – yo so sabbaso taṇhānaṃ khayā kilesaparinibbānena nibbuto vuttanayena bhinnakileso khīṇāsavabhikkhu, tassa nibbutassa bhikkhuno anupādā upādānābhāvato kilesābhisaṅkhāramārānaṃ vā aggahaṇato punabbhavo na hoti, āyatiṃ paṭisandhivasena upapattibhavo natthi. Evaṃbhūtena ca tena abhibhūto māro, ariyamaggakkhaṇe kilesamāro abhisaṅkhāramāro devaputtamāro ca carimakacittakkhaṇe khandhamāro maccumāro cāti pañcavidho māro abhibhūto parājito, puna sīsaṃ ukkhipituṃ appadānena nibbisevano kato, yato tena vijito saṅgāmo mārehi tattha tattha pavattito. Evaṃ vijitasaṅgāmo pana iṭṭhādīsu sabbesu vikārābhāvena tādilakkhaṇappattiyā tādī arahā sabbabhavāni yathāvuttabhede sabbepi bhave upaccagā samatikkanto, na yattha katthaci saṅkhaṃ upeti, aññadatthu anupādāno viya jātavedo parinibbānato uddhaṃ apaññattikova hotīti. Iti bhagavā imaṃ mahāudānaṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā kūṭaṃ gahetvā niṭṭhapesi.
ਦਸਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Dasamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ ਚ ਨਨ੍ਦવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ।
Niṭṭhitā ca nandavaggavaṇṇanā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਉਦਾਨਪਾਲ਼ਿ • Udānapāḷi / ੧੦. ਲੋਕਸੁਤ੍ਤਂ • 10. Lokasuttaṃ