| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲವಣ್ಣನಾ
Lokuttarakusalavaṇṇanā
೨೭೭. ಏವಂ ಭವತ್ತಯಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಬ್ಬತ್ತಕಂ ಕುಸಲಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಬ್ಬಭವಸಮತಿಕ್ಕಮನಾಯ ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪುನ ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಲೋಕುತ್ತರನ್ತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಲೋಕುತ್ತರಂ? ಲೋಕಂ ತರತೀತಿ, ಲೋಕುತ್ತರಂ ಲೋಕಂ ಉತ್ತರತೀತಿ ಲೋಕುತ್ತರಂ; ಲೋಕಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಲೋಕುತ್ತರಂ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೪೩)। ಝಾನಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಂ ಅಪ್ಪನಾಝಾನಂ ಭಾವೇತಿ ಜನೇತಿ ವಡ್ಢೇತಿ।
277. Evaṃ bhavattayasampattinibbattakaṃ kusalaṃ dassetvā idāni sabbabhavasamatikkamanāya lokuttarakusalaṃ dassetuṃ puna katame dhammā kusalātiādi āraddhaṃ. Tattha lokuttaranti kenaṭṭhena lokuttaraṃ? Lokaṃ taratīti, lokuttaraṃ lokaṃ uttaratīti lokuttaraṃ; lokaṃ samatikkamma abhibhuyya tiṭṭhatīti lokuttaraṃ (paṭi. ma. 2.43). Jhānaṃ bhāvetīti ekacittakkhaṇikaṃ appanājhānaṃ bhāveti janeti vaḍḍheti.
ಲೋಕತೋ ನಿಯ್ಯಾತಿ ವಟ್ಟತೋ ನಿಯ್ಯಾತೀತಿ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ। ನಿಯ್ಯಾತಿ ವಾ ಏತೇನಾತಿ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಂ। ತಂಸಮಙ್ಗೀ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಜಾನನ್ತೋ ನಿಯ್ಯಾತಿ, ಸಮುದಯಂ ಪಜಹನ್ತೋ ನಿಯ್ಯಾತಿ, ನಿರೋಧಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋನ್ತೋ ನಿಯ್ಯಾತಿ, ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇನ್ತೋ ನಿಯ್ಯಾತಿ। ಯಥಾ ಚ ಪನ ತೇಭೂಮಕಕುಸಲಂ ವಟ್ಟಸ್ಮಿಂ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ ಆಚಿನಾತಿ ವಡ್ಢೇತೀತಿ ಆಚಯಗಾಮೀ ನಾಮ ಹೋತಿ, ನ ತಥಾ ಇದಂ। ಇದಂ ಪನ ಯಥಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪುರಿಸೇ ಅಟ್ಠಾರಸಹತ್ಥಂ ಪಾಕಾರಂ ಚಿನನ್ತೇ ಅಪರೋ ಮಹಾಮುಗ್ಗರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇನ ಚಿತಚಿತಟ್ಠಾನಂ ಅಪಚಿನನ್ತೋ ವಿದ್ಧಂಸೇನ್ತೋ ಏವ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವ ತೇಭೂಮಕಕುಸಲೇನ ಚಿತಾ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲಕರಣೇನ ಅಪಚಿನನ್ತಂ ವಿದ್ಧಂಸೇನ್ತಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅಪಚಯಗಾಮಿ।
Lokato niyyāti vaṭṭato niyyātīti niyyānikaṃ. Niyyāti vā etenāti niyyānikaṃ. Taṃsamaṅgī hi puggalo dukkhaṃ parijānanto niyyāti, samudayaṃ pajahanto niyyāti, nirodhaṃ sacchikaronto niyyāti, maggaṃ bhāvento niyyāti. Yathā ca pana tebhūmakakusalaṃ vaṭṭasmiṃ cutipaṭisandhiyo ācināti vaḍḍhetīti ācayagāmī nāma hoti, na tathā idaṃ. Idaṃ pana yathā ekasmiṃ purise aṭṭhārasahatthaṃ pākāraṃ cinante aparo mahāmuggaraṃ gahetvā tena citacitaṭṭhānaṃ apacinanto viddhaṃsento eva gaccheyya, evameva tebhūmakakusalena citā cutipaṭisandhiyo paccayavekallakaraṇena apacinantaṃ viddhaṃsentaṃ gacchatīti apacayagāmi.
ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಂ ಪಹಾನಾಯಾತಿ, ಏತ್ಥ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಏವ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ, ಗೂಥಗತಂ ಮುತ್ತಗತನ್ತಿಆದೀನಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೯.೧೧) ವಿಯ। ದ್ವಾಸಟ್ಠಿಯಾ ವಾ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ದಿಟ್ಠೀಸು ಗತಾನೀತಿಪಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ। ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಾ ಗತಂ ಏತೇಸನ್ತಿಪಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ। ದಿಟ್ಠಿಸದಿಸಗಮನಾನಿ ದಿಟ್ಠಿಸದಿಸಪ್ಪವತ್ತಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಾನಿ ಪನ ತಾನೀತಿ? ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸಅಪಾಯಗಮನೀಯರಾಗದೋಸಮೋಹಾಕುಸಲಾನಿ। ತಾನಿ ಹಿ ಯಾವ ಪಠಮಮಗ್ಗಭಾವನಾ ತಾವ ಪವತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋ ದಿಟ್ಠಿಸದಿಸಗಮನಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಇತಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಚ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ ಚ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ। ತೇಸಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಂ। ಪಹಾನಾಯಾತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನೇವ ಪಜಹನತ್ಥಾಯ। ಪಠಮಾಯಾತಿ ಗಣನವಸೇನಪಿ ಪಠಮುಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನಪಿ ಪಠಮಾಯ। ಭೂಮಿಯಾತಿ ‘‘ಅನನ್ತರಹಿತಾಯ ಭೂಮಿಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೨೭; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೯೬) ತಾವ ಅಯಂ ಮಹಾಪಥವೀ ಭೂಮೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ಸುಖಭೂಮಿಯಂ ಕಾಮಾವಚರೇ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೯೮೮) ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ। ಇಧ ಪನ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ತಞ್ಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ನಿಸ್ಸಯಭಾವತೋ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಭವನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಭೂಮಿ। ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಸಮಾನೇಪಿ ಲೋಕುತ್ತರಭಾವೇ ಸಯಮ್ಪಿ ಭವತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವಿಯ ಅಪಾತುಭಾವಂ, ತಸ್ಮಾಪಿ ಭೂಮೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ; ತಸ್ಸಾ ಪಠಮಾಯ ಭೂಮಿಯಾ। ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪಠಮಸ್ಸ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಸ್ಸ ಪತ್ತತ್ಥಾಯ ಪಟಿಲಾಭತ್ಥಾಯಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ವಿವಿಚ್ಚಾತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿವೇಕವಸೇನ ವಿವಿಚ್ಚಿತ್ವಾ, ವಿನಾ ಹುತ್ವಾ।
Diṭṭhigatānaṃ pahānāyāti, ettha diṭṭhiyo eva diṭṭhigatāni, gūthagataṃ muttagatantiādīni (a. ni. 9.11) viya. Dvāsaṭṭhiyā vā diṭṭhīnaṃ antogadhattā diṭṭhīsu gatānītipi diṭṭhigatāni. Diṭṭhiyā vā gataṃ etesantipi diṭṭhigatāni. Diṭṭhisadisagamanāni diṭṭhisadisappavattānīti attho. Kāni pana tānīti? Sasampayuttāni sakkāyadiṭṭhivicikicchāsīlabbataparāmāsaapāyagamanīyarāgadosamohākusalāni. Tāni hi yāva paṭhamamaggabhāvanā tāva pavattisabbhāvato diṭṭhisadisagamanānīti vuccanti. Iti diṭṭhiyo ca diṭṭhigatāni ca diṭṭhigatāni. Tesaṃ diṭṭhigatānaṃ. Pahānāyāti samucchedavaseneva pajahanatthāya. Paṭhamāyāti gaṇanavasenapi paṭhamuppattivasenapi paṭhamāya. Bhūmiyāti ‘‘anantarahitāya bhūmiyā’’tiādīsu (pārā. 27; ma. ni. 2.296) tāva ayaṃ mahāpathavī bhūmīti vuccati. ‘‘Sukhabhūmiyaṃ kāmāvacare’’tiādīsu (dha. sa. 988) cittuppādo. Idha pana sāmaññaphalaṃ adhippetaṃ. Tañhi sampayuttānaṃ nissayabhāvato te dhammā bhavanti etthāti bhūmi. Yasmā vā samānepi lokuttarabhāve sayampi bhavati uppajjati, na nibbānaṃ viya apātubhāvaṃ, tasmāpi bhūmīti vuccati; tassā paṭhamāya bhūmiyā. Pattiyāti sotāpattiphalasaṅkhātassa paṭhamassa sāmaññaphalassa pattatthāya paṭilābhatthāyāti evamettha attho veditabbo. Viviccāti samucchedavivekavasena viviccitvā, vinā hutvā.
ಇದಾನಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಲೋಕಿಯಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ನ ವಿನಾ ಪಟಿಪದಾಯ ಇಜ್ಝತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಇಧ ಸುದ್ಧಿಕನಯಂ ಪಹಾಯ ಲೋಕುತ್ತರಜ್ಝಾನಂ ಪಟಿಪದಾಯ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ದೇಸೇತುಕಾಮತಾಯ ದುಕ್ಖಪಟಿಪದಂ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞನ್ತಿಆದಿಮಾಹ।
Idāni kiñcāpi lokiyajjhānampi na vinā paṭipadāya ijjhati, evaṃ santepi idha suddhikanayaṃ pahāya lokuttarajjhānaṃ paṭipadāya saddhiṃyeva garuṃ katvā desetukāmatāya dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññantiādimāha.
ತತ್ಥ ಯೋ ಆದಿತೋವ ಕಿಲೇಸೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇನ್ತೋ ದುಕ್ಖೇನ ಸಸಙ್ಖಾರೇನ ಸಪ್ಪಯೋಗೇನ ಕಿಲಮನ್ತೋ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತಿ ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಾ ಪಟಿಪದಾ ಹೋತಿ; ಯೋ ಪನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತ ಕಿಲೇಸೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಪರಿವಾಸಂ ವಸನ್ತೋ ಚಿರೇನ ಮಗ್ಗಪಾತುಭಾವಂ ಪಾಪುಣಾತಿ ತಸ್ಸ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾ ಹೋತಿ। ಇತಿ ಯೋ ಕೋಚಿ ವಾರೋ ದುಕ್ಖಪಟಿಪದದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞೋ ನಾಮ ಕತೋ।
Tattha yo āditova kilese vikkhambhento dukkhena sasaṅkhārena sappayogena kilamanto vikkhambheti tassa dukkhā paṭipadā hoti; yo pana vikkhambhita kileso vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggapātubhāvaṃ pāpuṇāti tassa dandhābhiññā hoti. Iti yo koci vāro dukkhapaṭipadadandhābhiñño nāma kato.
ಕತಮಂ ಪನ ವಾರಂ ರೋಚೇಸುನ್ತಿ? ಯತ್ಥ ಸಕಿಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾ ಕಿಲೇಸಾ ಸಮುದಾಚರಿತ್ವಾ ದುತಿಯಮ್ಪಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾ ಪುನ ಸಮುದಾಚರನ್ತಿ, ತತಿಯಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೇ ಪನ ತಥಾವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತೇವ ಕತ್ವಾ ಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಗ್ಘಾತಂ ಪಾಪೇತಿ, ಇಮಂ ವಾರಂ ರೋಚೇಸುಂ। ಇಮಸ್ಸ ವಾರಸ್ಸ ದುಕ್ಖಾಪಟಿಪದಾ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾತಿ ನಾಮಂ ಕತಂ। ಏತ್ತಕೇನ ಪನ ನ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಏವಮೇತ್ಥ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವಿಭಾವನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಯೋ ಹಿ ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪಾದಾರೂಪಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅರೂಪಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ‘ರೂಪಾರೂಪಂ’ ಪನ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ದುಕ್ಖೇನ ಕಸಿರೇನ ಕಿಲಮನ್ತೋ ಪರಿಗ್ಗಹೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಾ ಪಟಿಪದಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಪರಿಗ್ಗಹಿತರೂಪಾರೂಪಸ್ಸ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾಪರಿವಾಸೇ ಮಗ್ಗಪಾತುಭಾವದನ್ಧತಾಯ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾ ನಾಮ ಹೋತಿ।
Katamaṃ pana vāraṃ rocesunti? Yattha sakiṃ vikkhambhitā kilesā samudācaritvā dutiyampi vikkhambhitā puna samudācaranti, tatiyaṃ vikkhambhite pana tathāvikkhambhiteva katvā maggena samugghātaṃ pāpeti, imaṃ vāraṃ rocesuṃ. Imassa vārassa dukkhāpaṭipadā dandhābhiññāti nāmaṃ kataṃ. Ettakena pana na pākaṭaṃ hoti. Tasmā evamettha ādito paṭṭhāya vibhāvanā veditabbā – yo hi cattāri mahābhūtāni pariggahetvā upādārūpaṃ pariggaṇhāti, arūpaṃ pariggaṇhāti, ‘rūpārūpaṃ’ pana pariggaṇhanto dukkhena kasirena kilamanto pariggahetuṃ sakkoti, tassa dukkhā paṭipadā nāma hoti. Pariggahitarūpārūpassa pana vipassanāparivāse maggapātubhāvadandhatāya dandhābhiññā nāma hoti.
ಯೋಪಿ ರೂಪಾರೂಪಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘ನಾಮರೂಪಂ’ ವವತ್ಥಪೇನ್ತೋ ದುಕ್ಖೇನ ಕಸಿರೇನ ಕಿಲಮನ್ತೋ ವವತ್ಥಪೇತಿ, ವವತ್ಥಾಪಿತೇ ಚ ನಾಮರೂಪೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಪರಿವಾಸಂ ವಸನ್ತೋ ಚಿರೇನ ಮಗ್ಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಸಾಪಿ ದುಕ್ಖಾ ಪಟಿಪದಾ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾ ನಾಮ ಹೋತಿ।
Yopi rūpārūpaṃ pariggahetvā ‘nāmarūpaṃ’ vavatthapento dukkhena kasirena kilamanto vavatthapeti, vavatthāpite ca nāmarūpe vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādetuṃ sakkoti, tassāpi dukkhā paṭipadā dandhābhiññā nāma hoti.
ಅಪರೋ ನಾಮರೂಪಮ್ಪಿ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ‘ಪಚ್ಚಯೇ’ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ದುಕ್ಖೇನ ಕಸಿರೇನ ಕಿಲಮನ್ತೋ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಪಚ್ಚಯೇ ಚ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪರಿವಾಸಂ ವಸನ್ತೋ ಚಿರೇನ ಮಗ್ಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಾ ಪಟಿಪದಾ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾ ನಾಮ ಹೋತಿ।
Aparo nāmarūpampi vavatthapetvā ‘paccaye’ pariggaṇhanto dukkhena kasirena kilamanto pariggaṇhāti, paccaye ca pariggahetvā vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādeti, evampi dukkhā paṭipadā dandhābhiññā nāma hoti.
ಅಪರೋ ಪಚ್ಚಯೇಪಿ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘ಲಕ್ಖಣಾನಿ’ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋ ದುಕ್ಖೇನ ಕಸಿರೇನ ಕಿಲಮನ್ತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ಪಟಿವಿದ್ಧಲಕ್ಖಣೋ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಪರಿವಾಸಂ ವಸನ್ತೋ ಚಿರೇನ ಮಗ್ಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಾ ಪಟಿಪದಾ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾ ನಾಮ ಹೋತಿ।
Aparo paccayepi pariggahetvā ‘lakkhaṇāni’ paṭivijjhanto dukkhena kasirena kilamanto paṭivijjhati, paṭividdhalakkhaṇo ca vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādeti, evampi dukkhā paṭipadā dandhābhiññā nāma hoti.
ಅಪರೋ ಲಕ್ಖಣಾನಿಪಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇ ತಿಕ್ಖೇ ಸೂರೇ ಪಸನ್ನೇ ವಹನ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ‘ವಿಪಸ್ಸನಾನಿಕನ್ತಿಂ’ ಪರಿಯಾದಿಯಮಾನೋ ದುಕ್ಖೇನ ಕಸಿರೇನ ಕಿಲಮನ್ತೋ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ, ನಿಕನ್ತಿಞ್ಚ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪರಿವಾಸಂ ವಸನ್ತೋ ಚಿರೇನ ಮಗ್ಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಾ ಪಟಿಪದಾ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಇಮಂ ವಾರಂ ರೋಚೇಸುಂ। ಇಮಸ್ಸ ವಾರಸ್ಸ ಏತಂ ನಾಮಂ ಕತಂ। ಇಮಿನಾವ ಉಪಾಯೇನ ಪರತೋ ತಿಸ್ಸೋ ಪಟಿಪದಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Aparo lakkhaṇānipi paṭivijjhitvā vipassanāñāṇe tikkhe sūre pasanne vahante uppannaṃ ‘vipassanānikantiṃ’ pariyādiyamāno dukkhena kasirena kilamanto pariyādiyati, nikantiñca pariyādiyitvā vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādeti, evampi dukkhā paṭipadā dandhābhiññā nāma hoti. Imaṃ vāraṃ rocesuṃ. Imassa vārassa etaṃ nāmaṃ kataṃ. Imināva upāyena parato tisso paṭipadā veditabbā.
ಫಸ್ಸೋ ಹೋತೀತಿಆದೀಸು ಅನಞ್ಞಾತಞ್ಞಸ್ಸಾಮೀತಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ, ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ, ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪದಾನಿ ಅಧಿಕಾನಿ। ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ ಚ ವಿತಕ್ಕಾದಿನಿದ್ದೇಸೇಸು ‘ಮಗ್ಗಙ್ಗ’ನ್ತಿಆದೀನಿ ಪದಾನಿ ಅಧಿಕಾನಿ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ। ಭೂಮನ್ತರವಸೇನ ಪನ ಲೋಕುತ್ತರತಾವ ಇಧ ವಿಸೇಸೋ।
Phasso hotītiādīsu anaññātaññassāmītindriyaṃ, sammāvācā, sammākammanto, sammāājīvoti cattāri padāni adhikāni. Niddesavāre ca vitakkādiniddesesu ‘maggaṅga’ntiādīni padāni adhikāni. Sesaṃ sabbaṃ heṭṭhā vuttasadisameva. Bhūmantaravasena pana lokuttaratāva idha viseso.
ತತ್ಥ ಅನಞ್ಞಾತಞ್ಞಸ್ಸಾಮೀತಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ‘ಅನಮತಗ್ಗೇ ಸಂಸಾರವಟ್ಟೇ ಅನಞ್ಞಾತಂ ಅಮತಂ ಪದಂ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಮೇವ ವಾ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಇಮಿನಾ ಪುಬ್ಬಾಭೋಗೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ। ಲಕ್ಖಣಾದೀನಿ ಪನಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।
Tattha anaññātaññassāmītindriyanti ‘anamatagge saṃsāravaṭṭe anaññātaṃ amataṃ padaṃ catusaccadhammameva vā jānissāmī’ti paṭipannassa iminā pubbābhogena uppannaṃ indriyaṃ. Lakkhaṇādīni panassa heṭṭhā paññindriye vuttanayeneva veditabbāni.
ಸುನ್ದರಾ ಪಸತ್ಥಾ ವಾ ವಾಚಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ। ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಸಮುಗ್ಘಾಟಿಕಾಯ ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾವಿರತಿಯಾ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಸಾ ಪರಿಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಾ ವಿರಮಣರಸಾ ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಪ್ಪಹಾನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ। ಸುನ್ದರೋ ಪಸತ್ಥೋ ವಾ ಕಮ್ಮನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ। ಮಿಚ್ಛಾಕಮ್ಮನ್ತಸಮುಚ್ಛೇದಿಕಾಯ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿವಿರತಿಯಾ ಏತಂ ನಾಮಂ। ಸೋ ಸಮುಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣೋ ವಿರಮಣರಸೋ ಮಿಚ್ಛಾಕಮ್ಮನ್ತಪ್ಪಹಾನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ। ಸುನ್ದರೋ ಪಸತ್ಥೋ ವಾ ಆಜೀವೋ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ। ಮಿಚ್ಛಾಜೀವವಿರತಿಯಾ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಸೋ ವೋದಾನಲಕ್ಖಣೋ ಞಾಯಾಜೀವಪ್ಪವತ್ತಿರಸೋ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಪ್ಪಹಾನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ।
Sundarā pasatthā vā vācā sammāvācā. Vacīduccaritasamugghāṭikāya micchāvācāviratiyā etaṃ adhivacanaṃ. Sā pariggahalakkhaṇā viramaṇarasā micchāvācappahānapaccupaṭṭhānā. Sundaro pasattho vā kammanto sammākammanto. Micchākammantasamucchedikāya pāṇātipātādiviratiyā etaṃ nāmaṃ. So samuṭṭhānalakkhaṇo viramaṇaraso micchākammantappahānapaccupaṭṭhāno. Sundaro pasattho vā ājīvo sammāājīvo. Micchājīvaviratiyā etaṃ adhivacanaṃ. So vodānalakkhaṇo ñāyājīvappavattiraso micchājīvappahānapaccupaṭṭhāno.
ಅಪಿಚ ಹೇಟ್ಠಾ ವಿರತಿತ್ತಯೇ ವುತ್ತವಸೇನಪೇತ್ಥ ಲಕ್ಖಣಾದೀನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಇತಿ ಇಮೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಸೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಂ ಮಗ್ಗಪಞ್ಚಕಂ ಇಧ ಮಗ್ಗಟ್ಠಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯೇವಾಪನಕೇಸು ಚ ಇಮೇಸಂ ಅಭಾವೋ। ತಥಾ ಕರುಣಾಮುದಿತಾನಂ। ಇಮೇ ಹಿ ತಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಇಧ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತತ್ತಾವ ಯೇವಾಪನಕೇಸು ನ ಗಹಿತಾ। ಕರುಣಾಮುದಿತಾ ಪನ ಸತ್ತಾರಮ್ಮಣಾ, ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಾತಿ ತಾಪೇತ್ಥ ನ ಗಹಿತಾ। ಅಯಂ ತಾವ ಉದ್ದೇಸವಾರೇ ವಿಸೇಸತ್ಥೋ।
Apica heṭṭhā viratittaye vuttavasenapettha lakkhaṇādīni veditabbāni. Iti imesaṃ tiṇṇaṃ dhammānaṃ vasena heṭṭhā vuttaṃ maggapañcakaṃ idha maggaṭṭhakaṃ veditabbaṃ. Yevāpanakesu ca imesaṃ abhāvo. Tathā karuṇāmuditānaṃ. Ime hi tayo dhammā idha pāḷiyaṃ āgatattāva yevāpanakesu na gahitā. Karuṇāmuditā pana sattārammaṇā, ime dhammā nibbānārammaṇāti tāpettha na gahitā. Ayaṃ tāva uddesavāre visesattho.
೨೮೩. ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ ಪನ ಮಗ್ಗಙ್ಗಂ ಮಗ್ಗಪರಿಯಾಪನ್ನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತಾವ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಮಗ್ಗಙ್ಗಂ; ಮಗ್ಗಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾ ಪನ ಅರಞ್ಞೇ ಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಅರಞ್ಞಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಮಗ್ಗೇ ಪರಿಯಾಪನ್ನನ್ತಿ ಮಗ್ಗಪರಿಯಾಪನ್ನಂ। ಮಗ್ಗಸನ್ನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
283. Niddesavāre pana maggaṅgaṃ maggapariyāpannanti ettha tāva maggassa aṅganti maggaṅgaṃ; maggakoṭṭhāsoti attho. Yathā pana araññe pariyāpannaṃ araññapariyāpannaṃ nāma hoti, evaṃ magge pariyāpannanti maggapariyāpannaṃ. Maggasannissitanti attho.
೨೮೫. ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋತಿ ಏತ್ಥ ಪೀತಿ ಏವ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋತಿ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ। ತತ್ಥ ಬೋಧಿಯಾ ಬೋಧಿಸ್ಸ ವಾ ಅಙ್ಗೋತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಾ ಅಯಂ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗೀ ಯಾಯ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಯ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನಕಾಮಸುಖತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಉಚ್ಛೇದಸಸ್ಸತಾಭಿನಿವೇಸಾದೀನಂ ಅನೇಕೇಸಂ ಉಪದ್ದವಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾಯ ಸತಿಧಮ್ಮವಿಚಯವೀರಿಯಪೀತಿಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮಾಧಿಉಪೇಕ್ಖಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಬೋಧೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಕಿಲೇಸಸನ್ತಾನನಿದ್ದಾಯ ಉಟ್ಠಹತಿ, ಚತ್ತಾರಿ ವಾ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ವಾ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ। ತಸ್ಸಾ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗೀಸಙ್ಖಾತಾಯ ಬೋಧಿಯಾ ಅಙ್ಗೋತಿಪಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ಝಾನಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಾದೀನಿ ವಿಯ। ಯೋಪೇಸ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಯ ಏತಾಯ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಬೋಧೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಸ ಬೋಧಿಸ್ಸ ಅಙ್ಗೋತಿಪಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ; ಸೇನಙ್ಗರಥಙ್ಗಾದಯೋ ವಿಯ। ತೇನಾಹು ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ – ‘‘ಬುಜ್ಝನಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಙ್ಗಾತಿ ವಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪೬೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೫.೧೮೨)।
285. Pītisambojjhaṅgoti ettha pīti eva sambojjhaṅgoti pītisambojjhaṅgo. Tattha bodhiyā bodhissa vā aṅgoti bojjhaṅgo. Idaṃ vuttaṃ hoti – yā ayaṃ dhammasāmaggī yāya lokuttaramaggakkhaṇe uppajjamānāya līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanakāmasukhattakilamathānuyogaucchedasassatābhinivesādīnaṃ anekesaṃ upaddavānaṃ paṭipakkhabhūtāya satidhammavicayavīriyapītipassaddhisamādhiupekkhāsaṅkhātāya dhammasāmaggiyā ariyasāvako bujjhatīti katvā bodhīti vuccati. Bujjhatīti kilesasantānaniddāya uṭṭhahati, cattāri vā ariyasaccāni paṭivijjhati, nibbānameva vā sacchikaroti. Tassā dhammasāmaggīsaṅkhātāya bodhiyā aṅgotipi bojjhaṅgo, jhānaṅgamaggaṅgādīni viya. Yopesa yathāvuttappakārāya etāya dhammasāmaggiyā bujjhatīti katvā ariyasāvako bodhīti vuccati, tassa bodhissa aṅgotipi bojjhaṅgo; senaṅgarathaṅgādayo viya. Tenāhu aṭṭhakathācariyā – ‘‘bujjhanakassa puggalassa aṅgāti vā bojjhaṅgā’’ti (vibha. aṭṭha. 466; saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.182).
ಅಪಿಚ ‘‘ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ? ಬೋಧಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಅನುಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಪಟಿಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಸಮ್ಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೧೭) ಇಮಿನಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಯೇನಾಪಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪಸತ್ಥೋ ಸುನ್ದರೋ ವಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋತಿ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ। ಏವಂ ಪೀತಿ ಏವ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋತಿ। ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾನಿದ್ದೇಸಾದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Apica ‘‘bojjhaṅgāti kenaṭṭhena bojjhaṅgā? Bodhāya saṃvattantīti bojjhaṅgā, bujjhantīti bojjhaṅgā, anubujjhantīti bojjhaṅgā, paṭibujjhantīti bojjhaṅgā, sambujjhantīti bojjhaṅgā’’ti (paṭi. ma. 2.17) iminā paṭisambhidānayenāpi bojjhaṅgattho veditabbo. Pasattho sundaro vā bojjhaṅgoti sambojjhaṅgo. Evaṃ pīti eva sambojjhaṅgo pītisambojjhaṅgoti. Cittekaggatāniddesādīsupi imināva nayena attho veditabbo.
೨೯೬. ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಯೇ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಪಟಿವೇಧಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾ, ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ। ಅನಞ್ಞಾತಾನನ್ತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಠಮಮಗ್ಗೇನ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಞಾತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ಯಥಾ ಪನ ಪಕತಿಯಾ ಅನಾಗತಪುಬ್ಬಂ ವಿಹಾರಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ವಿಹಾರಮಜ್ಝೇ ಠಿತೋಪಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪಕತಿಯಾ ಅನಾಗತಭಾವಂ ಉಪಾದಾಯ ‘ಅನಾಗತಪುಬ್ಬಂ ಠಾನಂ ಆಗತೋಮ್ಹೀ’ತಿ ವದತಿ, ಯಥಾ ಚ ಪಕತಿಯಾ ಅಪಿಳನ್ಧಪುಬ್ಬಂ ಮಾಲಂ ಪಿಳನ್ಧಿತ್ವಾ, ಅನಿವತ್ಥಪುಬ್ಬಂ ವತ್ಥಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ, ಅಭುತ್ತಪುಬ್ಬಂ ಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ, ಪಕತಿಯಾ ಅಭುತ್ತಭಾವಂ ಉಪಾದಾಯ ಅಭುತ್ತಪುಬ್ಬಂ ಭೋಜನಂ ಭುತ್ತೋಮ್ಹೀತಿ ವದತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಪಕತಿಯಾ ಇಮಿನಾ ಪುಗ್ಗಲೇನ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ನ ಞಾತಪುಬ್ಬಾ ತಸ್ಮಾ ಅನಞ್ಞಾತಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅದಿಟ್ಠಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತತ್ಥ ಅದಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಅದಿಟ್ಠಾನಂ। ಅಪ್ಪತ್ತಾನನ್ತಿ ಅಧಿಗಮನವಸೇನ ಅಪ್ಪತ್ತಾನಂ। ಅವಿದಿತಾನನ್ತಿ ಞಾಣೇನ ಅಪಾಕಟಕತಾನಂ। ಅಸಚ್ಛಿಕತಾನನ್ತಿ ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಕತಾನಂ। ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣತ್ಥಂ। ಯಥಾ ಚ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ, ಏವಂ ಸೇಸೇಹಿಪಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅನಞ್ಞಾತಾನಂ ಞಾಣಾಯ, ಅದಿಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸನಾಯ, ಅಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಪತ್ತಿಯಾ, ಅವಿದಿತಾನಂ ವೇದಾಯಾತಿ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ।
296. Tesaṃ dhammānanti ye tasmiṃ samaye paṭivedhaṃ gacchanti catusaccadhammā, tesaṃ dhammānaṃ. Anaññātānanti kiñcāpi paṭhamamaggena te dhammā ñātā nāma honti, yathā pana pakatiyā anāgatapubbaṃ vihāraṃ āgantvā vihāramajjhe ṭhitopi puggalo pakatiyā anāgatabhāvaṃ upādāya ‘anāgatapubbaṃ ṭhānaṃ āgatomhī’ti vadati, yathā ca pakatiyā apiḷandhapubbaṃ mālaṃ piḷandhitvā, anivatthapubbaṃ vatthaṃ nivāsetvā, abhuttapubbaṃ bhojanaṃ bhuñjitvā, pakatiyā abhuttabhāvaṃ upādāya abhuttapubbaṃ bhojanaṃ bhuttomhīti vadati, evamidhāpi yasmā pakatiyā iminā puggalena ime dhammā na ñātapubbā tasmā anaññātānanti vuttaṃ. Adiṭṭhādīsupi eseva nayo. Tattha adiṭṭhānanti ito pubbe paññācakkhunā adiṭṭhānaṃ. Appattānanti adhigamanavasena appattānaṃ. Aviditānanti ñāṇena apākaṭakatānaṃ. Asacchikatānanti apaccakkhakatānaṃ. Sacchikiriyāyāti paccakkhakaraṇatthaṃ. Yathā ca iminā padena, evaṃ sesehipi saddhiṃ anaññātānaṃ ñāṇāya, adiṭṭhānaṃ dassanāya, appattānaṃ pattiyā, aviditānaṃ vedāyāti yojanā kātabbā.
೨೯೯. ಚತೂಹಿ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತೇಹೀತಿಆದೀಸು ವಚೀತಿ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತಿಣ್ಣಂ ದೋಸಾನಂ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ದುಟ್ಠಾನಿ ಚರಿತಾನೀತಿ ದುಚ್ಚರಿತಾನಿ। ವಚೀತೋ ಪವತ್ತಾನಿ ದುಚ್ಚರಿತಾನಿ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಾನಿ, ವಚಿಯಾ ವಾ ನಿಪ್ಫಾದಿತಾನಿ ದುಚ್ಚರಿತಾನಿ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಾನಿ। ತೇಹಿ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತೇಹಿ। ಆರಕಾ ರಮತೀತಿ ಆರತಿ। ವಿನಾ ತೇಹಿ ರಮತೀತಿ ವಿರತಿ। ತತೋ ತತೋ ಪಟಿನಿವತ್ತಾವ ಹುತ್ವಾ ತೇಹಿ ವಿನಾ ರಮತೀತಿ ಪಟಿವಿರತಿ। ಉಪಸಗ್ಗವಸೇನ ವಾ ಪದಂ ವಡ್ಢಿತಂ। ಸಬ್ಬಮಿದಂ ಓರಮಣಭಾವಸ್ಸೇವಾಧಿವಚನಂ। ವೇರಂ ಮಣತಿ, ವಿನಾಸೇತೀತಿ ವೇರಮಣೀ। ಇದಮ್ಪಿ ಓರಮಣಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ಯಾಯ ಪನ ಚೇತನಾಯ ಮುಸಾವಾದಾದೀನಿ ಭಾಸಮಾನೋ ಕರೋತಿ ನಾಮ, ಅಯಂ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗವಿರತಿ। ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತಂ ಕಿರಿಯಂ ಕಾತುಂ ನ ದೇತಿ, ಕಿರಿಯಾಪಥಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದತೀತಿ ಅಕಿರಿಯಾ। ತಥಾ ತಂ ಕರಣಂ ಕಾತುಂ ನ ದೇತಿ, ಕರಣಪಥಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದತೀತಿ ಅಕರಣಂ। ಯಾಯ ಚ ಚೇತನಾಯ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಂ ಭಾಸಮಾನೋ ಅಜ್ಝಾಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ, ಅಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತಥಾ ಅಜ್ಝಾಪಜ್ಜಿತುಂ ನ ದೇತೀತಿ ಅನಜ್ಝಾಪತ್ತಿ।
299. Catūhi vacīduccaritehītiādīsu vacīti vacīviññatti veditabbā. Tiṇṇaṃ dosānaṃ yena kenaci duṭṭhāni caritānīti duccaritāni. Vacīto pavattāni duccaritāni vacīduccaritāni, vaciyā vā nipphāditāni duccaritāni vacīduccaritāni. Tehi vacīduccaritehi. Ārakā ramatīti ārati. Vinā tehi ramatīti virati. Tato tato paṭinivattāva hutvā tehi vinā ramatīti paṭivirati. Upasaggavasena vā padaṃ vaḍḍhitaṃ. Sabbamidaṃ oramaṇabhāvassevādhivacanaṃ. Veraṃ maṇati, vināsetīti veramaṇī. Idampi oramaṇasseva vevacanaṃ. Yāya pana cetanāya musāvādādīni bhāsamāno karoti nāma, ayaṃ lokuttaramaggavirati. Uppajjitvā taṃ kiriyaṃ kātuṃ na deti, kiriyāpathaṃ pacchindatīti akiriyā. Tathā taṃ karaṇaṃ kātuṃ na deti, karaṇapathaṃ pacchindatīti akaraṇaṃ. Yāya ca cetanāya catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ bhāsamāno ajjhāpajjati nāma, ayaṃ uppajjitvā tathā ajjhāpajjituṃ na detīti anajjhāpatti.
ವೇಲಾಅನತಿಕ್ಕಮೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ತಾಯ ವೇಲಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೫೪; ಮಹಾವ॰ ೧-೩; ಉದಾ॰ ೧ ಆದಯೋ) ತಾವ ಕಾಲೋ ವೇಲಾತಿ ಆಗತೋ। ‘‘ಉರುವೇಲಾಯಂ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೭) ಏತ್ಥ ರಾಸಿ। ‘‘ಠಿತಧಮ್ಮೋ ವೇಲಂ ನಾತಿವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ॰ ೩೮೪; ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೧೯; ಉದಾ॰ ೪೫) ಏತ್ಥ ಸೀಮಾ। ಇಧಾಪಿ ಸೀಮಾವ। ಅನತಿಕ್ಕಮನೀಯಟ್ಠೇನ ಹಿ ಚತ್ತಾರಿ ವಚೀಸುಚರಿತಾನಿ ವೇಲಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ। ಇತಿ ಯಾಯ ಚೇತನಾಯ ಚತ್ತಾರಿ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಾನಿ ಭಾಸಮಾನೋ ವೇಲಂ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ ನಾಮ, ಅಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತಂ ವೇಲಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತುಂ ನ ದೇತೀತಿ ವೇಲಾಅನತಿಕ್ಕಮೋತಿ ವುತ್ತಾ। ವೇಲಾಯತೀತಿ ವಾ ವೇಲಾ, ಚಲಯತಿ ವಿದ್ಧಂಸೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಂ ವೇಲಾಯತಿ? ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಂ। ಇತಿ ವೇಲಾಯನತೋ ‘ವೇಲಾ’। ಪುರಿಸಸ್ಸ ಪನ ಹಿತಸುಖಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವತ್ತತೀತಿ ‘ಅನತಿಕ್ಕಮೋ’। ಏವಮೇತ್ಥ ಪದದ್ವಯವಸೇನಾಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Velāanatikkamoti ettha ‘‘tāya velāyā’’tiādīsu (dī. ni. 2.154; mahāva. 1-3; udā. 1 ādayo) tāva kālo velāti āgato. ‘‘Uruvelāyaṃ viharatī’’ti (mahāva. 1; saṃ. ni. 1.137) ettha rāsi. ‘‘Ṭhitadhammo velaṃ nātivattatī’’ti (cūḷava. 384; a. ni. 8.19; udā. 45) ettha sīmā. Idhāpi sīmāva. Anatikkamanīyaṭṭhena hi cattāri vacīsucaritāni velāti adhippetāni. Iti yāya cetanāya cattāri vacīduccaritāni bhāsamāno velaṃ atikkamati nāma, ayaṃ uppajjitvā taṃ velaṃ atikkamituṃ na detīti velāanatikkamoti vuttā. Velāyatīti vā velā, calayati viddhaṃsetīti attho. Kiṃ velāyati? Catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ. Iti velāyanato ‘velā’. Purisassa pana hitasukhaṃ anatikkamitvā vattatīti ‘anatikkamo’. Evamettha padadvayavasenāpi attho veditabbo.
ಸೇತುಂ ಹನತೀತಿ ಸೇತುಘಾತೋ; ಚತುನ್ನಂ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಾನಂ ಪದಘಾತೋ ಪಚ್ಚಯಘಾತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಚ್ಚಯೋ ಹಿ ಇಧ ಸೇತೂತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ತತ್ರಾಯಂ ವಚನತ್ಥೋ – ರಾಗಾದಿಕೋ ಚತುನ್ನಂ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ವಟ್ಟಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಸಿನೋತಿ ಬನ್ಧತೀತಿ ಸೇತು। ಸೇತುಸ್ಸ ಘಾತೋ ಸೇತುಘಾತೋ। ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಪಚ್ಚಯಸಮುಗ್ಘಾಟಿಕಾಯ ವಿರತಿಯಾ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಅಯಂ ಪನ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಸಙ್ಖಾತಾ ವಿರತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ನಾನಾಚಿತ್ತೇಸು ಲಬ್ಭತಿ। ಅಞ್ಞೇನೇವ ಹಿ ಚಿತ್ತೇನ ಮುಸಾವಾದಾ ವಿರಮತಿ, ಅಞ್ಞೇನ ಪೇಸುಞ್ಞಾದೀಹಿ। ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ಏಕಚಿತ್ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಲಬ್ಭತಿ। ಚತುಬ್ಬಿಧಾಯ ಹಿ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಚೇತನಾಯ ಪದಪಚ್ಛೇದಂ ಕುರುಮಾನಾ ಮಗ್ಗಙ್ಗಂ ಪೂರಯಮಾನಾ ಏಕಾವ ವಿರತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
Setuṃ hanatīti setughāto; catunnaṃ vacīduccaritānaṃ padaghāto paccayaghātoti attho. Paccayo hi idha setūti adhippeto. Tatrāyaṃ vacanattho – rāgādiko catunnaṃ vacīduccaritānaṃ paccayo vaṭṭasmiṃ puggalaṃ sinoti bandhatīti setu. Setussa ghāto setughāto. Vacīduccaritapaccayasamugghāṭikāya viratiyā etaṃ adhivacanaṃ. Ayaṃ pana sammāvācāsaṅkhātā virati pubbabhāge nānācittesu labbhati. Aññeneva hi cittena musāvādā viramati, aññena pesuññādīhi. Lokuttaramaggakkhaṇe pana ekacittasmiṃyeva labbhati. Catubbidhāya hi vacīduccaritacetanāya padapacchedaṃ kurumānā maggaṅgaṃ pūrayamānā ekāva virati uppajjati.
೩೦೦. ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತೇಹೀತಿ ಕಾಯತೋ ಪವತ್ತೇಹಿ ಕಾಯೇನ ವಾ ನಿಪ್ಫಾದಿತೇಹಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಹಿ ದುಚ್ಚರಿತೇಹಿ। ಸೇಸಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಯಮ್ಪಿ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಸಙ್ಖಾತಾ ವಿರತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ನಾನಾಚಿತ್ತೇಸು ಲಬ್ಭತಿ। ಅಞ್ಞೇನೇವ ಹಿ ಚಿತ್ತೇನ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವಿರಮತಿ, ಅಞ್ಞೇನ ಅದಿನ್ನಾದಾನಮಿಚ್ಛಾಚಾರೇಹಿ। ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ಏಕಚಿತ್ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಲಬ್ಭತಿ। ತಿವಿಧಾಯ ಹಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಚೇತನಾಯ ಪದಪಚ್ಛೇದಂ ಕುರುಮಾನಾ ಮಗ್ಗಙ್ಗಂ ಪೂರಯಮಾನಾ ಏಕಾವ ವಿರತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
300. Kāyaduccaritehīti kāyato pavattehi kāyena vā nipphāditehi pāṇātipātādīhi duccaritehi. Sesaṃ purimanayeneva veditabbaṃ. Ayampi sammākammantasaṅkhātā virati pubbabhāge nānācittesu labbhati. Aññeneva hi cittena pāṇātipātā viramati, aññena adinnādānamicchācārehi. Lokuttaramaggakkhaṇe pana ekacittasmiṃyeva labbhati. Tividhāya hi kāyaduccaritacetanāya padapacchedaṃ kurumānā maggaṅgaṃ pūrayamānā ekāva virati uppajjati.
೩೦೧. ಸಮ್ಮಾಆಜೀವನಿದ್ದೇಸೇ ಅಕಿರಿಯಾತಿಆದೀಸು ಯಾಯ ಚೇತನಾಯ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಂ ಆಜೀವಮಾನೋ ಕಿರಿಯಂ ಕರೋತಿ ನಾಮ, ಅಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತಂ ಕಿರಿಯಂ ಕಾತುಂ ನ ದೇತೀತಿ ಅಕಿರಿಯಾತಿ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಆಜೀವೋ ಚ ನಾಮೇಸ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ನತ್ಥಿ, ವಾಚಾಕಮ್ಮನ್ತೇಸು ಗಹಿತೇಸು ಗಹಿತೋವ ಹೋತಿ, ತಪ್ಪಕ್ಖಿಕತ್ತಾ। ಧುವಪಟಿಸೇವನವಸೇನ ಪನಾಯಂ ತತೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತೋತಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ ಸಕಿಚ್ಚಕೋ ನ ಹೋತಿ , ಅಟ್ಠ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ನ ಪರಿಪೂರೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ ಸಕಿಚ್ಚಕೋ ಕಾತಬ್ಬೋ, ಅಟ್ಠ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಪರಿಪೂರೇತಬ್ಬಾನೀತಿ। ತತ್ರಾಯಂ ನಯೋ – ಆಜೀವೋ ನಾಮ ಭಿಜ್ಜಮಾನೋ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೇಸುಯೇವ ಭಿಜ್ಜತಿ। ಮನೋದ್ವಾರೇ ಆಜೀವಭೇದೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಪೂರಯಮಾನೋಪಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ದ್ವಾರದ್ವಯೇ ಪೂರತಿ। ಮನೋದ್ವಾರೇ ಆಜೀವಪೂರಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಕಾಯದ್ವಾರೇ ಪನ ವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಆಜೀವಹೇತುಕೋಪಿ ಅತ್ಥಿ ನಆಜೀವಹೇತುಕೋಪಿ। ತಥಾ ವಚೀದ್ವಾರೇ।
301. Sammāājīvaniddese akiriyātiādīsu yāya cetanāya micchājīvaṃ ājīvamāno kiriyaṃ karoti nāma, ayaṃ uppajjitvā taṃ kiriyaṃ kātuṃ na detīti akiriyāti. Iminā nayena yojanā veditabbā. Ājīvo ca nāmesa pāṭiyekko natthi, vācākammantesu gahitesu gahitova hoti, tappakkhikattā. Dhuvapaṭisevanavasena panāyaṃ tato nīharitvā dassitoti. Evaṃ sante sammāājīvo sakiccako na hoti , aṭṭha maggaṅgāni na paripūrenti, tasmā sammāājīvo sakiccako kātabbo, aṭṭha maggaṅgāni paripūretabbānīti. Tatrāyaṃ nayo – ājīvo nāma bhijjamāno kāyavacīdvāresuyeva bhijjati. Manodvāre ājīvabhedo nāma natthi. Pūrayamānopi tasmiṃyeva dvāradvaye pūrati. Manodvāre ājīvapūraṇaṃ nāma natthi. Kāyadvāre pana vītikkamo ājīvahetukopi atthi naājīvahetukopi. Tathā vacīdvāre.
ತತ್ಥ ಯಂ ರಾಜರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾ ಖಿಡ್ಡಾಪಸುತಾ ಸೂರಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಾ ಮಿಗವಧಂ ವಾ ಪನ್ಥದುಹನಂ ವಾ ಪರದಾರವೀತಿಕ್ಕಮಂ ವಾ ಕರೋನ್ತಿ, ಇದಂ ಅಕುಸಲಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನಾಮ। ತತೋ ವಿರತಿಪಿ ‘ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ’ ನಾಮ। ಯಂ ಪನ ನಆಜೀವಹೇತುಕಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಂ ಭಾಸನ್ತಿ, ಇದಂ ಅಕುಸಲಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ನಾಮ। ತತೋ ವಿರತಿಪಿ ‘ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ’ ನಾಮ।
Tattha yaṃ rājarājamahāmattā khiḍḍāpasutā sūrabhāvaṃ dassentā migavadhaṃ vā panthaduhanaṃ vā paradāravītikkamaṃ vā karonti, idaṃ akusalaṃ kāyakammaṃ nāma. Tato viratipi ‘sammākammanto’ nāma. Yaṃ pana naājīvahetukaṃ catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ bhāsanti, idaṃ akusalaṃ vacīkammaṃ nāma. Tato viratipi ‘sammāvācā’ nāma.
ಯಂ ಪನ ಆಜೀವಹೇತು ನೇಸಾದಮಚ್ಛಬನ್ಧಾದಯೋ ಪಾಣಂ ಹನನ್ತಿ, ಅದಿನ್ನಂ ಆದಿಯನ್ತಿ, ಮಿಚ್ಛಾಚಾರಂ ಚರನ್ತಿ, ಅಯಂ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವೋ ನಾಮ। ತತೋ ವಿರತಿ ‘ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ’ ನಾಮ। ಯಮ್ಪಿ ಲಞ್ಜಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮುಸಾ ಭಣನ್ತಿ, ಪೇಸುಞ್ಞಫರುಸಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪೇ ಪವತ್ತೇನ್ತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವೋ ನಾಮ। ತತೋ ವಿರತಿ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ ನಾಮ।
Yaṃ pana ājīvahetu nesādamacchabandhādayo pāṇaṃ hananti, adinnaṃ ādiyanti, micchācāraṃ caranti, ayaṃ micchājīvo nāma. Tato virati ‘sammāājīvo’ nāma. Yampi lañjaṃ gahetvā musā bhaṇanti, pesuññapharusasamphappalāpe pavattenti, ayampi micchājīvo nāma. Tato virati sammāājīvo nāma.
ಮಹಾಸೀವತ್ಥೇರೋ ಪನಾಹ – ‘ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೇಸುಪಿ ವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಆಜೀವಹೇತುಕೋ ವಾ ಹೋತು ನೋ ವಾ ಆಜೀವಹೇತುಕೋ, ಅಕುಸಲಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ವಚೀಕಮ್ಮನ್ತ್ವೇವ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛತಿ। ತತೋ ವಿರತಿಪಿ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತೀ’ತಿ। ‘ಆಜೀವೋ ಕುಹಿ’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಪನ ‘ತೀಣಿ ಕುಹನವತ್ಥೂನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಪರಿಭೋಗೋ’ತಿ ಆಹ। ಅಯಂ ಪನ ಕೋಟಿಪ್ಪತ್ತೋ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವೋ। ತತೋ ವಿರತಿ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ ನಾಮ।
Mahāsīvatthero panāha – ‘kāyavacīdvāresupi vītikkamo ājīvahetuko vā hotu no vā ājīvahetuko, akusalaṃ kāyakammaṃ vacīkammantveva saṅkhyaṃ gacchati. Tato viratipi sammākammanto sammāvācātveva vuccatī’ti. ‘Ājīvo kuhi’nti vutte pana ‘tīṇi kuhanavatthūni nissāya cattāro paccaye uppādetvā tesaṃ paribhogo’ti āha. Ayaṃ pana koṭippatto micchājīvo. Tato virati sammāājīvo nāma.
ಅಯಮ್ಪಿ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ನಾನಾಚಿತ್ತೇಸು ಲಬ್ಭತಿ, ಅಞ್ಞೇನೇವ ಹಿ ಚಿತ್ತೇನ ಕಾಯದ್ವಾರವೀತಿಕ್ಕಮಾ ವಿರಮತಿ, ಅಞ್ಞೇನ ವಚೀದ್ವಾರವೀತಿಕ್ಕಮಾ। ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ಏಕಚಿತ್ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಲಬ್ಭತಿ। ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೇಸು ಹಿ ಸತ್ತಕಮ್ಮಪಥವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಸಙ್ಖಾತಾಯ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಚೇತನಾಯ ಪದಪಚ್ಛೇದಂ ಕುರುಮಾನಾ ಮಗ್ಗಙ್ಗಂ ಪೂರಯಮಾನಾ ಏಕಾವ ವಿರತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ। ಅಯಂ ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ ವಿಸೇಸೋ।
Ayampi sammāājīvo pubbabhāge nānācittesu labbhati, aññeneva hi cittena kāyadvāravītikkamā viramati, aññena vacīdvāravītikkamā. Lokuttaramaggakkhaṇe pana ekacittasmiṃyeva labbhati. Kāyavacīdvāresu hi sattakammapathavasena uppannāya micchājīvasaṅkhātāya dussīlyacetanāya padapacchedaṃ kurumānā maggaṅgaṃ pūrayamānā ekāva virati uppajjatīti. Ayaṃ niddesavāre viseso.
ಯಂ ಪನೇತಂ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಅನಞ್ಞಾತಞ್ಞಸ್ಸಾಮೀತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವಡ್ಢಿತಂ, ಮಗ್ಗಙ್ಗೇಸು ಚ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದೀನಿ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ಸಙ್ಗಹವಾರೇ ‘‘ನವಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸುಞ್ಞತವಾರೋ ಪಾಕತಿಕೋಯೇವಾತಿ। ಅಯಂ ತಾವ ಸುದ್ಧಿಕಪಟಿಪದಾಯ ವಿಸೇಸೋ।
Yaṃ panetaṃ indriyesu anaññātaññassāmītindriyaṃ vaḍḍhitaṃ, maggaṅgesu ca sammāvācādīni, tesaṃ vasena saṅgahavāre ‘‘navindriyāni, aṭṭhaṅgiko maggo’’ti vuttaṃ. Suññatavāro pākatikoyevāti. Ayaṃ tāva suddhikapaṭipadāya viseso.
೩೪೩. ಇತೋ ಪರಂ ಸುದ್ಧಿಕಸುಞ್ಞತಾ ಸುಞ್ಞತಪಟಿಪದಾ ಸುದ್ಧಿಕಅಪ್ಪಣಿಹಿತಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಪಟಿಪದಾತಿ ಅಯಂ ದೇಸನಾಭೇದೋ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಸುಞ್ಞತನ್ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಸ್ಸ ನಾಮಂ। ಸೋ ಹಿ ಆಗಮನತೋ ಸಗುಣತೋ ಆರಮ್ಮಣತೋತಿ ತೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ನಾಮಂ ಲಭತಿ। ಕಥಂ? ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಅನತ್ತತೋ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ಅನತ್ತತೋ ಸಙ್ಖಾರೇ ಪಸ್ಸತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅನತ್ತತೋ ದಿಟ್ಠಮತ್ತೇನೇವ ಮಗ್ಗವುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ಅನಿಚ್ಚತೋಪಿ ದುಕ್ಖತೋಪಿ ದಟ್ಠುಮೇವ ವಟ್ಟತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಮನತ್ತಾ’ತಿ ತಿವಿಧಂ ಅನುಪಸ್ಸನಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ಚರತಿ। ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಾ ಪನಸ್ಸ ತೇಭೂಮಕೇಪಿ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸುಞ್ಞತೋವ ಪಸ್ಸತಿ। ಅಯಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಸುಞ್ಞತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಸಾ ಆಗಮನೀಯಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ‘ಸುಞ್ಞತ’ನ್ತಿ ನಾಮಂ ದೇತಿ। ಏವಂ ಮಗ್ಗೋ ‘ಆಗಮನತೋ’ ಸುಞ್ಞತನಾಮಂ ಲಭತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸೋ ರಾಗಾದೀಹಿ ಸುಞ್ಞೋ ತಸ್ಮಾ ‘ಸಗುಣೇನೇವ’ ಸುಞ್ಞತನಾಮಂ ಲಭತಿ। ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ರಾಗಾದೀಹಿ ಸುಞ್ಞತ್ತಾ ಸುಞ್ಞತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಮಗ್ಗೋ ‘ಆರಮ್ಮಣತೋ’ ಸುಞ್ಞತನಾಮಂ ಲಭತಿ।
343. Ito paraṃ suddhikasuññatā suññatapaṭipadā suddhikaappaṇihitā appaṇihitapaṭipadāti ayaṃ desanābhedo hoti. Tattha suññatanti lokuttaramaggassa nāmaṃ. So hi āgamanato saguṇato ārammaṇatoti tīhi kāraṇehi nāmaṃ labhati. Kathaṃ? Idha bhikkhu anattato abhinivisitvā anattato saṅkhāre passati. Yasmā pana anattato diṭṭhamatteneva maggavuṭṭhānaṃ nāma na hoti, aniccatopi dukkhatopi daṭṭhumeva vaṭṭati, tasmā ‘aniccaṃ dukkhamanattā’ti tividhaṃ anupassanaṃ āropetvā sammasanto carati. Vuṭṭhānagāminivipassanā panassa tebhūmakepi saṅkhāre suññatova passati. Ayaṃ vipassanā suññatā nāma hoti. Sā āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano maggassa ‘suññata’nti nāmaṃ deti. Evaṃ maggo ‘āgamanato’ suññatanāmaṃ labhati. Yasmā pana so rāgādīhi suñño tasmā ‘saguṇeneva’ suññatanāmaṃ labhati. Nibbānampi rāgādīhi suññattā suññatanti vuccati. Taṃ ārammaṇaṃ katvā uppannattā maggo ‘ārammaṇato’ suññatanāmaṃ labhati.
ತತ್ಥ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಪರಿಯಾಯೇನ ಸಗುಣತೋಪಿ ಆರಮ್ಮಣತೋಪಿ ನಾಮಂ ಲಭತಿ। ಪರಿಯಾಯದೇಸನಾ ಹೇಸಾ। ಅಭಿಧಮ್ಮಕಥಾ ಪನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದೇಸನಾ। ತಸ್ಮಾ ಇಧ ಸಗುಣತೋ ವಾ ಆರಮ್ಮಣತೋ ವಾ ನಾಮಂ ನ ಲಭತಿ, ಆಗಮನತೋವ ಲಭತಿ। ಆಗಮನಮೇವ ಹಿ ಧುರಂ। ತಂ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ – ವಿಪಸ್ಸನಾಗಮನಂ ಮಗ್ಗಾಗಮನನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಗಮನಂ ಧುರಂ, ಫಲಸ್ಸ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಮಗ್ಗಾಗಮನಂ ಧುರಂ। ಇಧ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆಗತತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಗಮನಮೇವ ಧುರಂ ಜಾತಂ।
Tattha suttantikapariyāyena saguṇatopi ārammaṇatopi nāmaṃ labhati. Pariyāyadesanā hesā. Abhidhammakathā pana nippariyāyadesanā. Tasmā idha saguṇato vā ārammaṇato vā nāmaṃ na labhati, āgamanatova labhati. Āgamanameva hi dhuraṃ. Taṃ duvidhaṃ hoti – vipassanāgamanaṃ maggāgamananti. Tattha maggassa āgataṭṭhāne vipassanāgamanaṃ dhuraṃ, phalassa āgataṭṭhāne maggāgamanaṃ dhuraṃ. Idha maggassa āgatattā vipassanāgamanameva dhuraṃ jātaṃ.
೩೫೦. ಅಪ್ಪಣಿಹಿತನ್ತಿ, ಏತ್ಥಾಪಿ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತನ್ತಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ। ಇದಮ್ಪಿ ನಾಮಂ ಮಗ್ಗೋ ತೀಹೇವ ಕಾರಣೇಹಿ ಲಭತಿ। ಕಥಂ? ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಆದಿತೋವ ದುಕ್ಖತೋ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ದುಕ್ಖತೋವ ಸಙ್ಖಾರೇ ಪಸ್ಸತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ದುಕ್ಖತೋ ದಿಟ್ಠಮತ್ತೇನೇವ ಮಗ್ಗವುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ಅನಿಚ್ಚತೋಪಿ ಅನತ್ತತೋಪಿ ದಟ್ಠುಮೇವ ವಟ್ಟತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಮನತ್ತಾ’ತಿ ತಿವಿಧಂ ಅನುಪಸ್ಸನಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ಚರತಿ। ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಾ ಪನಸ್ಸ ತೇಭೂಮಕಸಙ್ಖಾರೇಸು ಪಣಿಧಿಂ ಸೋಸೇತ್ವಾ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ। ಅಯಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಸಾ ಆಗಮನೀಯಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ‘ಅಪ್ಪಣಿಹಿತ’ನ್ತಿ ನಾಮಂ ದೇತಿ। ಏವಂ ಮಗ್ಗೋ ‘ಆಗಮನತೋ’ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತನಾಮಂ ಲಭತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತತ್ಥ ರಾಗದೋಸಮೋಹಪಣಿಧಯೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ‘ಸಗುಣೇನೇವ’ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತನಾಮಂ ಲಭತಿ। ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಪಣಿಧೀನಂ ಅಭಾವಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಮಗ್ಗೋ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತನಾಮಂ ಲಭತಿ।
350. Appaṇihitanti, etthāpi appaṇihitanti maggasseva nāmaṃ. Idampi nāmaṃ maggo tīheva kāraṇehi labhati. Kathaṃ? Idha bhikkhu āditova dukkhato abhinivisitvā dukkhatova saṅkhāre passati. Yasmā pana dukkhato diṭṭhamatteneva maggavuṭṭhānaṃ nāma na hoti, aniccatopi anattatopi daṭṭhumeva vaṭṭati, tasmā aniccaṃ dukkhamanattā’ti tividhaṃ anupassanaṃ āropetvā sammasanto carati. Vuṭṭhānagāminivipassanā panassa tebhūmakasaṅkhāresu paṇidhiṃ sosetvā pariyādiyitvā vissajjeti. Ayaṃ vipassanā appaṇihitā nāma hoti. Sā āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano maggassa ‘appaṇihita’nti nāmaṃ deti. Evaṃ maggo ‘āgamanato’ appaṇihitanāmaṃ labhati. Yasmā pana tattha rāgadosamohapaṇidhayo natthi, tasmā ‘saguṇeneva’ appaṇihitanāmaṃ labhati. Nibbānampi tesaṃ paṇidhīnaṃ abhāvā appaṇihitanti vuccati. Taṃ ārammaṇaṃ katvā uppannattā maggo appaṇihitanāmaṃ labhati.
ತತ್ಥ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಪರಿಯಾಯೇನ ಸಗುಣತೋಪಿ ಆರಮ್ಮಣತೋಪಿ ನಾಮಂ ಲಭತಿ। ಪರಿಯಾಯದೇಸನಾ ಹೇಸಾ । ಅಭಿಧಮ್ಮಕಥಾ ಪನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದೇಸನಾ। ತಸ್ಮಾ ಇಧ ಸಗುಣತೋ ವಾ ಆರಮ್ಮಣತೋ ವಾ ನಾಮಂ ನ ಲಭತಿ, ಆಗಮನತೋವ ಲಭತಿ। ಆಗಮನಮೇವ ಹಿ ಧುರಂ। ತಂ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ – ವಿಪಸ್ಸನಾಗಮನಂ ಮಗ್ಗಾಗಮನನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ವಿಪಸ್ಸನಾಗಮನಂ ಧುರಂ, ಫಲಸ್ಸ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಮಗ್ಗಾಗಮನಂ ಧುರಂ। ಇಧ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆಗತತ್ತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಗಮನಮೇವ ಧುರಂ ಜಾತಂ।
Tattha suttantikapariyāyena saguṇatopi ārammaṇatopi nāmaṃ labhati. Pariyāyadesanā hesā . Abhidhammakathā pana nippariyāyadesanā. Tasmā idha saguṇato vā ārammaṇato vā nāmaṃ na labhati, āgamanatova labhati. Āgamanameva hi dhuraṃ. Taṃ duvidhaṃ hoti – vipassanāgamanaṃ maggāgamananti. Tattha maggassa āgataṭṭhāne vipassanāgamanaṃ dhuraṃ, phalassa āgataṭṭhāne maggāgamanaṃ dhuraṃ. Idha maggassa āgatattā vipassanāgamanameva dhuraṃ jātaṃ.
ನನು ಚ ಸುಞ್ಞತೋ ಅನಿಮಿತ್ತೋ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತೋತಿ ತೀಣಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ನಾಮಾನಿ? ಯಥಾಹ – ‘‘ತಯೋಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿಮೋಕ್ಖಾ – ಸುಞ್ಞತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ, ಅನಿಮಿತ್ತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ, ಅಪ್ಪಣಿಹಿತೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೨೦೯)। ತೇಸು ಇಧ ದ್ವೇ ಮಗ್ಗೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನಿಮಿತ್ತೋ ಕಸ್ಮಾ ನ ಗಹಿತೋತಿ? ಆಗಮನಾಭಾವತೋ। ಅನಿಮಿತ್ತವಿಪಸ್ಸನಾ ಹಿ ಸಯಂ ಆಗಮನೀಯಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ನಾಮಂ ದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತಸ್ಸ ರಾಹುಲತ್ಥೇರಸ್ಸ।
Nanu ca suññato animitto appaṇihitoti tīṇi maggassa nāmāni? Yathāha – ‘‘tayome, bhikkhave, vimokkhā – suññato vimokkho, animitto vimokkho, appaṇihito vimokkho’’ti (paṭi. ma. 1.209). Tesu idha dve magge gahetvā animitto kasmā na gahitoti? Āgamanābhāvato. Animittavipassanā hi sayaṃ āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano maggassa nāmaṃ dātuṃ na sakkoti. Sammāsambuddho pana attano puttassa rāhulattherassa.
‘‘ಅನಿಮಿತ್ತಞ್ಚ ಭಾವೇಹಿ, ಮಾನಾನುಸಯಮುಜ್ಜಹ।
‘‘Animittañca bhāvehi, mānānusayamujjaha;
ತತೋ ಮಾನಾಭಿಸಮಯಾ, ಉಪಸನ್ತೋ ಚರಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೩೪೪)।
Tato mānābhisamayā, upasanto carissasī’’ti. (su. ni. 344);
ಅನಿಮಿತ್ತವಿಪಸ್ಸನಂ ಕಥೇಸಿ। ವಿಪಸ್ಸನಾ ಹಿ ನಿಚ್ಚನಿಮಿತ್ತಂ ಧುವನಿಮಿತ್ತಂ ಸುಖನಿಮಿತ್ತಂ ಅತ್ತನಿಮಿತ್ತಞ್ಚ ಉಗ್ಘಾಟೇತಿ। ತಸ್ಮಾ ಅನಿಮಿತ್ತಾತಿ ಕಥಿತಾ। ಸಾ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಉಗ್ಘಾಟೇತಿ, ಸಯಂ ಪನ ನಿಮಿತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಚರತೀತಿ ಸನಿಮಿತ್ತಾವ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಸಯಂ ಆಗಮನೀಯಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ನಾಮಂ ದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ।
Animittavipassanaṃ kathesi. Vipassanā hi niccanimittaṃ dhuvanimittaṃ sukhanimittaṃ attanimittañca ugghāṭeti. Tasmā animittāti kathitā. Sā ca kiñcāpi taṃ nimittaṃ ugghāṭeti, sayaṃ pana nimittadhammesu caratīti sanimittāva hoti. Tasmā sayaṃ āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano maggassa nāmaṃ dātuṃ na sakkoti.
ಅಪರೋ ನಯೋ – ಅಭಿಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಪರಮತ್ಥದೇಸನಾ। ಅನಿಮಿತ್ತಮಗ್ಗಸ್ಸ ಚ ಪರಮತ್ಥತೋ ಹೇತುವೇಕಲ್ಲಮೇವ ಹೋತಿ। ಕಥಂ? ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಹಿ ವಸೇನ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖೋ ಕಥಿತೋ। ತೇನ ಚ ವಿಮೋಕ್ಖೇನ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಧಿಮತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ ಏಕಙ್ಗಮ್ಪಿ ನ ಹೋತಿ, ಅಮಗ್ಗಙ್ಗತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಪರಮತ್ಥತೋ ನಾಮಂ ದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಇತರೇಸು ಪನ ದ್ವೀಸು ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ತಾವ ವಸೇನ ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖೋ, ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ವಸೇನ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖೋ ಕಥಿತೋ। ತೇಸು ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖೇನ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಧಿಮತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖೇನ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ತಾನಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಙ್ಗತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಪರಮತ್ಥತೋ ನಾಮಂ ದಾತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ। ಮಗ್ಗಾರಮ್ಮಣತ್ತಿಕೇಪಿ ಹಿ ಮಗ್ಗಾಧಿಪತಿಧಮ್ಮವಿಭಜನೇ ಛನ್ದಚಿತ್ತಾನಂ ಅಧಿಪತಿಕಾಲೇ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಮಗ್ಗಙ್ಗತ್ತಾವ ಮಗ್ಗಾಧಿಪತಿಭಾವೋ ನ ವುತ್ತೋ। ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಟ್ಠಕಥಾಮುತ್ತಕೋ ಏಕಸ್ಸ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಮತಿವಿನಿಚ್ಛಯೋ।
Aparo nayo – abhidhammo nāma paramatthadesanā. Animittamaggassa ca paramatthato hetuvekallameva hoti. Kathaṃ? Aniccānupassanāya hi vasena animittavimokkho kathito. Tena ca vimokkhena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Taṃ ariyamagge ekaṅgampi na hoti, amaggaṅgattā attano maggassa paramatthato nāmaṃ dātuṃ na sakkoti. Itaresu pana dvīsu anattānupassanāya tāva vasena suññatavimokkho, dukkhānupassanāya vasena appaṇihitavimokkho kathito. Tesu suññatavimokkhena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti, appaṇihitavimokkhena samādhindriyaṃ. Tāni ariyamaggassa aṅgattā attano maggassa paramatthato nāmaṃ dātuṃ sakkonti. Maggārammaṇattikepi hi maggādhipatidhammavibhajane chandacittānaṃ adhipatikāle tesaṃ dhammānaṃ amaggaṅgattāva maggādhipatibhāvo na vutto. Evaṃsampadamidaṃ veditabbanti. Ayamettha aṭṭhakathāmuttako ekassa ācariyassa mativinicchayo.
ಏವಂ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಪಸ್ಸನಾ ಸಯಂ ಆಗಮನೀಯಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ನಾಮಂ ದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಅನಿಮಿತ್ತಮಗ್ಗೋ ನ ಗಹಿತೋ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘ಅನಿಮಿತ್ತಮಗ್ಗೋ ಆಗಮನತೋ ನಾಮಂ ಅಲಭನ್ತೋಪಿ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ಸಗುಣತೋ ಚ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ ನಾಮಂ ಲಭತೀ’ತಿ ಆಹಂಸು। ತೇ ಇದಂ ವತ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ – ಅನಿಮಿತ್ತಮಗ್ಗೇ ಸಗುಣತೋ ಚ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ ನಾಮಂ ಲಭನ್ತೇ ಸುಞ್ಞತಅಪ್ಪಣಿಹಿತಮಗ್ಗಾಪಿ ಸಗುಣತೋಯೇವ ಆರಮ್ಮಣತೋಯೇವ ಚ ಇಧ ನಾಮಂ ಲಭೇಯ್ಯುಂ। ನ ಪನ ಲಭನ್ತಿ। ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಅಯಞ್ಹಿ ಮಗ್ಗೋ ನಾಮ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ನಾಮಂ ಲಭತಿ – ಸರಸತೋ ಚ ಪಚ್ಚನೀಕತೋ ಚ; ಸಭಾವತೋ ಚ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಸುಞ್ಞತಅಪ್ಪಣಿಹಿತಮಗ್ಗಾ ಸರಸತೋಪಿ ಪಚ್ಚನೀಕತೋಪಿ ನಾಮಂ ಲಭನ್ತಿ। ಸುಞ್ಞತಅಪ್ಪಣಿಹಿತಮಗ್ಗಾ ಹಿ ರಾಗಾದೀಹಿ ಸುಞ್ಞಾ, ರಾಗಪಣಿಧಿಆದೀಹಿ ಚ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಾತಿ ಏವಂ ‘ಸರಸತೋ’ ನಾಮಂ ಲಭನ್ತಿ। ಸುಞ್ಞತೋ ಚ ಅತ್ತಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ, ಅಪ್ಪಣಿಹಿತೋ ಪಣಿಧಿಸ್ಸಾತಿ ಏವಂ ‘ಪಚ್ಚನೀಕತೋ’ ನಾಮಂ ಲಭನ್ತಿ। ಅನಿಮಿತ್ತಮಗ್ಗೋ ಪನ ರಾಗಾದಿನಿಮಿತ್ತಾನಂ ನಿಚ್ಚನಿಮಿತ್ತಾದೀನಞ್ಚ ಅಭಾವೇನ ಸರಸತೋವ ನಾಮಂ ಲಭತಿ, ನೋ ಪಚ್ಚನೀಕತೋ। ನ ಹಿ ಸೋ ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾಯ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ। ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ ಪನಸ್ಸ ಅನುಲೋಮಭಾವೇ ಠಿತಾತಿ। ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇನ ಅನಿಮಿತ್ತಮಗ್ಗೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ।
Evaṃ sabbathāpi animittavipassanā sayaṃ āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano maggassa nāmaṃ dātuṃ na sakkotīti animittamaggo na gahito. Keci pana ‘animittamaggo āgamanato nāmaṃ alabhantopi suttantapariyāyena saguṇato ca ārammaṇato ca nāmaṃ labhatī’ti āhaṃsu. Te idaṃ vatvā paṭikkhittā – animittamagge saguṇato ca ārammaṇato ca nāmaṃ labhante suññataappaṇihitamaggāpi saguṇatoyeva ārammaṇatoyeva ca idha nāmaṃ labheyyuṃ. Na pana labhanti. Kiṃ kāraṇā? Ayañhi maggo nāma dvīhi kāraṇehi nāmaṃ labhati – sarasato ca paccanīkato ca; sabhāvato ca paṭipakkhato cāti attho. Tattha suññataappaṇihitamaggā sarasatopi paccanīkatopi nāmaṃ labhanti. Suññataappaṇihitamaggā hi rāgādīhi suññā, rāgapaṇidhiādīhi ca appaṇihitāti evaṃ ‘sarasato’ nāmaṃ labhanti. Suññato ca attābhinivesassa paṭipakkho, appaṇihito paṇidhissāti evaṃ ‘paccanīkato’ nāmaṃ labhanti. Animittamaggo pana rāgādinimittānaṃ niccanimittādīnañca abhāvena sarasatova nāmaṃ labhati, no paccanīkato. Na hi so saṅkhāranimittārammaṇāya aniccānupassanāya paṭipakkho. Aniccānupassanā panassa anulomabhāve ṭhitāti. Sabbathāpi abhidhammapariyāyena animittamaggo nāma natthīti.
ಸುತ್ತನ್ತಿಕಪರಿಯಾಯೇನ ಪನೇಸ ಏವಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ದೀಪಿತೋ – ಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವಾರೇ ಮಗ್ಗವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ತೀಣಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಏಕಾವಜ್ಜನೇನ ವಿಯ ಆಪಾಥಮಾಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಿಣ್ಣಞ್ಚ ಏಕತೋ ಆಪಾಥಗಮನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಪನ ವಿಭೂತಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ಆದಿತೋ ಹಿ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಹೋತು, ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನೀ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಯಂ ಯಂ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾತಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವ ವಸೇನ ಆಗಮನೀಯಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ನಾಮಂ ದೇತಿ। ಕಥಂ? ಅನಿಚ್ಚಾದೀಸು ಹಿ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ಇತರಮ್ಪಿ ಲಕ್ಖಣದ್ವಯಂ ದಟ್ಠುಂ ವಟ್ಟತಿ ಏವ। ಏಕಲಕ್ಖಣದಸ್ಸನಮತ್ತೇನೇವ ಹಿ ಮಗ್ಗವುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠೋ ಭಿಕ್ಖು ನ ಕೇವಲಂ ಅನಿಚ್ಚತೋವ ವುಟ್ಠಾತಿ, ದುಕ್ಖತೋಪಿ ಅನತ್ತತೋಪಿ ವುಟ್ಠಾತಿಯೇವ। ದುಕ್ಖತೋ ಅನತ್ತತೋ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಇತಿ ಆದಿತೋ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಹೋತು, ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನೀ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಯಂ ಯಂ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾತಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವ ವಸೇನ ಆಗಮನೀಯಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ನಾಮಂ ದೇತಿ। ತತ್ಥ ಅನಿಚ್ಚತೋ ವುಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ಮಗ್ಗೋ ಅನಿಮಿತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಖತೋ ವುಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತೋ, ಅನತ್ತತೋ ವುಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ಸುಞ್ಞತೋತಿ। ಏವಂ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ಆಹರಿತ್ವಾ ದೀಪಿತೋ।
Suttantikapariyāyena panesa evaṃ āharitvā dīpito – yasmiñhi vāre maggavuṭṭhānaṃ hoti, tīṇi lakkhaṇāni ekāvajjanena viya āpāthamāgacchanti, tiṇṇañca ekato āpāthagamanaṃ nāma natthi. Kammaṭṭhānassa pana vibhūtabhāvadīpanatthaṃ evaṃ vuttaṃ. Ādito hi yattha katthaci abhiniveso hotu, vuṭṭhānagāminī pana vipassanā yaṃ yaṃ sammasitvā vuṭṭhāti tassa tasseva vasena āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano maggassa nāmaṃ deti. Kathaṃ? Aniccādīsu hi yattha katthaci abhinivisitvā itarampi lakkhaṇadvayaṃ daṭṭhuṃ vaṭṭati eva. Ekalakkhaṇadassanamatteneva hi maggavuṭṭhānaṃ nāma na hoti, tasmā aniccato abhiniviṭṭho bhikkhu na kevalaṃ aniccatova vuṭṭhāti, dukkhatopi anattatopi vuṭṭhātiyeva. Dukkhato anattato abhiniviṭṭhepi eseva nayo. Iti ādito yattha katthaci abhiniveso hotu, vuṭṭhānagāminī pana vipassanā yaṃ yaṃ sammasitvā vuṭṭhāti tassa tasseva vasena āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano maggassa nāmaṃ deti. Tattha aniccato vuṭṭhahantassa maggo animitto nāma hoti, dukkhato vuṭṭhahantassa appaṇihito, anattato vuṭṭhahantassa suññatoti. Evaṃ suttantapariyāyena āharitvā dīpito.
ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನೀ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಿಮಾರಮ್ಮಣಾತಿ? ಲಕ್ಖಣಾರಮ್ಮಣಾತಿ। ಲಕ್ಖಣಂ ನಾಮ ಪಞ್ಞತ್ತಿಗತಿಕಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬಧಮ್ಮಭೂತಂ। ಯೋ ಪನ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಮನತ್ತಾತಿ ತೀಣಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಿ, ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಕಣ್ಠೇ ಬದ್ಧಕುಣಪಂ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ। ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣಮೇವ ಞಾಣಂ ಸಙ್ಖಾರತೋ ವುಟ್ಠಾತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ಪತ್ತಂ ಕಿಣಿತುಕಾಮೋ ಪತ್ತವಾಣಿಜೇನ ಪತ್ತಂ ಆಭತಂ ದಿಸ್ವಾ ಹಟ್ಠಪಹಟ್ಠೋ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ವೀಮಂಸಮಾನೋ ತೀಣಿ ಛಿದ್ದಾನಿ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯ, ಸೋ ನ ಛಿದ್ದೇಸು ನಿರಾಲಯೋ ಹೋತಿ, ಪತ್ತೇ ಪನ ನಿರಾಲಯೋ ಹೋತಿ; ಏವಮೇವ ತೀಣಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ನಿರಾಲಯೋ ಹೋತಿ। ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣೇನೇವ ಞಾಣೇನ ಸಙ್ಖಾರತೋ ವುಟ್ಠಾತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ದುಸ್ಸೋಪಮಾಯಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Vuṭṭhānagāminī pana vipassanā kimārammaṇāti? Lakkhaṇārammaṇāti. Lakkhaṇaṃ nāma paññattigatikaṃ na vattabbadhammabhūtaṃ. Yo pana aniccaṃ dukkhamanattāti tīṇi lakkhaṇāni sallakkheti, tassa pañcakkhandhā kaṇṭhe baddhakuṇapaṃ viya honti. Saṅkhārārammaṇameva ñāṇaṃ saṅkhārato vuṭṭhāti. Yathā hi eko bhikkhu pattaṃ kiṇitukāmo pattavāṇijena pattaṃ ābhataṃ disvā haṭṭhapahaṭṭho gaṇhissāmīti cintetvā vīmaṃsamāno tīṇi chiddāni passeyya, so na chiddesu nirālayo hoti, patte pana nirālayo hoti; evameva tīṇi lakkhaṇāni sallakkhetvā saṅkhāresu nirālayo hoti. Saṅkhārārammaṇeneva ñāṇena saṅkhārato vuṭṭhātīti veditabbaṃ. Dussopamāyapi eseva nayo.
ಇತಿ ಭಗವಾ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಝಾನಂ ಭಾಜೇನ್ತೋ ಸುದ್ಧಿಕಪಟಿಪದಾಯ ಚತುಕ್ಕನಯಂ ಪಞ್ಚಕನಯನ್ತಿ ದ್ವೇಪಿ ನಯೇ ಆಹರಿ। ತಥಾ ಸುದ್ಧಿಕಸುಞ್ಞತಾಯ ಸುಞ್ಞತಪಟಿಪದಾಯ ಸುದ್ಧಿಕಅಪ್ಪಣಿಹಿತಾಯ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಪಟಿಪದಾಯಾತಿ। ಕಸ್ಮಾ ಏವಂ ಆಹರೀತಿ? ಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯೇನ ಚೇವ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೇನ ಚ। ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಝಾನಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ಸುದ್ಧಿಕಪಟಿಪದಾಯ ಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕವಸೇನ ದ್ವೇ ನಯಾ, ತಥಾ ಸೇಸೇಸೂತಿ ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ಪಞ್ಚಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ದಸ ನಯಾ ಭಾಜಿತಾ।
Iti bhagavā lokuttaraṃ jhānaṃ bhājento suddhikapaṭipadāya catukkanayaṃ pañcakanayanti dvepi naye āhari. Tathā suddhikasuññatāya suññatapaṭipadāya suddhikaappaṇihitāya appaṇihitapaṭipadāyāti. Kasmā evaṃ āharīti? Puggalajjhāsayena ceva desanāvilāsena ca. Tadubhayampi heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Evaṃ lokuttaraṃ jhānaṃ bhāvetīti ettha suddhikapaṭipadāya catukkapañcakavasena dve nayā, tathā sesesūti sabbesupi pañcasu koṭṭhāsesu dasa nayā bhājitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಾಳಿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಂ • Lokuttarakusalaṃ
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲವಣ್ಣನಾ • Lokuttarakusalavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲವಣ್ಣನಾ • Lokuttarakusalavaṇṇanā
