| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
លោកុត្តរកុសលវណ្ណនា
Lokuttarakusalavaṇṇanā
២៧៧. លោកំ តរតីតិ ឯតេន លោកសមតិក្កមបដិបត្តិមាហ។ ឧត្តរតីតិ ឯតេន លោកស្សន្តគមនំ ផលេ បតិដ្ឋានំ ផលំ។ សមតិក្កម្មាតិអាទិនា និព្ពានំ។ សមតិក្កម្មាតិ ហិ និស្សរិត្វា។ អភិភុយ្យាតិ វិសំយុត្តំ ហុត្វាតិ អត្ថោ។ តិវិធោបិ ចត្ថោ មគ្គាទីសុ ឯកេកស្មិំ យោជេតព្ពោ, មគ្គេយេវ វា ឥធ តស្ស អធិប្បេតត្តា។ ឯកចិត្តក្ខណិកន្តិ ឯកមគ្គស្ស ទ្វេ វារេ អនុប្បត្តិំ សន្ធាយាហ។ អញ្ញមញ្ញំ ធម្មានំ អនតិវត្តនាទិសាធិកាយ បញ្ញាយ វឌ្ឍេតិ។ ‘‘និយ្យាតីតិ និយ្យានីយ’’ន្តិ វត្តព្ពេ ឦ-ការស្ស រស្សត្តំ យ-ការស្ស ច ក-ការំ កត្វា ‘‘និយ្យានិក’’ន្តិ វុត្តំ។ និយ្យាតិ ឯតេនាតិ និយ្យានំ, និយ្យានមេវ និយ្យានិកំ វេនយិកោ វិយ។ ឯត្ថ ‘‘នេយ្យានិក’’ន្តិ វត្តព្ពេ ឥ-ការស្ស ឯ-ការត្តំ អកត្វា វុត្តំ។
277. Lokaṃtaratīti etena lokasamatikkamapaṭipattimāha. Uttaratīti etena lokassantagamanaṃ phale patiṭṭhānaṃ phalaṃ. Samatikkammātiādinā nibbānaṃ. Samatikkammāti hi nissaritvā. Abhibhuyyāti visaṃyuttaṃ hutvāti attho. Tividhopi cattho maggādīsu ekekasmiṃ yojetabbo, maggeyeva vā idha tassa adhippetattā. Ekacittakkhaṇikanti ekamaggassa dve vāre anuppattiṃ sandhāyāha. Aññamaññaṃ dhammānaṃ anativattanādisādhikāya paññāya vaḍḍheti. ‘‘Niyyātīti niyyānīya’’nti vattabbe ī-kārassa rassattaṃ ya-kārassa ca ka-kāraṃ katvā ‘‘niyyānika’’nti vuttaṃ. Niyyāti etenāti niyyānaṃ, niyyānameva niyyānikaṃ venayiko viya. Ettha ‘‘neyyānika’’nti vattabbe i-kārassa e-kārattaṃ akatvā vuttaṃ.
ផលន្តិ ចិត្តចេតសិករាសិ វុច្ចតិ, តំ អញ្ញមញ្ញំ សម្បយុត្តានំ ធម្មានំ អត្តនោ អវយវភូតានំ និស្សយោ ហោតិ។ ផលញាណំ វា ផលំ, សម្មាទិដ្ឋិអាទយោ អង្គានិ វា។ លោកុត្តរភាវេតិ លោកំ ឧត្តិណ្ណភាវេ។ តេន ផលនិព្ពានានិ សង្គណ្ហាតិ។ តេសុ យំ ភវតិ ផលំ, តំ ‘‘ភូមី’’តិ វុច្ចតិ។ យថា វា កម្មនិព្ពត្តា កាមភវាទយោ តំសមង្គិនោ និស្សយភាវេន ‘‘ភូមី’’តិ វុច្ចន្តិ, ឯវំ មគ្គេន និព្ពត្តំ ផលំ អរិយសាវកស្ស កាលេន កាលំ សមាបជ្ជិតព្ពតាយ និស្សយភាវតោ ‘‘ភូមី’’តិ វុច្ចតិ, តតោយេវ អរិយា ចិរតរំ តិដ្ឋន្តិ។ សមុច្ឆេទវិវេកវសេនាតិ ឯត្ថ អបាយគមនីយានំ អច្ចន្តសមុច្ឆេទោ ឥតរេសញ្ច វិជ្ជុតោភាសេន វិយ តមស្ស សមុច្ឆេទោ ទដ្ឋព្ពោ។ លោកិយជ្ឈានម្បិ បុថុជ្ជនស្ស អរិយស្ស ច អកតាធិការស្ស ន វិនា បដិបទាយ ឥជ្ឈតិ, កតាធិការស្ស បន អរិយស្ស មគ្គេនេវ សមិជ្ឈនតោ វិបាកានំ វិយ កុសលេន តថា សមិទ្ធស្ស អរិយមគ្គេន សទិសតាយ អភាវតោ អតព្ពិបាកត្តា ច ន មគ្គបដិបទា តស្ស ឈានស្ស បដិបទាតិ សក្កា វត្តុន្តិ តត្ថ តថា គរុំ កត្វា បដិបទាហិ ឯវ ទេសនា ន កតា, យថាវុត្តជ្ឈានសង្គហត្ថំ សុទ្ធិកទេសនាបិ កតា។
Phalanti cittacetasikarāsi vuccati, taṃ aññamaññaṃ sampayuttānaṃ dhammānaṃ attano avayavabhūtānaṃ nissayo hoti. Phalañāṇaṃ vā phalaṃ, sammādiṭṭhiādayo aṅgāni vā. Lokuttarabhāveti lokaṃ uttiṇṇabhāve. Tena phalanibbānāni saṅgaṇhāti. Tesu yaṃ bhavati phalaṃ, taṃ ‘‘bhūmī’’ti vuccati. Yathā vā kammanibbattā kāmabhavādayo taṃsamaṅgino nissayabhāvena ‘‘bhūmī’’ti vuccanti, evaṃ maggena nibbattaṃ phalaṃ ariyasāvakassa kālena kālaṃ samāpajjitabbatāya nissayabhāvato ‘‘bhūmī’’ti vuccati, tatoyeva ariyā cirataraṃ tiṭṭhanti. Samucchedavivekavasenāti ettha apāyagamanīyānaṃ accantasamucchedo itaresañca vijjutobhāsena viya tamassa samucchedo daṭṭhabbo. Lokiyajjhānampi puthujjanassa ariyassa ca akatādhikārassa na vinā paṭipadāya ijjhati, katādhikārassa pana ariyassa maggeneva samijjhanato vipākānaṃ viya kusalena tathā samiddhassa ariyamaggena sadisatāya abhāvato atabbipākattā ca na maggapaṭipadā tassa jhānassa paṭipadāti sakkā vattunti tattha tathā garuṃ katvā paṭipadāhi eva desanā na katā, yathāvuttajjhānasaṅgahatthaṃ suddhikadesanāpi katā.
ឥធ បន កស្សចិ វិនា បដិបទាយ អសិទ្ធិតោ គរុំ កត្វា ទស្សេតុំ ‘‘ទុក្ខបដិបទ’’ន្តិអាទិ វុត្តំ។ យោ កោចិ វារោតិ សកិំ ទ្វិក្ខត្តុំ តិក្ខត្តុំ ចតុក្ខត្តុំ អនេកក្ខត្តុន្តិ ឯវមាទីសុ វិក្ខម្ភនវារេសុ យោ កោចិ។ សកិំ ទ្វិក្ខត្តុញ្ច វិក្ខម្ភនវារា សុខា បដិបទា ឯវ, ន ច តតោ ឧទ្ធំ សុខា បដិបទា ហោតីតិ តិក្ខត្តុំ វិក្ខម្ភនវារំ ទុក្ខា បដិបទាតិ រោចេសុំ អដ្ឋកថាចរិយា។ តស្មិំ តថារោចិតេ តតោ បរេសុ ចតុក្ខត្តុំ វិក្ខម្ភនវារាទីសុ វត្តព្ពមេវ នត្ថីតិ។ រូបារូបានំ លក្ខណាទីហិ បរិច្ឆិន្ទិត្វា គហណំ រូបារូបបរិគ្គហោ, នាមរូបមត្តមេតំ, ន អញ្ញោ កោចិ សត្តាទិកោតិ វវត្ថាបនំ នាមរូបវវត្ថាបនំ។ បរិគ្គហិតរូបារូបស្ស មគ្គបាតុភាវទន្ធតា ច នាមរូបវវត្ថាបនាទីនំ កិច្ឆសិទ្ធិតោ សិយាតិ ន រូបារូបបរិគ្គហកិច្ឆតាយ ឯវ ទុក្ខបដិបទតា វត្តព្ពាតិ ចេ? តំ ន, នាមរូបវវត្ថាបនាទីនំ បច្ចនីកកិលេសមន្ទតាយ សុខសិទ្ធិយម្បិ តថាសិទ្ធវិបស្សនាសហគតានំ ឥន្ទ្រិយានំ មន្ទតាយ មគ្គបាតុភាវទន្ធភាវតោ។
Idha pana kassaci vinā paṭipadāya asiddhito garuṃ katvā dassetuṃ ‘‘dukkhapaṭipada’’ntiādi vuttaṃ. Yo koci vāroti sakiṃ dvikkhattuṃ tikkhattuṃ catukkhattuṃ anekakkhattunti evamādīsu vikkhambhanavāresu yo koci. Sakiṃ dvikkhattuñca vikkhambhanavārā sukhā paṭipadā eva, na ca tato uddhaṃ sukhā paṭipadā hotīti tikkhattuṃ vikkhambhanavāraṃ dukkhā paṭipadāti rocesuṃ aṭṭhakathācariyā. Tasmiṃ tathārocite tato paresu catukkhattuṃ vikkhambhanavārādīsu vattabbameva natthīti. Rūpārūpānaṃ lakkhaṇādīhi paricchinditvā gahaṇaṃ rūpārūpapariggaho, nāmarūpamattametaṃ, na añño koci sattādikoti vavatthāpanaṃ nāmarūpavavatthāpanaṃ. Pariggahitarūpārūpassa maggapātubhāvadandhatā ca nāmarūpavavatthāpanādīnaṃ kicchasiddhito siyāti na rūpārūpapariggahakicchatāya eva dukkhapaṭipadatā vattabbāti ce? Taṃ na, nāmarūpavavatthāpanādīnaṃ paccanīkakilesamandatāya sukhasiddhiyampi tathāsiddhavipassanāsahagatānaṃ indriyānaṃ mandatāya maggapātubhāvadandhabhāvato.
រូបារូបំ បរិគ្គហេត្វាតិ អកិច្ឆេនបិ បរិគ្គហេត្វា។ កិច្ឆេន បរិគ្គហិតេ វត្តព្ពមេវ នត្ថិ។ ឯវំ សេសេសុបិ។ ឥមំ វារំ រោចេសុន្តិ កលាបសម្មសនាវសានេ ឧទយព្ពយានុបស្សនាយ វត្តមានាយ ឧប្បន្នស្ស វិបស្សនុបក្កិលេសស្ស តិក្ខត្តុំ វិក្ខម្ភនេន កិច្ឆតាវារំ ទុក្ខា បដិបទាតិ រោចេសុំ ឯតទន្តត្តា បដិបទាយ។ ឯតស្ស អកិច្ឆត្តេបិ បុរិមានំ កិច្ឆត្តេ ទុក្ខបដិបទតា វុត្តនយាវាតិ ន បដិសិទ្ធាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ យថាវុត្តំ វា សព្ពំ រូបារូបបរិគ្គហាទិកិច្ឆតំ តិក្ខត្តុំ វិក្ខម្ភនវារតាវសេន ‘‘ឥមំ វារ’’ន្តិ អាហ។ យស្ស បន សព្ពត្ថ អកិច្ឆតា, តស្ស សុខា បដិបទា វេទិតព្ពា។
Rūpārūpaṃ pariggahetvāti akicchenapi pariggahetvā. Kicchena pariggahite vattabbameva natthi. Evaṃ sesesupi. Imaṃ vāraṃ rocesunti kalāpasammasanāvasāne udayabbayānupassanāya vattamānāya uppannassa vipassanupakkilesassa tikkhattuṃ vikkhambhanena kicchatāvāraṃ dukkhā paṭipadāti rocesuṃ etadantattā paṭipadāya. Etassa akicchattepi purimānaṃ kicchatte dukkhapaṭipadatā vuttanayāvāti na paṭisiddhāti daṭṭhabbaṃ. Yathāvuttaṃ vā sabbaṃ rūpārūpapariggahādikicchataṃ tikkhattuṃ vikkhambhanavāratāvasena ‘‘imaṃ vāra’’nti āha. Yassa pana sabbattha akicchatā, tassa sukhā paṭipadā veditabbā.
មុសាវាទាទីនំ វិសំវាទនាទិកិច្ចតាយ លូខានំ អបរិគ្គាហកានំ បដិបក្ខភាវតោ បរិគ្គាហកសភាវា សម្មាវាចា។ សា សិនិទ្ធភាវតោ សម្បយុត្តធម្មេ បរិគ្គណ្ហាតិ សម្មាវាចាបច្ចយសុភាសិតសោតារញ្ច ជនំ។ កាយិកកិរិយាកិច្ចំ កត្តព្ពំ សមុដ្ឋាបេតិ, សយញ្ច សមុដ្ឋហនំ ឃដនំ ហោតីតិ សម្មាកម្មន្តសង្ខាតា វិរតិបិ សមុដ្ឋានសភាវាតិ វុត្តា។ សម្បយុត្តធម្មានំ វា ឧក្ខិបនំ សមុដ្ឋហនំ កាយិកកិរិយាយ ភារុក្ខិបនំ វិយ, ជីវមានស្ស សត្តស្ស, សម្បយុត្តធម្មានំ វា សុទ្ធិ វោទានំ អាជីវស្សេវ វា ជីវិតិន្ទ្រិយវុត្តិយា។
Musāvādādīnaṃ visaṃvādanādikiccatāya lūkhānaṃ apariggāhakānaṃ paṭipakkhabhāvato pariggāhakasabhāvā sammāvācā. Sā siniddhabhāvato sampayuttadhamme pariggaṇhāti sammāvācāpaccayasubhāsitasotārañca janaṃ. Kāyikakiriyākiccaṃ kattabbaṃ samuṭṭhāpeti, sayañca samuṭṭhahanaṃ ghaṭanaṃ hotīti sammākammantasaṅkhātā viratipi samuṭṭhānasabhāvāti vuttā. Sampayuttadhammānaṃ vā ukkhipanaṃ samuṭṭhahanaṃ kāyikakiriyāya bhārukkhipanaṃ viya, jīvamānassa sattassa, sampayuttadhammānaṃ vā suddhi vodānaṃ ājīvasseva vā jīvitindriyavuttiyā.
២៨៣. មគ្គសន្និស្សិតន្តិ បរមត្ថមគ្គសភាវត្តា មគ្គាវយវភាវេន សមុទាយសន្និស្សិតន្តិ អត្ថោ។
283. Maggasannissitanti paramatthamaggasabhāvattā maggāvayavabhāvena samudāyasannissitanti attho.
២៨៥. បតិដ្ឋានំ កិលេសវសេន, អាយូហនំ អភិសង្ខារវសេន។ តណ្ហាវសេន វា បតិដ្ឋានំ, ទិដ្ឋិវសេន អាយូហនំ។ ពោធីតិ យា អយំ ធម្មសាមគ្គី វុច្ចតីតិ យោជេតព្ពា។ សេនង្គរថង្គាទយោ វិយាតិ ឯតេន បុគ្គលបញ្ញត្តិយា អវិជ្ជមានបញ្ញត្តិភាវំ ទស្សេតិ។ អង្គ-សទ្ទោ ការណត្ថោបិ ហោតីតិ ចតុសច្ចពោធាយ សំវត្តន្តីតិ ពោជ្ឈង្គា។ ពុជ្ឈន្តីតិ ពោធិយោ, ពោធិយោ ឯវ អង្គាតិ ‘‘អនុពុជ្ឈន្តីតិ ពោជ្ឈង្គា’’តិ វុត្តំ។ វិបស្សនាទីនំ ការណានំ ពុជ្ឈិតព្ពានញ្ច សច្ចានំ អនុរូបំ បច្ចក្ខភាវេន បដិមុខំ អវិបរីតតាយ សម្មា ច ពុជ្ឈន្តីតិ ឯវមត្ថវិសេសទីបកេហិ ឧបសគ្គេហិ ‘‘អនុពុជ្ឈន្តី’’តិអាទិ វុត្តំ។ ពោធិ-សទ្ទោ ហិ សព្ពវិសេសយុត្តំ ពុជ្ឈនំ សាមញ្ញេន សង្គណ្ហាតីតិ។
285. Patiṭṭhānaṃ kilesavasena, āyūhanaṃ abhisaṅkhāravasena. Taṇhāvasena vā patiṭṭhānaṃ, diṭṭhivasena āyūhanaṃ. Bodhīti yā ayaṃ dhammasāmaggī vuccatīti yojetabbā. Senaṅgarathaṅgādayo viyāti etena puggalapaññattiyā avijjamānapaññattibhāvaṃ dasseti. Aṅga-saddo kāraṇatthopi hotīti catusaccabodhāya saṃvattantīti bojjhaṅgā. Bujjhantīti bodhiyo, bodhiyo eva aṅgāti ‘‘anubujjhantīti bojjhaṅgā’’ti vuttaṃ. Vipassanādīnaṃ kāraṇānaṃ bujjhitabbānañca saccānaṃ anurūpaṃ paccakkhabhāvena paṭimukhaṃ aviparītatāya sammā ca bujjhantīti evamatthavisesadīpakehi upasaggehi ‘‘anubujjhantī’’tiādi vuttaṃ. Bodhi-saddo hi sabbavisesayuttaṃ bujjhanaṃ sāmaññena saṅgaṇhātīti.
២៩៩. តិណ្ណន្តិ រាគាទីនំ។ ករោតិ នាម កិំ ទុច្ចរិតានិ អនុវត្តមានានិ។
299. Tiṇṇanti rāgādīnaṃ. Karoti nāma kiṃ duccaritāni anuvattamānāni.
៣០១. បាណាតិបាតាទិនិប្ផាទិតបច្ចយានំ និច្ចសេវនំ ធុវបដិសេវនំ។ សកិច្ចកោតិ វិសុំ អត្តនោ កិច្ចវា។ ន ហោតីតិ អត្ថន្តរភាវំ បដិក្ខិបតិ។ បច្ចយបដិសេវនសាមន្តជប្បនឥរិយាបថប្បវត្តនានិ បាបិច្ឆតានិព្ពត្តានិ តីណិ កុហនវត្ថូនីតិ។
301. Pāṇātipātādinipphāditapaccayānaṃ niccasevanaṃ dhuvapaṭisevanaṃ. Sakiccakoti visuṃ attano kiccavā. Na hotīti atthantarabhāvaṃ paṭikkhipati. Paccayapaṭisevanasāmantajappanairiyāpathappavattanāni pāpicchatānibbattāni tīṇi kuhanavatthūnīti.
៣៤៣. វុដ្ឋានគាមិនីវិបស្សនា សង្ខារុបេក្ខា សានុលោមា, សា សុញ្ញតោ បស្សន្តី ‘‘សុញ្ញតា’’តិ វុច្ចតិ, ទុក្ខតោ បស្សន្តី តណ្ហាបណិធិសោសនតោ ‘‘អប្បណិហិត’’ន្តិ។ សា អាគមនីយដ្ឋានេ មគ្គាធិគមត្ថំ អាគមនបដិបទាឋានេ ឋត្វា សុញ្ញតាប្បណិហិតន្តិ នាមំ ទេតិ។ អាគមនតោ នាមេ លទ្ធេ សគុណតោ អារម្មណតោ ច នាមំ សិទ្ធមេវ ហោតិ, ន បន សគុណារម្មណេហិ នាមលាភេ សព្ពត្ថ អាគមនតោ នាមំ សិទ្ធំ ហោតីតិ បរិបុណ្ណនាមសិទ្ធិហេតុត្តា សគុណារម្មណេហិ សព្ពេសម្បិ នាមត្តយយោគោ, ន អាគមនតោតិ វវត្ថានករត្តា ច និប្បរិយាយទេសនាយ អាគមនតោវ ឥធ នាមំ លភតិ, ន ឥតរេហីតិ វុត្តំ។
343. Vuṭṭhānagāminīvipassanā saṅkhārupekkhā sānulomā, sā suññato passantī ‘‘suññatā’’ti vuccati, dukkhato passantī taṇhāpaṇidhisosanato ‘‘appaṇihita’’nti. Sā āgamanīyaṭṭhāne maggādhigamatthaṃ āgamanapaṭipadāṭhāne ṭhatvā suññatāppaṇihitanti nāmaṃ deti. Āgamanato nāme laddhe saguṇato ārammaṇato ca nāmaṃ siddhameva hoti, na pana saguṇārammaṇehi nāmalābhe sabbattha āgamanato nāmaṃ siddhaṃ hotīti paripuṇṇanāmasiddhihetuttā saguṇārammaṇehi sabbesampi nāmattayayogo, na āgamanatoti vavatthānakarattā ca nippariyāyadesanāya āgamanatova idha nāmaṃ labhati, na itarehīti vuttaṃ.
៣៥០. អនិមិត្តវិបស្សនន្តិ អនិច្ចានុបស្សនំ។ និមិត្តធម្មេសូតិ សមូហាទិឃនវសេន ច សកិច្ចបរិច្ឆេទតាយ ច សបរិគ្គហេសុ ខន្ធេសុ។ អនិមិត្តវិមោក្ខោតិ អនិច្ចានុបស្សនមាហ។ ឯវំសម្បទមិទន្តិ កថមិធ ឧបមាសំសន្ទនំ ហោតិ។ ន ហិ ឆន្ទចិត្តានំ មគ្គសង្ខាតអធិបតិភាវាភាវោ វិយ សទ្ធិន្ទ្រិយាធិកស្ស អនិមិត្តវិមោក្ខស្ស អនិមិត្តភាវាភាវោ អត្ថិ, ន ច អមគ្គាធិបតីនំ មគ្គាធិបតិនាមទានាភាវោ វិយ អនិមិត្តស្ស អនិមិត្តនាមទានាភាវោតិ សក្កា វត្តុំ អនិមិត្តវិមោក្ខស្ស អននិមិត្តតាយ អភាវតោ ។ មគ្គោ អធិបតិ ឯតេសន្តិ ច មគ្គាធិបតិនោតិ យុត្តោ តត្ថ ឆន្ទចិត្តេហិ តំសម្បយុត្តានំ មគ្គាធិបតិភាវាភាវោ។ ឥធ បន មគ្គោ អនិមិត្តំ ឯតស្សាតិ មគ្គានិមិត្តោតិ អយមត្ថោ ន សម្ភវតីតិ ន តេន អមគ្គេន មគ្គស្ស អនិមិត្តភាវោ ន យុជ្ជតិ, កិំ វា ឯត្ថ សាមញ្ញំ អធិប្បេតន្តិ។ អមគ្គង្គមគ្គនាមាភាវោ។ យថា សតិបិ អធិបតិភាវេ ឆន្ទចិត្តានំ ន មគ្គាធិបតីតិ មគ្គនាមំ, ន ច តេហិ មគ្គស្ស តេសំ អមគ្គង្គត្តា, តថា សតិបិ សទ្ធាយ អាគមនភាវេន តស្សា អនិមិត្តន្តិ មគ្គនាមំ, ន ច តាយ មគ្គស្ស តស្សា អមគ្គង្គត្តា។ ឯវំ អនិមិត្តវិបស្សនាយបិ អនិមិត្តភាវោ និប្បរិយាយេន នត្ថីតិ ទីបិតោ ហោតិ។
350. Animittavipassananti aniccānupassanaṃ. Nimittadhammesūti samūhādighanavasena ca sakiccaparicchedatāya ca sapariggahesu khandhesu. Animittavimokkhoti aniccānupassanamāha. Evaṃsampadamidanti kathamidha upamāsaṃsandanaṃ hoti. Na hi chandacittānaṃ maggasaṅkhātaadhipatibhāvābhāvo viya saddhindriyādhikassa animittavimokkhassa animittabhāvābhāvo atthi, na ca amaggādhipatīnaṃ maggādhipatināmadānābhāvo viya animittassa animittanāmadānābhāvoti sakkā vattuṃ animittavimokkhassa ananimittatāya abhāvato . Maggo adhipati etesanti ca maggādhipatinoti yutto tattha chandacittehi taṃsampayuttānaṃ maggādhipatibhāvābhāvo. Idha pana maggo animittaṃ etassāti maggānimittoti ayamattho na sambhavatīti na tena amaggena maggassa animittabhāvo na yujjati, kiṃ vā ettha sāmaññaṃ adhippetanti. Amaggaṅgamagganāmābhāvo. Yathā satipi adhipatibhāve chandacittānaṃ na maggādhipatīti magganāmaṃ, na ca tehi maggassa tesaṃ amaggaṅgattā, tathā satipi saddhāya āgamanabhāvena tassā animittanti magganāmaṃ, na ca tāya maggassa tassā amaggaṅgattā. Evaṃ animittavipassanāyapi animittabhāvo nippariyāyena natthīti dīpito hoti.
ននុ ច ឥធ ឈានំ សុញ្ញតាទិនាមេន វុត្តំ, ន មគ្គោតិ ចេ? ន, មគ្គសម្បយោគតោ ឈានស្ស សុញ្ញតាទិនាមកត្តា។ សុត្តន្តបរិយាយេន សគុណារម្មណេហិ ឥធ អភិធម្មេបិ នាមំ លភតីតិ អាហំសុ។ តស្មា បដិក្ខិត្តា ‘‘ន បន លភន្តី’’តិ។ កិំ ការណា? អភិធម្មេ សរសំ អនាមសិត្វា បច្ចនីកតោវ នាមលាភាតិ អធិប្បាយោ។ យោ ហិ សគុណារម្មណេហិ នាមលាភោ, សោ សរសប្បធានោ ហោតិ។ សរសេនេវ ច នាមលាភេ សព្ពមគ្គានំ សុញ្ញតាទិភាវោតិ វវត្ថានំ ន សិយា។ តស្មា អភិធម្មេ សតិបិ ទ្វីហិ នាមលាភេ បច្ចនីកតោ នាមវវត្ថានករំ គហិតន្តិ សគុណារម្មណេហិ សុញ្ញតាប្បណិហិតមគ្គា នាមំ ន លភន្តីតិ អាហ។ អថ វា ន បន លភន្តីតិ អញ្ញនិរបេក្ខេហិ សគុណារម្មណេហិ ន លភន្តិ។ កិំ ការណា? អភិធម្មេ សរសបច្ចនីកេហិ សហិតេហិ នាមលាភាតិ អត្ថោ។ បច្ចនីកញ្ហិ វវត្ថានករំ អនបេក្ខិត្វា កេវលស្ស សរសស្ស នាមហេតុភាវោ អភិធម្មេ នត្ថិ អវវត្ថានាបត្តិតោ។ តស្មា អត្តាភិនិវេសបណិធិបដិបក្ខវិបស្សនានុលោមា មគ្គា សតិបិ សរសន្តរេ បច្ចនីកសហិតេន សរសេន នាមំ លភន្តិ។ អនិមិត្តមគ្គស្ស បន វិបស្សនា និមិត្តបដិបក្ខា ន ហោតិ សយំ និមិត្តគ្គហណតោ និមិត្តគ្គហណានិវារណាតិ តទនុលោមមគ្គោបិ ន និមិត្តស្ស បដិបក្ខោ។ យទិ សិយា, និមិត្តគតវិបស្សនាយបិ បដិបក្ខោ សិយាតិ។ តស្មា វិជ្ជមានោបិ សរសោ វវត្ថានករបច្ចនីកាភាវា អភិធម្មេ អនិមិត្តន្តិ នាមទាយកោ ន គហិតោ។ អនិច្ចានុបស្សនានុលោមោ បន មគ្គោ សុទ្ធិកបដិបទានយេយេវ សង្គហិតោតិ ទដ្ឋព្ពោ។ តស្មា ឯវ ច សោ នយោ វុត្តោតិ។ ឯវន្តិ យំ វក្ខតិ ‘‘អនិច្ចតោ វុដ្ឋហន្តស្ស មគ្គោ អនិមិត្តោ ហោតី’’តិ (ធ. ស. អដ្ឋ. ៣៥០), ឯវំ អាហរិត្វា អដ្ឋកថាចរិយេហិ សោ អនិមិត្តមគ្គោ ទីបិតោតិ អត្ថោ។
Nanu ca idha jhānaṃ suññatādināmena vuttaṃ, na maggoti ce? Na, maggasampayogato jhānassa suññatādināmakattā. Suttantapariyāyena saguṇārammaṇehi idha abhidhammepi nāmaṃ labhatīti āhaṃsu. Tasmā paṭikkhittā ‘‘na pana labhantī’’ti. Kiṃ kāraṇā? Abhidhamme sarasaṃ anāmasitvā paccanīkatova nāmalābhāti adhippāyo. Yo hi saguṇārammaṇehi nāmalābho, so sarasappadhāno hoti. Saraseneva ca nāmalābhe sabbamaggānaṃ suññatādibhāvoti vavatthānaṃ na siyā. Tasmā abhidhamme satipi dvīhi nāmalābhe paccanīkato nāmavavatthānakaraṃ gahitanti saguṇārammaṇehi suññatāppaṇihitamaggā nāmaṃ na labhantīti āha. Atha vā na pana labhantīti aññanirapekkhehi saguṇārammaṇehi na labhanti. Kiṃ kāraṇā? Abhidhamme sarasapaccanīkehi sahitehi nāmalābhāti attho. Paccanīkañhi vavatthānakaraṃ anapekkhitvā kevalassa sarasassa nāmahetubhāvo abhidhamme natthi avavatthānāpattito. Tasmā attābhinivesapaṇidhipaṭipakkhavipassanānulomā maggā satipi sarasantare paccanīkasahitena sarasena nāmaṃ labhanti. Animittamaggassa pana vipassanā nimittapaṭipakkhā na hoti sayaṃ nimittaggahaṇato nimittaggahaṇānivāraṇāti tadanulomamaggopi na nimittassa paṭipakkho. Yadi siyā, nimittagatavipassanāyapi paṭipakkho siyāti. Tasmā vijjamānopi saraso vavatthānakarapaccanīkābhāvā abhidhamme animittanti nāmadāyako na gahito. Aniccānupassanānulomo pana maggo suddhikapaṭipadānayeyeva saṅgahitoti daṭṭhabbo. Tasmā eva ca so nayo vuttoti. Evanti yaṃ vakkhati ‘‘aniccato vuṭṭhahantassa maggo animitto hotī’’ti (dha. sa. aṭṭha. 350), evaṃ āharitvā aṭṭhakathācariyehi so animittamaggo dīpitoti attho.
វុដ្ឋាន…បេ.… កិមារម្មណាតិ អនិច្ចាទិតោ វុដ្ឋហន្តស្ស វុដ្ឋានគាមិនិយា លក្ខណារម្មណត្តេ សតិ សង្ខារេហិ វុដ្ឋានំ ន សិយា, សង្ខារារម្មណត្តេ ច លក្ខណបដិវេធោតិ មញ្ញមានោ បុច្ឆតិ។ ‘‘អនិច្ច’’ន្តិអាទិនា សង្ខារេសុ បវត្តមានេន ញាណេន លក្ខណានិបិ បដិវិទ្ធានិ ហោន្តិ តទាការសង្ខារគហណតោតិ អាហ ‘‘លក្ខណារម្មណា’’តិ។ សង្ខារារម្មណា ឯវ យថាវុត្តាធិប្បាយេន ‘‘លក្ខណារម្មណា’’តិ វុត្តាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘លក្ខណំ នាមា’’តិអាទិមាហ។ អនិច្ចតា ទុក្ខតា អនត្តតាតិ ហិ វិសុំ គយ្ហមានំ លក្ខណំ បញ្ញត្តិគតិកំ បរមត្ថតោ អវិជ្ជមានំ, អវិជ្ជមានត្តា ឯវ បរិត្តាទិវសេន នវត្តព្ពធម្មភូតំ។ តស្មា វិសុំ គហេតព្ពស្ស លក្ខណស្ស បរមត្ថតោ អភាវា ‘‘អនិច្ចំ ទុក្ខមនត្តា’’តិ សង្ខារេ សភាវតោ សល្លក្ខេន្តោវ លក្ខណានិ សល្លក្ខេតិ នាមាតិ អាហ ‘‘យោ បន អនិច្ចំ ទុក្ខមនត្តាតិ តីណិ លក្ខណានិ សល្លក្ខេតី’’តិ។ យស្មា ច អនិច្ចន្តិអាទិនា សង្ខារាវ ទិស្សមានា, តស្មា តេ កណ្ឋេ ពទ្ធកុណបំ វិយ បដិនិស្សជ្ជនីយា ហោន្តិ។
Vuṭṭhāna…pe… kimārammaṇāti aniccādito vuṭṭhahantassa vuṭṭhānagāminiyā lakkhaṇārammaṇatte sati saṅkhārehi vuṭṭhānaṃ na siyā, saṅkhārārammaṇatte ca lakkhaṇapaṭivedhoti maññamāno pucchati. ‘‘Anicca’’ntiādinā saṅkhāresu pavattamānena ñāṇena lakkhaṇānipi paṭividdhāni honti tadākārasaṅkhāragahaṇatoti āha ‘‘lakkhaṇārammaṇā’’ti. Saṅkhārārammaṇā eva yathāvuttādhippāyena ‘‘lakkhaṇārammaṇā’’ti vuttāti dassento ‘‘lakkhaṇaṃ nāmā’’tiādimāha. Aniccatā dukkhatā anattatāti hi visuṃ gayhamānaṃ lakkhaṇaṃ paññattigatikaṃ paramatthato avijjamānaṃ, avijjamānattā eva parittādivasena navattabbadhammabhūtaṃ. Tasmā visuṃ gahetabbassa lakkhaṇassa paramatthato abhāvā ‘‘aniccaṃ dukkhamanattā’’ti saṅkhāre sabhāvato sallakkhentova lakkhaṇāni sallakkheti nāmāti āha ‘‘yo pana aniccaṃ dukkhamanattāti tīṇi lakkhaṇāni sallakkhetī’’ti. Yasmā ca aniccantiādinā saṅkhārāva dissamānā, tasmā te kaṇṭhe baddhakuṇapaṃ viya paṭinissajjanīyā honti.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / ធម្មសង្គណីបាឡិ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / លោកុត្តរកុសលំ • Lokuttarakusalaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / លោកុត្តរកុសលវណ្ណនា • Lokuttarakusalavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / លោកុត្តរកុសលវណ្ណនា • Lokuttarakusalavaṇṇanā
