| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
੮. ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਕਥਾ
8. Lokuttarakathā
ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Lokuttarakathāvaṇṇanā
੪੩. ਇਦਾਨਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮવਤਿਯਾ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਕਥਾਯ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਕਥਿਤਾਯ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਕਥਾਯ ਅਪੁਬ੍ਬਤ੍ਥਾਨੁવਣ੍ਣਨਾ। ਤਤ੍ਥ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰੇ ਆવਿ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਤਿਆਦਯੋ ਸਤ੍ਤਤਿਂਸ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮਾ ਯਥਾਯੋਗਂ ਮਗ੍ਗਫਲਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ। ਤੇ ਬੁਜ੍ਝਨਟ੍ਠੇਨ ਬੋਧੀਤਿ ਏવਂਲਦ੍ਧਨਾਮਸ੍ਸ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਪਕ੍ਖੇ ਭવਤ੍ਤਾ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਾ ਨਾਮ। ਪਕ੍ਖੇ ਭવਤ੍ਤਾਤਿ ਉਪਕਾਰਭਾવੇ ਠਿਤਤ੍ਤਾ। ਤੇਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਿਤ੍વਾ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਉਪਟ੍ਠਾਨਤੋ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਸਤਿਯੇવ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਕਾਯવੇਦਨਾਚਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇਸੁ ਪਨਸ੍ਸ ਅਸੁਭਦੁਕ੍ਖਾਨਿਚ੍ਚਾਨਤ੍ਤਾਕਾਰਗਹਣવਸੇਨ ਸੁਭਸੁਖਨਿਚ੍ਚਅਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਪਹਾਨਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨવਸੇਨ ਚ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਚਤੁਧਾ ਭੇਦੋ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਦਹਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਪਧਾਨਂ, ਸੋਭਨਂ ਪਧਾਨਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਂ, ਸਮ੍ਮਾ વਾ ਪਦਹਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਂ, ਸੋਭਨਂ વਾ ਤਂ ਕਿਲੇਸવਿਰੂਪਪવਤ੍ਤવਿਰਹਿਤਤੋ ਪਧਾਨਞ੍ਚ ਹਿਤਸੁਖਨਿਪ੍ਫਾਦਕਟ੍ਠੇਨ ਸੇਟ੍ਠਭਾવਾવਹਨਤੋ ਪਧਾਨਭਾવਕਰਣਤੋ વਾਤਿ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਂ। વੀਰਿਯਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਤਯਿਦਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਪਹਾਨਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਿਚ੍ਚਂ, ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਞ੍ਚ ਕੁਸਲਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਿਤਿਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧਯਤੀਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਇਜ੍ਝਨਟ੍ਠੇਨ, ਇਜ੍ਝਨ੍ਤਿ ਏਤਾਯ ਸਤ੍ਤਾ ਇਦ੍ਧਾ વੁਦ੍ਧਾ ਉਕ੍ਕਂਸਗਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ વਾ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਇਦ੍ਧਿ, ਤਸ੍ਸਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਯ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਟ੍ਠੇਨ ਫਲਭੂਤਾਯ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਕਾਰਣਟ੍ਠੇਨ ਚ ਇਦ੍ਧਿਯਾ ਪਾਦੋਤਿ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ। ਸੋ ਛਨ੍ਦવੀਰਿਯਚਿਤ੍ਤવੀਮਂਸਾવਸੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋવ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਕੋਸਜ੍ਜਪਮਾਦવਿਕ੍ਖੇਪਸਮ੍ਮੋਹਾਨਂ ਅਭਿਭવਨਤੋ ਅਭਿਭવਨਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਅਧਿਪਤਿਯਟ੍ਠੇਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਾਦੀਹਿ ਅਨਭਿਭવਨੀਯਤੋ ਅਕਮ੍ਪਿਯਟ੍ਠੇਨ ਬਲਂ। ਤਦੁਭਯਮ੍ਪਿ ਸਦ੍ਧਾવੀਰਿਯਸਤਿਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾવਸੇਨ ਪਞ੍ਚવਿਧਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਪਞ੍ਚ ਬਲਾਨੀਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਬੁਜ੍ਝਨਕਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਅਙ੍ਗਭਾવੇਨ ਸਤਿਆਦਯੋ ਸਤ੍ਤ ਧਮ੍ਮਾ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ, ਨਿਯ੍ਯਾਨਟ੍ਠੇਨ ਚ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਆਦਯੋ ਅਟ੍ਠ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਤ੍ਤ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋਤਿ।
43. Idāni lokuttaradhammavatiyā dhammacakkakathāya anantaraṃ kathitāya lokuttarakathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Tattha lokuttarapadassa attho niddesavāre āvi bhavissati. Cattāro satipaṭṭhānātiādayo sattatiṃsa bodhipakkhiyadhammā yathāyogaṃ maggaphalasampayuttā. Te bujjhanaṭṭhena bodhīti evaṃladdhanāmassa ariyassa pakkhe bhavattā bodhipakkhiyā nāma. Pakkhe bhavattāti upakārabhāve ṭhitattā. Tesu ārammaṇesu okkantitvā pakkhanditvā upaṭṭhānato upaṭṭhānaṃ, satiyeva upaṭṭhānaṃ satipaṭṭhānaṃ. Kāyavedanācittadhammesu panassa asubhadukkhāniccānattākāragahaṇavasena subhasukhaniccaattasaññāpahānakiccasādhanavasena ca pavattito catudhā bhedo hoti. Tasmā cattāro satipaṭṭhānāti vuccati. Padahanti etenāti padhānaṃ, sobhanaṃ padhānaṃ sammappadhānaṃ, sammā vā padahanti etenāti sammappadhānaṃ, sobhanaṃ vā taṃ kilesavirūpapavattavirahitato padhānañca hitasukhanipphādakaṭṭhena seṭṭhabhāvāvahanato padhānabhāvakaraṇato vāti sammappadhānaṃ. Vīriyassetaṃ adhivacanaṃ. Tayidaṃ uppannānuppannānaṃ akusalānaṃ pahānānuppattikiccaṃ, anuppannuppannānañca kusalānaṃ uppattiṭṭhitikiccaṃ sādhayatīti catubbidhaṃ hoti. Tasmā cattāro sammappadhānāti vuccati. Nipphattipariyāyena ijjhanaṭṭhena, ijjhanti etāya sattā iddhā vuddhā ukkaṃsagatā hontīti iminā vā pariyāyena iddhi, tassā sampayuttāya pubbaṅgamaṭṭhena phalabhūtāya pubbabhāgakāraṇaṭṭhena ca iddhiyā pādoti iddhipādo. So chandavīriyacittavīmaṃsāvasena catubbidhova hoti. Tasmā cattāro iddhipādāti vuccati. Assaddhiyakosajjapamādavikkhepasammohānaṃ abhibhavanato abhibhavanasaṅkhātena adhipatiyaṭṭhena indriyaṃ. Assaddhiyādīhi anabhibhavanīyato akampiyaṭṭhena balaṃ. Tadubhayampi saddhāvīriyasatisamādhipaññāvasena pañcavidhaṃ hoti. Tasmā pañcindriyāni pañca balānīti vuccanti. Bujjhanakasattassa pana aṅgabhāvena satiādayo satta dhammā bojjhaṅgā, niyyānaṭṭhena ca sammādiṭṭhiādayo aṭṭha maggaṅgā honti. Tena vuccati satta bojjhaṅgā ariyo aṭṭhaṅgiko maggoti.
ਇਤਿ ਇਮੇ ਸਤ੍ਤਤਿਂਸ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਾ ਧਮ੍ਮਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਲੋਕਿਯવਿਪਸ੍ਸਨਾਯ વਤ੍ਤਮਾਨਾਯ ਚੁਦ੍ਦਸવਿਧੇਨ ਕਾਯਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਤੋ ਚ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਨવવਿਧੇਨ વੇਦਨਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਤੋ ਚ વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਸੋਲ਼ਸવਿਧੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਤੋ ਚ ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਪਞ੍ਚવਿਧੇਨ ਧਮ੍ਮੇ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਤੋ ਚ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਇਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਪੁਬ੍ਬਂ ਪਰਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਕੁਸਲਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਯਥਾ ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਨ ਤਥਾ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਏવਂ ਮੇ ਏਤਂ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਾਯ વਾਯਮਨਕਾਲੇ ਪਠਮਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਂ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਮੁਦਾਚਾਰਪ੍ਪਤ੍ਤਮਕੁਸਲਂ ਦਿਸ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾਯ વਾਯਮਨਕਾਲੇ ਦੁਤਿਯਂ, ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਪੁਬ੍ਬਂ ਝਾਨਂ વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ વਾ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤੁਂ વਾਯਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਤਿਯਂ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਯਥਾ ਨ ਪਰਿਹਾਯਤਿ, ਏવਂ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਂ। ਛਨ੍ਦਂ ਧੁਰਂ ਕਤ੍વਾ ਕੁਸਲੁਪ੍ਪਾਦਨਕਾਲੇ ਛਨ੍ਦਿਦ੍ਧਿਪਾਦੋ, વੀਰਿਯਂ, ਚਿਤ੍ਤਂ, વੀਮਂਸਂ ਧੁਰਂ ਕਤ੍વਾ ਕੁਸਲੁਪ੍ਪਾਦਨਕਾਲੇ વੀਮਂਸਿਦ੍ਧਿਪਾਦੋ। ਮਿਚ੍ਛਾવਾਚਾਯ વਿਰਮਣਕਾਲੇ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ , ਮਿਚ੍ਛਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾ, ਮਿਚ੍ਛਾਜੀવਾ વਿਰਮਣਕਾਲੇ ਸਮ੍ਮਾਜੀવੋਤਿ ਏવਂ ਨਾਨਾਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ। ਚਤੁਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਏਕਚਿਤ੍ਤੇ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ, ਫਲਕ੍ਖਣੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨੇ ਅવਸੇਸਾ ਤੇਤ੍ਤਿਂਸ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਏਕਚਿਤ੍ਤੇ ਲਬ੍ਭਮਾਨੇਸੁ ਚੇਤੇਸੁ ਏਕਾવ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣਾ ਸਤਿ ਕਾਯਾਦੀਸੁ ਸੁਭਸਞ੍ਞਾਦਿਪਹਾਨਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨવਸੇਨ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਏਕਮੇવ ਚ વੀਰਿਯਂ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨવਸੇਨ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸੇਸੇਸੁ ਹਾਪਨવਡ੍ਢਨਂ ਨਤ੍ਥਿ।
Iti ime sattatiṃsa bodhipakkhiyā dhammā pubbabhāge lokiyavipassanāya vattamānāya cuddasavidhena kāyaṃ pariggaṇhato ca kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, navavidhena vedanaṃ pariggaṇhato ca vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, soḷasavidhena cittaṃ pariggaṇhato ca cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, pañcavidhena dhamme pariggaṇhato ca dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ. Iti imasmiṃ attabhāve anuppannapubbaṃ parassa uppannaṃ akusalaṃ disvā ‘‘yathā paṭipannassa tassa taṃ uppannaṃ, na tathā paṭipajjissāmi, evaṃ me etaṃ nuppajjissatī’’ti tassa anuppādāya vāyamanakāle paṭhamaṃ sammappadhānaṃ, attano samudācārappattamakusalaṃ disvā tassa pahānāya vāyamanakāle dutiyaṃ, imasmiṃ attabhāve anuppannapubbaṃ jhānaṃ vā vipassanaṃ vā uppādetuṃ vāyamantassa tatiyaṃ, uppannaṃ yathā na parihāyati, evaṃ punappunaṃ uppādentassa catutthaṃ sammappadhānaṃ. Chandaṃ dhuraṃ katvā kusaluppādanakāle chandiddhipādo, vīriyaṃ, cittaṃ, vīmaṃsaṃ dhuraṃ katvā kusaluppādanakāle vīmaṃsiddhipādo. Micchāvācāya viramaṇakāle sammāvācā , micchākammantā, micchājīvā viramaṇakāle sammājīvoti evaṃ nānācittesu labbhanti. Catumaggakkhaṇe pana ekacitte labbhanti, phalakkhaṇe ṭhapetvā cattāro sammappadhāne avasesā tettiṃsa labbhanti. Evaṃ ekacitte labbhamānesu cetesu ekāva nibbānārammaṇā sati kāyādīsu subhasaññādipahānakiccasādhanavasena ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’ti vuccati. Ekameva ca vīriyaṃ anuppannuppannānaṃ anuppādādikiccasādhanavasena ‘‘cattāro sammappadhānā’’ti vuccati. Sesesu hāpanavaḍḍhanaṃ natthi.
ਅਪਿਚ ਤੇਸੁ –
Apica tesu –
ਨવ ਏਕવਿਧਾ ਏਕੋ, ਦ੍વੇਧਾਥ ਚਤੁਪਞ੍ਚਧਾ।
Nava ekavidhā eko, dvedhātha catupañcadhā;
ਅਟ੍ਠਧਾ ਨવਧਾ ਚੇવ, ਇਤਿ ਛਦ੍ਧਾ ਭવਨ੍ਤਿ ਤੇ॥
Aṭṭhadhā navadhā ceva, iti chaddhā bhavanti te.
ਨવ ਏਕવਿਧਾਤਿ ਛਨ੍ਦੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪੀਤਿ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ ਉਪੇਕ੍ਖਾ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ વਾਚਾ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ ਆਜੀવੋਤਿ ਇਮੇ ਨવ ਛਨ੍ਦਿਦ੍ਧਿਪਾਦਾਦਿવਸੇਨ ਏਕવਿਧਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਅਞ੍ਞਕੋਟ੍ਠਾਸਂ ਨ ਭਜਨ੍ਤਿ। ਏਕੋ ਦ੍વੇਧਾਤਿ ਸਦ੍ਧਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਬਲવਸੇਨ ਦ੍વੇਧਾ ਠਿਤਾ। ਅਥ ਚਤੁਪਞ੍ਚਧਾਤਿ ਅਥਞ੍ਞੋ ਏਕੋ ਚਤੁਧਾ, ਅਞ੍ਞੋ ਪਞ੍ਚਧਾ ਠਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥ ਸਮਾਧਿ ਏਕੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਬਲਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਮਗ੍ਗਙ੍ਗવਸੇਨ ਚਤੁਧਾ ਠਿਤੋ, ਪਞ੍ਞਾ ਤੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਕੋਟ੍ਠਾਸਸ੍ਸ ਚ વਸੇਨ ਪਞ੍ਚਧਾ। ਅਟ੍ਠਧਾ ਨવਧਾ ਚੇવਾਤਿ ਅਪਰੋ ਏਕੋ ਅਟ੍ਠਧਾ, ਏਕੋ ਨવਧਾ ਠਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਤੁਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਬਲਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਮਗ੍ਗਙ੍ਗવਸੇਨ ਸਤਿ ਅਟ੍ਠਧਾ ਠਿਤਾ, ਚਤੁਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਇਦ੍ਧਿਪਾਦਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਬਲਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਮਗ੍ਗਙ੍ਗવਸੇਨ વੀਰਿਯਂ ਨવਧਾਤਿ। ਏવਂ –
Navaekavidhāti chando cittaṃ pīti passaddhi upekkhā saṅkappo vācā kammanto ājīvoti ime nava chandiddhipādādivasena ekavidhāva honti, aññakoṭṭhāsaṃ na bhajanti. Eko dvedhāti saddhā indriyabalavasena dvedhā ṭhitā. Atha catupañcadhāti athañño eko catudhā, añño pañcadhā ṭhitoti attho. Tattha samādhi eko indriyabalabojjhaṅgamaggaṅgavasena catudhā ṭhito, paññā tesaṃ catunnaṃ iddhipādakoṭṭhāsassa ca vasena pañcadhā. Aṭṭhadhā navadhā cevāti aparo eko aṭṭhadhā, eko navadhā ṭhitoti attho. Catusatipaṭṭhānaindriyabalabojjhaṅgamaggaṅgavasena sati aṭṭhadhā ṭhitā, catusammappadhānaiddhipādaindriyabalabojjhaṅgamaggaṅgavasena vīriyaṃ navadhāti. Evaṃ –
ਚੁਦ੍ਦਸੇવ ਅਸਮ੍ਭਿਨ੍ਨਾ, ਹੋਨ੍ਤੇਤੇ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਾ।
Cuddaseva asambhinnā, hontete bodhipakkhiyā;
ਕੋਟ੍ਠਾਸਤੋ ਸਤ੍ਤવਿਧਾ, ਸਤ੍ਤਤਿਂਸ ਪਭੇਦਤੋ॥
Koṭṭhāsato sattavidhā, sattatiṃsa pabhedato.
ਸਕਿਚ੍ਚਨਿਪ੍ਫਾਦਨਤੋ, ਸਰੂਪੇਨ ਚ વੁਤ੍ਤਿਤੋ।
Sakiccanipphādanato, sarūpena ca vuttito;
ਸਬ੍ਬੇવ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ, ਸਮ੍ਭવੇ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ ਤੇ॥
Sabbeva ariyamaggassa, sambhave sambhavanti te.
ਏવਂ ਮਗ੍ਗਫਲਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਸਤ੍ਤਤਿਂਸ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮੇ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਤੇ ਮਗ੍ਗਫਲੇਸੁ ਸਙ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਚ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨੀਤਿ ਆਹ। ਸਮਣਭਾવੋ ਸਾਮਞ੍ਞਂ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਨਮੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਸਾਮਞ੍ਞਾਨਂ ਫਲਾਨਿ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨਿ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਨ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਮੇવ। ਇਤਿ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਸਤ੍ਤਤਿਂਸਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਚਤੁਮਗ੍ਗਚਤੁਫਲਨਿਬ੍ਬਾਨਾਨਂ વਸੇਨ ਛਚਤ੍ਤਾਲੀਸ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਾ, ਤਤੋ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਚਤੁਮਗ੍ਗਚਤੁਫਲਨਿਬ੍ਬਾਨਾਨਂ વਸੇਨ ਨવ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਾ, ਤਤੋਪਿ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਮਗ੍ਗਫਲਨਿਬ੍ਬਾਨਾਨਂ વਸੇਨ ਤਯੋ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਦੀਨਂ ਮਗ੍ਗਫਲਾਨਞ੍ਚ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਤ੍ਤੇ વੁਤ੍ਤੇ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਤ੍ਤਂ વੁਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤਿ। ਪਧਾਨਧਮ੍ਮવਸੇਨ ਪਨ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਦਯੋવ વੁਤ੍ਤਾ। ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ (ਧ॰ ਸ॰ ੨੭੭ ਆਦਯੋ, ੫੦੫ ਆਦਯੋ) ਚ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਮਗ੍ਗਫਲਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਤ੍ਤਂ વੁਤ੍ਤਮੇવਾਤਿ।
Evaṃ maggaphalasampayutte sattatiṃsa bodhipakkhiyadhamme dassetvā puna te maggaphalesu saṅkhipitvā cattāro ariyamaggā cattāri ca sāmaññaphalānīti āha. Samaṇabhāvo sāmaññaṃ, catunnaṃ ariyamaggānametaṃ nāmaṃ. Sāmaññānaṃ phalāni sāmaññaphalāni. Nibbānaṃ pana sabbehi asammissameva. Iti vitthārato sattatiṃsabodhipakkhiyacatumaggacatuphalanibbānānaṃ vasena chacattālīsa lokuttaradhammā, tato saṅkhepena catumaggacatuphalanibbānānaṃ vasena nava lokuttaradhammā, tatopi saṅkhepena maggaphalanibbānānaṃ vasena tayo lokuttaradhammāti veditabbaṃ. Satipaṭṭhānādīnaṃ maggaphalānañca lokuttaratte vutte taṃsampayuttānaṃ phassādīnampi lokuttarattaṃ vuttameva hoti. Padhānadhammavasena pana satipaṭṭhānādayova vuttā. Abhidhamme (dha. sa. 277 ādayo, 505 ādayo) ca lokuttaradhammaniddese maggaphalasampayuttānaṃ phassādīnaṃ lokuttarattaṃ vuttamevāti.
ਲੋਕਂ ਤਰਨ੍ਤੀਤਿ ਲੋਕਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ। ਸਬ੍ਬਮਿਧ ਈਦਿਸਂ વਤ੍ਤਮਾਨਕਾਲવਚਨਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੋ ਹਿ ਅਪਾਯਲੋਕਂ ਤਰਤਿ, ਸਕਦਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੋ ਕਾਮਾવਚਰਲੋਕੇਕਦੇਸਂ ਤਰਤਿ, ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੋ ਕਾਮਾવਚਰਲੋਕਂ ਤਰਤਿ, ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੋ ਰੂਪਾਰੂਪਾવਚਰਲੋਕਂ ਤਰਤਿ। ਲੋਕਾ ਉਤ੍ਤਰਨ੍ਤੀਤਿ ਲੋਕਾ ਉਗ੍ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਲੋਕਤੋਤਿ ਚ ਲੋਕਮ੍ਹਾਤਿ ਚ ਤਦੇવ ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕવਚਨਂ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਲੋਕਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤੀਤਿ ਪਠਮਂ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਮੇવ। ਤਤ੍ਥ ਉਪਸਗ੍ਗਤ੍ਥਂ ਅਨਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਇਧ ਸਹ ਉਪਸਗ੍ਗਤ੍ਥੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਲੋਕਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਲੋਕਂ ਸਮ੍ਮਾ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਾ। ਸਬ੍ਬਮਿਧ ਈਦਿਸਂ ਅਤੀਤਕਾਲવਚਨਂ ਫਲਨਿਬ੍ਬਾਨਾਨਿ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲਾਦੀਨਿ ਹਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਲੋਕਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਠਿਤਾਨਿ, ਸਦਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਸਬ੍ਬਲੋਕਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਠਿਤਂ। ਲੋਕੇਨ ਅਤਿਰੇਕਾਤਿ ਲੋਕਤੋ ਅਧਿਕਭੂਤਾ। ਇਦਂ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮੇ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਿਸ੍ਸਰਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿਗ੍ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਨਿਸ੍ਸਟਾਤਿ ਨਿਗ੍ਗਤਾ। ਲੋਕੇ ਨ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੀਤਿਆਦੀਨਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸ વਚਨਾਨਿ ਸਬ੍ਬਲੋਕੁਤ੍ਤਰੇਸੁਪਿ ਯੁਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਨ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੀਤਿ ਲੋਕੇ ਅਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਲੋਕੇ ਨ ਲਿਮ੍ਪਨ੍ਤੀਤਿ ਖਨ੍ਧਸਨ੍ਤਾਨੇ વਤ੍ਤਮਾਨਾਪਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਨ ਲਿਮ੍ਪਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਲੋਕੇਨ ਨ ਲਿਮ੍ਪਨ੍ਤੀਤਿ ਅਕਤਪਟਿવੇਧਾਨਂ ਕੇਨਚਿ ਚਿਤ੍ਤੇਨ, ਕਤਪਟਿવੇਧਾਨਂ ਅਕੁਸਲੇਨ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੇਨਪਿ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਨ ਲਿਮ੍ਪਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਸਂਲਿਤ੍ਤਾ ਅਨੁਪਲਿਤ੍ਤਾਤਿ ਉਪਸਗ੍ਗੇਨ વਿਸੇਸਿਤਂ।
Lokaṃ tarantīti lokaṃ atikkamanti. Sabbamidha īdisaṃ vattamānakālavacanaṃ cattāro ariyamagge sandhāya vuttaṃ. Sotāpattimaggo hi apāyalokaṃ tarati, sakadāgāmimaggo kāmāvacaralokekadesaṃ tarati, anāgāmimaggo kāmāvacaralokaṃ tarati, arahattamaggo rūpārūpāvacaralokaṃ tarati. Lokā uttarantīti lokā uggacchanti. Lokatoti ca lokamhāti ca tadeva nissakkavacanaṃ visesetvā dassitaṃ. Lokaṃ samatikkamantīti paṭhamaṃ vuttatthameva. Tattha upasaggatthaṃ anapekkhitvā vuttaṃ, idha saha upasaggatthena vuttaṃ. Lokaṃ samatikkantāti yathāvuttaṃ lokaṃ sammā atikkantā. Sabbamidha īdisaṃ atītakālavacanaṃ phalanibbānāni sandhāya vuttaṃ, sotāpattiphalādīni hi yathāvuttaṃ lokaṃ atikkamitvā ṭhitāni, sadā nibbānaṃ sabbalokaṃ atikkamitvā ṭhitaṃ. Lokena atirekāti lokato adhikabhūtā. Idaṃ sabbepi lokuttaradhamme sandhāya vuttaṃ. Nissarantīti niggacchanti. Nissaṭāti niggatā. Loke na tiṭṭhantītiādīni aṭṭhārasa vacanāni sabbalokuttaresupi yujjanti. Na tiṭṭhantīti loke apariyāpannattā vuttaṃ. Loke na limpantīti khandhasantāne vattamānāpi tasmiṃ na limpantīti attho. Lokena na limpantīti akatapaṭivedhānaṃ kenaci cittena, katapaṭivedhānaṃ akusalena appamattenapi cittena na limpantīti attho. Asaṃlittā anupalittāti upasaggena visesitaṃ.
વਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤਾਤਿ ਅਲਿਤ੍ਤਤ੍ਤਮੇવ ਨਾਨਾਬ੍ਯਞ੍ਜਨੇਨ વਿਸੇਸਿਤਂ। ਯੇ ਕੇਚਿ ਹਿ ਯਤ੍ਥ ਯੇਨ વਾ ਅਲਿਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਤਤ੍ਥ ਤੇਨ વਾ વਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਲੋਕਾ વਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤਾਤਿਆਦੀਨਿ ਤੀਣਿ ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। વਿਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤਾਤਿ વਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤવਿਸੇਸਨਂ। ਯੇ ਕੇਚਿ ਹਿ ਯਤ੍ਥ ਯੇਨ ਯਤੋ વਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਤਤ੍ਥ ਤੇਨ ਤਤੋ વਿਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤਾ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਲੋਕਾ ਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀਤਿ ਲੋਕਮਲਂ ਧੋવਿਤ੍વਾ ਲੋਕਾ ਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ। વਿਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀਤਿ ਤਦੇવ ਉਪਸਗ੍ਗੇਨ વਿਸੇਸਿਤਂ। વੁਟ੍ਠਹਨ੍ਤੀਤਿ ਉਟ੍ਠਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। વਿવਟ੍ਟਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿવਟ੍ਟਨ੍ਤਿ। ਨ ਸਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਨ ਲਗ੍ਗਨ੍ਤਿ। ਨ ਗਯ੍ਹਨ੍ਤੀਤਿ ਨ ਗਣ੍ਹੀਯਨ੍ਤਿ। ਨ ਬਜ੍ਝਨ੍ਤੀਤਿ ਨ ਬਾਧੀਯਨ੍ਤਿ। ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤੀਤਿ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਲੋਕਂ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾਤਿ, ਤਥੇવ ‘‘ਲੋਕਾ વਿਸੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤਿ। ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਮ੍ਭੇਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿਰੋਧੇਨ੍ਤਿ। ਅਪਥਾਤਿਆਦੀਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਬ੍ਬੇਸੁਪਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੇਸੁ ਯੁਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਅਪਥਾਤਿ ਅਮਗ੍ਗਾ। ਅਗਤੀਤਿ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਾ। ਅવਿਸਯਾਤਿ ਅਨਾਯਤ੍ਤਾ। ਅਸਾਧਾਰਣਾਤਿ ਅਸਮਾਨਾ। વਮਨ੍ਤੀਤਿ ਉਗ੍ਗਿਲਨ੍ਤਿ। ਨ ਪਚ੍ਚਾવਮਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਪਟਿਪਕ੍ਖਨਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, વਨ੍ਤਂ ਪੁਨ ਨ ਅਦਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤੇਨ વਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸੁવਨ੍ਤਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਅਨਨ੍ਤਰਦੁਕਤ੍ਤਯੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। વਿਸੀਨੇਨ੍ਤੀਤਿ વਿਕਿਰਨ੍ਤਿ વਿਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਨ ਬਨ੍ਧਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ ਉਸ੍ਸੀਨੇਨ੍ਤੀਤਿ ਨ વਿਕਿਰਨ੍ਤਿ ਨ વਿਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ‘‘વਿਸਿਨੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ‘‘ਨ ਉਸ੍ਸਿਨੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਰਸ੍ਸਂ ਕਤ੍વਾ ਪਾਠੋ ਸੁਨ੍ਦਰੋ। વਿਧੂਪੇਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਪੇਨ੍ਤਿ। ਨ ਸਂਧੂਪੇਨ੍ਤੀਤਿ ਨ ਉਜ੍ਜਲਨ੍ਤਿ। ਲੋਕਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ ਧਮ੍ਮਾ ਲੋਕਂ ਸਮ੍ਮਾ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਚ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੀਤਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ। ਸਬ੍ਬੇਹਿਪਿ ਇਮੇਹਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਹਿ ਪਕਾਰੇਹਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾਨਂ ਲੋਕਤੋ ਉਤ੍ਤਰਭਾવੋ ਅਧਿਕਭਾવੋ ਚ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤੀਤਿ।
Vippamuttāti alittattameva nānābyañjanena visesitaṃ. Ye keci hi yattha yena vā alittā, te tattha tena vā vippamuttā honti. Lokā vippamuttātiādīni tīṇi nissakkavasena vuttāni. Visaññuttāti vippamuttattavisesanaṃ. Ye keci hi yattha yena yato vippamuttā, te tattha tena tato visaññuttā nāma honti. Lokā sujjhantīti lokamalaṃ dhovitvā lokā sujjhanti. Visujjhantīti tadeva upasaggena visesitaṃ. Vuṭṭhahantīti uṭṭhitā honti. Vivaṭṭantīti nivaṭṭanti. Na sajjantīti na lagganti. Na gayhantīti na gaṇhīyanti. Na bajjhantīti na bādhīyanti. Samucchindantīti appavattiṃ karonti. Yathā ca lokaṃ samucchinnattāti, tatheva ‘‘lokā visuddhattā’’tiādi vuttameva hoti. Paṭippassambhentīti nirodhenti. Apathātiādīni cattāri sabbesupi lokuttaresu yujjanti. Apathāti amaggā. Agatīti appatiṭṭhā. Avisayāti anāyattā. Asādhāraṇāti asamānā. Vamantīti uggilanti. Na paccāvamantīti vuttapaṭipakkhanayena vuttaṃ, vantaṃ puna na adantīti attho. Etena vantassa suvantabhāvo vutto hoti. Anantaradukattayepi eseva nayo. Visīnentīti vikiranti vimuccanti, na bandhantīti attho. Na ussīnentīti na vikiranti na vimuccanti. ‘‘Visinentī’’ti ‘‘na ussinentī’’ti rassaṃ katvā pāṭho sundaro. Vidhūpentīti nibbāpenti. Nasaṃdhūpentīti na ujjalanti. Lokaṃ samatikkamma abhibhuyya tiṭṭhantīti sabbepi lokuttarā dhammā lokaṃ sammā atikkamitvā abhibhavitvā ca tiṭṭhantīti lokuttarā. Sabbehipi imehi yathāvuttehi pakārehi lokuttarānaṃ lokato uttarabhāvo adhikabhāvo ca vutto hotīti.
ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Lokuttarakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ੮. ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਕਥਾ • 8. Lokuttarakathā
