Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഉദാന-അട്ഠകഥാ • Udāna-aṭṭhakathā

    ൧൦. ലോകസുത്തവണ്ണനാ

    10. Lokasuttavaṇṇanā

    ൩൦. ദസമേ ബുദ്ധചക്ഖുനാതി ഏത്ഥ ആസയാനുസയഞാണം ഇന്ദ്രിയപരോപരിയത്തഞാണഞ്ച ബുദ്ധചക്ഖു നാമ. യഥാഹ –

    30. Dasame buddhacakkhunāti ettha āsayānusayañāṇaṃ indriyaparopariyattañāṇañca buddhacakkhu nāma. Yathāha –

    ‘‘അദ്ദസാ ഖോ ഭഗവാ ബുദ്ധചക്ഖുനാ ലോകം വോലോകേന്തോ സത്തേ അപ്പരജക്ഖേ മഹാരജക്ഖേ തിക്ഖിന്ദ്രിയേ മുദിന്ദ്രിയേ’’തിആദി (മ॰ നി॰ ൧.൨൮൩; ൨.൩൩൯).

    ‘‘Addasā kho bhagavā buddhacakkhunā lokaṃ volokento satte apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye’’tiādi (ma. ni. 1.283; 2.339).

    ലോകന്തി തയോ ലോകാ – ഓകാസലോകോ, സങ്ഖാരലോകോ, സത്തലോകോതി. തത്ഥ –

    Lokanti tayo lokā – okāsaloko, saṅkhāraloko, sattalokoti. Tattha –

    ‘‘യാവതാ ചന്ദിമസൂരിയാ പരിഹരന്തി,

    ‘‘Yāvatā candimasūriyā pariharanti,

    ദിസാ ഭന്തി വിരോചനാ;

    Disā bhanti virocanā;

    താവ സഹസ്സധാ ലോകോ,

    Tāva sahassadhā loko,

    ഏത്ഥ തേ വത്തതീ വസോ’’തി. –

    Ettha te vattatī vaso’’ti. –

    ആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൫൦൩) ഓകാസലോകോ. ‘‘ഏകോ ലോകോ – സബ്ബേ സത്താ ആഹാരട്ഠിതികാ, ദ്വേ ലോകാ – നാമഞ്ച രൂപഞ്ച, തയോ ലോകാ – തിസ്സോ വേദനാ , ചത്താരോ ലോകാ – ചത്താരോ ആഹാരാ, പഞ്ച ലോകാ – പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധാ, ഛ ലോകാ – ഛ അജ്ഝത്തികാനി ആയതനാനി, സത്ത ലോകാ – സത്ത വിഞ്ഞാണട്ഠിതിയോ, അട്ഠ ലോകാ – അട്ഠ ലോകധമ്മാ, നവ ലോകാ – നവ സത്താവാസാ, ദസ ലോകാ – ദസായതനാനി, ദ്വാദസ ലോകാ – ദ്വാദസായതനാനി, അട്ഠാരസ ലോകാ – അട്ഠാരസ ധാതുയോ’’തിആദീസു (പടി॰ മ॰ ൧.൧൧൨) സങ്ഖാരലോകോ. ‘‘സസ്സതോ ലോകോ, അസസ്സതോ ലോകോ’’തിആദീസു സത്തലോകോ വുത്തോ. ഇധാപി സത്തലോകോ വേദിതബ്ബോ.

    Ādīsu (ma. ni. 1.503) okāsaloko. ‘‘Eko loko – sabbe sattā āhāraṭṭhitikā, dve lokā – nāmañca rūpañca, tayo lokā – tisso vedanā , cattāro lokā – cattāro āhārā, pañca lokā – pañcupādānakkhandhā, cha lokā – cha ajjhattikāni āyatanāni, satta lokā – satta viññāṇaṭṭhitiyo, aṭṭha lokā – aṭṭha lokadhammā, nava lokā – nava sattāvāsā, dasa lokā – dasāyatanāni, dvādasa lokā – dvādasāyatanāni, aṭṭhārasa lokā – aṭṭhārasa dhātuyo’’tiādīsu (paṭi. ma. 1.112) saṅkhāraloko. ‘‘Sassato loko, asassato loko’’tiādīsu sattaloko vutto. Idhāpi sattaloko veditabbo.

    തത്ഥ ലോകീയതി വിചിത്താകാരതോ ദിസ്സതീതി ചക്കവാളസങ്ഖാതോ ലോകോ ഓകാസലോകോ, സങ്ഖാരോ ലുജ്ജതി പലുജ്ജതീതി ലോകോ, ലോകീയതി ഏത്ഥ പുഞ്ഞപാപം തബ്ബിപാകോ ചാതി സത്തലോകോ. തേസു ഭഗവാ മഹാകരുണായ അനുകമ്പമാനോ സംസാരദുക്ഖതോ മോചേതുകാമോ സത്തലോകം ഓലോകേസി. കതമസ്സ പന സത്താഹസ്സ അച്ചയേന ഓലോകേസി? പഠമസ്സ സത്താഹസ്സ. ഭഗവാ ഹി പല്ലങ്കസത്താഹസ്സ പരിയോസാനേ പച്ഛിമയാമാവസാനേ ‘‘യദാ ഹവേ പാതുഭവന്തി ധമ്മാ…പേ॰… സൂരിയോവ ഓഭാസയമന്തലിക്ഖ’’ന്തി (ഉദാ॰ ൧-൩; കഥാ॰ ൩൨൧; മഹാവ॰ ൧-൩) ഇമം അരിയമഗ്ഗാനുഭാവദീപകം ഉദാനം ഉദാനേത്വാ, ‘‘അഹം താവ ഏവം സുദുത്തരം സംസാരമഹോഘം ഇമായ ധമ്മനാവായ സമുത്തരിത്വാ നിബ്ബാനപാരേ ഠിതോ, ഹന്ദ ദാനി ലോകമ്പി താരേസ്സാമി, കീദിസോ നു ഖോ ലോകോ’’തി ലോകം വോലോകേസി. തം സന്ധായ വുത്തം – ‘‘അഥ ഖോ ഭഗവാ തസ്സ സത്താഹസ്സ അച്ചയേന തമ്ഹാ സമാധിമ്ഹാ വുട്ഠഹിത്വാ ബുദ്ധചക്ഖുനാ ലോകം വോലോകേസീ’’തി.

    Tattha lokīyati vicittākārato dissatīti cakkavāḷasaṅkhāto loko okāsaloko, saṅkhāro lujjati palujjatīti loko, lokīyati ettha puññapāpaṃ tabbipāko cāti sattaloko. Tesu bhagavā mahākaruṇāya anukampamāno saṃsāradukkhato mocetukāmo sattalokaṃ olokesi. Katamassa pana sattāhassa accayena olokesi? Paṭhamassa sattāhassa. Bhagavā hi pallaṅkasattāhassa pariyosāne pacchimayāmāvasāne ‘‘yadā have pātubhavanti dhammā…pe… sūriyova obhāsayamantalikkha’’nti (udā. 1-3; kathā. 321; mahāva. 1-3) imaṃ ariyamaggānubhāvadīpakaṃ udānaṃ udānetvā, ‘‘ahaṃ tāva evaṃ suduttaraṃ saṃsāramahoghaṃ imāya dhammanāvāya samuttaritvā nibbānapāre ṭhito, handa dāni lokampi tāressāmi, kīdiso nu kho loko’’ti lokaṃ volokesi. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘atha kho bhagavātassa sattāhassa accayena tamhā samādhimhā vuṭṭhahitvā buddhacakkhunā lokaṃ volokesī’’ti.

    തത്ഥ വോലോകേസീതി വിവിധേഹി ആകാരേഹി പസ്സി, ഹത്ഥതലേ ഠപിതആമലകം വിയ അത്തനോ ഞാണേന പച്ചക്ഖം അകാസി. അനേകേഹി സന്താപേഹീതിആദി വോലോകിതാകാരദസ്സനം. അനേകേഹി സന്താപേഹീതി അനേകേഹി ദുക്ഖേഹി. ദുക്ഖഞ്ഹി സന്താപനപീളനട്ഠേന സന്താപോതി വുച്ചതി. യഥാഹ – ‘‘ദുക്ഖസ്സ പീളനട്ഠോ സങ്ഖതട്ഠോ സന്താപട്ഠോ വിപരിണാമട്ഠോ’’തി (പടി॰ മ॰ ൧.൧൭). തഞ്ച ദുക്ഖദുക്ഖാദിവസേന ചേവ ജാതിആദിവസേന ച അനേകപ്പകാരം. തേന വുത്തം ‘‘അനേകേഹി സന്താപേഹീ’’തി. അനേകേഹി ദുക്ഖേഹി സന്തപ്പമാനേ പീളിയമാനേ ബാധിയമാനേ. പരിളാഹേഹീതി പരിദാഹേഹി. പരിഡയ്ഹമാനേതി ഇന്ധനം വിയ അഗ്ഗിനാ സമന്തതോ ഡയ്ഹമാനേ. രാഗജേഹീതി രാഗസമ്ഭൂതേഹി . ഏസ നയോ സേസേസുപി. രാഗാദയോ ഹി യസ്മിം സന്താനേ ഉപ്പജ്ജന്തി, തം നിദ്ദഹന്താ വിയ വിബാധേന്തി, തേന വുത്തം – ‘‘തയോമേ, ഭിക്ഖവേ, അഗ്ഗീ – രാഗഗ്ഗി, ദോസഗ്ഗി, മോഹഗ്ഗീ’’തി (ഇതിവു॰ ൯൩). യതോ തേ ചിത്തം കായഞ്ച കിലേസേന്തീതി കിലേസാതി വുച്ചന്തി. ഏത്ഥ ച പരിഡയ്ഹമാനേതി ഏതേന ഭഗവാ രാഗാദികിലേസാനം പവത്തിദുക്ഖതം, തേന ച സത്താനം അഭിഭൂതതം ദസ്സേതി. സന്തപ്പമാനേതി ഇമിനാ പന തേസം കാലന്തരദുക്ഖതം, തേന നിരന്തരോപദ്ദവതഞ്ച ദസ്സേതി.

    Tattha volokesīti vividhehi ākārehi passi, hatthatale ṭhapitaāmalakaṃ viya attano ñāṇena paccakkhaṃ akāsi. Anekehi santāpehītiādi volokitākāradassanaṃ. Anekehi santāpehīti anekehi dukkhehi. Dukkhañhi santāpanapīḷanaṭṭhena santāpoti vuccati. Yathāha – ‘‘dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho’’ti (paṭi. ma. 1.17). Tañca dukkhadukkhādivasena ceva jātiādivasena ca anekappakāraṃ. Tena vuttaṃ ‘‘anekehi santāpehī’’ti. Anekehi dukkhehi santappamāne pīḷiyamāne bādhiyamāne. Pariḷāhehīti paridāhehi. Pariḍayhamāneti indhanaṃ viya agginā samantato ḍayhamāne. Rāgajehīti rāgasambhūtehi . Esa nayo sesesupi. Rāgādayo hi yasmiṃ santāne uppajjanti, taṃ niddahantā viya vibādhenti, tena vuttaṃ – ‘‘tayome, bhikkhave, aggī – rāgaggi, dosaggi, mohaggī’’ti (itivu. 93). Yato te cittaṃ kāyañca kilesentīti kilesāti vuccanti. Ettha ca pariḍayhamāneti etena bhagavā rāgādikilesānaṃ pavattidukkhataṃ, tena ca sattānaṃ abhibhūtataṃ dasseti. Santappamāneti iminā pana tesaṃ kālantaradukkhataṃ, tena nirantaropaddavatañca dasseti.

    ഭഗവാ ഹി ബോധിരുക്ഖമൂലേ അപരാജിതപല്ലങ്കേ നിസിന്നോ പഠമയാമേ പുബ്ബേനിവാസം അനുസ്സരിത്വാ മജ്ഝിമയാമേ ദിബ്ബചക്ഖും വിസോധേത്വാ പച്ഛിമയാമേ പടിച്ചസമുപ്പാദേ ഞാണം ഓതാരേത്വാ കിലേസമൂലകം വട്ടദുക്ഖം അഭിഞ്ഞായ സങ്ഖാരേ പരിഗ്ഗഹേത്വാ സമ്മസന്തോ അനുക്കമേന വിപസ്സനം വഡ്ഢേത്വാ അരിയമഗ്ഗാധിഗമേന സയം വിഗതവിദ്ധസ്തകിലേസോ അഭിസമ്ബുദ്ധോ ഹുത്വാ പച്ചവേക്ഖണാനന്തരം അനവസേസാനം കിലേസാനം പഹീനത്താ അത്തനോ വട്ടദുക്ഖസ്സ പരിക്ഖീണഭാവദീപകം സബ്ബബുദ്ധാനം അവിജഹിതം ‘‘അനേകജാതിസംസാര’’ന്തി (ധ॰ പ॰ ൧൫൩) ഉദാനം ഉദാനേത്വാ തേനേവ പല്ലങ്കേന സത്താഹം വിമുത്തിസുഖപടിസംവേദീ നിസിന്നോ സത്തമായ രത്തിയാ തീസു യാമേസു വുത്തനയേന തീണി ഉദാനാനി ഉദാനേത്വാ തതിയഉദാനാനന്തരം ബുദ്ധചക്ഖുനാ ലോകം വോലോകേന്തോ ‘‘സകലമിദം സത്താനം വട്ടദുക്ഖം കിലേസമൂലകം, കിലേസാ നാമേതേ പവത്തിദുക്ഖാ ആയതിമ്പി ദുക്ഖഹേതുഭൂതാ, തേഹി ഇമേ സത്താ സന്തപ്പന്തി പരിഡയ്ഹന്തി ചാ’’തി പസ്സി. തേന വുത്തം ‘‘അദ്ദസാ ഖോ ഭഗവാ…പേ॰… മോഹജേഹിപീ’’തി.

    Bhagavā hi bodhirukkhamūle aparājitapallaṅke nisinno paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā pacchimayāme paṭiccasamuppāde ñāṇaṃ otāretvā kilesamūlakaṃ vaṭṭadukkhaṃ abhiññāya saṅkhāre pariggahetvā sammasanto anukkamena vipassanaṃ vaḍḍhetvā ariyamaggādhigamena sayaṃ vigataviddhastakileso abhisambuddho hutvā paccavekkhaṇānantaraṃ anavasesānaṃ kilesānaṃ pahīnattā attano vaṭṭadukkhassa parikkhīṇabhāvadīpakaṃ sabbabuddhānaṃ avijahitaṃ ‘‘anekajātisaṃsāra’’nti (dha. pa. 153) udānaṃ udānetvā teneva pallaṅkena sattāhaṃ vimuttisukhapaṭisaṃvedī nisinno sattamāya rattiyā tīsu yāmesu vuttanayena tīṇi udānāni udānetvā tatiyaudānānantaraṃ buddhacakkhunā lokaṃ volokento ‘‘sakalamidaṃ sattānaṃ vaṭṭadukkhaṃ kilesamūlakaṃ, kilesā nāmete pavattidukkhā āyatimpi dukkhahetubhūtā, tehi ime sattā santappanti pariḍayhanti cā’’ti passi. Tena vuttaṃ ‘‘addasā kho bhagavā…pe… mohajehipī’’ti.

    ഏതമത്ഥം വിദിത്വാതി ഏതം ലോകസ്സ യഥാവുത്തസന്താപപരിളാഹേഹി അഭിഭുയ്യമാനതം സബ്ബാകാരതോ വിദിത്വാ. ഇമം ഉദാനന്തി ഇമം സബ്ബസന്താപപരിളാഹതോ പരിനിബ്ബാനവിഭാവനം മഹാഉദാനം ഉദാനേസി.

    Etamatthaṃviditvāti etaṃ lokassa yathāvuttasantāpapariḷāhehi abhibhuyyamānataṃ sabbākārato viditvā. Imaṃ udānanti imaṃ sabbasantāpapariḷāhato parinibbānavibhāvanaṃ mahāudānaṃ udānesi.

    തത്ഥ അയം ലോകോ സന്താപജാതോതി അയം സബ്ബോപി ലോകോ ജരാരോഗമരണേഹി ചേവ നാനാവിധബ്യസനേഹി ച കിലേസപരിയുട്ഠാനേഹി ച ജാതസന്താപോ, ഉപ്പന്നകായികചേതസികദുക്ഖാഭിഭവോതി അത്ഥോ. ഫസ്സപരേതോതി തതോ ഏവ അനേകേഹി ദുക്ഖസമ്ഫസ്സേഹി പരിഹതോ ഉപദ്ദുതോ. അഥ വാ ഫസ്സപരേതോതി സുഖാദിസങ്ഖാതാനം തിസ്സന്നം ദുക്ഖതാനം പച്ചയഭൂതേഹി ഛഹി ഫസ്സേഹി അഭിഭൂതോ, തതോ തതോ ദ്വാരതോ തസ്മിം തസ്മിം ആരമ്മണേ പവത്തിവസേന ഉപസ്സട്ഠോ. രോഗം വദതി അത്തതോതി ഫസ്സപച്ചയാ ഉപ്പജ്ജമാനം വേദനാസങ്ഖാതം രോഗം ദുക്ഖം, ഖന്ധപഞ്ചകമേവ വാ യഥാഭൂതം അജാനന്തോ ‘‘അഹ’’ന്തി സഞ്ഞായ ദിട്ഠിഗാഹവസേന ‘‘അഹം സുഖിതോ ദുക്ഖിതോ’’തി അത്തതോ വദതി. ‘‘അത്തനോ’’തിപി പഠന്തി. തസ്സത്ഥോ – യ്വായം ലോകോ കേനചി ദുക്ഖധമ്മേന ഫുട്ഠോ അഭാവിതത്തതായ അധിവാസേതും അസക്കോന്തോ ‘‘അഹോ ദുക്ഖം, ഈദിസം ദുക്ഖം മയ്ഹം അത്തനോപി മാ ഹോതൂ’’തിആദിനാ വിപ്പലപന്തോ കേവലം അത്തനോ രോഗം വദതി, തസ്സ പന പഹാനായ ന പടിപജ്ജതീതി അധിപ്പായോ. അഥ വാ തം യഥാവുത്തം ദുക്ഖം യഥാഭൂതം അജാനന്തോ തണ്ഹാഗാഹവസേന ‘‘മമ’’ന്തി സഞ്ഞായ അത്തതോ വദതി, ‘‘മമ ഇദ’’ന്തി വാചം നിച്ഛാരേതി.

    Tattha ayaṃ loko santāpajātoti ayaṃ sabbopi loko jarārogamaraṇehi ceva nānāvidhabyasanehi ca kilesapariyuṭṭhānehi ca jātasantāpo, uppannakāyikacetasikadukkhābhibhavoti attho. Phassaparetoti tato eva anekehi dukkhasamphassehi parihato upadduto. Atha vā phassaparetoti sukhādisaṅkhātānaṃ tissannaṃ dukkhatānaṃ paccayabhūtehi chahi phassehi abhibhūto, tato tato dvārato tasmiṃ tasmiṃ ārammaṇe pavattivasena upassaṭṭho. Rogaṃ vadati attatoti phassapaccayā uppajjamānaṃ vedanāsaṅkhātaṃ rogaṃ dukkhaṃ, khandhapañcakameva vā yathābhūtaṃ ajānanto ‘‘aha’’nti saññāya diṭṭhigāhavasena ‘‘ahaṃ sukhito dukkhito’’ti attato vadati. ‘‘Attano’’tipi paṭhanti. Tassattho – yvāyaṃ loko kenaci dukkhadhammena phuṭṭho abhāvitattatāya adhivāsetuṃ asakkonto ‘‘aho dukkhaṃ, īdisaṃ dukkhaṃ mayhaṃ attanopi mā hotū’’tiādinā vippalapanto kevalaṃ attano rogaṃ vadati, tassa pana pahānāya na paṭipajjatīti adhippāyo. Atha vā taṃ yathāvuttaṃ dukkhaṃ yathābhūtaṃ ajānanto taṇhāgāhavasena ‘‘mama’’nti saññāya attato vadati, ‘‘mama ida’’nti vācaṃ nicchāreti.

    യേന യേന ഹി മഞ്ഞതീതി ഏവമിമം രോഗഭൂതം ഖന്ധപഞ്ചകം അത്തതോ അത്തനോ വാ വദന്തോ ലോകോ യേന യേന രൂപവേദനാദിനാ കാരണഭൂതേന, യേന വാ സസ്സതാദിനാ പകാരേന ദിട്ഠിമാനതണ്ഹാമഞ്ഞനാഹി മഞ്ഞതി. തതോ തം ഹോതി അഞ്ഞഥാതി തതോ അത്തനാ പരികപ്പിതാകാരതോ തം മഞ്ഞനായ വത്ഥുഭൂതം ഖന്ധപഞ്ചകം അഞ്ഞഥാ അനത്താനത്തനിയമേവ ഹോതി. വസേ വത്തേതും അസക്കുണേയ്യതായ അഹങ്കാരമമങ്കാരത്തം ന നിപ്ഫാദേതീതി അത്ഥോ. അഥ വാ തതോതി തസ്മാ മഞ്ഞനാമത്തഭാവതോ തം ഖന്ധപഞ്ചകം നിച്ചാദിവസേന മഞ്ഞിതം അഞ്ഞഥാ അനിച്ചാദിസഭാവമേവ ഹോതി. ന ഹി മഞ്ഞനാ ഭാവഞ്ഞഥത്തം വാ ലക്ഖണഞ്ഞഥത്തം വാ കാതും സക്കോതി.

    Yena yena hi maññatīti evamimaṃ rogabhūtaṃ khandhapañcakaṃ attato attano vā vadanto loko yena yena rūpavedanādinā kāraṇabhūtena, yena vā sassatādinā pakārena diṭṭhimānataṇhāmaññanāhi maññati. Tato taṃ hoti aññathāti tato attanā parikappitākārato taṃ maññanāya vatthubhūtaṃ khandhapañcakaṃ aññathā anattānattaniyameva hoti. Vase vattetuṃ asakkuṇeyyatāya ahaṅkāramamaṅkārattaṃ na nipphādetīti attho. Atha vā tatoti tasmā maññanāmattabhāvato taṃ khandhapañcakaṃ niccādivasena maññitaṃ aññathā aniccādisabhāvameva hoti. Na hi maññanā bhāvaññathattaṃ vā lakkhaṇaññathattaṃ vā kātuṃ sakkoti.

    അഞ്ഞഥാഭാവീ ഭവസത്തോതി അസമ്ഭവേ വഡ്ഢിയം ഹിതസുഖേ സത്തോ ലഗ്ഗോ സത്തലോകോ മഞ്ഞനായ യഥാരുചി ചിന്തിയമാനോപി വിപരീതപ്പടിപത്തിയാ തതോ അഞ്ഞഥാഭാവീ അഹിതദുക്ഖഭാവീ വിഘാതംയേവ പാപുണാതി. ഭവമേവാഭിനന്ദതീതി ഏവം സന്തേപി തം മഞ്ഞനാപരികപ്പിതം അവിജ്ജമാനം ഭവം വഡ്ഢിം അഭിനന്ദതി ഏവ അഭികങ്ഖതി ഏവ. അഥ വാ അഞ്ഞഥാഭാവീതി ‘‘നിച്ചോ മേ അത്താ’’തിആദിനാ മഞ്ഞനായ പരികപ്പിതാകാരതോ സയം അഞ്ഞഥാഭാവീ സമാനോ അനിച്ചോ അധുവോതി അത്ഥോ. ഭവസത്തോതി കാമാദിഭവേസു ഭവതണ്ഹായ സത്തോ ലഗ്ഗോ ഗധിതോ. ഭവമേവാഭിനന്ദതീതി അനിച്ചാദിസഭാവം ഭവമേവ നിച്ചാദിവസേന പരാമസിത്വാ, തത്ഥ വാ അധിമുത്തിസഞ്ഞം തണ്ഹാദിട്ഠാഭിനന്ദനാഹി അഭിനന്ദതി, ന തത്ഥ നിബ്ബിന്ദതി . യദഭിനന്ദതി തം ഭയന്തി യം വഡ്ഢിസങ്ഖാതം ഭവം കാമാദിഭവം വാ അഭിനന്ദതി, തം അനിച്ചാദിവിപരിണാമസഭാവത്താ അനേകബ്യസനാനുബന്ധത്താ ച ഭവഹേതുഭാവതോ അതിവിയ ഭയാനകട്ഠേന ഭയം. യസ്സ ഭായതീതി യതോ ജരാമരണാദിതോ ഭായതി, തം ജരാമരണാദി ദുക്ഖാധിട്ഠാനഭാവതോ ദുക്ഖദുക്ഖഭാവതോ ച ദുക്ഖം. അഥ വാ യസ്സ ഭായതീതി ഭവാഭിനന്ദനേന യസ്സ വിഭവസ്സ ഭായതി , സോ ഉച്ഛേദസങ്ഖാതോ വിഭവോ, തതോ ഭായനഞ്ച ദുക്ഖവത്ഥുഭാവതോ ജാതിആദിദുക്ഖസ്സ അനതിവത്തനതോ ച ദുക്ഖം ദുക്ഖസഭാവമേവാതി അത്ഥോ. അഥ വാ യസ്സ ഭായതി തം ദുക്ഖന്തി യസ്സ അനിച്ചാദികസ്സ ഭായതി തം നിസ്സരണം അജാനന്തോ, തം ഭയം തസ്സ ദുക്ഖം ഹോതി, ദുക്ഖം ആവഹതീതി അത്ഥോ.

    Aññathābhāvī bhavasattoti asambhave vaḍḍhiyaṃ hitasukhe satto laggo sattaloko maññanāya yathāruci cintiyamānopi viparītappaṭipattiyā tato aññathābhāvī ahitadukkhabhāvī vighātaṃyeva pāpuṇāti. Bhavamevābhinandatīti evaṃ santepi taṃ maññanāparikappitaṃ avijjamānaṃ bhavaṃ vaḍḍhiṃ abhinandati eva abhikaṅkhati eva. Atha vā aññathābhāvīti ‘‘nicco me attā’’tiādinā maññanāya parikappitākārato sayaṃ aññathābhāvī samāno anicco adhuvoti attho. Bhavasattoti kāmādibhavesu bhavataṇhāya satto laggo gadhito. Bhavamevābhinandatīti aniccādisabhāvaṃ bhavameva niccādivasena parāmasitvā, tattha vā adhimuttisaññaṃ taṇhādiṭṭhābhinandanāhi abhinandati, na tattha nibbindati . Yadabhinandati taṃ bhayanti yaṃ vaḍḍhisaṅkhātaṃ bhavaṃ kāmādibhavaṃ vā abhinandati, taṃ aniccādivipariṇāmasabhāvattā anekabyasanānubandhattā ca bhavahetubhāvato ativiya bhayānakaṭṭhena bhayaṃ. Yassa bhāyatīti yato jarāmaraṇādito bhāyati, taṃ jarāmaraṇādi dukkhādhiṭṭhānabhāvato dukkhadukkhabhāvato ca dukkhaṃ. Atha vā yassa bhāyatīti bhavābhinandanena yassa vibhavassa bhāyati , so ucchedasaṅkhāto vibhavo, tato bhāyanañca dukkhavatthubhāvato jātiādidukkhassa anativattanato ca dukkhaṃ dukkhasabhāvamevāti attho. Atha vā yassa bhāyati taṃ dukkhanti yassa aniccādikassa bhāyati taṃ nissaraṇaṃ ajānanto, taṃ bhayaṃ tassa dukkhaṃ hoti, dukkhaṃ āvahatīti attho.

    ഏത്തകേന വട്ടം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി വിവട്ടം ദസ്സേതും, ‘‘ഭവവിപ്പഹാനായ ഖോ പനിദം ബ്രഹ്മചരിയം വുസ്സതീ’’തി ആഹ. തത്ഥ ഭവവിപ്പഹാനായാതി കാമാദിഭവസ്സ പജഹനത്ഥായ. ഖോതി അവധാരണേ, പനാതി പദപൂരണേ നിപാതോ. ഇദന്തി ആസന്നപച്ചക്ഖവചനം. ബ്രഹ്മചരിയന്തി മഗ്ഗബ്രഹ്മചരിയം. വുസ്സതീതി പൂരേസ്സതി. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ഏകന്തേനേവ കാമാദിഭവസ്സ സമുദയപ്പഹാനേന അനവസേസപജഹനത്ഥായ ഇദം മയാ സതസഹസ്സകപ്പാധികാനി ചത്താരി അസങ്ഖ്യേയ്യാനി അതിദുക്കരാനി ആചരിത്വാ പാരമിയോ പൂരേത്വാ ബോധിമണ്ഡേ തിണ്ണം മാരാനം മത്ഥകം മദ്ദിത്വാ അധിഗതം സീലാദിക്ഖന്ധത്തയസങ്ഗഹം അട്ഠങ്ഗികമഗ്ഗബ്രഹ്മചരിയം ചരിയതി ഭാവിയതീതി.

    Ettakena vaṭṭaṃ dassetvā idāni vivaṭṭaṃ dassetuṃ, ‘‘bhavavippahānāya kho panidaṃ brahmacariyaṃ vussatī’’ti āha. Tattha bhavavippahānāyāti kāmādibhavassa pajahanatthāya. Khoti avadhāraṇe, panāti padapūraṇe nipāto. Idanti āsannapaccakkhavacanaṃ. Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ. Vussatīti pūressati. Idaṃ vuttaṃ hoti – ekanteneva kāmādibhavassa samudayappahānena anavasesapajahanatthāya idaṃ mayā satasahassakappādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni atidukkarāni ācaritvā pāramiyo pūretvā bodhimaṇḍe tiṇṇaṃ mārānaṃ matthakaṃ madditvā adhigataṃ sīlādikkhandhattayasaṅgahaṃ aṭṭhaṅgikamaggabrahmacariyaṃ cariyati bhāviyatīti.

    ഏവം അരിയമഗ്ഗസ്സ ഏകംസേനേവ നിയ്യാനികഭാവം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി അഞ്ഞമഗ്ഗസ്സ തദഭാവം ദസ്സേന്തോ ‘‘യേ ഹി കേചീ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ യേതി അനിയമനിദ്ദേസോ. ഹീതി നിപാതമത്തം. കേചീതി ഏകച്ചേ. പദദ്വയേനാപി തഥാവാദിനോ ദിട്ഠിഗതികേ അനിയമതോ പരിയാദിയതി. സമണാതി പബ്ബജ്ജൂപഗമനമത്തേന സമണാ, ന സമിതപാപാ. ബ്രാഹ്മണാതി ജാതിമത്തേന ബ്രാഹ്മണാ, ന ബാഹിതപാപാ. വാസദ്ദോ വികപ്പത്ഥോ. ഭവേന ഭവസ്സ വിപ്പമോക്ഖമാഹംസൂതി ഏകച്ചേ കാമഭവേന രൂപഭവേന വാ സബ്ബഭവതോ വിമുത്തിം സംസാരസുദ്ധിം കഥയിംസു.

    Evaṃ ariyamaggassa ekaṃseneva niyyānikabhāvaṃ dassetvā idāni aññamaggassa tadabhāvaṃ dassento ‘‘ye hi kecī’’tiādimāha. Tattha yeti aniyamaniddeso. ti nipātamattaṃ. Kecīti ekacce. Padadvayenāpi tathāvādino diṭṭhigatike aniyamato pariyādiyati. Samaṇāti pabbajjūpagamanamattena samaṇā, na samitapāpā. Brāhmaṇāti jātimattena brāhmaṇā, na bāhitapāpā. saddo vikappattho. Bhavena bhavassa vippamokkhamāhaṃsūti ekacce kāmabhavena rūpabhavena vā sabbabhavato vimuttiṃ saṃsārasuddhiṃ kathayiṃsu.

    കേ പനേവം വദന്തീതി? ദിട്ഠധമ്മനിബ്ബാനവാദിനോ തേസു ഹി കേചി ‘‘ഉളാരേഹി പഞ്ചഹി കാമഗുണേഹി സമപ്പിതോ അത്താ ദിട്ഠേവ ധമ്മേ പരമം നിബ്ബുതിം പത്തോ ഹോതീ’’തി വദന്തി. കേചി ‘‘രൂപാവചരജ്ഝാനേസു പഠമജ്ഝാനസമങ്ഗീ…പേ॰… കേചി ‘‘ദുതിയതതിയചതുത്ഥജ്ഝാനസമങ്ഗീ അത്താ ദിട്ഠേവ ധമ്മേ പരമം നിബ്ബുതിം പത്തോ ഹോതീ’’തി വദന്തി. യഥാഹ –

    Ke panevaṃ vadantīti? Diṭṭhadhammanibbānavādino tesu hi keci ‘‘uḷārehi pañcahi kāmaguṇehi samappito attā diṭṭheva dhamme paramaṃ nibbutiṃ patto hotī’’ti vadanti. Keci ‘‘rūpāvacarajjhānesu paṭhamajjhānasamaṅgī…pe… keci ‘‘dutiyatatiyacatutthajjhānasamaṅgī attā diṭṭheva dhamme paramaṃ nibbutiṃ patto hotī’’ti vadanti. Yathāha –

    ‘‘ഇധ , ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചോ സമണോ വാ ബ്രാഹ്മണോ വാ ഏവംവാദീ ഹോതി ഏവംദിട്ഠി ‘യതോ ഖോ ഭോ അയം അത്താ പഞ്ചഹി കാമഗുണേഹി സമപ്പിതോ’’’തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൯൪) വിത്ഥാരോ.

    ‘‘Idha , bhikkhave, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā evaṃvādī hoti evaṃdiṭṭhi ‘yato kho bho ayaṃ attā pañcahi kāmaguṇehi samappito’’’ti (dī. ni. 1.94) vitthāro.

    തേ പന യസ്മാ യാവദത്ഥം പീതത്താ സുഹിതായ ജലൂകായ വിയ രുഹിരപിപാസാ കാമാദിസുഖേഹി സമപ്പിതസ്സ തസ്സ അത്തനോ കാമേസനാദയോ ന ഭവിസ്സന്തി, തദഭാവേ ച ഭവസ്സ അഭാവോയേവ, യസ്മിം യസ്മിഞ്ച ഭവേ ഠിതസ്സ അയം നയോ ലബ്ഭതി, തേന തേന ഭവേന സബ്ബഭവതോ വിമുത്തി ഹോതീതി വദന്തി, തസ്മാ ‘‘ഭവേന ഭവസ്സ വിപ്പമോക്ഖമാഹംസൂ’’തി വുത്താ. യേസഞ്ച ‘‘ഏത്തകം നാമ കാലം സംസരിത്വാ ബാലാ ച പണ്ഡിതാ ച പരിയോസാനഭവേ ഠത്വാ സംസാരതോ വിമുച്ചന്തീ’’തി ലദ്ധി, തേപി ഭവേന ഭവസ്സ വിപ്പമോക്ഖം വദന്തി നാമ. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Te pana yasmā yāvadatthaṃ pītattā suhitāya jalūkāya viya ruhirapipāsā kāmādisukhehi samappitassa tassa attano kāmesanādayo na bhavissanti, tadabhāve ca bhavassa abhāvoyeva, yasmiṃ yasmiñca bhave ṭhitassa ayaṃ nayo labbhati, tena tena bhavena sabbabhavato vimutti hotīti vadanti, tasmā ‘‘bhavena bhavassa vippamokkhamāhaṃsū’’ti vuttā. Yesañca ‘‘ettakaṃ nāma kālaṃ saṃsaritvā bālā ca paṇḍitā ca pariyosānabhave ṭhatvā saṃsārato vimuccantī’’ti laddhi, tepi bhavena bhavassa vippamokkhaṃ vadanti nāma. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ചുല്ലാസീതി മഹാകപ്പിനോ സതസഹസ്സാനി യാനി ബാലേ ച പണ്ഡിതേ ച സന്ധാവിത്വാ സംസരിത്വാ ദുക്ഖസ്സന്തം കരിസ്സന്തീ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൧൬൮).

    ‘‘Cullāsīti mahākappino satasahassāni yāni bāle ca paṇḍite ca sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karissantī’’ti (dī. ni. 1.168).

    അഥ വാ ഭവേനാതി ഭവദിട്ഠിയാ. ഭവതി സസ്സതം തിട്ഠതീതി പവത്തനതോ സസ്സതദിട്ഠി ഭവദിട്ഠീതി വുച്ചതി, ഭവദിട്ഠി ഏവേത്ഥ ഉത്തരപദലോപേന ഭവതണ്ഹാതിആദീസു വിയ ഭവോതി വുത്തോ. ഭവദിട്ഠിവസേന ച ഏകച്ചേ ഭവവിസേസംയേവ കിലേസാനം വൂപസന്തവുത്തിയാ ആയുനോ ച ദീഘാവാസതായ നിച്ചാദിസഭാവം ഭവവിമോക്ഖം മഞ്ഞന്തി, സേയ്യഥാപി ബകോ ബ്രഹ്മാ ‘‘ഇദം നിച്ചം, ഇദം ധുവം, ഇദം സസ്സതം, ഇദം അവിപരിണാമധമ്മ’’ന്തി (മ॰ നി॰ ൧.൫൦൧) അവോച. തേസമേവം വിപരീതഗാഹീനം അനിസ്സരണേ നിസ്സരണദിട്ഠീനം കുതോ ഭവവിമോക്ഖോ. തേനാഹ ഭഗവാ – ‘‘സബ്ബേ തേ ‘അവിപ്പമുത്താ ഭവസ്മാ’തി വദാമീ’’തി.

    Atha vā bhavenāti bhavadiṭṭhiyā. Bhavati sassataṃ tiṭṭhatīti pavattanato sassatadiṭṭhi bhavadiṭṭhīti vuccati, bhavadiṭṭhi evettha uttarapadalopena bhavataṇhātiādīsu viya bhavoti vutto. Bhavadiṭṭhivasena ca ekacce bhavavisesaṃyeva kilesānaṃ vūpasantavuttiyā āyuno ca dīghāvāsatāya niccādisabhāvaṃ bhavavimokkhaṃ maññanti, seyyathāpi bako brahmā ‘‘idaṃ niccaṃ, idaṃ dhuvaṃ, idaṃ sassataṃ, idaṃ avipariṇāmadhamma’’nti (ma. ni. 1.501) avoca. Tesamevaṃ viparītagāhīnaṃ anissaraṇe nissaraṇadiṭṭhīnaṃ kuto bhavavimokkho. Tenāha bhagavā – ‘‘sabbe te ‘avippamuttā bhavasmā’ti vadāmī’’ti.

    വിഭവേനാതി ഉച്ഛേദേന. ഭവസ്സ നിസ്സരണമാഹംസൂതി സബ്ബഭവതോ നിഗ്ഗമനം നിക്ഖന്തിം സംസാരസുദ്ധിം വദിംസു. തേ ഹി ‘‘ഭവേന ഭവസ്സ വിപ്പമോക്ഖോ’’തി വദന്താനം വാദം അനനുജാനന്താ ഭവൂപച്ഛേദേന നിസ്സരണം പടിജാനിംസു. വിഭവേനാതി വാ ഉച്ഛേദദിട്ഠിയാ. വിഭവതി വിനസ്സതി ഉച്ഛിജ്ജതി അത്താ ച ലോകോ ചാതി പവത്തനതോ ഉച്ഛേദദിട്ഠി വുത്തനയേന ‘‘വിഭവോ’’തി വുച്ചതി. ഉച്ഛേദദിട്ഠിവസേന ഹി സത്താ അധിമുച്ചിത്വാ തത്ഥ തത്ഥ ഉപ്പന്നാ ഉച്ഛിജ്ജന്തി, സാ ഏവ സംസാരസുദ്ധീതി ഉച്ഛേദവാദിനോ. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Vibhavenāti ucchedena. Bhavassa nissaraṇamāhaṃsūti sabbabhavato niggamanaṃ nikkhantiṃ saṃsārasuddhiṃ vadiṃsu. Te hi ‘‘bhavena bhavassa vippamokkho’’ti vadantānaṃ vādaṃ ananujānantā bhavūpacchedena nissaraṇaṃ paṭijāniṃsu. Vibhavenāti vā ucchedadiṭṭhiyā. Vibhavati vinassati ucchijjati attā ca loko cāti pavattanato ucchedadiṭṭhi vuttanayena ‘‘vibhavo’’ti vuccati. Ucchedadiṭṭhivasena hi sattā adhimuccitvā tattha tattha uppannā ucchijjanti, sā eva saṃsārasuddhīti ucchedavādino. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘യതോ ഖോ ഭോ അയം അത്താ രൂപീ ചാതുമഹാഭൂതികോ…പേ॰… നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി, ഏത്താവതാ ഖോ ഭോ അയം അത്താ സമ്മാ സമുച്ഛിന്നോ ഹോതീ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൮൫).

    ‘‘Yato kho bho ayaṃ attā rūpī cātumahābhūtiko…pe… nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati, ettāvatā kho bho ayaṃ attā sammā samucchinno hotī’’ti (dī. ni. 1.85).

    തഥാ –

    Tathā –

    ‘‘നത്ഥി, മഹാരാജ, ദിന്നം, നത്ഥി യിട്ഠം നത്ഥി ഹുതം…പേ॰… ബാലേ ച പണ്ഡിതേ ച കായസ്സ ഭേദാ ഉച്ഛിജ്ജന്തി വിനസ്സന്തി ന ഹോന്തി പരം മരണാ’’തി ച (ദീ॰ നി॰ ൧.൧൭൧).

    ‘‘Natthi, mahārāja, dinnaṃ, natthi yiṭṭhaṃ natthi hutaṃ…pe… bāle ca paṇḍite ca kāyassa bhedā ucchijjanti vinassanti na honti paraṃ maraṇā’’ti ca (dī. ni. 1.171).

    തേസമ്പി ഏവം വിപരീതഗാഹീനം കുതോ ഭവനിസ്സരണം. തേനാഹ ഭഗവാ – ‘‘സബ്ബേ തേ ‘അനിസ്സടാ ഭവസ്മാ’തി വദാമീ’’തി. ന ഹി അരിയമഗ്ഗഭാവനായ അനവസേസകിലേസം അസമുഗ്ഘാതേത്വാ കദാചിപി ഭവതോ നിസ്സരണവിമുത്തി സമ്ഭവതി. തഥാ ഹി തേസം സമണബ്രാഹ്മണാനം യഥാഭൂതാവബോധാഭാവതോ ‘‘അത്ഥി നത്ഥീ’’തി അന്തദ്വയനിപതിതാനം തണ്ഹാദിട്ഠിവസേന സമ്പരിതസിതവിപ്ഫന്ദിതമത്തം, യതോ തേ ദിട്ഠിഗതികാ പവത്തിഹേതൂസുപി സമ്മൂള്ഹാ സക്കായഭൂമിയം സുനിഖാതേ വിപരീതദസ്സനഥമ്ഭേ തണ്ഹാബന്ധനേന ബദ്ധാ ഗദ്ദൂലബന്ധനാ വിയ സാ ന വിജഹന്തി ബന്ധനട്ഠാനം, കുതോ നേസം വിമോക്ഖോ?

    Tesampi evaṃ viparītagāhīnaṃ kuto bhavanissaraṇaṃ. Tenāha bhagavā – ‘‘sabbe te ‘anissaṭā bhavasmā’ti vadāmī’’ti. Na hi ariyamaggabhāvanāya anavasesakilesaṃ asamugghātetvā kadācipi bhavato nissaraṇavimutti sambhavati. Tathā hi tesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ yathābhūtāvabodhābhāvato ‘‘atthi natthī’’ti antadvayanipatitānaṃ taṇhādiṭṭhivasena samparitasitavipphanditamattaṃ, yato te diṭṭhigatikā pavattihetūsupi sammūḷhā sakkāyabhūmiyaṃ sunikhāte viparītadassanathambhe taṇhābandhanena baddhā gaddūlabandhanā viya sā na vijahanti bandhanaṭṭhānaṃ, kuto nesaṃ vimokkho?

    യേ പന ചതുസച്ചവിഭാവനേന പവത്തിആദീസു അസമ്മോഹതോ തം അന്തദ്വയം അനുപഗമ്മ മജ്ഝിമം പടിപദം സമാരുള്ഹാ, തേസംയേവ ഭവവിപ്പമോക്ഖോ നിസ്സരണഞ്ചാതി ദസ്സേന്തോ സത്ഥാ ‘‘ഉപധിം ഹീ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ഉപധിന്തി ഖന്ധാദിഉപധിം. ഹീതി നിപാതമത്തം. പടിച്ചാതി നിസ്സായ, പച്ചയം കത്വാ. ദുക്ഖന്തി ജാതിആദി ദുക്ഖം. കിം വുത്തം ഹോതി? യത്ഥിമേ ദിട്ഠിഗതികാ വിമോക്ഖസഞ്ഞിനോ, തത്ഥ ഖന്ധകിലേസാഭിസങ്ഖാരൂപധയോ അധിഗതാ, കുതോ തത്ഥ ദുക്ഖനിസ്സരണം? യത്ര ഹി കിലേസാ, തത്രാഭിസങ്ഖാരസമ്ഭവതോ ഭവപബന്ധസ്സ അവിച്ഛേദോയേവാതി വട്ടദുക്ഖസ്സ അനിവത്തി. തേന വുത്തം – ‘‘ഉപധിഞ്ഹി പടിച്ച ദുക്ഖമിദം സമ്ഭോതീ’’തി.

    Ye pana catusaccavibhāvanena pavattiādīsu asammohato taṃ antadvayaṃ anupagamma majjhimaṃ paṭipadaṃ samāruḷhā, tesaṃyeva bhavavippamokkho nissaraṇañcāti dassento satthā ‘‘upadhiṃ hī’’tiādimāha. Tattha upadhinti khandhādiupadhiṃ. ti nipātamattaṃ. Paṭiccāti nissāya, paccayaṃ katvā. Dukkhanti jātiādi dukkhaṃ. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yatthime diṭṭhigatikā vimokkhasaññino, tattha khandhakilesābhisaṅkhārūpadhayo adhigatā, kuto tattha dukkhanissaraṇaṃ? Yatra hi kilesā, tatrābhisaṅkhārasambhavato bhavapabandhassa avicchedoyevāti vaṭṭadukkhassa anivatti. Tena vuttaṃ – ‘‘upadhiñhi paṭicca dukkhamidaṃ sambhotī’’ti.

    ഇദാനി യം പരമത്ഥതോ ദുക്ഖസ്സ നിസ്സരണം, തം ദസ്സേതും, ‘‘സബ്ബുപാദാനക്ഖയാ നത്ഥി ദുക്ഖസ്സ സമ്ഭവോ’’തി വുത്തം. തത്ഥ സബ്ബുപാദാനക്ഖയാതി കാമുപാദാനം ദിട്ഠുപാദാനം സീലബ്ബതുപാദാനം അത്തവാദുപാദാനന്തി സബ്ബേസം ഇമേസം ചതുന്നമ്പി ഉപാദാനാനം അരിയമഗ്ഗാധിഗമേന അനവസേസപ്പഹാനതോ. തത്ഥ ദിട്ഠുപാദാനം സീലബ്ബതുപാദാനം അത്തവാദുപാദാനന്തി ഇമാനി തീണി ഉപാദാനാനി സോതാപത്തിമഗ്ഗേന ഖീയന്തി, അനുപ്പത്തിധമ്മതം ആപജ്ജന്തി. കാമുപാദാനം അപായഗമനീയം പഠമേന, കാമരാഗഭൂതം ബഹലം ദുതിയേന, സുഖുമം തതിയേന, രൂപരാഗാരൂപരാഗപ്പഹാനം ചതുത്ഥേനാതി ചതൂഹിപി മഗ്ഗേഹി ഖീയതി, അനുപ്പത്തിധമ്മതം ആപജ്ജതീതി വേദിതബ്ബം. നത്ഥി ദുക്ഖസ്സ സമ്ഭവോതി ഏവം സബ്ബസോ ഉപാദാനക്ഖയാ തദേകട്ഠതായ സബ്ബസ്സപി കിലേസഗണസ്സ അനുപ്പാദനതോ അപ്പമത്തകസ്സപി വട്ടദുക്ഖസ്സ സമ്ഭവോ പാതുഭാവോ നത്ഥി.

    Idāni yaṃ paramatthato dukkhassa nissaraṇaṃ, taṃ dassetuṃ, ‘‘sabbupādānakkhayā natthi dukkhassa sambhavo’’ti vuttaṃ. Tattha sabbupādānakkhayāti kāmupādānaṃ diṭṭhupādānaṃ sīlabbatupādānaṃ attavādupādānanti sabbesaṃ imesaṃ catunnampi upādānānaṃ ariyamaggādhigamena anavasesappahānato. Tattha diṭṭhupādānaṃ sīlabbatupādānaṃ attavādupādānanti imāni tīṇi upādānāni sotāpattimaggena khīyanti, anuppattidhammataṃ āpajjanti. Kāmupādānaṃ apāyagamanīyaṃ paṭhamena, kāmarāgabhūtaṃ bahalaṃ dutiyena, sukhumaṃ tatiyena, rūparāgārūparāgappahānaṃ catutthenāti catūhipi maggehi khīyati, anuppattidhammataṃ āpajjatīti veditabbaṃ. Natthi dukkhassa sambhavoti evaṃ sabbaso upādānakkhayā tadekaṭṭhatāya sabbassapi kilesagaṇassa anuppādanato appamattakassapi vaṭṭadukkhassa sambhavo pātubhāvo natthi.

    ഏവം ഭഗവാ ഹേതുനാ സദ്ധിം പവത്തിം നിവത്തിഞ്ച ദസ്സേത്വാ ‘‘ഇമം നയം അജാനന്തോ അയം സത്തലോകോ വട്ടതോപി സീസം ന ഉക്ഖിപതീ’’തി ദസ്സേന്തോ ‘‘ലോകമിമം പസ്സാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ലോകമിമം പസ്സാതി അത്തനോ ബുദ്ധചക്ഖുനാ പച്ചക്ഖതോ വിസയഭാവസ്സ ഉപഗതത്താ ‘‘ലോകമിമം പസ്സാ’’തി ഭഗവാദസ്സനകിരിയായ നിയോജേന്തോ അത്താനമേവാലപതി. പുഥൂതി ബഹൂ, വിസും വിസും വാ. അവിജ്ജായ പരേതാതി ‘‘ദുക്ഖേ അഞ്ഞാണ’’ന്തിആദിനാ (ധ॰ സ॰ ൧൧൦൬; വിഭ॰ ൨൨൬) നയേന വുത്തായ ചതുസച്ചപടിച്ഛാദികായ അവിജ്ജായ അഭിഭൂതാ. ഭൂതാതി കമ്മകിലേസേഹി ജാതാ നിബ്ബത്താ. ഭൂതരതാതി ഭൂതേസു മാതാപിതുപുത്തദാരാദിസഞ്ഞായ അഞ്ഞസത്തേസു തണ്ഹായ രതാ, ഭൂതേ വാ ഖന്ധപഞ്ചകേ അനിച്ചാസുഭദുക്ഖാനത്തസഭാവേ തംസഭാവാനവബോധതോ ഇത്ഥിപുരിസാദിപരികപ്പവസേന നിച്ചാദിവസേന അത്തത്തനിയഗാഹവസേന ച അഭിരതാ. ഭവാ അപരിമുത്താതി യഥാവുത്തേന തണ്ഹാദിട്ഠിഗാഹേന ഭവതോ സംസാരതോ ന പരിമുത്താ.

    Evaṃ bhagavā hetunā saddhiṃ pavattiṃ nivattiñca dassetvā ‘‘imaṃ nayaṃ ajānanto ayaṃ sattaloko vaṭṭatopi sīsaṃ na ukkhipatī’’ti dassento ‘‘lokamimaṃ passā’’tiādimāha. Tattha lokamimaṃ passāti attano buddhacakkhunā paccakkhato visayabhāvassa upagatattā ‘‘lokamimaṃ passā’’ti bhagavādassanakiriyāya niyojento attānamevālapati. Puthūti bahū, visuṃ visuṃ vā. Avijjāya paretāti ‘‘dukkhe aññāṇa’’ntiādinā (dha. sa. 1106; vibha. 226) nayena vuttāya catusaccapaṭicchādikāya avijjāya abhibhūtā. Bhūtāti kammakilesehi jātā nibbattā. Bhūtaratāti bhūtesu mātāpituputtadārādisaññāya aññasattesu taṇhāya ratā, bhūte vā khandhapañcake aniccāsubhadukkhānattasabhāve taṃsabhāvānavabodhato itthipurisādiparikappavasena niccādivasena attattaniyagāhavasena ca abhiratā. Bhavā aparimuttāti yathāvuttena taṇhādiṭṭhigāhena bhavato saṃsārato na parimuttā.

    ഏത്ഥ ച ‘‘ലോകമിമ’’ന്തി പഠമം താവ സകലമ്പി സത്തനികായം സാമഞ്ഞതോ ഏകത്തം ഉപനേന്തോ ഏകവചനേന അനോധിസോ ഗഹണം ദീപേത്വാ ‘‘സ്വായം ലോകോ ഭവയോനിഗതിഠിതിസത്താവാസാദിവസേന ചേവ തത്ഥാപി തംതംസത്തനികായാദിവസേന ച അനേകഭേദഭിന്നോ പച്ചേകം മയാ വോലോകിതോ’’തി അത്തനോ ബുദ്ധചക്ഖുഞാണാനുഭാവം പകാസേന്തോ സത്ഥാ പുന വചനഭേദം കത്വാ ബഹുവചനേന ഓധിസോ ഗഹണം ദീപേതി ‘‘പുഥൂ അവിജ്ജായ പരേതാ ഭൂതാ’’തിആദിനാ. ഏവഞ്ച കത്വാ ‘‘ലോകമിമ’’ന്തി ഉപയോഗവചനം കത്വാ ‘‘അവിജ്ജായ പരേതാ’’തിആദിനാ പച്ചത്തബഹുവചനനിദ്ദേസോപി അവിരുദ്ധോ ഹോതി ഭിന്നവാക്യത്താ. കേചി പന ഏകവാക്യതാധിപ്പായേന ‘‘അവിജ്ജായ പരേതം ഭൂതം ഭൂതരതം ഭവാ അപരിമുത്ത’’ന്തി പഠന്തി, വിഭത്തിഭേദവസേനേവ പന പുരാണപാഠോ.

    Ettha ca ‘‘lokamima’’nti paṭhamaṃ tāva sakalampi sattanikāyaṃ sāmaññato ekattaṃ upanento ekavacanena anodhiso gahaṇaṃ dīpetvā ‘‘svāyaṃ loko bhavayonigatiṭhitisattāvāsādivasena ceva tatthāpi taṃtaṃsattanikāyādivasena ca anekabhedabhinno paccekaṃ mayā volokito’’ti attano buddhacakkhuñāṇānubhāvaṃ pakāsento satthā puna vacanabhedaṃ katvā bahuvacanena odhiso gahaṇaṃ dīpeti ‘‘puthū avijjāya paretā bhūtā’’tiādinā. Evañca katvā ‘‘lokamima’’nti upayogavacanaṃ katvā ‘‘avijjāya paretā’’tiādinā paccattabahuvacananiddesopi aviruddho hoti bhinnavākyattā. Keci pana ekavākyatādhippāyena ‘‘avijjāya paretaṃ bhūtaṃ bhūtarataṃ bhavā aparimutta’’nti paṭhanti, vibhattibhedavaseneva pana purāṇapāṭho.

    ഇദാനി യേന ഉപായേന ഭവവിപ്പമോക്ഖോ ഹോതി, തം സബ്ബം തിത്ഥിയാനം അവിസയഭൂതം ബുദ്ധഗോചരം വിപസ്സനാവീഥിം ദസ്സേന്തോ ‘‘യേ ഹി കേചീ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ യേ ഹി കേചി ഭവാതി കാമഭവാദി സഞ്ഞീഭവാദി ഏകവോകാരഭവാദിവിഭാഗേന നാനാഭേദഭിന്നാ സാതവന്തോ വാ അസാതവന്തോ വാ ദീഘായുകാ വാ ഇത്തരക്ഖണാ വാ യേ ഹി കേചി ഭവാ. സബ്ബധീതി ഉദ്ധം അധോ തിരിയന്തി ആദിവിഭാഗേന സബ്ബത്ഥ. സബ്ബത്ഥതായാതി സഗ്ഗാപായമനുസ്സാദിവിഭാഗേന. സബ്ബേ തേതിആദീസു സബ്ബേപി തേ ഭവാ രൂപവേദനാദിധമ്മാ ഹുത്വാ അഭാവട്ഠേന അനിച്ചാ, ഉദയബ്ബയപടിപീളിതത്താ ദുക്ഖാ, ജരായ മരണേന ചാതി ദ്വിധാ വിപരിണാമേതബ്ബതായ വിപരിണാമധമ്മാ. ഇതിസദ്ദോ ആദിഅത്ഥോ പകാരത്ഥോ വാ, തേന അനത്തലക്ഖണമ്പി സങ്ഗഹേത്വാ അവസവത്തനട്ഠേന അനത്താ, വിപരിണാമധമ്മതായ വാ അവസവത്തനട്ഠേന അനത്താതി വുത്താ.

    Idāni yena upāyena bhavavippamokkho hoti, taṃ sabbaṃ titthiyānaṃ avisayabhūtaṃ buddhagocaraṃ vipassanāvīthiṃ dassento ‘‘ye hi kecī’’tiādimāha. Tattha ye hi keci bhavāti kāmabhavādi saññībhavādi ekavokārabhavādivibhāgena nānābhedabhinnā sātavanto vā asātavanto vā dīghāyukā vā ittarakkhaṇā vā ye hi keci bhavā. Sabbadhīti uddhaṃ adho tiriyanti ādivibhāgena sabbattha. Sabbatthatāyāti saggāpāyamanussādivibhāgena. Sabbe tetiādīsu sabbepi te bhavā rūpavedanādidhammā hutvā abhāvaṭṭhena aniccā, udayabbayapaṭipīḷitattā dukkhā, jarāya maraṇena cāti dvidhā vipariṇāmetabbatāya vipariṇāmadhammā. Itisaddo ādiattho pakārattho vā, tena anattalakkhaṇampi saṅgahetvā avasavattanaṭṭhena anattā, vipariṇāmadhammatāya vā avasavattanaṭṭhena anattāti vuttā.

    ഏവം ലക്ഖണത്തയപടിവിജ്ഝനാകാരേന ഏതം ഭവസങ്ഖാതം ഖന്ധപഞ്ചകം യഥാഭൂതം അവിപരീതം സമ്മപ്പഞ്ഞായ സമ്മാ ഞായേന വിപസ്സനാസഹിതായ മഗ്ഗപഞ്ഞായ പസ്സതോ പരിഞ്ഞാഭിസമയാദിവസേന പടിവിജ്ഝതോ ‘‘ഭവോ നിച്ചോ’’തി ആദിനയപ്പവത്താ ഭവേസു തണ്ഹാ പഹീയതി, അഗ്ഗമഗ്ഗപ്പത്തിസമകാലമേവ അനവസേസം നിരുജ്ഝതി, ഉച്ഛേദദിട്ഠിയാ സബ്ബസോ പഹീനത്താ വിഭവം വിച്ഛേദം നാഭിനന്ദതി ന പത്ഥേതി. ഏവംഭൂതസ്സ തസ്സ യാ കാമതണ്ഹാദിവസേന അട്ഠസതഭേദാ അവത്ഥാദിവിഭാഗേന അനന്തഭേദാ ച, താസം സബ്ബസോ സബ്ബപ്പകാരേന തണ്ഹാനം ഖയാ പഹാനാ, തദേകട്ഠതായ സബ്ബസ്സപി സംകിലേസപക്ഖസ്സ അസേസം നിസ്സേസം വിരാഗേന അരിയമഗ്ഗേന യോ അനുപ്പാദനിരോധോ, തം നിബ്ബാനന്തി.

    Evaṃ lakkhaṇattayapaṭivijjhanākārena etaṃ bhavasaṅkhātaṃ khandhapañcakaṃ yathābhūtaṃ aviparītaṃ sammappaññāya sammā ñāyena vipassanāsahitāya maggapaññāya passato pariññābhisamayādivasena paṭivijjhato ‘‘bhavo nicco’’ti ādinayappavattā bhavesu taṇhā pahīyati, aggamaggappattisamakālameva anavasesaṃ nirujjhati, ucchedadiṭṭhiyā sabbaso pahīnattā vibhavaṃ vicchedaṃ nābhinandati na pattheti. Evaṃbhūtassa tassa yā kāmataṇhādivasena aṭṭhasatabhedā avatthādivibhāgena anantabhedā ca, tāsaṃ sabbaso sabbappakārena taṇhānaṃ khayā pahānā, tadekaṭṭhatāya sabbassapi saṃkilesapakkhassa asesaṃ nissesaṃ virāgena ariyamaggena yo anuppādanirodho, taṃ nibbānanti.

    ഏവം തണ്ഹായ പഹാനമുഖേന സഉപാദിസേസനിബ്ബാനം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി അനുപാദിസേസനിബ്ബാനം ദസ്സേന്തോ ‘‘തസ്സ നിബ്ബുതസ്സാ’’തിആദിമാഹ. തസ്സത്ഥോ – യോ സോ സബ്ബസോ തണ്ഹാനം ഖയാ കിലേസപരിനിബ്ബാനേന നിബ്ബുതോ വുത്തനയേന ഭിന്നകിലേസോ ഖീണാസവഭിക്ഖു, തസ്സ നിബ്ബുതസ്സ ഭിക്ഖുനോ അനുപാദാ ഉപാദാനാഭാവതോ കിലേസാഭിസങ്ഖാരമാരാനം വാ അഗ്ഗഹണതോ പുനബ്ഭവോ ന ഹോതി, ആയതിം പടിസന്ധിവസേന ഉപപത്തിഭവോ നത്ഥി. ഏവംഭൂതേന ച തേന അഭിഭൂതോ മാരോ, അരിയമഗ്ഗക്ഖണേ കിലേസമാരോ അഭിസങ്ഖാരമാരോ ദേവപുത്തമാരോ ച ചരിമകചിത്തക്ഖണേ ഖന്ധമാരോ മച്ചുമാരോ ചാതി പഞ്ചവിധോ മാരോ അഭിഭൂതോ പരാജിതോ, പുന സീസം ഉക്ഖിപിതും അപ്പദാനേന നിബ്ബിസേവനോ കതോ, യതോ തേന വിജിതോ സങ്ഗാമോ മാരേഹി തത്ഥ തത്ഥ പവത്തിതോ. ഏവം വിജിതസങ്ഗാമോ പന ഇട്ഠാദീസു സബ്ബേസു വികാരാഭാവേന താദിലക്ഖണപ്പത്തിയാ താദീ അരഹാ സബ്ബഭവാനി യഥാവുത്തഭേദേ സബ്ബേപി ഭവേ ഉപച്ചഗാ സമതിക്കന്തോ, ന യത്ഥ കത്ഥചി സങ്ഖം ഉപേതി, അഞ്ഞദത്ഥു അനുപാദാനോ വിയ ജാതവേദോ പരിനിബ്ബാനതോ ഉദ്ധം അപഞ്ഞത്തികോവ ഹോതീതി. ഇതി ഭഗവാ ഇമം മഹാഉദാനം അനുപാദിസേസായ നിബ്ബാനധാതുയാ കൂടം ഗഹേത്വാ നിട്ഠപേസി.

    Evaṃ taṇhāya pahānamukhena saupādisesanibbānaṃ dassetvā idāni anupādisesanibbānaṃ dassento ‘‘tassa nibbutassā’’tiādimāha. Tassattho – yo so sabbaso taṇhānaṃ khayā kilesaparinibbānena nibbuto vuttanayena bhinnakileso khīṇāsavabhikkhu, tassa nibbutassa bhikkhuno anupādā upādānābhāvato kilesābhisaṅkhāramārānaṃ vā aggahaṇato punabbhavo na hoti, āyatiṃ paṭisandhivasena upapattibhavo natthi. Evaṃbhūtena ca tena abhibhūto māro, ariyamaggakkhaṇe kilesamāro abhisaṅkhāramāro devaputtamāro ca carimakacittakkhaṇe khandhamāro maccumāro cāti pañcavidho māro abhibhūto parājito, puna sīsaṃ ukkhipituṃ appadānena nibbisevano kato, yato tena vijito saṅgāmo mārehi tattha tattha pavattito. Evaṃ vijitasaṅgāmo pana iṭṭhādīsu sabbesu vikārābhāvena tādilakkhaṇappattiyā tādī arahā sabbabhavāni yathāvuttabhede sabbepi bhave upaccagā samatikkanto, na yattha katthaci saṅkhaṃ upeti, aññadatthu anupādāno viya jātavedo parinibbānato uddhaṃ apaññattikova hotīti. Iti bhagavā imaṃ mahāudānaṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā kūṭaṃ gahetvā niṭṭhapesi.

    ദസമസുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Dasamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

    നിട്ഠിതാ ച നന്ദവഗ്ഗവണ്ണനാ.

    Niṭṭhitā ca nandavaggavaṇṇanā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ഉദാനപാളി • Udānapāḷi / ൧൦. ലോകസുത്തം • 10. Lokasuttaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact