| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२७४] ४. लोलजातकवण्णना
[274] 4. Lolajātakavaṇṇanā
कायं बलाका सिखिनीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं लोलभिक्खुं आरब्भ कथेसि। तञ्हि धम्मसभं आनीतं सत्था ‘‘न त्वं भिक्खु इदानेव लोलो, पुब्बेपि लोलोयेव, लोलतायेव च जीवितक्खयं पत्तो, तं निस्साय पोराणकपण्डितापि अत्तनो वसनट्ठाना परिबाहिरा अहेसु’’न्ति वत्वा अतीतं आहरि।
Kāyaṃ balākā sikhinīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ lolabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Tañhi dhammasabhaṃ ānītaṃ satthā ‘‘na tvaṃ bhikkhu idāneva lolo, pubbepi loloyeva, lolatāyeva ca jīvitakkhayaṃ patto, taṃ nissāya porāṇakapaṇḍitāpi attano vasanaṭṭhānā paribāhirā ahesu’’nti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बाराणसिसेट्ठिनो महानसे भत्तकारको पुञ्ञत्थाय नीळपच्छिं ठपेसि। तदा बोधिसत्तो पारावतयोनियं निब्बत्तित्वा तत्थ वासं कप्पेसि। अथेको लोलकाको महानसमत्थकेन गच्छन्तो नानप्पकारं मच्छमंसविकतिं दिस्वा पिपासाभिभूतो ‘‘कं नु खो निस्साय सक्का भवेय्यं ओकासं लद्धु’’न्ति चिन्तेत्वा बोधिसत्तं दिस्वा ‘‘इमं निस्साय सक्का’’ति सन्निट्ठानं कत्वा तस्स गोचराय अरञ्ञगमनकाले पिट्ठितो पिट्ठितो अनुबन्धि। अथ नं बोधिसत्तो ‘‘मयं खो, काक, अञ्ञगोचरा, त्वम्पि अञ्ञगोचरो, किं नु खो मं अनुबन्धसी’’ति आह। ‘‘तुम्हाकं, सामि, किरिया मय्हं रुच्चति, अहम्पि तुम्हेहि समानगोचरो हुत्वा तुम्हे उपट्ठातुं इच्छामी’’ति। बोधिसत्तो सम्पटिच्छि। सो तेन सद्धिं गोचरभूमियं एकगोचरं चरन्तो विय ओसक्कित्वा गोमयरासिं विद्धंसेत्वा पाणके खादित्वा कुच्छिपूरं कत्वा बोधिसत्तं उपसङ्कमित्वा ‘‘तुम्हे एत्तकं कालं चरथेव, ननु भोजने नाम पमाणं ञातुं वट्टति, एथ नातिसायमेव गच्छामा’’ति आह। बोधिसत्तो तं आदाय वसनट्ठानं अगमासि। भत्तकारको ‘‘अम्हाकं पारावतो सहायं गहेत्वा आगतो’’ति काकस्सापि एकं थुसपच्छिं ठपेसि। काकोपि चतूहपञ्चाहं तेनेव नीहारेन वसि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bārāṇasiseṭṭhino mahānase bhattakārako puññatthāya nīḷapacchiṃ ṭhapesi. Tadā bodhisatto pārāvatayoniyaṃ nibbattitvā tattha vāsaṃ kappesi. Atheko lolakāko mahānasamatthakena gacchanto nānappakāraṃ macchamaṃsavikatiṃ disvā pipāsābhibhūto ‘‘kaṃ nu kho nissāya sakkā bhaveyyaṃ okāsaṃ laddhu’’nti cintetvā bodhisattaṃ disvā ‘‘imaṃ nissāya sakkā’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā tassa gocarāya araññagamanakāle piṭṭhito piṭṭhito anubandhi. Atha naṃ bodhisatto ‘‘mayaṃ kho, kāka, aññagocarā, tvampi aññagocaro, kiṃ nu kho maṃ anubandhasī’’ti āha. ‘‘Tumhākaṃ, sāmi, kiriyā mayhaṃ ruccati, ahampi tumhehi samānagocaro hutvā tumhe upaṭṭhātuṃ icchāmī’’ti. Bodhisatto sampaṭicchi. So tena saddhiṃ gocarabhūmiyaṃ ekagocaraṃ caranto viya osakkitvā gomayarāsiṃ viddhaṃsetvā pāṇake khāditvā kucchipūraṃ katvā bodhisattaṃ upasaṅkamitvā ‘‘tumhe ettakaṃ kālaṃ caratheva, nanu bhojane nāma pamāṇaṃ ñātuṃ vaṭṭati, etha nātisāyameva gacchāmā’’ti āha. Bodhisatto taṃ ādāya vasanaṭṭhānaṃ agamāsi. Bhattakārako ‘‘amhākaṃ pārāvato sahāyaṃ gahetvā āgato’’ti kākassāpi ekaṃ thusapacchiṃ ṭhapesi. Kākopi catūhapañcāhaṃ teneva nīhārena vasi.
अथेकदिवसं सेट्ठिनो बहुमच्छमंसं आहरियित्थ, काको तं दिस्वा लोभाभिभूतो पच्चूसकालतो पट्ठाय नित्थुनन्तो निपज्जि। अथ नं पुनदिवसे बोधिसत्तो ‘‘एहि, सम्म, गोचराय पक्कमिस्सामा’’ति आह। ‘‘तुम्हे गच्छथ, मय्हं अजिण्णासङ्का अत्थी’’ति। ‘‘सम्म, काकानं अजीरको नाम नत्थि, दीपवट्टिमत्तमेव हि तुम्हाकं कुच्छियं थोकं तिट्ठति, सेसं अज्झोहटमत्तमेव जीरति, मम वचनं करोहि, मा एतं मच्छमंसं दिस्वा एवमकासी’’ति। ‘‘सामि, किं नामेतं कथेथ, अजिण्णासङ्काव मय्ह’’न्ति। ‘‘तेन हि अप्पमत्तो होही’’ति तं ओवदित्वा बोधिसत्तो पक्कामि।
Athekadivasaṃ seṭṭhino bahumacchamaṃsaṃ āhariyittha, kāko taṃ disvā lobhābhibhūto paccūsakālato paṭṭhāya nitthunanto nipajji. Atha naṃ punadivase bodhisatto ‘‘ehi, samma, gocarāya pakkamissāmā’’ti āha. ‘‘Tumhe gacchatha, mayhaṃ ajiṇṇāsaṅkā atthī’’ti. ‘‘Samma, kākānaṃ ajīrako nāma natthi, dīpavaṭṭimattameva hi tumhākaṃ kucchiyaṃ thokaṃ tiṭṭhati, sesaṃ ajjhohaṭamattameva jīrati, mama vacanaṃ karohi, mā etaṃ macchamaṃsaṃ disvā evamakāsī’’ti. ‘‘Sāmi, kiṃ nāmetaṃ kathetha, ajiṇṇāsaṅkāva mayha’’nti. ‘‘Tena hi appamatto hohī’’ti taṃ ovaditvā bodhisatto pakkāmi.
भत्तकारकोपि नानामच्छमंसविकतियो सम्पादेत्वा सरीरतो सेदं अपनेन्तो महानसद्वारे अट्ठासि। काको ‘‘अयं इदानि कालो मंसं खादितु’’न्ति गन्त्वा रसकरोटिमत्थके निसीदि। भत्तकारको ‘‘किरी’’ति सद्दं सुत्वा निवत्तित्वा ओलोकेन्तो काकं दिस्वा पविसित्वा तं गहेत्वा सकलसरीरलोमं लुञ्चित्वा मत्थके चूळं ठपेत्वा सिङ्गीवेरमरिचादीनि पिसित्वा तक्केन आलोळेत्वा ‘‘त्वं अम्हाकं सेट्ठिनो मच्छमंसं उच्छिट्ठकं करोसी’’ति सकलसरीरमस्स मक्खेत्वा खिपित्वा नीळपच्छियं पातेसि, बलववेदना उप्पज्जि। बोधिसत्तो गोचरभूमितो आगन्त्वा तं नित्थुनन्तं दिस्वा दवं करोन्तो पठमं गाथमाह –
Bhattakārakopi nānāmacchamaṃsavikatiyo sampādetvā sarīrato sedaṃ apanento mahānasadvāre aṭṭhāsi. Kāko ‘‘ayaṃ idāni kālo maṃsaṃ khāditu’’nti gantvā rasakaroṭimatthake nisīdi. Bhattakārako ‘‘kirī’’ti saddaṃ sutvā nivattitvā olokento kākaṃ disvā pavisitvā taṃ gahetvā sakalasarīralomaṃ luñcitvā matthake cūḷaṃ ṭhapetvā siṅgīveramaricādīni pisitvā takkena āloḷetvā ‘‘tvaṃ amhākaṃ seṭṭhino macchamaṃsaṃ ucchiṭṭhakaṃ karosī’’ti sakalasarīramassa makkhetvā khipitvā nīḷapacchiyaṃ pātesi, balavavedanā uppajji. Bodhisatto gocarabhūmito āgantvā taṃ nitthunantaṃ disvā davaṃ karonto paṭhamaṃ gāthamāha –
७०.
70.
‘‘कायं बलाका सिखिनी, चोरी लङ्घिपितामहा।
‘‘Kāyaṃ balākā sikhinī, corī laṅghipitāmahā;
ओरं बलाके आगच्छ, चण्डो मे वायसो सखा’’ति॥
Oraṃ balāke āgaccha, caṇḍo me vāyaso sakhā’’ti.
तत्थ कायं बलाका सिखिनीति तं काकं तस्स बहलतक्केन मक्खितसरीरसेतवण्णत्ता मत्थके च सिखाय ठपितत्ता ‘‘का एसा बलाका सिखिनी’’ति पुच्छन्तो आलपति। चोरीति कुलस्स अननुञ्ञाय कुलघरं, काकस्स वा अरुचिया पच्छिं पविट्ठत्ता ‘‘चोरी’’ति वदति। लङ्घिपितामहाति लङ्घी वुच्चति आकासे लङ्घनतो मेघो, बलाका च नाम मेघसद्देन गब्भं गण्हन्तीति मेघसद्दो बलाकानं पिता, मेघो पितामहो होति। तेनाह ‘‘लङ्घिपितामहा’’ति। ओरं बलाके आगच्छाति, अम्भो बलाके, इतो एहि। चण्डो मे वा यसो सखाति मय्हं सखा पच्छिसामिको वायसो चण्डो फरुसो , सो आगतो तं दिस्वा कणयसदिसेन तुण्डेन कोट्टेत्वा जीवितक्खयं पापेय्य, तस्मा याव वायसो नागच्छति, ताव पच्छितो ओतरित्वा इतो एहि, सीघं पलायस्सूति वदति।
Tattha kāyaṃ balākā sikhinīti taṃ kākaṃ tassa bahalatakkena makkhitasarīrasetavaṇṇattā matthake ca sikhāya ṭhapitattā ‘‘kā esā balākā sikhinī’’ti pucchanto ālapati. Corīti kulassa ananuññāya kulagharaṃ, kākassa vā aruciyā pacchiṃ paviṭṭhattā ‘‘corī’’ti vadati. Laṅghipitāmahāti laṅghī vuccati ākāse laṅghanato megho, balākā ca nāma meghasaddena gabbhaṃ gaṇhantīti meghasaddo balākānaṃ pitā, megho pitāmaho hoti. Tenāha ‘‘laṅghipitāmahā’’ti. Oraṃ balāke āgacchāti, ambho balāke, ito ehi. Caṇḍo me vā yaso sakhāti mayhaṃ sakhā pacchisāmiko vāyaso caṇḍo pharuso , so āgato taṃ disvā kaṇayasadisena tuṇḍena koṭṭetvā jīvitakkhayaṃ pāpeyya, tasmā yāva vāyaso nāgacchati, tāva pacchito otaritvā ito ehi, sīghaṃ palāyassūti vadati.
तं सुत्वा काको दुतियं गाथमाह –
Taṃ sutvā kāko dutiyaṃ gāthamāha –
७१.
71.
‘‘नाहं बलाका सिखिनी, अहं लोलोस्मि वायसो।
‘‘Nāhaṃ balākā sikhinī, ahaṃ lolosmi vāyaso;
अकत्वा वचनं तुय्हं, पस्स लूनोस्मि आगतो’’ति॥
Akatvā vacanaṃ tuyhaṃ, passa lūnosmi āgato’’ti.
तत्थ आगतोति त्वं इदानि गोचरभूमितो आगतो, मं लूनं पस्साति अत्थो।
Tattha āgatoti tvaṃ idāni gocarabhūmito āgato, maṃ lūnaṃ passāti attho.
तं सुत्वा बोधिसत्तो ततियं गाथमाह –
Taṃ sutvā bodhisatto tatiyaṃ gāthamāha –
७२.
72.
‘‘पुनपापज्जसी सम्म, सीलञ्हि तव तादिसं।
‘‘Punapāpajjasī samma, sīlañhi tava tādisaṃ;
न हि मानुसका भोगा, सुभुञ्जा होन्ति पक्खिना’’ति॥
Na hi mānusakā bhogā, subhuñjā honti pakkhinā’’ti.
तत्थ पुनपापज्जसी सम्माति सम्म वायस, पुनपि त्वं एवरूपं दुक्खं पटिलभिस्ससेव, नत्थि ते एत्तकेन मोक्खो। किंकारणा? सीलञ्हि तव तादिसं पापकं, यस्मा तव आचारसीलं तादिसं दुक्खाधिगमस्सेव अनुरूपं। न हि मानुसकाति मनुस्सा नाम महापुञ्ञा, तिरच्छानगतानं तथारूपं पुञ्ञं नत्थि, तस्मा मानुसका भोगा तिरच्छानगतेन पक्खिना न भुञ्जीयन्तीति।
Tattha punapāpajjasī sammāti samma vāyasa, punapi tvaṃ evarūpaṃ dukkhaṃ paṭilabhissaseva, natthi te ettakena mokkho. Kiṃkāraṇā? Sīlañhi tava tādisaṃ pāpakaṃ, yasmā tava ācārasīlaṃ tādisaṃ dukkhādhigamasseva anurūpaṃ. Na hi mānusakāti manussā nāma mahāpuññā, tiracchānagatānaṃ tathārūpaṃ puññaṃ natthi, tasmā mānusakā bhogā tiracchānagatena pakkhinā na bhuñjīyantīti.
एवञ्च पन वत्वा बोधिसत्तो ‘‘इतो दानि पट्ठाय मया एत्थ वसितुं न सक्का’’ति उप्पतित्वा अञ्ञत्थ अगमासि। काकोपि नित्थुनन्तो तत्थेव कालमकासि।
Evañca pana vatvā bodhisatto ‘‘ito dāni paṭṭhāya mayā ettha vasituṃ na sakkā’’ti uppatitvā aññattha agamāsi. Kākopi nitthunanto tattheva kālamakāsi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने लोलभिक्खु अनागामिफले पतिट्ठहि। ‘‘तदा लोलकाको लोलभिक्खु अहोसि, पारावतो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne lolabhikkhu anāgāmiphale patiṭṭhahi. ‘‘Tadā lolakāko lolabhikkhu ahosi, pārāvato pana ahameva ahosi’’nti.
लोलजातकवण्णना चतुत्था।
Lolajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २७४. लोलजातकं • 274. Lolajātakaṃ
