| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
លោកុត្តរកុសលវណ្ណនា
Lokuttarakusalavaṇṇanā
២៧៧. ឯវំ ភវត្តយសម្បត្តិនិព្ពត្តកំ កុសលំ ទស្សេត្វា ឥទានិ សព្ពភវសមតិក្កមនាយ លោកុត្តរកុសលំ ទស្សេតុំ បុន កតមេ ធម្មា កុសលាតិអាទិ អារទ្ធំ។ តត្ថ លោកុត្តរន្តិ កេនដ្ឋេន លោកុត្តរំ? លោកំ តរតីតិ, លោកុត្តរំ លោកំ ឧត្តរតីតិ លោកុត្តរំ; លោកំ សមតិក្កម្ម អភិភុយ្យ តិដ្ឋតីតិ លោកុត្តរំ (បដិ. ម. ២.៤៣)។ ឈានំ ភាវេតីតិ ឯកចិត្តក្ខណិកំ អប្បនាឈានំ ភាវេតិ ជនេតិ វឌ្ឍេតិ។
277. Evaṃ bhavattayasampattinibbattakaṃ kusalaṃ dassetvā idāni sabbabhavasamatikkamanāya lokuttarakusalaṃ dassetuṃ puna katame dhammā kusalātiādi āraddhaṃ. Tattha lokuttaranti kenaṭṭhena lokuttaraṃ? Lokaṃ taratīti, lokuttaraṃ lokaṃ uttaratīti lokuttaraṃ; lokaṃ samatikkamma abhibhuyya tiṭṭhatīti lokuttaraṃ (paṭi. ma. 2.43). Jhānaṃ bhāvetīti ekacittakkhaṇikaṃ appanājhānaṃ bhāveti janeti vaḍḍheti.
លោកតោ និយ្យាតិ វដ្ដតោ និយ្យាតីតិ និយ្យានិកំ។ និយ្យាតិ វា ឯតេនាតិ និយ្យានិកំ។ តំសមង្គី ហិ បុគ្គលោ ទុក្ខំ បរិជានន្តោ និយ្យាតិ, សមុទយំ បជហន្តោ និយ្យាតិ, និរោធំ សច្ឆិករោន្តោ និយ្យាតិ, មគ្គំ ភាវេន្តោ និយ្យាតិ។ យថា ច បន តេភូមកកុសលំ វដ្ដស្មិំ ចុតិបដិសន្ធិយោ អាចិនាតិ វឌ្ឍេតីតិ អាចយគាមី នាម ហោតិ, ន តថា ឥទំ។ ឥទំ បន យថា ឯកស្មិំ បុរិសេ អដ្ឋារសហត្ថំ បាការំ ចិនន្តេ អបរោ មហាមុគ្គរំ គហេត្វា តេន ចិតចិតដ្ឋានំ អបចិនន្តោ វិទ្ធំសេន្តោ ឯវ គច្ឆេយ្យ, ឯវមេវ តេភូមកកុសលេន ចិតា ចុតិបដិសន្ធិយោ បច្ចយវេកល្លករណេន អបចិនន្តំ វិទ្ធំសេន្តំ គច្ឆតីតិ អបចយគាមិ។
Lokato niyyāti vaṭṭato niyyātīti niyyānikaṃ. Niyyāti vā etenāti niyyānikaṃ. Taṃsamaṅgī hi puggalo dukkhaṃ parijānanto niyyāti, samudayaṃ pajahanto niyyāti, nirodhaṃ sacchikaronto niyyāti, maggaṃ bhāvento niyyāti. Yathā ca pana tebhūmakakusalaṃ vaṭṭasmiṃ cutipaṭisandhiyo ācināti vaḍḍhetīti ācayagāmī nāma hoti, na tathā idaṃ. Idaṃ pana yathā ekasmiṃ purise aṭṭhārasahatthaṃ pākāraṃ cinante aparo mahāmuggaraṃ gahetvā tena citacitaṭṭhānaṃ apacinanto viddhaṃsento eva gaccheyya, evameva tebhūmakakusalena citā cutipaṭisandhiyo paccayavekallakaraṇena apacinantaṃ viddhaṃsentaṃ gacchatīti apacayagāmi.
ទិដ្ឋិគតានំ បហានាយាតិ, ឯត្ថ ទិដ្ឋិយោ ឯវ ទិដ្ឋិគតានិ, គូថគតំ មុត្តគតន្តិអាទីនិ (អ. និ. ៩.១១) វិយ។ ទ្វាសដ្ឋិយា វា ទិដ្ឋីនំ អន្តោគធត្តា ទិដ្ឋីសុ គតានីតិបិ ទិដ្ឋិគតានិ។ ទិដ្ឋិយា វា គតំ ឯតេសន្តិបិ ទិដ្ឋិគតានិ។ ទិដ្ឋិសទិសគមនានិ ទិដ្ឋិសទិសប្បវត្តានីតិ អត្ថោ។ កានិ បន តានីតិ? សសម្បយុត្តានិ សក្កាយទិដ្ឋិវិចិកិច្ឆាសីលព្ពតបរាមាសអបាយគមនីយរាគទោសមោហាកុសលានិ។ តានិ ហិ យាវ បឋមមគ្គភាវនា តាវ បវត្តិសព្ភាវតោ ទិដ្ឋិសទិសគមនានីតិ វុច្ចន្តិ។ ឥតិ ទិដ្ឋិយោ ច ទិដ្ឋិគតានិ ច ទិដ្ឋិគតានិ។ តេសំ ទិដ្ឋិគតានំ។ បហានាយាតិ សមុច្ឆេទវសេនេវ បជហនត្ថាយ។ បឋមាយាតិ គណនវសេនបិ បឋមុប្បត្តិវសេនបិ បឋមាយ។ ភូមិយាតិ ‘‘អនន្តរហិតាយ ភូមិយា’’តិអាទីសុ (បារា. ២៧; ម. និ. ២.២៩៦) តាវ អយំ មហាបថវី ភូមីតិ វុច្ចតិ។ ‘‘សុខភូមិយំ កាមាវចរេ’’តិអាទីសុ (ធ. ស. ៩៨៨) ចិត្តុប្បាទោ។ ឥធ បន សាមញ្ញផលំ អធិប្បេតំ។ តញ្ហិ សម្បយុត្តានំ និស្សយភាវតោ តេ ធម្មា ភវន្តិ ឯត្ថាតិ ភូមិ។ យស្មា វា សមានេបិ លោកុត្តរភាវេ សយម្បិ ភវតិ ឧប្បជ្ជតិ, ន និព្ពានំ វិយ អបាតុភាវំ, តស្មាបិ ភូមីតិ វុច្ចតិ; តស្សា បឋមាយ ភូមិយា។ បត្តិយាតិ សោតាបត្តិផលសង្ខាតស្ស បឋមស្ស សាមញ្ញផលស្ស បត្តត្ថាយ បដិលាភត្ថាយាតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ វិវិច្ចាតិ សមុច្ឆេទវិវេកវសេន វិវិច្ចិត្វា, វិនា ហុត្វា។
Diṭṭhigatānaṃ pahānāyāti, ettha diṭṭhiyo eva diṭṭhigatāni, gūthagataṃ muttagatantiādīni (a. ni. 9.11) viya. Dvāsaṭṭhiyā vā diṭṭhīnaṃ antogadhattā diṭṭhīsu gatānītipi diṭṭhigatāni. Diṭṭhiyā vā gataṃ etesantipi diṭṭhigatāni. Diṭṭhisadisagamanāni diṭṭhisadisappavattānīti attho. Kāni pana tānīti? Sasampayuttāni sakkāyadiṭṭhivicikicchāsīlabbataparāmāsaapāyagamanīyarāgadosamohākusalāni. Tāni hi yāva paṭhamamaggabhāvanā tāva pavattisabbhāvato diṭṭhisadisagamanānīti vuccanti. Iti diṭṭhiyo ca diṭṭhigatāni ca diṭṭhigatāni. Tesaṃ diṭṭhigatānaṃ. Pahānāyāti samucchedavaseneva pajahanatthāya. Paṭhamāyāti gaṇanavasenapi paṭhamuppattivasenapi paṭhamāya. Bhūmiyāti ‘‘anantarahitāya bhūmiyā’’tiādīsu (pārā. 27; ma. ni. 2.296) tāva ayaṃ mahāpathavī bhūmīti vuccati. ‘‘Sukhabhūmiyaṃ kāmāvacare’’tiādīsu (dha. sa. 988) cittuppādo. Idha pana sāmaññaphalaṃ adhippetaṃ. Tañhi sampayuttānaṃ nissayabhāvato te dhammā bhavanti etthāti bhūmi. Yasmā vā samānepi lokuttarabhāve sayampi bhavati uppajjati, na nibbānaṃ viya apātubhāvaṃ, tasmāpi bhūmīti vuccati; tassā paṭhamāya bhūmiyā. Pattiyāti sotāpattiphalasaṅkhātassa paṭhamassa sāmaññaphalassa pattatthāya paṭilābhatthāyāti evamettha attho veditabbo. Viviccāti samucchedavivekavasena viviccitvā, vinā hutvā.
ឥទានិ កិញ្ចាបិ លោកិយជ្ឈានម្បិ ន វិនា បដិបទាយ ឥជ្ឈតិ, ឯវំ សន្តេបិ ឥធ សុទ្ធិកនយំ បហាយ លោកុត្តរជ្ឈានំ បដិបទាយ សទ្ធិំយេវ គរុំ កត្វា ទេសេតុកាមតាយ ទុក្ខបដិបទំ ទន្ធាភិញ្ញន្តិអាទិមាហ។
Idāni kiñcāpi lokiyajjhānampi na vinā paṭipadāya ijjhati, evaṃ santepi idha suddhikanayaṃ pahāya lokuttarajjhānaṃ paṭipadāya saddhiṃyeva garuṃ katvā desetukāmatāya dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññantiādimāha.
តត្ថ យោ អាទិតោវ កិលេសេ វិក្ខម្ភេន្តោ ទុក្ខេន សសង្ខារេន សប្បយោគេន កិលមន្តោ វិក្ខម្ភេតិ តស្ស ទុក្ខា បដិបទា ហោតិ; យោ បន វិក្ខម្ភិត កិលេសោ វិបស្សនាបរិវាសំ វសន្តោ ចិរេន មគ្គបាតុភាវំ បាបុណាតិ តស្ស ទន្ធាភិញ្ញា ហោតិ។ ឥតិ យោ កោចិ វារោ ទុក្ខបដិបទទន្ធាភិញ្ញោ នាម កតោ។
Tattha yo āditova kilese vikkhambhento dukkhena sasaṅkhārena sappayogena kilamanto vikkhambheti tassa dukkhā paṭipadā hoti; yo pana vikkhambhita kileso vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggapātubhāvaṃ pāpuṇāti tassa dandhābhiññā hoti. Iti yo koci vāro dukkhapaṭipadadandhābhiñño nāma kato.
កតមំ បន វារំ រោចេសុន្តិ? យត្ថ សកិំ វិក្ខម្ភិតា កិលេសា សមុទាចរិត្វា ទុតិយម្បិ វិក្ខម្ភិតា បុន សមុទាចរន្តិ, តតិយំ វិក្ខម្ភិតេ បន តថាវិក្ខម្ភិតេវ កត្វា មគ្គេន សមុគ្ឃាតំ បាបេតិ, ឥមំ វារំ រោចេសុំ។ ឥមស្ស វារស្ស ទុក្ខាបដិបទា ទន្ធាភិញ្ញាតិ នាមំ កតំ។ ឯត្តកេន បន ន បាកដំ ហោតិ។ តស្មា ឯវមេត្ថ អាទិតោ បដ្ឋាយ វិភាវនា វេទិតព្ពា – យោ ហិ ចត្តារិ មហាភូតានិ បរិគ្គហេត្វា ឧបាទារូបំ បរិគ្គណ្ហាតិ, អរូបំ បរិគ្គណ្ហាតិ, ‘រូបារូបំ’ បន បរិគ្គណ្ហន្តោ ទុក្ខេន កសិរេន កិលមន្តោ បរិគ្គហេតុំ សក្កោតិ, តស្ស ទុក្ខា បដិបទា នាម ហោតិ។ បរិគ្គហិតរូបារូបស្ស បន វិបស្សនាបរិវាសេ មគ្គបាតុភាវទន្ធតាយ ទន្ធាភិញ្ញា នាម ហោតិ។
Katamaṃ pana vāraṃ rocesunti? Yattha sakiṃ vikkhambhitā kilesā samudācaritvā dutiyampi vikkhambhitā puna samudācaranti, tatiyaṃ vikkhambhite pana tathāvikkhambhiteva katvā maggena samugghātaṃ pāpeti, imaṃ vāraṃ rocesuṃ. Imassa vārassa dukkhāpaṭipadā dandhābhiññāti nāmaṃ kataṃ. Ettakena pana na pākaṭaṃ hoti. Tasmā evamettha ādito paṭṭhāya vibhāvanā veditabbā – yo hi cattāri mahābhūtāni pariggahetvā upādārūpaṃ pariggaṇhāti, arūpaṃ pariggaṇhāti, ‘rūpārūpaṃ’ pana pariggaṇhanto dukkhena kasirena kilamanto pariggahetuṃ sakkoti, tassa dukkhā paṭipadā nāma hoti. Pariggahitarūpārūpassa pana vipassanāparivāse maggapātubhāvadandhatāya dandhābhiññā nāma hoti.
យោបិ រូបារូបំ បរិគ្គហេត្វា ‘នាមរូបំ’ វវត្ថបេន្តោ ទុក្ខេន កសិរេន កិលមន្តោ វវត្ថបេតិ, វវត្ថាបិតេ ច នាមរូបេ វិបស្សនាបរិវាសំ វសន្តោ ចិរេន មគ្គំ ឧប្បាទេតុំ សក្កោតិ, តស្សាបិ ទុក្ខា បដិបទា ទន្ធាភិញ្ញា នាម ហោតិ។
Yopi rūpārūpaṃ pariggahetvā ‘nāmarūpaṃ’ vavatthapento dukkhena kasirena kilamanto vavatthapeti, vavatthāpite ca nāmarūpe vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādetuṃ sakkoti, tassāpi dukkhā paṭipadā dandhābhiññā nāma hoti.
អបរោ នាមរូបម្បិ វវត្ថបេត្វា ‘បច្ចយេ’ បរិគ្គណ្ហន្តោ ទុក្ខេន កសិរេន កិលមន្តោ បរិគ្គណ្ហាតិ, បច្ចយេ ច បរិគ្គហេត្វា វិបស្សនាបរិវាសំ វសន្តោ ចិរេន មគ្គំ ឧប្បាទេតិ, ឯវម្បិ ទុក្ខា បដិបទា ទន្ធាភិញ្ញា នាម ហោតិ។
Aparo nāmarūpampi vavatthapetvā ‘paccaye’ pariggaṇhanto dukkhena kasirena kilamanto pariggaṇhāti, paccaye ca pariggahetvā vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādeti, evampi dukkhā paṭipadā dandhābhiññā nāma hoti.
អបរោ បច្ចយេបិ បរិគ្គហេត្វា ‘លក្ខណានិ’ បដិវិជ្ឈន្តោ ទុក្ខេន កសិរេន កិលមន្តោ បដិវិជ្ឈតិ, បដិវិទ្ធលក្ខណោ ច វិបស្សនាបរិវាសំ វសន្តោ ចិរេន មគ្គំ ឧប្បាទេតិ, ឯវម្បិ ទុក្ខា បដិបទា ទន្ធាភិញ្ញា នាម ហោតិ។
Aparo paccayepi pariggahetvā ‘lakkhaṇāni’ paṭivijjhanto dukkhena kasirena kilamanto paṭivijjhati, paṭividdhalakkhaṇo ca vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādeti, evampi dukkhā paṭipadā dandhābhiññā nāma hoti.
អបរោ លក្ខណានិបិ បដិវិជ្ឈិត្វា វិបស្សនាញាណេ តិក្ខេ សូរេ បសន្នេ វហន្តេ ឧប្បន្នំ ‘វិបស្សនានិកន្តិំ’ បរិយាទិយមានោ ទុក្ខេន កសិរេន កិលមន្តោ បរិយាទិយតិ, និកន្តិញ្ច បរិយាទិយិត្វា វិបស្សនាបរិវាសំ វសន្តោ ចិរេន មគ្គំ ឧប្បាទេតិ, ឯវម្បិ ទុក្ខា បដិបទា ទន្ធាភិញ្ញា នាម ហោតិ។ ឥមំ វារំ រោចេសុំ។ ឥមស្ស វារស្ស ឯតំ នាមំ កតំ។ ឥមិនាវ ឧបាយេន បរតោ តិស្សោ បដិបទា វេទិតព្ពា។
Aparo lakkhaṇānipi paṭivijjhitvā vipassanāñāṇe tikkhe sūre pasanne vahante uppannaṃ ‘vipassanānikantiṃ’ pariyādiyamāno dukkhena kasirena kilamanto pariyādiyati, nikantiñca pariyādiyitvā vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādeti, evampi dukkhā paṭipadā dandhābhiññā nāma hoti. Imaṃ vāraṃ rocesuṃ. Imassa vārassa etaṃ nāmaṃ kataṃ. Imināva upāyena parato tisso paṭipadā veditabbā.
ផស្សោ ហោតីតិអាទីសុ អនញ្ញាតញ្ញស្សាមីតិន្ទ្រិយំ, សម្មាវាចា, សម្មាកម្មន្តោ, សម្មាអាជីវោតិ ចត្តារិ បទានិ អធិកានិ។ និទ្ទេសវារេ ច វិតក្កាទិនិទ្ទេសេសុ ‘មគ្គង្គ’ន្តិអាទីនិ បទានិ អធិកានិ។ សេសំ សព្ពំ ហេដ្ឋា វុត្តសទិសមេវ។ ភូមន្តរវសេន បន លោកុត្តរតាវ ឥធ វិសេសោ។
Phasso hotītiādīsu anaññātaññassāmītindriyaṃ, sammāvācā, sammākammanto, sammāājīvoti cattāri padāni adhikāni. Niddesavāre ca vitakkādiniddesesu ‘maggaṅga’ntiādīni padāni adhikāni. Sesaṃ sabbaṃ heṭṭhā vuttasadisameva. Bhūmantaravasena pana lokuttaratāva idha viseso.
តត្ថ អនញ្ញាតញ្ញស្សាមីតិន្ទ្រិយន្តិ ‘អនមតគ្គេ សំសារវដ្ដេ អនញ្ញាតំ អមតំ បទំ ចតុសច្ចធម្មមេវ វា ជានិស្សាមី’តិ បដិបន្នស្ស ឥមិនា បុព្ពាភោគេន ឧប្បន្នំ ឥន្ទ្រិយំ។ លក្ខណាទីនិ បនស្ស ហេដ្ឋា បញ្ញិន្ទ្រិយេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពានិ។
Tattha anaññātaññassāmītindriyanti ‘anamatagge saṃsāravaṭṭe anaññātaṃ amataṃ padaṃ catusaccadhammameva vā jānissāmī’ti paṭipannassa iminā pubbābhogena uppannaṃ indriyaṃ. Lakkhaṇādīni panassa heṭṭhā paññindriye vuttanayeneva veditabbāni.
សុន្ទរា បសត្ថា វា វាចា សម្មាវាចា។ វចីទុច្ចរិតសមុគ្ឃាដិកាយ មិច្ឆាវាចាវិរតិយា ឯតំ អធិវចនំ។ សា បរិគ្គហលក្ខណា វិរមណរសា មិច្ឆាវាចប្បហានបច្ចុបដ្ឋានា។ សុន្ទរោ បសត្ថោ វា កម្មន្តោ សម្មាកម្មន្តោ។ មិច្ឆាកម្មន្តសមុច្ឆេទិកាយ បាណាតិបាតាទិវិរតិយា ឯតំ នាមំ។ សោ សមុដ្ឋានលក្ខណោ វិរមណរសោ មិច្ឆាកម្មន្តប្បហានបច្ចុបដ្ឋានោ។ សុន្ទរោ បសត្ថោ វា អាជីវោ សម្មាអាជីវោ។ មិច្ឆាជីវវិរតិយា ឯតំ អធិវចនំ។ សោ វោទានលក្ខណោ ញាយាជីវប្បវត្តិរសោ មិច្ឆាជីវប្បហានបច្ចុបដ្ឋានោ។
Sundarā pasatthā vā vācā sammāvācā. Vacīduccaritasamugghāṭikāya micchāvācāviratiyā etaṃ adhivacanaṃ. Sā pariggahalakkhaṇā viramaṇarasā micchāvācappahānapaccupaṭṭhānā. Sundaro pasattho vā kammanto sammākammanto. Micchākammantasamucchedikāya pāṇātipātādiviratiyā etaṃ nāmaṃ. So samuṭṭhānalakkhaṇo viramaṇaraso micchākammantappahānapaccupaṭṭhāno. Sundaro pasattho vā ājīvo sammāājīvo. Micchājīvaviratiyā etaṃ adhivacanaṃ. So vodānalakkhaṇo ñāyājīvappavattiraso micchājīvappahānapaccupaṭṭhāno.
អបិច ហេដ្ឋា វិរតិត្តយេ វុត្តវសេនបេត្ថ លក្ខណាទីនិ វេទិតព្ពានិ។ ឥតិ ឥមេសំ តិណ្ណំ ធម្មានំ វសេន ហេដ្ឋា វុត្តំ មគ្គបញ្ចកំ ឥធ មគ្គដ្ឋកំ វេទិតព្ពំ។ យេវាបនកេសុ ច ឥមេសំ អភាវោ។ តថា ករុណាមុទិតានំ។ ឥមេ ហិ តយោ ធម្មា ឥធ បាឡិយំ អាគតត្តាវ យេវាបនកេសុ ន គហិតា។ ករុណាមុទិតា បន សត្តារម្មណា, ឥមេ ធម្មា និព្ពានារម្មណាតិ តាបេត្ថ ន គហិតា។ អយំ តាវ ឧទ្ទេសវារេ វិសេសត្ថោ។
Apica heṭṭhā viratittaye vuttavasenapettha lakkhaṇādīni veditabbāni. Iti imesaṃ tiṇṇaṃ dhammānaṃ vasena heṭṭhā vuttaṃ maggapañcakaṃ idha maggaṭṭhakaṃ veditabbaṃ. Yevāpanakesu ca imesaṃ abhāvo. Tathā karuṇāmuditānaṃ. Ime hi tayo dhammā idha pāḷiyaṃ āgatattāva yevāpanakesu na gahitā. Karuṇāmuditā pana sattārammaṇā, ime dhammā nibbānārammaṇāti tāpettha na gahitā. Ayaṃ tāva uddesavāre visesattho.
២៨៣. និទ្ទេសវារេ បន មគ្គង្គំ មគ្គបរិយាបន្នន្តិ ឯត្ថ តាវ មគ្គស្ស អង្គន្តិ មគ្គង្គំ; មគ្គកោដ្ឋាសោតិ អត្ថោ។ យថា បន អរញ្ញេ បរិយាបន្នំ អរញ្ញបរិយាបន្នំ នាម ហោតិ, ឯវំ មគ្គេ បរិយាបន្នន្តិ មគ្គបរិយាបន្នំ។ មគ្គសន្និស្សិតន្តិ អត្ថោ។
283. Niddesavāre pana maggaṅgaṃ maggapariyāpannanti ettha tāva maggassa aṅganti maggaṅgaṃ; maggakoṭṭhāsoti attho. Yathā pana araññe pariyāpannaṃ araññapariyāpannaṃ nāma hoti, evaṃ magge pariyāpannanti maggapariyāpannaṃ. Maggasannissitanti attho.
២៨៥. បីតិសម្ពោជ្ឈង្គោតិ ឯត្ថ បីតិ ឯវ សម្ពោជ្ឈង្គោតិ បីតិសម្ពោជ្ឈង្គោ។ តត្ថ ពោធិយា ពោធិស្ស វា អង្គោតិ ពោជ្ឈង្គោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យា អយំ ធម្មសាមគ្គី យាយ លោកុត្តរមគ្គក្ខណេ ឧប្បជ្ជមានាយ លីនុទ្ធច្ចបតិដ្ឋានាយូហនកាមសុខត្តកិលមថានុយោគឧច្ឆេទសស្សតាភិនិវេសាទីនំ អនេកេសំ ឧបទ្ទវានំ បដិបក្ខភូតាយ សតិធម្មវិចយវីរិយបីតិបស្សទ្ធិសមាធិឧបេក្ខាសង្ខាតាយ ធម្មសាមគ្គិយា អរិយសាវកោ ពុជ្ឈតីតិ កត្វា ពោធីតិ វុច្ចតិ។ ពុជ្ឈតីតិ កិលេសសន្តាននិទ្ទាយ ឧដ្ឋហតិ, ចត្តារិ វា អរិយសច្ចានិ បដិវិជ្ឈតិ, និព្ពានមេវ វា សច្ឆិករោតិ។ តស្សា ធម្មសាមគ្គីសង្ខាតាយ ពោធិយា អង្គោតិបិ ពោជ្ឈង្គោ, ឈានង្គមគ្គង្គាទីនិ វិយ។ យោបេស យថាវុត្តប្បការាយ ឯតាយ ធម្មសាមគ្គិយា ពុជ្ឈតីតិ កត្វា អរិយសាវកោ ពោធីតិ វុច្ចតិ, តស្ស ពោធិស្ស អង្គោតិបិ ពោជ្ឈង្គោ; សេនង្គរថង្គាទយោ វិយ។ តេនាហុ អដ្ឋកថាចរិយា – ‘‘ពុជ្ឈនកស្ស បុគ្គលស្ស អង្គាតិ វា ពោជ្ឈង្គា’’តិ (វិភ. អដ្ឋ. ៤៦៦; សំ. និ. អដ្ឋ. ៣.៥.១៨២)។
285. Pītisambojjhaṅgoti ettha pīti eva sambojjhaṅgoti pītisambojjhaṅgo. Tattha bodhiyā bodhissa vā aṅgoti bojjhaṅgo. Idaṃ vuttaṃ hoti – yā ayaṃ dhammasāmaggī yāya lokuttaramaggakkhaṇe uppajjamānāya līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanakāmasukhattakilamathānuyogaucchedasassatābhinivesādīnaṃ anekesaṃ upaddavānaṃ paṭipakkhabhūtāya satidhammavicayavīriyapītipassaddhisamādhiupekkhāsaṅkhātāya dhammasāmaggiyā ariyasāvako bujjhatīti katvā bodhīti vuccati. Bujjhatīti kilesasantānaniddāya uṭṭhahati, cattāri vā ariyasaccāni paṭivijjhati, nibbānameva vā sacchikaroti. Tassā dhammasāmaggīsaṅkhātāya bodhiyā aṅgotipi bojjhaṅgo, jhānaṅgamaggaṅgādīni viya. Yopesa yathāvuttappakārāya etāya dhammasāmaggiyā bujjhatīti katvā ariyasāvako bodhīti vuccati, tassa bodhissa aṅgotipi bojjhaṅgo; senaṅgarathaṅgādayo viya. Tenāhu aṭṭhakathācariyā – ‘‘bujjhanakassa puggalassa aṅgāti vā bojjhaṅgā’’ti (vibha. aṭṭha. 466; saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.182).
អបិច ‘‘ពោជ្ឈង្គាតិ កេនដ្ឋេន ពោជ្ឈង្គា? ពោធាយ សំវត្តន្តីតិ ពោជ្ឈង្គា, ពុជ្ឈន្តីតិ ពោជ្ឈង្គា, អនុពុជ្ឈន្តីតិ ពោជ្ឈង្គា, បដិពុជ្ឈន្តីតិ ពោជ្ឈង្គា, សម្ពុជ្ឈន្តីតិ ពោជ្ឈង្គា’’តិ (បដិ. ម. ២.១៧) ឥមិនា បដិសម្ភិទានយេនាបិ ពោជ្ឈង្គត្ថោ វេទិតព្ពោ។ បសត្ថោ សុន្ទរោ វា ពោជ្ឈង្គោតិ សម្ពោជ្ឈង្គោ។ ឯវំ បីតិ ឯវ សម្ពោជ្ឈង្គោ បីតិសម្ពោជ្ឈង្គោតិ។ ចិត្តេកគ្គតានិទ្ទេសាទីសុបិ ឥមិនាវ នយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
Apica ‘‘bojjhaṅgāti kenaṭṭhena bojjhaṅgā? Bodhāya saṃvattantīti bojjhaṅgā, bujjhantīti bojjhaṅgā, anubujjhantīti bojjhaṅgā, paṭibujjhantīti bojjhaṅgā, sambujjhantīti bojjhaṅgā’’ti (paṭi. ma. 2.17) iminā paṭisambhidānayenāpi bojjhaṅgattho veditabbo. Pasattho sundaro vā bojjhaṅgoti sambojjhaṅgo. Evaṃ pīti eva sambojjhaṅgo pītisambojjhaṅgoti. Cittekaggatāniddesādīsupi imināva nayena attho veditabbo.
២៩៦. តេសំ ធម្មានន្តិ យេ តស្មិំ សមយេ បដិវេធំ គច្ឆន្តិ ចតុសច្ចធម្មា, តេសំ ធម្មានំ។ អនញ្ញាតានន្តិ កិញ្ចាបិ បឋមមគ្គេន តេ ធម្មា ញាតា នាម ហោន្តិ, យថា បន បកតិយា អនាគតបុព្ពំ វិហារំ អាគន្ត្វា វិហារមជ្ឈេ ឋិតោបិ បុគ្គលោ បកតិយា អនាគតភាវំ ឧបាទាយ ‘អនាគតបុព្ពំ ឋានំ អាគតោម្ហី’តិ វទតិ, យថា ច បកតិយា អបិឡន្ធបុព្ពំ មាលំ បិឡន្ធិត្វា, អនិវត្ថបុព្ពំ វត្ថំ និវាសេត្វា, អភុត្តបុព្ពំ ភោជនំ ភុញ្ជិត្វា, បកតិយា អភុត្តភាវំ ឧបាទាយ អភុត្តបុព្ពំ ភោជនំ ភុត្តោម្ហីតិ វទតិ, ឯវមិធាបិ យស្មា បកតិយា ឥមិនា បុគ្គលេន ឥមេ ធម្មា ន ញាតបុព្ពា តស្មា អនញ្ញាតានន្តិ វុត្តំ។ អទិដ្ឋាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ តត្ថ អទិដ្ឋានន្តិ ឥតោ បុព្ពេ បញ្ញាចក្ខុនា អទិដ្ឋានំ។ អប្បត្តានន្តិ អធិគមនវសេន អប្បត្តានំ។ អវិទិតានន្តិ ញាណេន អបាកដកតានំ។ អសច្ឆិកតានន្តិ អបច្ចក្ខកតានំ។ សច្ឆិកិរិយាយាតិ បច្ចក្ខករណត្ថំ។ យថា ច ឥមិនា បទេន, ឯវំ សេសេហិបិ សទ្ធិំ អនញ្ញាតានំ ញាណាយ, អទិដ្ឋានំ ទស្សនាយ, អប្បត្តានំ បត្តិយា, អវិទិតានំ វេទាយាតិ យោជនា កាតព្ពា។
296. Tesaṃ dhammānanti ye tasmiṃ samaye paṭivedhaṃ gacchanti catusaccadhammā, tesaṃ dhammānaṃ. Anaññātānanti kiñcāpi paṭhamamaggena te dhammā ñātā nāma honti, yathā pana pakatiyā anāgatapubbaṃ vihāraṃ āgantvā vihāramajjhe ṭhitopi puggalo pakatiyā anāgatabhāvaṃ upādāya ‘anāgatapubbaṃ ṭhānaṃ āgatomhī’ti vadati, yathā ca pakatiyā apiḷandhapubbaṃ mālaṃ piḷandhitvā, anivatthapubbaṃ vatthaṃ nivāsetvā, abhuttapubbaṃ bhojanaṃ bhuñjitvā, pakatiyā abhuttabhāvaṃ upādāya abhuttapubbaṃ bhojanaṃ bhuttomhīti vadati, evamidhāpi yasmā pakatiyā iminā puggalena ime dhammā na ñātapubbā tasmā anaññātānanti vuttaṃ. Adiṭṭhādīsupi eseva nayo. Tattha adiṭṭhānanti ito pubbe paññācakkhunā adiṭṭhānaṃ. Appattānanti adhigamanavasena appattānaṃ. Aviditānanti ñāṇena apākaṭakatānaṃ. Asacchikatānanti apaccakkhakatānaṃ. Sacchikiriyāyāti paccakkhakaraṇatthaṃ. Yathā ca iminā padena, evaṃ sesehipi saddhiṃ anaññātānaṃ ñāṇāya, adiṭṭhānaṃ dassanāya, appattānaṃ pattiyā, aviditānaṃ vedāyāti yojanā kātabbā.
២៩៩. ចតូហិ វចីទុច្ចរិតេហីតិអាទីសុ វចីតិ វចីវិញ្ញត្តិ វេទិតព្ពា។ តិណ្ណំ ទោសានំ យេន កេនចិ ទុដ្ឋានិ ចរិតានីតិ ទុច្ចរិតានិ។ វចីតោ បវត្តានិ ទុច្ចរិតានិ វចីទុច្ចរិតានិ, វចិយា វា និប្ផាទិតានិ ទុច្ចរិតានិ វចីទុច្ចរិតានិ។ តេហិ វចីទុច្ចរិតេហិ។ អារកា រមតីតិ អារតិ។ វិនា តេហិ រមតីតិ វិរតិ។ តតោ តតោ បដិនិវត្តាវ ហុត្វា តេហិ វិនា រមតីតិ បដិវិរតិ។ ឧបសគ្គវសេន វា បទំ វឌ្ឍិតំ។ សព្ពមិទំ ឱរមណភាវស្សេវាធិវចនំ។ វេរំ មណតិ, វិនាសេតីតិ វេរមណី។ ឥទម្បិ ឱរមណស្សេវ វេវចនំ។ យាយ បន ចេតនាយ មុសាវាទាទីនិ ភាសមានោ ករោតិ នាម, អយំ លោកុត្តរមគ្គវិរតិ។ ឧប្បជ្ជិត្វា តំ កិរិយំ កាតុំ ន ទេតិ, កិរិយាបថំ បច្ឆិន្ទតីតិ អកិរិយា។ តថា តំ ករណំ កាតុំ ន ទេតិ, ករណបថំ បច្ឆិន្ទតីតិ អករណំ។ យាយ ច ចេតនាយ ចតុព្ពិធំ វចីទុច្ចរិតំ ភាសមានោ អជ្ឈាបជ្ជតិ នាម, អយំ ឧប្បជ្ជិត្វា តថា អជ្ឈាបជ្ជិតុំ ន ទេតីតិ អនជ្ឈាបត្តិ។
299. Catūhi vacīduccaritehītiādīsu vacīti vacīviññatti veditabbā. Tiṇṇaṃ dosānaṃ yena kenaci duṭṭhāni caritānīti duccaritāni. Vacīto pavattāni duccaritāni vacīduccaritāni, vaciyā vā nipphāditāni duccaritāni vacīduccaritāni. Tehi vacīduccaritehi. Ārakā ramatīti ārati. Vinā tehi ramatīti virati. Tato tato paṭinivattāva hutvā tehi vinā ramatīti paṭivirati. Upasaggavasena vā padaṃ vaḍḍhitaṃ. Sabbamidaṃ oramaṇabhāvassevādhivacanaṃ. Veraṃ maṇati, vināsetīti veramaṇī. Idampi oramaṇasseva vevacanaṃ. Yāya pana cetanāya musāvādādīni bhāsamāno karoti nāma, ayaṃ lokuttaramaggavirati. Uppajjitvā taṃ kiriyaṃ kātuṃ na deti, kiriyāpathaṃ pacchindatīti akiriyā. Tathā taṃ karaṇaṃ kātuṃ na deti, karaṇapathaṃ pacchindatīti akaraṇaṃ. Yāya ca cetanāya catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ bhāsamāno ajjhāpajjati nāma, ayaṃ uppajjitvā tathā ajjhāpajjituṃ na detīti anajjhāpatti.
វេលាអនតិក្កមោតិ ឯត្ថ ‘‘តាយ វេលាយា’’តិអាទីសុ (ទី. និ. ២.១៥៤; មហាវ. ១-៣; ឧទា. ១ អាទយោ) តាវ កាលោ វេលាតិ អាគតោ។ ‘‘ឧរុវេលាយំ វិហរតី’’តិ (មហាវ. ១; សំ. និ. ១.១៣៧) ឯត្ថ រាសិ។ ‘‘ឋិតធម្មោ វេលំ នាតិវត្តតី’’តិ (ចូឡវ. ៣៨៤; អ. និ. ៨.១៩; ឧទា. ៤៥) ឯត្ថ សីមា។ ឥធាបិ សីមាវ។ អនតិក្កមនីយដ្ឋេន ហិ ចត្តារិ វចីសុចរិតានិ វេលាតិ អធិប្បេតានិ។ ឥតិ យាយ ចេតនាយ ចត្តារិ វចីទុច្ចរិតានិ ភាសមានោ វេលំ អតិក្កមតិ នាម, អយំ ឧប្បជ្ជិត្វា តំ វេលំ អតិក្កមិតុំ ន ទេតីតិ វេលាអនតិក្កមោតិ វុត្តា។ វេលាយតីតិ វា វេលា, ចលយតិ វិទ្ធំសេតីតិ អត្ថោ។ កិំ វេលាយតិ? ចតុព្ពិធំ វចីទុច្ចរិតំ។ ឥតិ វេលាយនតោ ‘វេលា’។ បុរិសស្ស បន ហិតសុខំ អនតិក្កមិត្វា វត្តតីតិ ‘អនតិក្កមោ’។ ឯវមេត្ថ បទទ្វយវសេនាបិ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
Velāanatikkamoti ettha ‘‘tāya velāyā’’tiādīsu (dī. ni. 2.154; mahāva. 1-3; udā. 1 ādayo) tāva kālo velāti āgato. ‘‘Uruvelāyaṃ viharatī’’ti (mahāva. 1; saṃ. ni. 1.137) ettha rāsi. ‘‘Ṭhitadhammo velaṃ nātivattatī’’ti (cūḷava. 384; a. ni. 8.19; udā. 45) ettha sīmā. Idhāpi sīmāva. Anatikkamanīyaṭṭhena hi cattāri vacīsucaritāni velāti adhippetāni. Iti yāya cetanāya cattāri vacīduccaritāni bhāsamāno velaṃ atikkamati nāma, ayaṃ uppajjitvā taṃ velaṃ atikkamituṃ na detīti velāanatikkamoti vuttā. Velāyatīti vā velā, calayati viddhaṃsetīti attho. Kiṃ velāyati? Catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ. Iti velāyanato ‘velā’. Purisassa pana hitasukhaṃ anatikkamitvā vattatīti ‘anatikkamo’. Evamettha padadvayavasenāpi attho veditabbo.
សេតុំ ហនតីតិ សេតុឃាតោ; ចតុន្នំ វចីទុច្ចរិតានំ បទឃាតោ បច្ចយឃាតោតិ អត្ថោ។ បច្ចយោ ហិ ឥធ សេតូតិ អធិប្បេតោ។ តត្រាយំ វចនត្ថោ – រាគាទិកោ ចតុន្នំ វចីទុច្ចរិតានំ បច្ចយោ វដ្ដស្មិំ បុគ្គលំ សិនោតិ ពន្ធតីតិ សេតុ។ សេតុស្ស ឃាតោ សេតុឃាតោ។ វចីទុច្ចរិតបច្ចយសមុគ្ឃាដិកាយ វិរតិយា ឯតំ អធិវចនំ។ អយំ បន សម្មាវាចាសង្ខាតា វិរតិ បុព្ពភាគេ នានាចិត្តេសុ លព្ភតិ។ អញ្ញេនេវ ហិ ចិត្តេន មុសាវាទា វិរមតិ, អញ្ញេន បេសុញ្ញាទីហិ។ លោកុត្តរមគ្គក្ខណេ បន ឯកចិត្តស្មិំយេវ លព្ភតិ។ ចតុព្ពិធាយ ហិ វចីទុច្ចរិតចេតនាយ បទបច្ឆេទំ កុរុមានា មគ្គង្គំ បូរយមានា ឯកាវ វិរតិ ឧប្បជ្ជតិ។
Setuṃ hanatīti setughāto; catunnaṃ vacīduccaritānaṃ padaghāto paccayaghātoti attho. Paccayo hi idha setūti adhippeto. Tatrāyaṃ vacanattho – rāgādiko catunnaṃ vacīduccaritānaṃ paccayo vaṭṭasmiṃ puggalaṃ sinoti bandhatīti setu. Setussa ghāto setughāto. Vacīduccaritapaccayasamugghāṭikāya viratiyā etaṃ adhivacanaṃ. Ayaṃ pana sammāvācāsaṅkhātā virati pubbabhāge nānācittesu labbhati. Aññeneva hi cittena musāvādā viramati, aññena pesuññādīhi. Lokuttaramaggakkhaṇe pana ekacittasmiṃyeva labbhati. Catubbidhāya hi vacīduccaritacetanāya padapacchedaṃ kurumānā maggaṅgaṃ pūrayamānā ekāva virati uppajjati.
៣០០. កាយទុច្ចរិតេហីតិ កាយតោ បវត្តេហិ កាយេន វា និប្ផាទិតេហិ បាណាតិបាតាទីហិ ទុច្ចរិតេហិ។ សេសំ បុរិមនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ អយម្បិ សម្មាកម្មន្តសង្ខាតា វិរតិ បុព្ពភាគេ នានាចិត្តេសុ លព្ភតិ។ អញ្ញេនេវ ហិ ចិត្តេន បាណាតិបាតា វិរមតិ, អញ្ញេន អទិន្នាទានមិច្ឆាចារេហិ។ លោកុត្តរមគ្គក្ខណេ បន ឯកចិត្តស្មិំយេវ លព្ភតិ។ តិវិធាយ ហិ កាយទុច្ចរិតចេតនាយ បទបច្ឆេទំ កុរុមានា មគ្គង្គំ បូរយមានា ឯកាវ វិរតិ ឧប្បជ្ជតិ។
300. Kāyaduccaritehīti kāyato pavattehi kāyena vā nipphāditehi pāṇātipātādīhi duccaritehi. Sesaṃ purimanayeneva veditabbaṃ. Ayampi sammākammantasaṅkhātā virati pubbabhāge nānācittesu labbhati. Aññeneva hi cittena pāṇātipātā viramati, aññena adinnādānamicchācārehi. Lokuttaramaggakkhaṇe pana ekacittasmiṃyeva labbhati. Tividhāya hi kāyaduccaritacetanāya padapacchedaṃ kurumānā maggaṅgaṃ pūrayamānā ekāva virati uppajjati.
៣០១. សម្មាអាជីវនិទ្ទេសេ អកិរិយាតិអាទីសុ យាយ ចេតនាយ មិច្ឆាជីវំ អាជីវមានោ កិរិយំ ករោតិ នាម, អយំ ឧប្បជ្ជិត្វា តំ កិរិយំ កាតុំ ន ទេតីតិ អកិរិយាតិ។ ឥមិនា នយេន យោជនា វេទិតព្ពា។ អាជីវោ ច នាមេស បាដិយេក្កោ នត្ថិ, វាចាកម្មន្តេសុ គហិតេសុ គហិតោវ ហោតិ, តប្បក្ខិកត្តា។ ធុវបដិសេវនវសេន បនាយំ តតោ នីហរិត្វា ទស្សិតោតិ។ ឯវំ សន្តេ សម្មាអាជីវោ សកិច្ចកោ ន ហោតិ , អដ្ឋ មគ្គង្គានិ ន បរិបូរេន្តិ, តស្មា សម្មាអាជីវោ សកិច្ចកោ កាតព្ពោ, អដ្ឋ មគ្គង្គានិ បរិបូរេតព្ពានីតិ។ តត្រាយំ នយោ – អាជីវោ នាម ភិជ្ជមានោ កាយវចីទ្វារេសុយេវ ភិជ្ជតិ។ មនោទ្វារេ អាជីវភេទោ នាម នត្ថិ។ បូរយមានោបិ តស្មិំយេវ ទ្វារទ្វយេ បូរតិ។ មនោទ្វារេ អាជីវបូរណំ នាម នត្ថិ។ កាយទ្វារេ បន វីតិក្កមោ អាជីវហេតុកោបិ អត្ថិ នអាជីវហេតុកោបិ។ តថា វចីទ្វារេ។
301. Sammāājīvaniddese akiriyātiādīsu yāya cetanāya micchājīvaṃ ājīvamāno kiriyaṃ karoti nāma, ayaṃ uppajjitvā taṃ kiriyaṃ kātuṃ na detīti akiriyāti. Iminā nayena yojanā veditabbā. Ājīvo ca nāmesa pāṭiyekko natthi, vācākammantesu gahitesu gahitova hoti, tappakkhikattā. Dhuvapaṭisevanavasena panāyaṃ tato nīharitvā dassitoti. Evaṃ sante sammāājīvo sakiccako na hoti , aṭṭha maggaṅgāni na paripūrenti, tasmā sammāājīvo sakiccako kātabbo, aṭṭha maggaṅgāni paripūretabbānīti. Tatrāyaṃ nayo – ājīvo nāma bhijjamāno kāyavacīdvāresuyeva bhijjati. Manodvāre ājīvabhedo nāma natthi. Pūrayamānopi tasmiṃyeva dvāradvaye pūrati. Manodvāre ājīvapūraṇaṃ nāma natthi. Kāyadvāre pana vītikkamo ājīvahetukopi atthi naājīvahetukopi. Tathā vacīdvāre.
តត្ថ យំ រាជរាជមហាមត្តា ខិឌ្ឌាបសុតា សូរភាវំ ទស្សេន្តា មិគវធំ វា បន្ថទុហនំ វា បរទារវីតិក្កមំ វា ករោន្តិ, ឥទំ អកុសលំ កាយកម្មំ នាម។ តតោ វិរតិបិ ‘សម្មាកម្មន្តោ’ នាម។ យំ បន នអាជីវហេតុកំ ចតុព្ពិធំ វចីទុច្ចរិតំ ភាសន្តិ, ឥទំ អកុសលំ វចីកម្មំ នាម។ តតោ វិរតិបិ ‘សម្មាវាចា’ នាម។
Tattha yaṃ rājarājamahāmattā khiḍḍāpasutā sūrabhāvaṃ dassentā migavadhaṃ vā panthaduhanaṃ vā paradāravītikkamaṃ vā karonti, idaṃ akusalaṃ kāyakammaṃ nāma. Tato viratipi ‘sammākammanto’ nāma. Yaṃ pana naājīvahetukaṃ catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ bhāsanti, idaṃ akusalaṃ vacīkammaṃ nāma. Tato viratipi ‘sammāvācā’ nāma.
យំ បន អាជីវហេតុ នេសាទមច្ឆពន្ធាទយោ បាណំ ហនន្តិ, អទិន្នំ អាទិយន្តិ, មិច្ឆាចារំ ចរន្តិ, អយំ មិច្ឆាជីវោ នាម។ តតោ វិរតិ ‘សម្មាអាជីវោ’ នាម។ យម្បិ លញ្ជំ គហេត្វា មុសា ភណន្តិ, បេសុញ្ញផរុសសម្ផប្បលាបេ បវត្តេន្តិ, អយម្បិ មិច្ឆាជីវោ នាម។ តតោ វិរតិ សម្មាអាជីវោ នាម។
Yaṃ pana ājīvahetu nesādamacchabandhādayo pāṇaṃ hananti, adinnaṃ ādiyanti, micchācāraṃ caranti, ayaṃ micchājīvo nāma. Tato virati ‘sammāājīvo’ nāma. Yampi lañjaṃ gahetvā musā bhaṇanti, pesuññapharusasamphappalāpe pavattenti, ayampi micchājīvo nāma. Tato virati sammāājīvo nāma.
មហាសីវត្ថេរោ បនាហ – ‘កាយវចីទ្វារេសុបិ វីតិក្កមោ អាជីវហេតុកោ វា ហោតុ នោ វា អាជីវហេតុកោ, អកុសលំ កាយកម្មំ វចីកម្មន្ត្វេវ សង្ខ្យំ គច្ឆតិ។ តតោ វិរតិបិ សម្មាកម្មន្តោ សម្មាវាចាត្វេវ វុច្ចតី’តិ។ ‘អាជីវោ កុហិ’ន្តិ វុត្តេ បន ‘តីណិ កុហនវត្ថូនិ និស្សាយ ចត្តារោ បច្ចយេ ឧប្បាទេត្វា តេសំ បរិភោគោ’តិ អាហ។ អយំ បន កោដិប្បត្តោ មិច្ឆាជីវោ។ តតោ វិរតិ សម្មាអាជីវោ នាម។
Mahāsīvatthero panāha – ‘kāyavacīdvāresupi vītikkamo ājīvahetuko vā hotu no vā ājīvahetuko, akusalaṃ kāyakammaṃ vacīkammantveva saṅkhyaṃ gacchati. Tato viratipi sammākammanto sammāvācātveva vuccatī’ti. ‘Ājīvo kuhi’nti vutte pana ‘tīṇi kuhanavatthūni nissāya cattāro paccaye uppādetvā tesaṃ paribhogo’ti āha. Ayaṃ pana koṭippatto micchājīvo. Tato virati sammāājīvo nāma.
អយម្បិ សម្មាអាជីវោ បុព្ពភាគេ នានាចិត្តេសុ លព្ភតិ, អញ្ញេនេវ ហិ ចិត្តេន កាយទ្វារវីតិក្កមា វិរមតិ, អញ្ញេន វចីទ្វារវីតិក្កមា។ លោកុត្តរមគ្គក្ខណេ បន ឯកចិត្តស្មិំយេវ លព្ភតិ។ កាយវចីទ្វារេសុ ហិ សត្តកម្មបថវសេន ឧប្បន្នាយ មិច្ឆាជីវសង្ខាតាយ ទុស្សីល្យចេតនាយ បទបច្ឆេទំ កុរុមានា មគ្គង្គំ បូរយមានា ឯកាវ វិរតិ ឧប្បជ្ជតីតិ។ អយំ និទ្ទេសវារេ វិសេសោ។
Ayampi sammāājīvo pubbabhāge nānācittesu labbhati, aññeneva hi cittena kāyadvāravītikkamā viramati, aññena vacīdvāravītikkamā. Lokuttaramaggakkhaṇe pana ekacittasmiṃyeva labbhati. Kāyavacīdvāresu hi sattakammapathavasena uppannāya micchājīvasaṅkhātāya dussīlyacetanāya padapacchedaṃ kurumānā maggaṅgaṃ pūrayamānā ekāva virati uppajjatīti. Ayaṃ niddesavāre viseso.
យំ បនេតំ ឥន្ទ្រិយេសុ អនញ្ញាតញ្ញស្សាមីតិន្ទ្រិយំ វឌ្ឍិតំ, មគ្គង្គេសុ ច សម្មាវាចាទីនិ, តេសំ វសេន សង្គហវារេ ‘‘នវិន្ទ្រិយានិ, អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ’’តិ វុត្តំ។ សុញ្ញតវារោ បាកតិកោយេវាតិ។ អយំ តាវ សុទ្ធិកបដិបទាយ វិសេសោ។
Yaṃ panetaṃ indriyesu anaññātaññassāmītindriyaṃ vaḍḍhitaṃ, maggaṅgesu ca sammāvācādīni, tesaṃ vasena saṅgahavāre ‘‘navindriyāni, aṭṭhaṅgiko maggo’’ti vuttaṃ. Suññatavāro pākatikoyevāti. Ayaṃ tāva suddhikapaṭipadāya viseso.
៣៤៣. ឥតោ បរំ សុទ្ធិកសុញ្ញតា សុញ្ញតបដិបទា សុទ្ធិកអប្បណិហិតា អប្បណិហិតបដិបទាតិ អយំ ទេសនាភេទោ ហោតិ។ តត្ថ សុញ្ញតន្តិ លោកុត្តរមគ្គស្ស នាមំ។ សោ ហិ អាគមនតោ សគុណតោ អារម្មណតោតិ តីហិ ការណេហិ នាមំ លភតិ។ កថំ? ឥធ ភិក្ខុ អនត្តតោ អភិនិវិសិត្វា អនត្តតោ សង្ខារេ បស្សតិ។ យស្មា បន អនត្តតោ ទិដ្ឋមត្តេនេវ មគ្គវុដ្ឋានំ នាម ន ហោតិ, អនិច្ចតោបិ ទុក្ខតោបិ ទដ្ឋុមេវ វដ្ដតិ, តស្មា ‘អនិច្ចំ ទុក្ខមនត្តា’តិ តិវិធំ អនុបស្សនំ អារោបេត្វា សម្មសន្តោ ចរតិ។ វុដ្ឋានគាមិនិវិបស្សនា បនស្ស តេភូមកេបិ សង្ខារេ សុញ្ញតោវ បស្សតិ។ អយំ វិបស្សនា សុញ្ញតា នាម ហោតិ។ សា អាគមនីយដ្ឋានេ ឋត្វា អត្តនោ មគ្គស្ស ‘សុញ្ញត’ន្តិ នាមំ ទេតិ។ ឯវំ មគ្គោ ‘អាគមនតោ’ សុញ្ញតនាមំ លភតិ។ យស្មា បន សោ រាគាទីហិ សុញ្ញោ តស្មា ‘សគុណេនេវ’ សុញ្ញតនាមំ លភតិ។ និព្ពានម្បិ រាគាទីហិ សុញ្ញត្តា សុញ្ញតន្តិ វុច្ចតិ។ តំ អារម្មណំ កត្វា ឧប្បន្នត្តា មគ្គោ ‘អារម្មណតោ’ សុញ្ញតនាមំ លភតិ។
343. Ito paraṃ suddhikasuññatā suññatapaṭipadā suddhikaappaṇihitā appaṇihitapaṭipadāti ayaṃ desanābhedo hoti. Tattha suññatanti lokuttaramaggassa nāmaṃ. So hi āgamanato saguṇato ārammaṇatoti tīhi kāraṇehi nāmaṃ labhati. Kathaṃ? Idha bhikkhu anattato abhinivisitvā anattato saṅkhāre passati. Yasmā pana anattato diṭṭhamatteneva maggavuṭṭhānaṃ nāma na hoti, aniccatopi dukkhatopi daṭṭhumeva vaṭṭati, tasmā ‘aniccaṃ dukkhamanattā’ti tividhaṃ anupassanaṃ āropetvā sammasanto carati. Vuṭṭhānagāminivipassanā panassa tebhūmakepi saṅkhāre suññatova passati. Ayaṃ vipassanā suññatā nāma hoti. Sā āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano maggassa ‘suññata’nti nāmaṃ deti. Evaṃ maggo ‘āgamanato’ suññatanāmaṃ labhati. Yasmā pana so rāgādīhi suñño tasmā ‘saguṇeneva’ suññatanāmaṃ labhati. Nibbānampi rāgādīhi suññattā suññatanti vuccati. Taṃ ārammaṇaṃ katvā uppannattā maggo ‘ārammaṇato’ suññatanāmaṃ labhati.
តត្ថ សុត្តន្តិកបរិយាយេន សគុណតោបិ អារម្មណតោបិ នាមំ លភតិ។ បរិយាយទេសនា ហេសា។ អភិធម្មកថា បន និប្បរិយាយទេសនា។ តស្មា ឥធ សគុណតោ វា អារម្មណតោ វា នាមំ ន លភតិ, អាគមនតោវ លភតិ។ អាគមនមេវ ហិ ធុរំ។ តំ ទុវិធំ ហោតិ – វិបស្សនាគមនំ មគ្គាគមនន្តិ។ តត្ថ មគ្គស្ស អាគតដ្ឋានេ វិបស្សនាគមនំ ធុរំ, ផលស្ស អាគតដ្ឋានេ មគ្គាគមនំ ធុរំ។ ឥធ មគ្គស្ស អាគតត្តា វិបស្សនាគមនមេវ ធុរំ ជាតំ។
Tattha suttantikapariyāyena saguṇatopi ārammaṇatopi nāmaṃ labhati. Pariyāyadesanā hesā. Abhidhammakathā pana nippariyāyadesanā. Tasmā idha saguṇato vā ārammaṇato vā nāmaṃ na labhati, āgamanatova labhati. Āgamanameva hi dhuraṃ. Taṃ duvidhaṃ hoti – vipassanāgamanaṃ maggāgamananti. Tattha maggassa āgataṭṭhāne vipassanāgamanaṃ dhuraṃ, phalassa āgataṭṭhāne maggāgamanaṃ dhuraṃ. Idha maggassa āgatattā vipassanāgamanameva dhuraṃ jātaṃ.
៣៥០. អប្បណិហិតន្តិ, ឯត្ថាបិ អប្បណិហិតន្តិ មគ្គស្សេវ នាមំ។ ឥទម្បិ នាមំ មគ្គោ តីហេវ ការណេហិ លភតិ។ កថំ? ឥធ ភិក្ខុ អាទិតោវ ទុក្ខតោ អភិនិវិសិត្វា ទុក្ខតោវ សង្ខារេ បស្សតិ។ យស្មា បន ទុក្ខតោ ទិដ្ឋមត្តេនេវ មគ្គវុដ្ឋានំ នាម ន ហោតិ, អនិច្ចតោបិ អនត្តតោបិ ទដ្ឋុមេវ វដ្ដតិ, តស្មា អនិច្ចំ ទុក្ខមនត្តា’តិ តិវិធំ អនុបស្សនំ អារោបេត្វា សម្មសន្តោ ចរតិ។ វុដ្ឋានគាមិនិវិបស្សនា បនស្ស តេភូមកសង្ខារេសុ បណិធិំ សោសេត្វា បរិយាទិយិត្វា វិស្សជ្ជេតិ។ អយំ វិបស្សនា អប្បណិហិតា នាម ហោតិ។ សា អាគមនីយដ្ឋានេ ឋត្វា អត្តនោ មគ្គស្ស ‘អប្បណិហិត’ន្តិ នាមំ ទេតិ។ ឯវំ មគ្គោ ‘អាគមនតោ’ អប្បណិហិតនាមំ លភតិ។ យស្មា បន តត្ថ រាគទោសមោហបណិធយោ នត្ថិ, តស្មា ‘សគុណេនេវ’ អប្បណិហិតនាមំ លភតិ។ និព្ពានម្បិ តេសំ បណិធីនំ អភាវា អប្បណិហិតន្តិ វុច្ចតិ។ តំ អារម្មណំ កត្វា ឧប្បន្នត្តា មគ្គោ អប្បណិហិតនាមំ លភតិ។
350. Appaṇihitanti, etthāpi appaṇihitanti maggasseva nāmaṃ. Idampi nāmaṃ maggo tīheva kāraṇehi labhati. Kathaṃ? Idha bhikkhu āditova dukkhato abhinivisitvā dukkhatova saṅkhāre passati. Yasmā pana dukkhato diṭṭhamatteneva maggavuṭṭhānaṃ nāma na hoti, aniccatopi anattatopi daṭṭhumeva vaṭṭati, tasmā aniccaṃ dukkhamanattā’ti tividhaṃ anupassanaṃ āropetvā sammasanto carati. Vuṭṭhānagāminivipassanā panassa tebhūmakasaṅkhāresu paṇidhiṃ sosetvā pariyādiyitvā vissajjeti. Ayaṃ vipassanā appaṇihitā nāma hoti. Sā āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano maggassa ‘appaṇihita’nti nāmaṃ deti. Evaṃ maggo ‘āgamanato’ appaṇihitanāmaṃ labhati. Yasmā pana tattha rāgadosamohapaṇidhayo natthi, tasmā ‘saguṇeneva’ appaṇihitanāmaṃ labhati. Nibbānampi tesaṃ paṇidhīnaṃ abhāvā appaṇihitanti vuccati. Taṃ ārammaṇaṃ katvā uppannattā maggo appaṇihitanāmaṃ labhati.
តត្ថ សុត្តន្តិកបរិយាយេន សគុណតោបិ អារម្មណតោបិ នាមំ លភតិ។ បរិយាយទេសនា ហេសា ។ អភិធម្មកថា បន និប្បរិយាយទេសនា។ តស្មា ឥធ សគុណតោ វា អារម្មណតោ វា នាមំ ន លភតិ, អាគមនតោវ លភតិ។ អាគមនមេវ ហិ ធុរំ។ តំ ទុវិធំ ហោតិ – វិបស្សនាគមនំ មគ្គាគមនន្តិ។ តត្ថ មគ្គស្ស អាគតដ្ឋានេ វិបស្សនាគមនំ ធុរំ, ផលស្ស អាគតដ្ឋានេ មគ្គាគមនំ ធុរំ។ ឥធ មគ្គស្ស អាគតត្តា វិបស្សនាគមនមេវ ធុរំ ជាតំ។
Tattha suttantikapariyāyena saguṇatopi ārammaṇatopi nāmaṃ labhati. Pariyāyadesanā hesā . Abhidhammakathā pana nippariyāyadesanā. Tasmā idha saguṇato vā ārammaṇato vā nāmaṃ na labhati, āgamanatova labhati. Āgamanameva hi dhuraṃ. Taṃ duvidhaṃ hoti – vipassanāgamanaṃ maggāgamananti. Tattha maggassa āgataṭṭhāne vipassanāgamanaṃ dhuraṃ, phalassa āgataṭṭhāne maggāgamanaṃ dhuraṃ. Idha maggassa āgatattā vipassanāgamanameva dhuraṃ jātaṃ.
ននុ ច សុញ្ញតោ អនិមិត្តោ អប្បណិហិតោតិ តីណិ មគ្គស្ស នាមានិ? យថាហ – ‘‘តយោមេ, ភិក្ខវេ, វិមោក្ខា – សុញ្ញតោ វិមោក្ខោ, អនិមិត្តោ វិមោក្ខោ, អប្បណិហិតោ វិមោក្ខោ’’តិ (បដិ. ម. ១.២០៩)។ តេសុ ឥធ ទ្វេ មគ្គេ គហេត្វា អនិមិត្តោ កស្មា ន គហិតោតិ? អាគមនាភាវតោ។ អនិមិត្តវិបស្សនា ហិ សយំ អាគមនីយដ្ឋានេ ឋត្វា អត្តនោ មគ្គស្ស នាមំ ទាតុំ ន សក្កោតិ។ សម្មាសម្ពុទ្ធោ បន អត្តនោ បុត្តស្ស រាហុលត្ថេរស្ស។
Nanu ca suññato animitto appaṇihitoti tīṇi maggassa nāmāni? Yathāha – ‘‘tayome, bhikkhave, vimokkhā – suññato vimokkho, animitto vimokkho, appaṇihito vimokkho’’ti (paṭi. ma. 1.209). Tesu idha dve magge gahetvā animitto kasmā na gahitoti? Āgamanābhāvato. Animittavipassanā hi sayaṃ āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano maggassa nāmaṃ dātuṃ na sakkoti. Sammāsambuddho pana attano puttassa rāhulattherassa.
‘‘អនិមិត្តញ្ច ភាវេហិ, មានានុសយមុជ្ជហ;
‘‘Animittañca bhāvehi, mānānusayamujjaha;
តតោ មានាភិសមយា, ឧបសន្តោ ចរិស្សសី’’តិ។ (សុ. និ. ៣៤៤);
Tato mānābhisamayā, upasanto carissasī’’ti. (su. ni. 344);
អនិមិត្តវិបស្សនំ កថេសិ។ វិបស្សនា ហិ និច្ចនិមិត្តំ ធុវនិមិត្តំ សុខនិមិត្តំ អត្តនិមិត្តញ្ច ឧគ្ឃាដេតិ។ តស្មា អនិមិត្តាតិ កថិតា។ សា ច កិញ្ចាបិ តំ និមិត្តំ ឧគ្ឃាដេតិ, សយំ បន និមិត្តធម្មេសុ ចរតីតិ សនិមិត្តាវ ហោតិ។ តស្មា សយំ អាគមនីយដ្ឋានេ ឋត្វា អត្តនោ មគ្គស្ស នាមំ ទាតុំ ន សក្កោតិ។
Animittavipassanaṃ kathesi. Vipassanā hi niccanimittaṃ dhuvanimittaṃ sukhanimittaṃ attanimittañca ugghāṭeti. Tasmā animittāti kathitā. Sā ca kiñcāpi taṃ nimittaṃ ugghāṭeti, sayaṃ pana nimittadhammesu caratīti sanimittāva hoti. Tasmā sayaṃ āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano maggassa nāmaṃ dātuṃ na sakkoti.
អបរោ នយោ – អភិធម្មោ នាម បរមត្ថទេសនា។ អនិមិត្តមគ្គស្ស ច បរមត្ថតោ ហេតុវេកល្លមេវ ហោតិ។ កថំ? អនិច្ចានុបស្សនាយ ហិ វសេន អនិមិត្តវិមោក្ខោ កថិតោ។ តេន ច វិមោក្ខេន សទ្ធិន្ទ្រិយំ អធិមត្តំ ហោតិ។ តំ អរិយមគ្គេ ឯកង្គម្បិ ន ហោតិ, អមគ្គង្គត្តា អត្តនោ មគ្គស្ស បរមត្ថតោ នាមំ ទាតុំ ន សក្កោតិ។ ឥតរេសុ បន ទ្វីសុ អនត្តានុបស្សនាយ តាវ វសេន សុញ្ញតវិមោក្ខោ, ទុក្ខានុបស្សនាយ វសេន អប្បណិហិតវិមោក្ខោ កថិតោ។ តេសុ សុញ្ញតវិមោក្ខេន បញ្ញិន្ទ្រិយំ អធិមត្តំ ហោតិ, អប្បណិហិតវិមោក្ខេន សមាធិន្ទ្រិយំ។ តានិ អរិយមគ្គស្ស អង្គត្តា អត្តនោ មគ្គស្ស បរមត្ថតោ នាមំ ទាតុំ សក្កោន្តិ។ មគ្គារម្មណត្តិកេបិ ហិ មគ្គាធិបតិធម្មវិភជនេ ឆន្ទចិត្តានំ អធិបតិកាលេ តេសំ ធម្មានំ អមគ្គង្គត្តាវ មគ្គាធិបតិភាវោ ន វុត្តោ។ ឯវំសម្បទមិទំ វេទិតព្ពន្តិ។ អយមេត្ថ អដ្ឋកថាមុត្តកោ ឯកស្ស អាចរិយស្ស មតិវិនិច្ឆយោ។
Aparo nayo – abhidhammo nāma paramatthadesanā. Animittamaggassa ca paramatthato hetuvekallameva hoti. Kathaṃ? Aniccānupassanāya hi vasena animittavimokkho kathito. Tena ca vimokkhena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Taṃ ariyamagge ekaṅgampi na hoti, amaggaṅgattā attano maggassa paramatthato nāmaṃ dātuṃ na sakkoti. Itaresu pana dvīsu anattānupassanāya tāva vasena suññatavimokkho, dukkhānupassanāya vasena appaṇihitavimokkho kathito. Tesu suññatavimokkhena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti, appaṇihitavimokkhena samādhindriyaṃ. Tāni ariyamaggassa aṅgattā attano maggassa paramatthato nāmaṃ dātuṃ sakkonti. Maggārammaṇattikepi hi maggādhipatidhammavibhajane chandacittānaṃ adhipatikāle tesaṃ dhammānaṃ amaggaṅgattāva maggādhipatibhāvo na vutto. Evaṃsampadamidaṃ veditabbanti. Ayamettha aṭṭhakathāmuttako ekassa ācariyassa mativinicchayo.
ឯវំ សព្ពថាបិ អនិមិត្តវិបស្សនា សយំ អាគមនីយដ្ឋានេ ឋត្វា អត្តនោ មគ្គស្ស នាមំ ទាតុំ ន សក្កោតីតិ អនិមិត្តមគ្គោ ន គហិតោ។ កេចិ បន ‘អនិមិត្តមគ្គោ អាគមនតោ នាមំ អលភន្តោបិ សុត្តន្តបរិយាយេន សគុណតោ ច អារម្មណតោ ច នាមំ លភតី’តិ អាហំសុ។ តេ ឥទំ វត្វា បដិក្ខិត្តា – អនិមិត្តមគ្គេ សគុណតោ ច អារម្មណតោ ច នាមំ លភន្តេ សុញ្ញតអប្បណិហិតមគ្គាបិ សគុណតោយេវ អារម្មណតោយេវ ច ឥធ នាមំ លភេយ្យុំ។ ន បន លភន្តិ។ កិំ ការណា? អយញ្ហិ មគ្គោ នាម ទ្វីហិ ការណេហិ នាមំ លភតិ – សរសតោ ច បច្ចនីកតោ ច; សភាវតោ ច បដិបក្ខតោ ចាតិ អត្ថោ។ តត្ថ សុញ្ញតអប្បណិហិតមគ្គា សរសតោបិ បច្ចនីកតោបិ នាមំ លភន្តិ។ សុញ្ញតអប្បណិហិតមគ្គា ហិ រាគាទីហិ សុញ្ញា, រាគបណិធិអាទីហិ ច អប្បណិហិតាតិ ឯវំ ‘សរសតោ’ នាមំ លភន្តិ។ សុញ្ញតោ ច អត្តាភិនិវេសស្ស បដិបក្ខោ, អប្បណិហិតោ បណិធិស្សាតិ ឯវំ ‘បច្ចនីកតោ’ នាមំ លភន្តិ។ អនិមិត្តមគ្គោ បន រាគាទិនិមិត្តានំ និច្ចនិមិត្តាទីនញ្ច អភាវេន សរសតោវ នាមំ លភតិ, នោ បច្ចនីកតោ។ ន ហិ សោ សង្ខារនិមិត្តារម្មណាយ អនិច្ចានុបស្សនាយ បដិបក្ខោ។ អនិច្ចានុបស្សនា បនស្ស អនុលោមភាវេ ឋិតាតិ។ សព្ពថាបិ អភិធម្មបរិយាយេន អនិមិត្តមគ្គោ នាម នត្ថីតិ។
Evaṃ sabbathāpi animittavipassanā sayaṃ āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano maggassa nāmaṃ dātuṃ na sakkotīti animittamaggo na gahito. Keci pana ‘animittamaggo āgamanato nāmaṃ alabhantopi suttantapariyāyena saguṇato ca ārammaṇato ca nāmaṃ labhatī’ti āhaṃsu. Te idaṃ vatvā paṭikkhittā – animittamagge saguṇato ca ārammaṇato ca nāmaṃ labhante suññataappaṇihitamaggāpi saguṇatoyeva ārammaṇatoyeva ca idha nāmaṃ labheyyuṃ. Na pana labhanti. Kiṃ kāraṇā? Ayañhi maggo nāma dvīhi kāraṇehi nāmaṃ labhati – sarasato ca paccanīkato ca; sabhāvato ca paṭipakkhato cāti attho. Tattha suññataappaṇihitamaggā sarasatopi paccanīkatopi nāmaṃ labhanti. Suññataappaṇihitamaggā hi rāgādīhi suññā, rāgapaṇidhiādīhi ca appaṇihitāti evaṃ ‘sarasato’ nāmaṃ labhanti. Suññato ca attābhinivesassa paṭipakkho, appaṇihito paṇidhissāti evaṃ ‘paccanīkato’ nāmaṃ labhanti. Animittamaggo pana rāgādinimittānaṃ niccanimittādīnañca abhāvena sarasatova nāmaṃ labhati, no paccanīkato. Na hi so saṅkhāranimittārammaṇāya aniccānupassanāya paṭipakkho. Aniccānupassanā panassa anulomabhāve ṭhitāti. Sabbathāpi abhidhammapariyāyena animittamaggo nāma natthīti.
សុត្តន្តិកបរិយាយេន បនេស ឯវំ អាហរិត្វា ទីបិតោ – យស្មិញ្ហិ វារេ មគ្គវុដ្ឋានំ ហោតិ, តីណិ លក្ខណានិ ឯកាវជ្ជនេន វិយ អាបាថមាគច្ឆន្តិ, តិណ្ណញ្ច ឯកតោ អាបាថគមនំ នាម នត្ថិ។ កម្មដ្ឋានស្ស បន វិភូតភាវទីបនត្ថំ ឯវំ វុត្តំ។ អាទិតោ ហិ យត្ថ កត្ថចិ អភិនិវេសោ ហោតុ, វុដ្ឋានគាមិនី បន វិបស្សនា យំ យំ សម្មសិត្វា វុដ្ឋាតិ តស្ស តស្សេវ វសេន អាគមនីយដ្ឋានេ ឋត្វា អត្តនោ មគ្គស្ស នាមំ ទេតិ។ កថំ? អនិច្ចាទីសុ ហិ យត្ថ កត្ថចិ អភិនិវិសិត្វា ឥតរម្បិ លក្ខណទ្វយំ ទដ្ឋុំ វដ្ដតិ ឯវ។ ឯកលក្ខណទស្សនមត្តេនេវ ហិ មគ្គវុដ្ឋានំ នាម ន ហោតិ, តស្មា អនិច្ចតោ អភិនិវិដ្ឋោ ភិក្ខុ ន កេវលំ អនិច្ចតោវ វុដ្ឋាតិ, ទុក្ខតោបិ អនត្តតោបិ វុដ្ឋាតិយេវ។ ទុក្ខតោ អនត្តតោ អភិនិវិដ្ឋេបិ ឯសេវ នយោ។ ឥតិ អាទិតោ យត្ថ កត្ថចិ អភិនិវេសោ ហោតុ, វុដ្ឋានគាមិនី បន វិបស្សនា យំ យំ សម្មសិត្វា វុដ្ឋាតិ តស្ស តស្សេវ វសេន អាគមនីយដ្ឋានេ ឋត្វា អត្តនោ មគ្គស្ស នាមំ ទេតិ។ តត្ថ អនិច្ចតោ វុដ្ឋហន្តស្ស មគ្គោ អនិមិត្តោ នាម ហោតិ, ទុក្ខតោ វុដ្ឋហន្តស្ស អប្បណិហិតោ, អនត្តតោ វុដ្ឋហន្តស្ស សុញ្ញតោតិ។ ឯវំ សុត្តន្តបរិយាយេន អាហរិត្វា ទីបិតោ។
Suttantikapariyāyena panesa evaṃ āharitvā dīpito – yasmiñhi vāre maggavuṭṭhānaṃ hoti, tīṇi lakkhaṇāni ekāvajjanena viya āpāthamāgacchanti, tiṇṇañca ekato āpāthagamanaṃ nāma natthi. Kammaṭṭhānassa pana vibhūtabhāvadīpanatthaṃ evaṃ vuttaṃ. Ādito hi yattha katthaci abhiniveso hotu, vuṭṭhānagāminī pana vipassanā yaṃ yaṃ sammasitvā vuṭṭhāti tassa tasseva vasena āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano maggassa nāmaṃ deti. Kathaṃ? Aniccādīsu hi yattha katthaci abhinivisitvā itarampi lakkhaṇadvayaṃ daṭṭhuṃ vaṭṭati eva. Ekalakkhaṇadassanamatteneva hi maggavuṭṭhānaṃ nāma na hoti, tasmā aniccato abhiniviṭṭho bhikkhu na kevalaṃ aniccatova vuṭṭhāti, dukkhatopi anattatopi vuṭṭhātiyeva. Dukkhato anattato abhiniviṭṭhepi eseva nayo. Iti ādito yattha katthaci abhiniveso hotu, vuṭṭhānagāminī pana vipassanā yaṃ yaṃ sammasitvā vuṭṭhāti tassa tasseva vasena āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano maggassa nāmaṃ deti. Tattha aniccato vuṭṭhahantassa maggo animitto nāma hoti, dukkhato vuṭṭhahantassa appaṇihito, anattato vuṭṭhahantassa suññatoti. Evaṃ suttantapariyāyena āharitvā dīpito.
វុដ្ឋានគាមិនី បន វិបស្សនា កិមារម្មណាតិ? លក្ខណារម្មណាតិ។ លក្ខណំ នាម បញ្ញត្តិគតិកំ ន វត្តព្ពធម្មភូតំ។ យោ បន អនិច្ចំ ទុក្ខមនត្តាតិ តីណិ លក្ខណានិ សល្លក្ខេតិ, តស្ស បញ្ចក្ខន្ធា កណ្ឋេ ពទ្ធកុណបំ វិយ ហោន្តិ។ សង្ខារារម្មណមេវ ញាណំ សង្ខារតោ វុដ្ឋាតិ។ យថា ហិ ឯកោ ភិក្ខុ បត្តំ កិណិតុកាមោ បត្តវាណិជេន បត្តំ អាភតំ ទិស្វា ហដ្ឋបហដ្ឋោ គណ្ហិស្សាមីតិ ចិន្តេត្វា វីមំសមានោ តីណិ ឆិទ្ទានិ បស្សេយ្យ, សោ ន ឆិទ្ទេសុ និរាលយោ ហោតិ, បត្តេ បន និរាលយោ ហោតិ; ឯវមេវ តីណិ លក្ខណានិ សល្លក្ខេត្វា សង្ខារេសុ និរាលយោ ហោតិ។ សង្ខារារម្មណេនេវ ញាណេន សង្ខារតោ វុដ្ឋាតីតិ វេទិតព្ពំ។ ទុស្សោបមាយបិ ឯសេវ នយោ។
Vuṭṭhānagāminī pana vipassanā kimārammaṇāti? Lakkhaṇārammaṇāti. Lakkhaṇaṃ nāma paññattigatikaṃ na vattabbadhammabhūtaṃ. Yo pana aniccaṃ dukkhamanattāti tīṇi lakkhaṇāni sallakkheti, tassa pañcakkhandhā kaṇṭhe baddhakuṇapaṃ viya honti. Saṅkhārārammaṇameva ñāṇaṃ saṅkhārato vuṭṭhāti. Yathā hi eko bhikkhu pattaṃ kiṇitukāmo pattavāṇijena pattaṃ ābhataṃ disvā haṭṭhapahaṭṭho gaṇhissāmīti cintetvā vīmaṃsamāno tīṇi chiddāni passeyya, so na chiddesu nirālayo hoti, patte pana nirālayo hoti; evameva tīṇi lakkhaṇāni sallakkhetvā saṅkhāresu nirālayo hoti. Saṅkhārārammaṇeneva ñāṇena saṅkhārato vuṭṭhātīti veditabbaṃ. Dussopamāyapi eseva nayo.
ឥតិ ភគវា លោកុត្តរំ ឈានំ ភាជេន្តោ សុទ្ធិកបដិបទាយ ចតុក្កនយំ បញ្ចកនយន្តិ ទ្វេបិ នយេ អាហរិ។ តថា សុទ្ធិកសុញ្ញតាយ សុញ្ញតបដិបទាយ សុទ្ធិកអប្បណិហិតាយ អប្បណិហិតបដិបទាយាតិ។ កស្មា ឯវំ អាហរីតិ? បុគ្គលជ្ឈាសយេន ចេវ ទេសនាវិលាសេន ច។ តទុភយម្បិ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ ឯវំ លោកុត្តរំ ឈានំ ភាវេតីតិ ឯត្ថ សុទ្ធិកបដិបទាយ ចតុក្កបញ្ចកវសេន ទ្វេ នយា, តថា សេសេសូតិ សព្ពេសុបិ បញ្ចសុ កោដ្ឋាសេសុ ទស នយា ភាជិតា។
Iti bhagavā lokuttaraṃ jhānaṃ bhājento suddhikapaṭipadāya catukkanayaṃ pañcakanayanti dvepi naye āhari. Tathā suddhikasuññatāya suññatapaṭipadāya suddhikaappaṇihitāya appaṇihitapaṭipadāyāti. Kasmā evaṃ āharīti? Puggalajjhāsayena ceva desanāvilāsena ca. Tadubhayampi heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Evaṃ lokuttaraṃ jhānaṃ bhāvetīti ettha suddhikapaṭipadāya catukkapañcakavasena dve nayā, tathā sesesūti sabbesupi pañcasu koṭṭhāsesu dasa nayā bhājitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / ធម្មសង្គណីបាឡិ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / លោកុត្តរកុសលំ • Lokuttarakusalaṃ
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / លោកុត្តរកុសលវណ្ណនា • Lokuttarakusalavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / លោកុត្តរកុសលវណ្ណនា • Lokuttarakusalavaṇṇanā
